Wymagania prawne oraz obowiązki producentów materiałów opakowaniowych i opakowań

Pełen tekst

(1)ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 41. Zeszyty Naukowe nr. 675. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Pawe∏ Nowicki Katedra Opakowalnictwa Towarów. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów materia∏ów opakowaniowych i opakowaƒ 1. Wprowadzenie Z chwilà wejÊcia do Unii Europejskiej Polska zosta∏a zobowiàzana do dostosowania w∏asnych przepisów dotyczàcych materia∏ów opakowaniowych i o p akowaƒ do ˝ywnoÊci do prawa Wspólnoty. Zwiàzane to by∏o z koniecznoÊcià implementowania odpowiednich dyrektyw Unii Europejskiej do ustawodawstwa krajowego. W wyniku takiej harmonizacji przepisów takie same wymagania i kryteria oceny jakoÊci zdrowotnej opakowaƒ ˝ywnoÊci, jakie istniejà w paƒstwach Unii, obowiàzujà równie˝ w Polsce [6]. Obecnie w krajach cz∏onkowskich obowiàzuje zasada odpowiedzialnoÊci producenta, który zobowiàzany jest do przestrzegania istniejàcych w danym kraju przepisów. Przepisy te sà w coraz to wi´kszym stopniu ujednolicane, a ich podstaw´ stanowià m.in. dyrektywy UE, takie jak: 89/109/EEC, 80/590/EEC, 2001/61/EC oraz dyrektywa 2002/72/EC zast´pujàca szereg wczeÊniejszych dyrektyw dotyczàcych materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià [2, 3, 4, 5]. Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie wymagaƒ prawnych oraz obowiàzków producenta dotyczàcych produkcji bezpiecznych dla zdrowia opakowaƒ przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià..

(2) ZN_675_ostateczna. 42. 7/7/08. 8:41 am. Page 42. Pawe∏ Nowicki. 2. Uregulowania prawne w Polsce dotyczàce materia∏ów o p a kowaniowych i o p a kowaƒ do ˝ywnoÊci W Polsce w odniesieniu do produkcji opakowaƒ do ˝ywnoÊci obowiàzujà dwie ustawy, na mocy których producenci zobowiàzani sà do wdro˝enia systemu zapewnienia bezpieczeƒstwa zdrowotnego opakowaƒ ˝ywnoÊci, oraz rozporzàdzenia wykonawcze do tych ustaw. G∏ównà ustawà mówiàcà o zapewnieniu bezpieczeƒstwa zdrowotnego ˝ywnoÊci oraz materia∏ów i wyrobów kontaktujàcych si´ z ˝ywnoÊcià jest Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ˝ywnoÊci i ˝ywienia. Obecnie obowiàzuje druga ju˝ nowelizacja do ustawy z dnia 30 paêdziernika 2003 r. [15]. Ustawa wesz∏a w ˝ycie we wrzeÊniu 2001 r. Na jej mocy minister zdrowia zobowiàzany jest do wydania ok. 30 aktów wykonawczych. Wymagania okreÊlone w tej ustawie, oprócz regulacji prawnych dotyczàcych ˝ywnoÊci, odnoszà si´ równie˝ do wzajemnych relacji, jakie zachodzà mi´dzy materia∏ami opakowaniowymi a ˝ywnoÊcià na etapie produkcji Êrodków spo˝ywczych i obrotu tymi Êrodkami. Przepisy okreÊlajà tak˝e wymagania dotyczàce pomieszczeƒ, kwalifikacji pracowników, warunków przestrzegania zasad higieny w p r o d u kcji materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià oraz urz´dowej kontroli. Ustawa ta reguluje równie˝ kwesti´ opakowaƒ jednostkowych do Êrodków spo˝ywczych przeznaczonych bezpoÊrednio dla konsumenta oraz opakowaƒ przeznaczonych dla zak∏adów ˝ywienia zbiorowego, które powinny zawieraç informacje dotyczàce wartoÊci od˝ywczej w odniesieniu do Êrodków spo˝ywczych specjalnego przeznaczenia ˝ywieniowego. Natomiast w odniesieniu do Êrodków spo˝ywczych powszechnie spo˝ywanych informacje dotyczàce wartoÊci od˝ywczej powinny byç zamieszczone, je˝eli na opakowaniu Êrodka spo˝ywczego wyst´puje oÊwiadczenie ˝ywieniowe bàdê te˝ jest stosowane w prezentacji lub reklamie tego produktu. Najwa˝niejszym jednak wymaganiem w omawianej ustawie, które dotyczy zak∏adów produkujàcych lub wprowadzajàcych ˝ywnoÊç do obrotu, opakowaƒ do ˝ywnoÊci bàdê materia∏ów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, jest obowiàzek wdro˝enia zasad systemu HACCP na podstawie zasady dobrej praktyki higienicznej GHP i dobrej praktyki produkcyjnej GMP. Obowiàzek stosowania zasad systemu HACCP nie dotyczy jedynie producentów na etapie produkcji pierwotnej, którzy w celu zapewnienia w∏aÊciwej jakoÊci zdrowotnej oraz zasad higieny zobowiàzani sà do wdro˝enia i stosowania zasad GMP/GHP. Na mocy tej ustawy zosta∏o wydane rozporzàdzenie ministra zdrowia z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie wymagaƒ higieniczno-sanitarnych w zak∏adach i wymagaƒ dotyczàcych higieny w procesie produkcji i w obrocie artyku∏ami oraz materia∏ami i wyrobami.

