Sokół, Zofia
"Książki, czasopisma, biblioteki
Krakowa i Lwowa w XIX i XX wieku"
: konferencja naukowa Kraków 28-29
listopada 1991 r.
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 32/1, 121-122
SPRAWOZDANIA
121
W całym kraju nastąpił upadek prasy zakładowej i zw iązkow ej, natomiast zaczęła pow staw ać prasa miejsko-gm inna, lokalna, o niedużym zasięgu, wydawana przez samorządy gm inne, kom itety obyw atelskie bądź towarzystwa społeczno-kulturalne.
Te ogrom ne przeobrażenia, które wystąpiły z różnym natężeniem i w różnych rozmiarach, wymagają analizy i naukow ego opisania. Stąd też wynika konieczność dalszej pracy nad procesem transformacji i tworzenia się n ow ego system u prasowego w Polsce.
Z o fia Sokół, D o m ta G d a ń ska
„KSIĄŻKI, CZA SO PISM A, BIBLIOTEKI KRAKOW A I LW OW A W XIX I X X W IEK U” - KONFERENCJA N A U K O W A
KRAKÓW 2 8 -2 9 LISTOPADA 1991 R.
Organizatorem ogólnopolskiej konferencji naukowej wym ienionej w tytule był zesp ół pracow ników Katedry Bibliotekoznaw stw a i Informacji Naukowej W yższej Szkoły Pedagogicznej im. K om isji Edukacji Narodowej w Krakowie, pod kierunkiem prof, dr hab. Jerzego Jarowieckiego.
U czestn icy K onferencji (z Krakowa, Katowic, R zeszow a, K ielc, Torunia, B y d g o szczy , W rocła w ia) obradowali w dw óch zespołach: A - zajmującym się czasopiśm iennictw em і В - bibliotekam i, wydaw nictw am i i książkami. Tematem sprawozdania są obrady zespołu A, na który zło ży ło się 14 referatów i komunikatów w w ięk szości pośw ięconych prasie lw ow skiej (6), prasie krakowskiej (4) i omawiających rów nocześnie, bądź porównawczo, czasopism a ukazujące się w Krakowie i w e L w ow ie (4). Jeżeli chodzi o zasięg chronologiczny, przeważały referaty dotyczące prasy ukazującej się w okresie autonom icznym (6), przedautonomicznym (2), XIX w. (1), pierwszej w ojny św iatow ej (1) i dw udziestolecia m iędzyw ojennego (3).
Sprawom ogólnym , tj. całokształtu zjawiska prasow ego, pośw ięcone były dw a referaty: prof, dr hab. Jerzego Jarowieckiego
i
dr. hab. Jana Bujaka. Pierw szy, pt. P rasa w e L w o w ie w latach1 9 1 8 -1 9 3 9 , był - jak zastrzegł się autor - „wprowadzeniem do tematu”, w którym zajął się
problemami m etodologicznym i, statystycznym i, jak również warunkami społeczno-ekonom icznym i pow staw ania prasy. N a podstawie własnych poszukiwań bibliograficznych autor ustalił, że w intere sującym g o czasie w e L w ow ie w ychodziło ogółem 1101 tytułów (904 ciągi prasow e) i 72 jednostki, tym sam ym skorygow ał dotychczasow e ustalenia A. N otkow skiego i A. Paczkow skiego. D użo m iejsca p ośw ięcił prasie politycznej i jej wydawcom - partiom politycznym , instytucjom (państw o w ym , społecznym , prywatnym), stow arzyszeniom naukowym, kulturalnym, ośw iatow ym , zw iąz kom w yznaniow ym itp. W e L w ow ie ukazywały się prasa i czasopism a ogólnoinform acyjne oraz sp ołeczn o-polityczn e - 175 tytułów, społeczno-kulturalne i literackie - 88, hum orystyczno-satyry- czne - 18, religijne i zw iązków wyznaniow ych - 53, dla dzieci i m łodzieży - 41, szkolne - 29, studenckie - 39, naukowe - 93, pedagogiczne - 54, fachowe - 241, kobiece - 1 1 , w ojskow e - 23, zw iązk ow e - 35, urzędowe - 6.
