Recenzje
581
Pomimo w ym ienionych usterek trzeba przyznać, że sygnalizow ana publikacja poszerza w iedzę o osobie, poglądach i zasługach Heliodora Św ięcickiego — lekarza i organizatora nauki polskiej w trudnych dla niej latach. Dobrze zatem, że sesja została zorganizowana, a jej pokłosie udostępnione szerszym kręgom odbiorców.
Teresa O stro w sk a
(Warszawa)
Jan-Peter D o m a c h k e , Peter L e w a n d r o w s k i : W ilhelm O stw ald, C h em i
ker. Wissenschaftstheoretiker. Organisator. Urania-Verlag. Leipzig — Jena — B er
lin 1982 112 ss. bibliogr., ilustr.
Książka stanow i publikację popularną przeznaczoną przeto dla szerokiego k rę gu odbiorców. Składają się na nią następujące w yodrębnione całości: Vorrede; In
Riga und Dorpat; Die physikalische Chemie; „Das w ild e Heer der Ionier"; Das Landhaus „Energie” in Großbothen; Irrwege — Von der Chem ie zur Philosophie; „Das monistische Jahrhundert’’; „Wider das Schulelend”; Ursprünge der W is sens chaft von der Wissenschaft; Die „Bewirtschaftung des Genies”; Brücken zw isch en den Wissenschaften; Esperanto oder Ido; Die Harmonie der Farben. Całości dopeł
nia w ykaz w ykorzystanej literatury, obejm ujący 40 pozycji, w tym 18 książek sa m ego W ilhelma Ostwalda (1853— 1932).
Książka jest bogato ilustrowana, co podnosi n iew ątpliw ie jej popularyzatorską wartość; zaw iera przy tym reprodukcje sugestyw nych obrazów — nam alow anych przez uczonego. Książka ukazuje w ybitnego chem ika na tle epoki, w kontaktach z innym i uczonym i, w ocenie ludzi wybitnych. Pisze się w niej o tak znakom itych postaciach, jak: C. Schm idt (nauczyciel W. Oswalda w Dorpacie); S. Arrhenius, J. H. van Hoff; E. Mach; L. Büchner; J. M oleschott; C. Vogt; L. Boltzm ann; W. I. Lenin; E. Haeckel czy L. L. Zamenhof.
Praca odznacza się z pew nością tym walorem , że popularyzuje postać w yb itn e go uczonego w sposób dość sugestywny. Od strony m erytorycznej — w ocenie np. członków rodziny W. Ostwalda — pozostawia, niestety, dość w iele do życzenia *.
Stefan Zam ecki
(Warszawa)
Hans S c h i m a n k : Eine Bibliographie seiner Veröffentlichungen. B earbeitet von Pia Koppel, ergänzt um eine Biographie. H erausgegeben von Andreas K leinert und Christoph J. Scriba. Franz Steiner Verlag, W iesbaden GmBH. Stuttgart 1984 81 ss. + 4 ilustr.
R ecenzowana publikacja dotyczy działalności niem ieckiego historyka fizyk i i techniki Hansa Schimanka, urodzonego w B erlinie w 1888 roku i zm arłego w w ie ku 92 lat. Studiow ał on fizykę na U niw ersytecie B erlińskim i w 1914 roku dokto ryzował się u znanego fizykochem ika Waltera Nernsta na podstaw ie pracy o opo rze elektrycznym m etali w niskich tem peraturach. W czasie I w ojn y św iatow ej zaj m ow ał się teorią m ateriałów w ybuchow ych, a po jej zakończeniu rozpoczął pracę w w yższych uczelniach technicznych Hamburga. N ie prowadził jednak w ięcej
żad-1 Dziękuję Pani Margaret Brauer (wnuczce W. Ostwalda), która opiekuje się dom em -m uzeum uczonego Energie w Grofibothen koło Lipska, za ofiarow anie mi tej książki w czasie mego pobytu tamże w dniu 13 grudnia 1984 r.