(3) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 43. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 43. przeznaczonymi do kontaktu z tymi artyku∏ami, podajàce wymagania GHP [9, 15]. Drugim aktem prawnym jest Ustawa z dnia 6 wrzeÊnia 2001 r. o materia∏ach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Odnosi si´ ona m.in. do opakowaƒ ˝ywnoÊci i podaje szczegó∏owe wymagania, jakie powinny spe∏niaç materia∏y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià, w tym opakowania ˝ywnoÊci [14]. Za materia∏y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià uwa˝a si´ wszelkie produkty, które w stanie gotowym do u˝ytkowania sà przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià lub pozostajà w kontakcie z ˝ywnoÊcià i sà przeznaczone do tego celu. Ustawa ta jest nowym przepisem, który nie mia∏ swojego odpowiednika w dotychczasowej legislacji w Polsce. Wdra˝a ona do polskiego ustawodawstwa ramowà dyrektyw´ 89/109/EEC, która jest podstawowym unijnym przepisem dotyczàcym materia∏ów i wyrobów do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Wymagania zawarte w odpowiednich szczegó∏owych dyrektywach UE dotyczàcych materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià zostanà przeniesione do polskiego ustawodawstwa w postaci rozporzàdzeƒ stanowiàcych akty wykonawcze do tej ustawy. Wspomniana dyrektywa 89/109/EEC, która ukaza∏a si´ w 1989 r., jest tzw. dyrektywà ramowà. OkreÊla ona g∏ównie ogólne zasady, które muszà byç przestrzegane przy stosowaniu materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, podaje list´ grup materia∏owych wyrobów, dla których planuje si´ opracowaç dyrektywy szczegó∏owe, dotyczàcych kontaktu z ˝ywnoÊcià. Ponadto w ww. dyrektywie podano zakres, jaki b´dà obejmowaç dyrektywy szczegó∏owe dotyczàce [5]: – autoryzowanych substancji wyst´pujàcych w materia∏ach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, – wymagaƒ czystoÊci substancji obj´tych dyrektywami, – specjalnych warunków stosowania materia∏ów i wyrobów, – limitów migracji specyficznej, – limitów migracji globalnej. Dyrektywa 89/109/EEC zapowiada opracowanie listy grup materia∏owych opisanych w szczegó∏owych dyrektywach, które obejmujà [5]: – tworzywa sztuczne wraz z lakierami i pow∏okami, – celuloz´ regenerowanà, – elastomery i gum´, – papier i tektur´, – wyroby ceramiczne, – szk∏o, – metale i stopy, – drewno,.

