dziêki czemu i zagranic¹ zdobywa³ imiê dla nauki polskiej i w kraju szczepi³ myœl europejsk¹, co dzisiejsza geografja, z odleg³oœci przesz³o pó³wiekowej, lepiej ni¿ wspó³czeœni oceniæ mo¿e i powinna.
Uzupe³niaj¹c powy¿sz¹ konkluzjê, autorzy niniejszego artyku³u pragn¹ do wspomnianej przez autorkê geografii dodaæ geologiê i kartografiê oraz kolejne osiemdziesi¹t lat, z których dystansu nadal widaæ wielkoœæ dokonañ Ludwi-ka Zejsznera.
Praca jednego z autorów (PK) zwi¹zana z przygotowaniem niniejszego artyku³u zosta³a wykonana jako czêœæ tematu badaw-czego nr 62.9711.0701.00.2 realizowanego w ramach dzia³alnoœci statutowej PIG.
Literatura
CHA£UBIÑSKA A. 1928 — Ludwik Zejszner jako geograf. Kosmos: czasopismo Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, Seria A. Rozprawy, rocz. 53, zesz. 2-3: 245–286.
COLLIE M. & DIEMER J. 2004 — Murchison’s Wanderings in Rus-sia. British Geological Survey Occasional Publication, No 2. CZARNIECKI S. 1961 — Notaty Ludwika Zejsznera i ich znaczenie dla badañ nad histori¹ geologii w Polsce. Studia i materia³y z dziejów nauki polskiej, seria C, z. 4: 61–88.
CZARNIECKI S. 1990 — Wincenty Pol i Ludwik Zejszner — pierwsi profesorowie nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagielloñskiego. Muzeum Lubelskie, Lublin.
GRANICZNY M., KACPRZAK J. & URBAN H. 2006 — Mapy geo-logiczne i opisy ziem polskich w XVIII i pierwszej po³owie XIX w. Prz. Geol., 54, 9: 759–763.
GRANICZNY M., KACPRZAK J., URBAN H. & WO£KOWICZ S. 2007 — Atlas Geologiczny Galicyi — pierwsza seryjna edycja map geologicznych ziem polskich. Prz. Geol., 55, 5: 368–372. HAIDINGER W. 1847 — Bericht uber die Geognostische Übersichtskarte der Österreichischen Monarchie. K.k. Hof- und Staatsdruckerei, Wien.
HUMBOLDT A. 1849 — Kosmos. Baranowski J., Zejszner L. (t³um). H. Natanson, Warszawa.
MURCHISON R.I. 1849 — On geological structure of the Alps, Apen-nines and Carpathians. Quarterly Journal of Geological Society of Lon-don, 5: 157– 312.
MURCHISON R.I. 1872 — Siluria. A history of the oldest rocks in the British Isles and other countries. John Murray, London.
MURCHISON R.I., de VERNEUIL E. & von KEYSERLING A. 1845 — The Geology of Russia in Europe and the Ural Mountains. John Murray, London.
SZAFLARSKI J. 1972 — Poznanie Tatr. Szkice z rozwoju wiedzy o Tatrach do po³owy XIX wieku. Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa: 526–579.
SZAJNOCHA W. 1918 — Geologia. [W:] Koneczny F. (red.) Polska w kulturze powszechnej, cz. 2. Polskie Spó³ki Oszczêdnoœci i Po¿yczek, Kraków: 349–376.
WÓJCIK Z. 2000 — Józef Siemiradzki — przyrodnik i humanista, badacz Ameryki Po³udniowej. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Wroc³aw-Warszawa.
ZEJSZNER L. 1844 — Carte géologique de la chaîne du Tatra et des soulèvemens parallèles. Schropp, Berlin (wydana bezimiennie). ZEJSZNER L. 1845 — Pieœni ludu Podhalan, czyli górali Tatrowych polskich zebra³ i wiadomoœci o Podhalanach skreœli³ Ludwik Zejszner. Redakcja Biblioteki Warszawskiej, Warszawa.