Jan Bujak (W SP Kraków) przedstawił sw oje badania nad prasą lw ow ską („ R u ch " i „ T ydzień" -
d w a lw ow skie tygodniki lat siedem dziesiątych X IX w ieku) na tle ogólnej sytuacji sp ołeczn o-ek on o
micznej, politycznej i kulturalno-oświatowej. Scharakteryzował jej w yd aw ców , zespoły redakcyjne, w ysok ość nakładów, a nawet cenę egzem plarzową omawianych pism, kończąc w n ioskiem , że „badania nad tymi tygodnikami i całą prasą winny być inaczej prowadzone, niż to było przyjęte w o,statnim półw ieczu. W innym przypadku nadal będą powtarzane błędy i mity epoki m inionej”, ale nie przedstawił żadnego projektu.
Czasopism om społeczno-literackim i zagadnieniom literackim na łamach prasy lw ow skiej i kra kow skiej pośw ięcone były dw a wystąpienia: dr A liny M isiow ej (UJ) i doc. dr. hab. Jerzego K onie czn ego (W SP B yd goszcz). Pierw sze - K rakow skie czasopism a literackie w latach 1 8 3 2 -1 8 4 6 - dotyczyło czasopism schyłku R zeczypospolitej Krakowskiej, ich roli i funkcji. Autorka om ów iła je na przykładzie „Pow szechnego Pamiętnika Nauk i U m iejętności” oraz „Pamiętnika N au k ow ego”, podkreślając ich znaczenie w polskiej kulturze. Autor drugiego wystąpienia, pt. W spółpraca W itolda
N o sk o w sk ieg o z perio d yka m i M ło d ej P olski, zrekonstruował biografię N osk ow sk iego jako dzienni
karza i publicysty, om ów ił jego związki z prasą, współpracę z „G łosem Narodu” i „Czasem ”, zaakcentow ał zaangażowanie w politykę, literaturę, muzykę, teatr itp.
122
SPRAWOZDANIACzasopism om pedagogicznym , jak również w ychow aw czym funkcjom prasy p ośw ięcon o trzy wystąpienia: pierw sze - prof. dr. hab. Andrzeja M eissnera (W SP R zeszów ) nt. C za so p ism a p e d a g o
g iczn e L w o w a i K rakow a w okresie a uto n o m ii galicyjskiej, na tle stosunków sp ołeczn o-ośw iatow ych
i szkolnych po 1867 r. W tym czasie ukazywało się ogółem 48 tytułów pedagogicznych, w tym we L w ow ie, 21, w Krakowie 15 i w pozostałych siedmiu miastach - 12 tytułów. W iele z w ydawanych w Krakowie i w e L w ow ie czasopism przetrwało do 1939 r., np. „Ruch Pedagogiczny”, „M uzeum ”, „Szkoła”, „Rodzina i S zkoła”. Drugi referat w y g łosił dr Adam Horbowski (W SP R zeszów ). Jego tematem były W artości w ychow aw cze lw ow skich czasopism dla d zieci - „ C zyteln i d la M ło d zieży"
i „P rzyjaciela D z ie c i" . Oba pisma realizowały zadania edukacyjne i w ychow aw cze poprzez w pro
wadzanie jednostki w świat wartości. Starały się też dostarczyć w iadom ości z różnych dziedzin w ied zy i w ypełniały „lukę edukacyjną”, wynikającą z ograniczonych m ożliw ości oficjalnych sy s tem ów ośw iatow ych. Ponadto kształtowały postawy patriotyczne, uczyły w łaściw ych zachowań w różnych sytuacjach życiow ych. Trzecim wystąpieniem był komunikat mgr Marty Polańskiej (W SP R zeszów ) pt. „ E leu sis” - czasopism o Elsów. Pism o, ukazujące się w latach 1903 -1 9 1 1 w Krakowie, założył W incenty Lutosławski - profesor UJ. Z w iązek Elsów i ich organ „E leusis” w ych ow yw ał m łodzież na obyw ateli przyszłej, wolnej i niepodległej Polski, opierał się na wartoś ciach narodowych i chrześcijańskich. O gółem ukazało się 6 roczników „E leusis”, które stało się platformą wym iany m yśli, poglądów i doświadczeń tej organizacji.