(4) ZN_675_ostateczna. 44. 7/7/08. 8:41 am. Page 44. Pawe∏ Nowicki. – wyroby tekstylne, – woski parafinowe i mikrokrystaliczne. Jako podstawowe wymaganie dyrektywa ustala obowiàzek wytwarzania materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià zgodnie z zasadami dobrej praktyki produkcyjnej GMP. Mówi ona, ˝e materia∏y i wyroby przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià powinny byç wytwarzane w taki sposób, aby nie przekazywa∏y zawartych w nich substancji w iloÊciach mogàcych szkodziç cz∏owiekowi i wywo∏ujàcych zmiany w sk∏adzie ˝ywnoÊci lub zmiany jej cech sensorycznych [5]. Ustawa z 6 wrzeÊnia 2001 r. dostosowuje polskie ustawodawstwo zwiàzane z ocenà sanitarno-higienicznà do przepisów istniejàcych w krajach Unii. Wprowadzenie zasady odpowiedzialnoÊci producenta, w miejsce obligatoryjnego systemu oceny sanitarno-higienicznej materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, stanowi najistotniejszà zmian´ w nowym ustawodawstwie [14]. Ustawa ta okreÊla w zakresie bezpieczeƒstwa dla zdrowia lub ˝ycia cz∏owieka wymagania dla materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Przepisów tych nie stosuje si´ jednak do: – substancji pokrywajàcych lub powlekajàcych Êrodki spo˝ywcze, które stanowià cz´Êç Êrodków spo˝ywczych i mogà byç spo˝ywane razem z tymi Êrodkami, – materia∏ów i wyrobów u˝ywanych w stacjonarnych instalacjach i u r z à d z eniach wodociàgowych, – materia∏ów i wyrobów b´dàcych zabytkami, – materia∏ów i wyrobów przeznaczonych na eksport do paƒstw nie b´dàcych cz∏onkami Unii Europejskiej. Zgodnie z ustawà materia∏y i wyroby wprowadzone do obrotu, które u˝ytkowane sà w normalnych lub mo˝liwych do przewidzenia warunkach, nie mogà powodowaç migracji do ˝ywnoÊci substancji z materia∏ów i wyrobów, w iloÊciach stanowiàcych zagro˝enie dla zdrowia lub ˝ycia cz∏owieka, lub powodujàcych niemo˝liwe do przyjćia zmiany w sk∏adzie ˝ywnoÊci oraz pogorszenie si´ jej cech organoleptycznych. Dla producenta opakowaƒ ˝ywnoÊci oznacza to koniecznoÊç stosowania w procesie produkcji i przetwórstwa wy∏àcznie substancji dozwolonych zamieszczonych na listach pozytywnych oraz wprowadzenie do obrotu wyrobów spe∏niajàcych wymagania w zakresie dopuszczalnych migracji lub zawartoÊci. Limit migracji globalnej stanowi sum´ wszystkich substancji uwalnianych z finalnego wyrobu do ˝ywnoÊci lub p∏ynów modelowych imitujàcych ˝ywnoÊç, w warunkach badania odpowiadajàcych rzeczywistemu wykorzystaniu opakowania. Limit ten nie mo˝e przekraczaç 10 mg/dm 2 powierzchni lub 60 mg/kg ˝ywnoÊci bàdê p∏ynu modelowego imitujàcego t´ ˝ywnoÊç. Równie˝ limit migracji specyficznej nie mo˝e zostaç przekroczony. W tym celu mate-.

(5) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 45. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 45. ria∏y i wyroby do kontaktu z ˝ywnoÊcià powinny byç wytwarzane lub przetwarzane zgodnie z zadami dobrej praktyki produkcyjnej GMP [14]. Omawiana ustawa podaje równie˝, ˝e materia∏y i wyroby przeznaczone do sprzeda˝y detalicznej i hurtowej powinny byç odpowiednio oznakowane. Produkty sprzedawane detalicznie powinny mieç nadruk umieszczony bezpoÊrednio na materia∏ach i wyrobach lub na ich opakowaniu albo na etykietach przytwierdzonych do opakowaƒ. Istnieje równie˝ mo˝liwoÊç umieszczenia ∏atwo widocznych dla kupujàcego napisów w bezpoÊrednim sàsiedztwie materia∏u lub wyrobu, pod warunkiem ˝e nie ma technicznych mo˝liwoÊci umieszczenia oznakowania bezpoÊrednio na materiale lub wyrobie na etapie ich produkcji lub sprzeda˝y. Ponadto produkty wprowadzane do obrotu hurtowo powinny posiadaç oznakowanie umieszczone w towarzyszàcych dokumentach lub na etykietach bàdê opakowaniach. Ustawa podaje równie˝ nast´pujàce rodzaje znaków, jakie powinny byç zamieszczone, a mianowicie [14]: – okreÊlenie „do kontaktu z ˝ywnoÊcià” lub wskazania okreÊlajàce zastosowanie materia∏ów i wyrobów, – informacje o warunkach u˝ytkowania materia∏ów i wyrobów, je˝eli jest to niezb´dne dla zdrowia lub ˝ycia cz∏owieka, albo ze wzgl´dów u˝ytkowych, – nazw´ lub nazw´ handlowà i adres producenta lub zarejestrowany oddzia∏ albo zarejestrowany znak handlowy producenta.. 3. Zasady dobrej praktyki higienicznej (G H P) i zasady dobrej praktyki produkcyjnej (G M P) Wed∏ug wy˝ej przedstawionych aktów prawnych przedsi´biorstwa produkujàce opakowania i materia∏y przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià z dniem akcesji Polski do Unii Europejskiej sà zobowiàzane posiadaç w swoich zak∏adach funkcjonujàcy system HACCP oparty na zasadach GHP i GMP. Zgodnie z definicjà podanà w Ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ˝ywnoÊci i ˝ywienia, dobra praktyka higieniczna to dzia∏ania, które muszà byç podj´te i warunki higieniczne, które muszà byç spe∏niane na wszystkich etapach produkcji i obrotu ˝ywnoÊcià, aby zapewniç bezpieczeƒstwo ˝ywnoÊci [15]. Rozporzàdzenie ministra zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó∏owych wymagaƒ higieniczno-sanitarnych dotyczàcych zak∏adów i ich wyposa˝enia, warunków sanitarnych oraz wymagaƒ w zakresie przestrzegania higieny w procesie produkcji i obrocie Êrodkami spo˝ywczymi, dozwolonymi substancjami dodatkowymi oraz materia∏ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi artyku∏ami stanowi wytyczne do realizacji podstawowych wymagaƒ higieniczno-sanitarnych przy produkcji, przetwórstwie i obrocie ˝ywnoÊcià. Wymogi dobrej praktyki higienicznej okreÊlane sà cz´sto progra-.