ZEJSZNER L. 1856 — Geologia do ³atwego pojêcia zastosowana. D.E. Friedlein, Kraków.
Antoni Graniczny (14.03.1916–2.05.1957)
i Jego wk³ad w poszukiwania z³o¿owe w Polsce
Halina Urban*
W tym roku mija 50 lat od œmierciAntoniego Granicznego, który zdecydo-wan¹ czêœæ swej krótkiej kariery zawo-dowej zwi¹za³ z Pañstwowym Instytutem Geologicznym. Jego nazwisko wi¹¿e siê równie¿ z wieloma inicjatywami, które w konsekwencji doprowadzi³y do odkry-cia Wielkiej Polskiej Miedzi w nowym zag³êbiu lubiñsko-g³ogowskim.
Antoni Aleksander Graniczny urodzi³ siê 14.03.1916 r. w Wiœlicy. Jego rodzicami byli Wiktor i Eugenia, z domu Gajdeu (pochodz¹ca z Czerniowiec, obecnie w granicach Ukrainy). Dzieciñstwo Antoniego up³ynê³o w domu rodzin-nym w Wiœlicy, gdzie ojciec prowadzi³ praktykê lekarsk¹ (uprzednio ukoñczywszy studia medyczne w Dorpacie).
W pobliskim Chyrowie uczêszcza³ do prywatnego gim-nazjum prowadzonego przez jezuitów. W 1935 r. ukoñczy³ pañstwowe gimnazjum mêskie, im. Hugona Ko³³¹taja w Piñczowie, i w tym samym roku podj¹³ studia na Wydziale Górniczym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Ostatni rok studiów zosta³ przerwany wybuchem II wojny œwiatowej. Okres wojenny spêdza³ g³ównie w rodzinnej Wiœlicy. Wspó³pracowa³ tam z miejscowym ruchem oporu i by³ wykorzystywany do ró¿nych misji, zw³aszcza tam,
gdzie by³a potrzebna dobra znajomoœæ jêzyka niemieckie-go. W 1941 r. zawar³ zwi¹zek ma³¿eñski z Iren¹ Zgrzeb-nick¹.
Po wojnie ukoñczy³ studia na AGH i przedstawi³ pracê dyplomow¹ dotycz¹c¹ warunków geologicznych i górnic-twa miedzi w kopalni Lena, po³o¿onej na terenie Starego Zag³êbia Miedziowego na Dolnym Œl¹sku, w okolicach Leszczyny. Dziêki temu uzyska³ w 1946 r. dyplom in¿ynie-ra górnika oin¿ynie-raz magistin¿ynie-ra nauk technicznych.
Po ukoñczeniu studiów przez kilka miesiêcy pracowa³ w Zjednoczeniu Przemys³u Cynkowego i otrzyma³ miesz-kanie s³u¿bowe w Nowej Wsi. Zajmowa³ siê wówczas zagadnieniami górnictwa miedzi. Od stycznia 1947 r. do marca 1948 r. pracowa³ w kopalni wêgla kamiennego
Con-cordia w Zabrzu. K³opoty zdrowotne zmusi³y go do
prze-rwania tej pracy.
Otrzyma³ wówczas propozycjê od naczelnika Wydzia³u Rud Pañstwowego Instytutu Geologicznego — profesora Romana Krajewskiego podjêcia pracy w instytu-cie. Wydzia³ ten mieœci³ siê wtedy w Krakowie. Antoni Graniczny obj¹³ posadê 1.04.1948 r. i do 1952 r. pracowa³ w Wydziale Rud na stanowisku zastêpcy naczelnika wydzia³u, a nastêpnie do chwili przeniesienia tej jednostki organizacyjnej do Warszawy (15.07.1953 r.) pe³ni³ obo-wi¹zki naczelnika wydzia³u i kierownika Zak³adu Z³ó¿ Kruszców.