Problematykę czasopism katolickich poruszały dwa kolejne referaty: dr. Jerzego Plisa (UM CS Lublin) - K a to lickie czasopism a religijne, i mgr Marka G logiera (W SP Kraków) - M ięd zyw o jen n e
p e rio d yki ko ścieln e trzech arcybiskupstw lw ow skich (p rzeg lą d typolog iczn o -sta tystyczn y). Ukazano
w nich bogatą i różnorodną działalność w ydawniczą biskupstw, zw iązków w yznaniow ych, organiza cji katolickich, zakonów itp. Oba referaty podkreślały typologię pism , ich żyw otność, rolę, funkcje i oddziaływ anie na czytelników .
W ydaw nictw om dla określonego czytelnika pośw ięcono dwa referaty. Pierw szy - dr Z ofii S o k ó ł (W SP R zeszów ), pt. K o b iece cza so p ism a K rakow a i L w o w a w X IX w ieku, dotyczył 61 tytułów tego rodzaju (33 w Krakowie i 28 w e L w ow ie), które autorka om ów iła w grupach rodzajowych: czasopism a społeczno-kulturalne, rodzinne, dla kobiet w iejskich, fem inistyczne itp. Drugi referat, dr Grażyny G zelli (UM K Toruń), pt. K rakow skie i L w o w skie p ism a dla ludu z 18 4 8 roku, d otyczył czasopism wydawanych dla ludu w iejskiego. Ukazyw ało się 6 takich pism (4 w Krakowie i 2 w e L w ow ie). Autorka om ów iła ich cele w ydaw nicze oraz programy. Pisma te g ło siły solidaryzm narodowy i popularyzowały ideę „zgody stanów”, miały jednoczyć interesy dworu i w si, panów i poddanych i zapobiec przed powtórzeniem się rebelii z 1846 r.
Sprawom cenzury i konfiskatom prasowym pośw ięcone były rów nież dwa wystąpienia. Pierw sze - dr E w y Skorupy (UJ Kraków), zatytułowane N a ław ie oskarżonych. K o n fiska ty p ra so w e
w K rakow ie w I I p o ło w ie X IX w ieku na w ybranych przykładach, dotyczyło 63. paragrafu, tj. „w ystę
pku obrazy majestatu”, za co w latach 1876 -1 8 9 7 oskarżono i ukarano następujące pisma: „Czas” (1 8 7 6 ), „Diabła” (1888, 1894), „W olne Polskie S ło w o ” (1891), „N ow ą Reform ę” (1 8 9 4 , 1895), „Naprzód” (1 8 9 4 ,1 8 9 7 ), „G łos Narodu (1895). Drugi referat, dr Henryki Kramarz (W SP Kraków), pt. P rasa lw ow ska w czasie pierw szej w ojny św ia to w ej ja k o p rzed m io t o bserw acji p o lic y jn y ch , był interesujący nie tylko ze w zględu na problem, ale także na źródła lw ow skie, z których korzystała autorka przygotowując ten temat, a mianowicie: Akta Dyrekcji Policji (f. 350), Gosudarstwiennyj A rchiw Lw iw skoj Oblasti, Akta prezydialne Nam iestnictw a (f. 146), Centralnyj A rchiw Ukrainy, Manuscripta Instituta O ssoliniani w Bibliotece Naukowej im. Stefanika. Te i inne źródła - jak podkreślała autorka - „rzucają św iatło na prasę jako sw ego rodzaju corpus d elicti z policyjnego punktu w idzenia”.
Ostatni wystąpił mgr Alfred Toczek (W SP Kraków) z referatem K rakow ski d zie n n ik P P S
„N a p rzó d " w latach 1 9 1 9 -1 9 3 9 ja k o przed m io t badań, w którym przedstawił historię tego pisma,
jeg o rolę i funkcje w upowszechnianiu ideologii PPS.
W każdym z dwu dni obrad toczyła się bardzo ożyw iona dyskusja, w której (często kilkakrotnie) udział brali referenci i autorzy wystąpień rozszerzając i uzupełniając omawianą problematykę. D yskusja w ok ół czasopism kościelnych przywołała sprawę m aszynopisu pracy C zesław a L echickie- go S to la t p ra sy ka to lickiej i jej wartości dla badań nad dziejami prasy.
Podsum owania całości dokonał prof. J. Jarowiecki, podkreślając różnorodność tematów w ystą pień, postaw badawczych i dośw iadczeń autorów referatów. Zapow iedział też druk referatów i k o munikatów w W ydaw nictw ie N aukow ym W yższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie.