(6) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 46. 46. Pawe∏ Nowicki. mami stanowiàcymi warunki wst´pne. G∏ówne ich obszary przedstawiono na rys 1.. Rys. 1. G∏ówne obszary programów dobrej praktyki higienicznej èród∏o: [11].. Obejmujà one [9, 10]: – lokalizacj´, otoczenie zak∏adu i infrastruktur´ zak∏adu, – obiekty zak∏adu i ich uk∏ad funkcjonalny, – maszyny i urzàdzenia, – procesy mycia i dezynfekcji, – zaopatrzenie w wod´, – kontrol´ odpadów, – zabezpieczenie przed szkodnikami i kontrol´ w tym zakresie, – szkolenie personelu, – higien´ personelu. Lokalizacja, otoczenie zak∏adu i infrastruktura zak∏adu obejmuje [10, 11 ] : – drogi dojazdowe do zak∏adu, które powinny byç utwardzone i o d p o w i e dnio zdrenowane, tak aby nie tworzy∏y si´ zastoiny wody i b∏ota; – budynki i znajdujàce si´ w nich urzàdzenia, które powinny byç tak zaprojektowane, aby u∏atwiaç procesy czyszczenia i dezynfekcji; – wszelkie materia∏y wykorzystywane w budynkach i urzàdzeniach, które nie mogà mieç negatywnego wp∏ywu na jakoÊç zdrowotnà ˝ywnoÊci i nie mogà emitowaç zapachów i substancji toksycznych; – budynki, które powinny mieç zabezpieczenia przed wniknićiem do nich szkodników oraz owadów, a tak˝e zanieczyszczeƒ zewn´trznych z otaczajàcego Êrodowiska (dymy, py∏y, kurz)..

(7) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 47. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 47. Uk∏ad funkcjonalny zak∏adu to przestrzenne powiàzanie ze sobà pomieszczeƒ. W uk∏adzie funkcjonalnym przeci´tnego zak∏adu wyró˝nia si´ najcz´Êciej nast´pujàce cz´Êci [12]: – magazynowà, – produkcyjnà, – ekspedycyjnà, – socjalnà. Zak∏ad powinien byç równie˝ podzielony na strefy wysokiego, Êredniego i niskiego ryzyka w zale˝noÊci od prowadzonych w nich procesów i wyst´pujàcych zagro˝eƒ w odniesieniu do jakoÊci zdrowotnej produkowanej ˝ywnoÊci lub materia∏ów do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Bardzo istotne jest tak˝e okreÊlenie, które obszary w zak∏adzie sà najbardziej newralgiczne z punktu widzenia ryzyka wyst´powania zagro˝eƒ. Wa˝nà zasadà w ka˝dym zak∏adzie jest przestrzeganie tego, aby ciàgi technologiczne i drogi komunikacyjne czynnoÊci czystych i brudnych si´ nie krzy˝owa∏y. Odpowiednio zaprojektowane pomieszczenia zak∏adu zapewniajà jego funkcjonalnoÊç, co sprzyja zachowaniu higieny i o g r anicza mo˝liwoÊç pope∏nienia b∏´dów przez personel, a tak˝e, co jest nie mniej wa˝ne, u∏atwia prac´ i dzia∏ania na rzecz zapewnienia jakoÊci [12]. Bardzo istotnym warunkiem jest wyposa˝enie zak∏adu we w∏aÊciwe maszyny i urzàdzenia. Podczas procesów technologicznych ˝ywnoÊç mo˝e ulec zanieczyszczeniu ze strony otaczajàcego Êrodowiska. Odpowiednie wyposa˝enie pomieszczeƒ w sprz´t i urzàdzenia, czystoÊç i stan techniczny linii produkcyjnych, u˝ycie w∏aÊciwych materia∏ów konstrukcyjnych i wykoƒczeniowych, a tak˝e stosowane systemy wentylacji, klimatyzacji itp. w znacznym stopniu decydujà o higienie produkcji, a tym samym o bezpieczeƒstwie i jakoÊci zdrowotnej gotowych wyrobów. W zak∏adzie powinien byç opracowany pisemny harmonogram konserwacji maszyn i urzàdzeƒ w celu zapewnienia ich odpowiedniego funkcjonowania i stanu technicznego. Nale˝y równie˝ zapobiegaç nieprawid∏owoÊciom podczas konserwacji i napraw maszyn i sprz´tu, aby ograniczyç ewentualne zagro˝enia ze strony maszyn i urzàdzeƒ. Urzàdzenia i oprzyrzàdowanie kontrolno-pomiarowe wymagajà tak˝e okresowej kalibracji i wzorcowania, nale˝y wić opracowaç odpowiednie instrukcje oraz harmonogram kalibracji tych urzàdzeƒ i prowadziç specjalne rejestry przeprowadzania tych czynnoÊci. Po zakoƒczeniu pracy lub po ka˝dej zmianie w zak∏adzie powinno przeprowadzaç si´ sprzàtanie, podczas którego z powierzchni pod∏óg, blatów oraz maszyn i urzàdzeƒ z pozosta∏oÊci po bie˝àcej produkcji usuwany jest nagromadzony brud, który stanowi doskona∏e warunki dla rozwoju mikroflory i tym samym stwarza zagro˝enie dla bezpieczeƒstwa i jakoÊci produktu koƒcowego. EfektywnoÊç procesu mycia zale˝y od mo˝liwoÊci dotarcia do wszystkich.