582
Recenzjenych prac doświadczalnych, a p ośw ięcił się popularyzacji osiągnięć fizyk i oraz za gadnień związanych z rozwojem fizyki, chem ii fizycznej i techniki. W latach 1919— —1930 opublikował ponad 100 opracowań w form ie broszur oraz artykułów zam iesz czanych w prasie codziennej, w przeklądach książek, a także w czasopism ach poś w ięconych nowej dziedzinie techniki — radiu. W 1924 roku przygotował pierwszą pogadankę radiową, której tem atem była postać Michała Faradaya.
W 1930 roku pow stał Berliński Instytu Historii M edycyny i Nauk Przyrodni czych (Berliner Institut für Geschichte der Medizin und N aturw issenschaft) i Hans Schim ank w rócił do sw ego rodzinnego m iasta. Jego praca w now ym Instytucie zao w ocow ała 100 opracowaniam i — ogłoszonym i do wybuchu II w ojny św iatow ej. D o tyczyły one głów nie h istorii techniki, np. akustyki, term om etrii, ogrzewalnictwa, papiernictwa, odlew nictw a, fotografii, a także postaci w ybitnych badaczy, jak np. A rchim edes, Kopernik, N ew ton, Leibniz, Guericke, G alileusz, Fahrenheit, Ampere, Wöhler, Liebig, Ohm, Kirchhoff, Röntgen. Publikow ane są one przew ażnie na ła mach czasopism Związku N iem ieckich Inżynierów (VDI). Jego krytyczny stosunek do w ładz hitlerow skich uniem ożliw ił mu objęcie zasłużonego stanow iska kierow ni czego i dopiero w 1942 roku U niw ersytet w Hamburgu przyznał mu ty tu ł honoro w ego profesora historii nauk ścisłych.
Po zakończeniu II w ojn y św iatow ej Hans Schimank stał się czynnym członkiem w ielu niem ieckich tow arzystw naukowych. B ył jednym z założycieli Towarzystwa N aukowego im. Joachim a Jungiusa w Hamburgu, które w dużej m ierze przypom nia ło (nie bez czynnego udziału prof. Sohimanka) postać tego w ybitnego niem ieckiego uczonego. W tym okresie przygotow uje też 19 audycji przeważnie w ramach uni w ersytetów radiowych i telew izyjnych), dotyczących różnych problem ów historii fizyki.
Pow yższe informacje, przybliżające do polskiego czytelnika postać niem ieckiego historyka nauki, oparte są na zam ieszczonym w recenzowanej publikacji 18-stro- nicow ym życiorysie, opracowanym przez współpracow nika prof. Schim anka — Chris- topha J. Scribę oraz na bibliografii opracowań, artykułów i audycji rad iow o-tele w izyjnych Schim anka zestaw ionej starannie przez pracującą naukowo w In stytu cie H istorii Nauk Przyrodniczych, M atem atyki i Techniki U niw ersytetu Hambur- skiego — Pię Koppel. Podstaw ą życiorysu jest — w dużej mierze — autobiografia Hansa Schimanka, a także zachow any jego rękopis z lat szkolnych, ukazujący dzie je rodzinne. U w zględniony jest rów nież m ateriał anegdotyczny, przedstaw iający Hansa Schim anka w różnych okresach życia. Bibliografia obejm uje w szelkie publi kacje Hansa Sohimanka, zarówno sprawozdania z jego badań fizyko-chem icznych, jak też — co nas interesuje szczególnie — publikacje dotyczące historii nauki; b i bliografia uwzględnia rów nież jego próby literackie. Publikacje te są bardzo roz proszone i w ydaw cy zastrzegają się, że ich bibliografia może m ieć jeszcze pewne luki.
O popularności, jaką cieszył się Hans Schimank w środowisku niem ieckich historyków nauki, św iadczy fakt, że — jak można sądzić z zam ieszczonego zesta w ienia — recenzowana publikacja jest już 39 po 1948 roku opracowaniem jego dzia łalności. Książka ta została wydana jako dziewiętnasta pozycja w cyklu „Beiträge zur Geschichte der W issenschaft und der Technik” — w ydaw anym przez Deutsche G esellschaft für G eschichte der Medizin, N aturw issenschaft und Technik. Życiorys, o którym była powyżej mowa, traktow any jest jedynie jako w stęp do bibliografii, nie zawiera w ięc analizy ani artykułów ani poglądów H ansa Schimanka.
Roman Mierzecki