Wspó³pracownicy z tego okresu zapamiêtali go jako osobê niezwykle energiczn¹ i pogodn¹ (pomimo wyra-932
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 11, 2007
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, u. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; halina.urban@pgi.gov.pl
Ÿnych sygna³ów o niezadowalaj¹cym stanie zdrowia), cha-rakteryzuj¹c¹ siê zdolnoœciami organizacyjnymi, wyka-zywanymi w trakcie tworzenia zak³adu, rejestracji i badañ z³ó¿ rud metali nie¿elaznych, a zw³aszcza w trakcie organi-zacji prac geologicznych prowadzonych w Sudetach i na jego przedpolu oraz na Górnym Œl¹sku.
Na pocz¹tku lat 50. XX w. zacz¹³ siê krystalizowaæ pro-gram badañ obszarów na pó³noc od z³ó¿ Starego Zag³êbia Miedziowego i na pó³noc od Wroc³awia. W Pañstwowym Instytucie Geologicznym koniecznoœæ tych prac postulo-wali i dzia³ania w tym kierunku podjêli Roman Krajewski i Antoni Graniczny. Na pocz¹tku lat 50. XX w. Antoni Gra-niczny zaplanowa³ wykonanie profilu sejsmicznego wzd³u¿ linii Boles³awiec-G³ogów, maj¹cego na celu wyznaczenie zasiêgu miedzionoœnego cechsztynu na tere-nie przedsudeckim (Ekiert, 1960; Krasoñ 1968; Kaczma-rek & Ro¿ek 2007). Tymi badaniami kierowa³ pocz¹tkowo Antoni Graniczny, a nastêpnie Jan Wy¿ykowski. Ich reali-zacja w kolejnych latach przyczyni³a siê w efekcie do zaprojektowania póŸniejszych poszukiwañ w rejonie Sieroszowic i Lubina. Warto podkreœliæ, ¿e program badañ poszukiwawczych by³ prowadzony pomimo du¿ych w¹tpliwoœci co do celowoœci takich prac, wyra¿anych przez czêœæ œrodowiska, ³¹cznie z bezpoœrednimi prze³o¿onymi i w³adzami pañstwowymi.
Za sw¹ rzeteln¹ pracê Antoni Graniczny zosta³ odzna-czony, jako jeden z pierwszych pracowników Instytutu Geologicznego, srebrnym krzy¿em zas³ugi. Nabyte doœwiadczenia w zakresie poszukiwania z³ó¿ kruszcowych przekazywa³ równie¿ studentom, prowadz¹c w roku akade-mickim 1952/1953 wyk³ady i æwiczenia na Wydziale Geo-logicznym AGH.
Z Instytutu Geologicznego odszed³ na w³asn¹ proœbê 30.04.1954 r. Przez kolejnych kilka miesiêcy pracowa³ w Przedsiêbiorstwie Geologicznym Surowców Skalnych w Krakowie oraz utrzymywa³ siê z t³umaczeñ literatury geo-logicznej z jêzyków rosyjskiego i niemieckiego.
Jesieni¹ 1954 r. zosta³ powo³any na stanowisko g³ównego geologa w Zarz¹dzie Geologicznym Ministers-twa HutnicMinisters-twa (przemianowanego nastêpnie na Minister-stwo Przemys³u Ciê¿kiego). W dniu 31.10.1954 r. prze-niós³ siê wraz z ¿on¹ i synem do Warszawy, gdzie otrzyma³ mieszkanie na ulubionym Starym Mieœcie.
Przez kolejne trzy lata podejmowa³ dzia³ania przyczy-niaj¹ce siê do rozwoju górnictwa kruszcowego. Bra³ aktywny udzia³ w organizowaniu badañ z³ó¿ piasków ¿ela-zistych oraz przygotowywa³ rozpoznanie z³o¿a ³êczyckie-go. Interesowa³ siê tak¿e poszukiwaniem i eksploatacj¹ z³ó¿ uranu. By³ w tym okresie cz³onkiem Komisji Zasobów Kopalin CUG oraz przedstawicielem przemys³u ciê¿kiego prezentuj¹cym zagadnienia zwi¹zane z uranem w Polskiej Akademii Nauk.