(8) ZN_675_ostateczna. 48. 7/7/08. 8:41 am. Page 48. Pawe∏ Nowicki. powierzchni, które kontaktujà si´ z produktem, a przez to od zastosowanych rozwiàzaƒ konstrukcyjnych. Procesy mycia i dezynfekcji powinny byç realizowane zgodnie z o p r a c o w anym harmonogramem uwzgl´dniajàcym podmiot mycia, sposób mycia oraz cz´stotliwoÊç prowadzenia zabiegów mycia i dezynfekcji. Ponadto zak∏ad powinien posiadaç odpowiednie ujćie wody wraz z niezb´dnymi urzàdzeniami do jej magazynowania i dystrybucji oraz pomiaru temperatury i ciÊnienia. Mo˝e te˝ wykorzystywaç do swoich potrzeb tzw. wod´ miejskà z wodociàgu. Woda stosowana do celów technologicznych powinna odpowiadaç wymaganiom okreÊlonym w odpowiednich przepisach. Tylko z takiej wody mogà byç wytwarzane para lub lód stosowane w procesach produkcji. JakoÊç wody technologicznej powinna byç systematycznie kontrolowana i monitorowana. Wszelkie wyniki badaƒ (w tym wyniki uzyskane od Paƒstwowej Inspekcji Sanitarnej) powinny byç rejestrowane [11]. W zak∏adzie powinien równie˝ funkcjonowaç sprawny system usuwania odpadów sta∏ych i Êmieci. Ma on gwarantowaç zabezpieczenie ˝ywnoÊci, materia∏ów i wyrobów do kontaktu z ˝ywnoÊcià, w tym opakowaƒ oraz wody technologicznej przed ewentualnym zanieczyszczeniem ze strony odpadów i Êmieci oraz zapewniaç w ka˝dym czasie zachowanie odpowiedniego porzàdku zarówno na stanowiskach pracy, jak i w obr´bie ca∏ego zak∏adu. Odpady i Êmieci powinny byç gromadzone w przeznaczonych do tego miejscach poza pomieszczeniami z ˝ywnoÊcià i systematycznie usuwane wed∏ug okreÊlonego harmonogramu. Z przestrzeni produkcyjnych powinno si´ je usuwaç tak cz´sto, jak tylko zachodzi taka potrzeba, a przynajmniej raz dziennie, i sk∏adowaç w zamykanych pojemnikach. W zak∏adach produkcji, przetwórstwa i obrotu ˝ywnoÊcià mo˝e wyst´powaç wiele gatunków szkodników, z tego te˝ wzgl´du bardzo wa˝na jest kontrola i zabezpieczenie zak∏adu. Szkodniki najcz´Êciej powodujà zarówno mikrobiologiczne, jak i fizyczne zanieczyszczenia ˝ywnoÊci oraz materia∏ów opakowaniowych i opakowaƒ do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Mogà równie˝ przyczyniaç si´ do powstawania powa˝nych strat iloÊciowych i ekonomicznych w procesie produkcji lub przetwórstwa. W ka˝dym zak∏adzie powinien byç opracowany system kontroli i monitorowania obecnoÊci szkodników oraz program stosowania odpowiednich Êrodków zabezpieczajàcych, adekwatnych do wyst´pujàcej sytuacji [9]. Istotnà rol´ odgrywa stopieƒ ÊwiadomoÊci i kwalifikacji zawodowych pracowników, jak równie˝ sukcesywne, systematyczne ich doskonalenie zawodowe i szkolenia. Sà to g∏ówne, bodaj˝e najwa˝niejsze czynniki decydujàce o ich odpowiedniej postawie i zaanga˝owaniu. Nale˝y wk∏adaç du˝o wysi∏ku w w y j a Ê n i anie pracownikom poj´ç, zasad i istoty dobrej praktyki higienicznej i produkcyjnej oraz systemu HACCP oraz przekonywaç do praktycznego i systematycznego ich stosowania. Kierownictwo zak∏adu powinno organizowaç systematyczne i na.

(9) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 49. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 49. odpowiednim poziomie szkolenia dla personelu z zakresu higieny. Poziom wiadomoÊci i kwalifikacje formalne pracowników powinny byç odpowiednie do wykonywanych przez nich czynnoÊci, obowiàzków i kompetencji oraz do odpowiedzialnoÊci [9, 10]. Pracownicy powinni przestrzegaç tak˝e podstawowych wymagaƒ dotyczàcych higieny osobistej i warunków zdrowia. W ka˝dym zak∏adzie nale˝y przeprowadzaç systematyczne badania uprawniajàce pracowników do pracy w bezpoÊrednim kontakcie z ˝ywnoÊcià. Zgodnie z definicjà podanà w Ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ˝ywnoÊci i ˝ywienia, dobra praktyka produkcyjna to dzia∏ania, które muszà byç podj´te i warunki, które muszà byç spe∏nione, aby produkcja ˝ywnoÊci odbywa∏a si´ w sposób zapewniajàcy jej w∏aÊciwà jakoÊç zdrowotnà, zgodnie z jej przeznaczeniem [15]. Do zagadnieƒ z zakresu dobrej praktyki produkcyjnej nale˝y zaliczyç [11]: – przyjćie surowców i materia∏ów, – magazynowanie i post´powanie z surowcami, – procesy obróbki wst´pnej, – procesy obróbki zasadniczej, – transport wewn´trzny, – magazynowanie wyrobów gotowych, – transport zewn´trzny i dystrybucj´ wyrobów. Wy˝ej wymienione obszary sà specyficzne dla poszczególnych bran˝ i s e k t orów produkcji oraz zak∏adów przetwórstwa i obrotu ˝ywnoÊcià, a tak˝e materia∏ów i wyrobów do kontaktu z ˝ywnoÊcià. W zale˝noÊci od warunków technicznych zak∏adu oraz mo˝liwoÊci logistycznych, magazynowych i produkcyjnych opracowuje si´ specyficzne dla ka˝dego zak∏adu plany GMP. Niektóre opisane poni˝ej czynnoÊci sà podobne we wszystkich sektorach. Magazyny do przechowywania surowców do produkcji powinny byç tak zaprojektowane i wykonane, aby [11, 12]: – umo˝liwiç utrzymanie czystoÊci i porzàdku, – zapobiegaç przedostawaniu si´ szkodników do ich wn´trza, – chroniç surowce przed zanieczyszczeniem, – zapewniç warunki temperatury i wilgotnoÊci gwarantujàce zachowanie mo˝liwie najwy˝szej jakoÊci zdrowotnej surowców, – zapewniç odpowiednià segregacj´ poszczególnych rodzajów surowców ze szczególnym uwzgl´dnieniem rozdzia∏u surowców od produktów gotowych, a tak˝e produktów pochodzàcych ze zwrotów, – zapewniç oddzielne sk∏adowanie opakowaƒ i substancji nie b´dàcych ˝ywnoÊcià, – zapewniç odpowiednià rotacj´ produktów w magazynach – zasada FIFO: „pierwsze wesz∏o – pierwsze wysz∏o”..

(10) ZN_675_ostateczna. 50. 7/7/08. 8:41 am. Page 50. Pawe∏ Nowicki. Przyjmowanie surowców i materia∏ów pomocniczych stanowi bardzo wa˝nà procedur´ z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeƒstwa i w∏aÊciwej jakoÊci zdrowotnej produktów gotowych. Nale˝y si´ przy tym kierowaç nast´pujàcymi zasadami [11]: – w momencie przyjćia do zak∏adu wszystkie surowce i dodatki powinny byç oceniane w celu stwierdzenia, czy nie sà one nadmiernie zanieczyszczone drobnoustrojami chorobotwórczymi, pozosta∏oÊciami pestycydów i nawozów sztucznych, paso˝ytami itp. JeÊli zachodzi potrzeba, powinno to byç potwierdzone przeprowadzeniem badaƒ laboratoryjnych; – poszczególne partie przyjmowanych surowców i dodatków powinny posiadaç odpowiednie specyfikacje lub certyfikaty; – przyj´te surowce i dodatki powinny byç przechowywane w odpowiednich warunkach z zachowaniem zasady rotacji magazynowej. Transport wewn´trzny w zak∏adzie cz´sto jest istotnym elementem procesu produkcji lub obrotu ˝ywnoÊcià. Powinien zapewniç w∏aÊciwà ochron´ przewo˝onych surowców, pó∏produktów i wyrobów gotowych przed ewentualnymi wtórnymi zanieczyszczeniami mikrobiologicznymi, fizycznymi i chemicznymi, wynikajàcymi z reinfekcji, a tak˝e przed mo˝liwoÊcià namna˝ania si´ drobnoustrojów. Wszelkie Êrodki transportu, jak równie˝ pojemniki, opakowania, a tak˝e rurociàgi, taÊmociàgi i inne urzàdzenia s∏u˝àce do transportowania lub przesy∏ania ˝ywnoÊci nie mogà stanowiç zagro˝enia zanieczyszczenia ˝ywnoÊci oraz wyrobów i materia∏ów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià [11, 12]. Wdro˝enie zasad dobrej praktyki higienicznej i dobrej praktyki produkcyjnej w zak∏adzie musi byç udokumentowane. Sprawny system dokumentacji i zapisów dotyczàcych wszystkich elementów obejmujàcych zasady GMP i GHP pozwala na udowodnienie, ˝e wszystkie niezb´dne procedury sà odpowiednio realizowane.. 4. System HACCP jako narz´dzie zarzàdzania bezpieczeƒstwem zdrowotnym opakowaƒ do ko n t a k t u z ˝ywnoÊcià System HACCP jest odzwierciedleniem nowego podejÊcia do zagadnieƒ kontroli jakoÊci zdrowotnej ˝ywnoÊci. Definicja podana w Ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ˝ywnoÊci i ˝ywienia mówi, ˝e HACCP jest systemowym post´powaniem majàcym na celu zapewnienie bezpieczeƒstwa zdrowotnego ˝ywnoÊci poprzez identyfikacj´ i oszacowanie skali zagro˝eƒ bezpieczeƒstwa ˝ywnoÊci z punktu widzenia jej jakoÊci zdrowotnej oraz ryzyka wystàpienia tych zagro˝eƒ podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i dystrybucji ˝ywnoÊci. Jest to równie˝ system majàcy na celu okreÊlenie metod ograniczania tych zagro˝eƒ oraz ustalenie dzia∏aƒ naprawczych [15]..