By³ autorytetem w wielu sprawach zwi¹zanych z pra-cami nad odkryciem polskiej miedzi. W czasie, gdy Insty-tut Geologiczny zosta³ niespodziewanie zobowi¹zany Uch-wa³¹ Rz¹dow¹ nr 1028/55 z dnia 17.12.1955 r. do odkrycia dwóch z³ó¿ miedzi po 200 000 t w okreœlonym czasie (pierwsze z³o¿e do 31.08.1958 r., drugie do 31.08.1959 r.), zdanie Antoniego Granicznego by³o brane pod uwagê (Rydzewski, 2007). Na naradach w Centralnym Urzêdzie Geologii zwo³anych do oceny programu poszukiwañ Jana Wy¿ykowskiego Jego wypowiedŸ by³a bardzo wa¿na jako g³ównego geologa przemys³u ciê¿kiego. By³ za kontynu-acj¹ programu wierceñ wobec licznych wtedy zdañ prze-ciwnych. Obecny na wa¿nych naradach 3 i 15.02.1956 r.
wypowiedzia³ siê jednoznacznie. Zaproszony na kolejn¹ naradê niestety jej nie doczeka³. W dniu 2.05.1957 r. nag³a œmieræ (wylew krwi do mózgu) przekreœli³a jego dyna-micznie rozwijaj¹c¹ siê karierê zawodow¹. Mia³ przecie¿ wtedy tylko 41 lat…
Dnia 20.07.1966 r. Antoni Graniczny otrzyma³ poœmiertnie nagrodê pañstwow¹ I stopnia za:
wspó³odkry-cie z³o¿a rud miedzi Lubin-Sieroszowice i opracowanie pierwszej dokumentacji geologicznej. Nagrodê otrzyma³ w
zespole, w którego sk³ad wchodzili: Jan Wy¿ykowski jako odkrywca z³o¿a, a tak¿e wspó³pracuj¹cy z nim geolodzy: W³adys³aw Adamski, Franciszek Ekiert, Roman Osika, Andrzej Rydzewski, Jan Tomaszewski, Adam Tokarski, Eugeniusz Wutzen i Józef Zwierzycki.
Nieliczni jeszcze ¿yj¹cy koledzy i znajomi zapamiêtali Antoniego, nazywanego popularnie Tolkiem, jako skrom-nego, kole¿eñskiego i budz¹cego szacunek cz³owieka, jed-noczeœnie o olbrzymiej wiedzy i uznanym autorytecie.
W imieniu w³asnym i rodziny Antoniego Granicznego chcê serdecznie podziêkowaæ panu Andrzejowi Rydzewskiemu za przekazanie nieznanych fragmentów dotycz¹cych dzia³alnoœci zawodowej A. Granicznego.
Literatura
EKIERT F. 1960 — Badania z³ó¿ rud metali kolorowych. Czterdzieœci lat Instytutu Geologicznego 1919–1959. Czêœæ I. Wyd. Geol., Warsza-wa: 294.
KACZMAREK W. & RO¯EK R. 2007 — Nowe Zag³êbie Miedziowe ma ju¿ 50 lat. Prz. Geol., 55, 9: 765–769.
KRASOÑ J. 1968 — Dolnoœl¹skie z³o¿a miedzi, Wyd. Geol., Muzeum Ziemi PAN, Warszawa.
RYDZEWSKI A. 2007 — Historia odkrycia z³o¿a miedzi Lubin-Siero-szowice. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 423: 7–10.
Praca wp³ynê³a do redakcji 17.09.2007 r. Akceptowano do druku 24.10.2007 r.
933 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 11, 2007
Ryc. 1. Antoni Graniczny (z lewej) w trakcie prac terenowych,
pocz¹tek lat 50. XX w. Z prawej strony prawdopodobnie kierow-ca. Fot. z archiwum rodzinnego M. Granicznego