(11) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 51. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 51. Zgodnie z ustaleniami kodeksu ˝ywnoÊciowego, system HACCP dzia∏a na podstawie 7 podstawowych zasad, które nie powinny byç rozpatrywane jako regu∏y, lecz jako zadania do wykonania w celu wdro˝enia systemu we wszystkich zak∏adach zajmujàcych si´ produkcjà ˝ywnoÊci oraz materia∏ów i wyrobów do kontaktu z ˝ywnoÊcià. Zasady te przedstawiajà si´ nast´pujàco [1, 8, 13]: – analiza zagro˝eƒ – zidentyfikowanie i ocena zagro˝eƒ oraz ryzyka ich wystàpienia, a tak˝e ustalenie Êrodków kontroli i metod przeciwdzia∏ania tym zagro˝eniom; – ustalenie krytycznych punktów kontroli – KPK (CCP) w celu wyeliminowania lub zminimalizowania wyst´powania zagro˝eƒ; – ustalenie dla ka˝dego krytycznego punktu kontroli wymagaƒ (parametrów), jakie powinien spe∏niaç, i okreÊlenie granic tolerancji (limitów krytycznych); – ustalenie i wprowadzenie systemu monitorowania krytycznych punktów kontroli; – ustalenie dzia∏aƒ korygujàcych, jeÊli krytyczny punkt kontroli nie spe∏nia ustalonych wymagaƒ; – ustalenie procedur weryfikacji w celu potwierdzenia, ˝e system jest skuteczny i zgodny z planem; – opracowanie i prowadzenie dokumentacji systemu HACCP dotyczàcej etapów jego wprowadzania; – ustalenie sposobu rejestrowania i przechowywania danych oraz archiwizowania dokumentacji systemu. Przy wdra˝aniu systemu HACCP proponuje si´, zgodnie z zaleceniami kodeksu ˝ywnoÊciowego, zastosowanie 12-etapowej sekwencji dzia∏aƒ, w w y n iku której uzyskuje si´ zagwarantowanie ca∏kowitego bezpieczeƒstwa zdrowotnego produkowanej ˝ywnoÊci oraz materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià [1, 8].. 5. Po d s u m o w a n i e Producent materia∏ów opakowaniowych i opakowaƒ przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià na mocy wy˝ej wymienionych przepisów prawnych ma obowiàzek zastosowaç nast´pujàce dzia∏ania [7, 14, 15]: – przestrzegaç zasad dobrej praktyki higienicznej i dobrej praktyki produkcyjnej, – wdro˝yç system HACCP na podstawie zasad GHP i GMP, – stosowaç substancje dozwolone, które sà zamieszczone na listach pozytywnych, – wyst´powaç do G∏ównego Inspektora Sanitarnego o wydanie pozwolenia na stosowanie w procesie produkcji wyrobów nowych substancji nie wymie-.

(12) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 52. 8:41 am. Page 52. Pawe∏ Nowicki. nionych w wykazach substancji dozwolonych do stosowania w Unii Europejskiej, – znakowaç wyroby przeznaczone do kontaktu z ˝ywnoÊcià zgodnie z p r z episami, – dostosowaç warunki wytwarzania i wprowadzania do obrotu zgodnie z przepisami, – kontrolowaç wyroby pod wzgl´dem spe∏nienia wymagaƒ w zakresie dopuszczalnych limitów migracji, – dysponowaç dokumentami potwierdzajàcymi, ˝e surowce i gotowe wyroby spe∏niajà wymagania okreÊlone w przepisach. Wszystkie te przepisy odnoszàce si´ do produkcji ˝ywnoÊci oraz materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià bez sumiennego przestrzegania nie b´dà spe∏nia∏y swojej funkcji. Brak zaanga˝owania kierownictwa we wdra˝anie powy˝szych przepisów spowoduje, ˝e koszty poniesione na ich implementacj´ nie przyniosà oczekiwanych skutków oraz spowodujà nieefektywne wykorzystanie mo˝liwoÊci produkcyjnych przedsi´biorstwa. Literatura [1] Codex Alimentarius, Food Hygiene Basic Texts, Codex Alimentarius Commission, FAO/WHO, Roma 1997, t∏umaczenie i opracowanie w∏asne. [2] Commission Directive of 6 August 2002 relating to plastic materials and articles intended to come into contact with foodstuffs (2002/72/EC), Official Journal of the European Communities 2002, nr 220. [3] Commission Directive of 8 August 2001 on the use of certain epoxy derivatives in materials and articles intended to come into contact with foodstuffs (2001/61/EC), Official Journal of the European Communities 2001, nr 215. [4] Council Directive of 9 June 1980 determining the symbol that may accompany materials and articles intended to come into contact wit h foodstuffs (80/590/EEC), Official Journal of the European Communities 1980, nr 151. [5] Council Directive of 21 December 1988 relating to materials and articles intended to come into contact with foodstuffs (89/109/EEC), Official Journal of the European Communities 1989, nr 40. [6] Czerniawski B., Wymagania dyrektyw UE w zakresie materia∏ów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, „Opakowanie” 2003, nr 2. [7] åwiek-Ludwicka K., Harmonizacja polskich przepisów z istniejàcymi w Unii Europejskiej zakresie opakowaƒ ˝ywnoÊci – nowe obowiàzki pro d u c e n t ó w, „Opakowanie” 2003, nr 9. [8] Ko∏o˝yn-Krajewska D., Sikora T., HACCP Koncepcja i system zapewnienia bezpieczeƒstwa zdrowotnego ˝ywnoÊci, SitSpo˝., Warszawa 1999. [9] Rozporzàdzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie warunków sanitarnych i higienicznych w obrocie Êrodkami spo˝ywczymi sprzedawanymi luzem, ∏atwo psujàcymi si´ dietetycznymi Êrodkami spo˝ywczymi, sypkimi i nieopanowanymi Êrodkami spo˝ywczymi oraz materia∏ami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi Êrodkami spo˝ywczymi, Dz.U. 2002, nr 234, poz. 1976..

(13) ZN_675_ostateczna. 7/7/08. 8:41 am. Page 53. Wymagania prawne oraz obowiàzki producentów…. 53. [10] Rozporzàdzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagaƒ higieniczno-sanitarnych zak∏adów i wymagaƒ dotyczàcych higieny w procesie produkcji i w obrocie artyku∏ami oraz materia∏ami i wyrobami przeznaczonym i do kontaktu z tymi artyku∏ami, Dz.U. 2002, nr 234, poz. 1979. [11] Turlejska H., Zasady GHP/GMP oraz system HACCP jako narz´dzia zapewnienia bezpieczeƒstwa zdrowotnego ˝ywnoÊci. Poradnik dla przedsi´biorcy, FAPA, Warszawa 2003. [12] Turlejska H., Pelzner U., Konecka-Matyjek E., WiÊniewska K., Przewodnik do wdra˝ania zasad GMP/GHP i systemu HACCP w zak∏adach ˝ywienia zbiorowego, FAPA, Warszawa 2003. [13] Turlejska H., Pelzner U., Wdra˝anie systemu HACCP w ma∏ych i Ê rednich przedsi´biorstwach sektora ˝ywnoÊciowego. Poradnik dla kierujàcych zak∏adem, FAPA, Warszawa 2003. [14] Ustawa z dnia 6 wrzeÊnia 2001 r. o materia∏ach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z ˝ywnoÊcià, Dz.U. 2001, nr 128, poz. 1408. [15] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ˝ywnoÊci i ˝ywienia, Dz.U. 2001, nr 63, poz. 634, z póên. zm.; Dz.U. 2003, nr 208, poz. 2020.. Legal Requirements and Obligations of Producers of Pa c ka g i n g Materials and Products Designated for Contact with Food Before accession to the European Union, Poland was required to adjust its own regulations on packaging materials and food packaging to Community law. This involved the need to integrate relevant EU directives with national legislation. As a result of the harmonization of regulations, the same requirements and criteria for evaluating the health standards of packaging that exist in EU countries are in force in Poland as well. The main objective of the EU-compliant legislation implemented in Poland is to permit the free flow of goods among Member States and provide for the protection of consumer health by introducing producer responsibility for products and a system of inspection and control..

(14)