View of A Cognitive Definition as a Mode of Describing a Symbol: A Case Study of the Number Seven

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE Tom IV, numer 4 – 2013. MAGDALENA WÓJTOWICZ. *. DEFINICJA KOGNITYWNA JAKO SPOSÓB OPISU SEMANTYKI SYMBOLU NA PRZYKADZIE LICZBY SIEDEM*. I. DEFINICJA KOGNITYWNA. Struktura, jak i sama nazwa definicji kognitywnej zostay wypracowane w lubelskim orodku etnolingwistycznym, zastosowano j natomiast w Sowniku stereotypów i symboli ludowych 1. Ten nowy typ definicji jest narzdziem opisu znaczenia w ramach etnolingwistyki. Dyscyplina, która skupia uwag na wzajemnych relacjach jzyka i kultury, ma swój pocztek w pracach W. Humboldta, F. Boasa, E. Sapira, B. Whorfa. czy ona rozwaania z zakresu rónych dziedzin humanistycznych: Etnolingwistyka sowia ska bezporednio wywodzi si z tradycji dialektologii, folklorystyki i etnografii, jednak nawizuje take do innych nurtów wspóczesnego jzykoznawstwa, jak socjolingwistyka, psycholingwistyka, kognitywizm, nie utosamiajc si z adnym z nich. W szerokim zakresie wykorzystuje dorobek semantyki i semiotyki. Przyjmuje charakter lingwistyki antropologiczno-kulturowej2.. Prace przynalene do nurtu etnolingwistycznego prowadzone s w wielu krajach sowia skich 3. W rejonie Europy

(2) rodkowo-Wschodniej mona jedMgr MAGDALENA WÓJTOWICZ – doktorantka w Zakadzie Kultury Polskiej Instytutu Kulturoznawstwa Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie; adres do korespondencji: Pl. Marii Curie-Skodowskiej4, 20-031 Lublin; e-mail: wojtowicz.magdalena@wp.pl * Publikacja sfinansowana przez Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie w ramach grantu Wydziau Humanistycznego. 1 J. B a r t m i s k i (red.). Sownik stereotypów i symboli ludowych. Zeszyt próbny. Wrocaw: Wyd. Uniwersytet Wrocawski 1980; T e n e (red.). Sownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1 z. 1-4. Lublin: Wyd. UMCS 1996-2012. 2 T e n e. Etnolingwistyka sowiaska – próba bilansu. „Etnolingwistyka” 16:2004 s. 9-27. 3 Tame, s. 10..

(3) 72. MAGDALENA WÓJTOWICZ. nak wskaza dwa centralne orodki4, które szczegóowo porównuje Stanisawa Niebrzegowska-Bartmi ska: […] na gruncie sowia skim mówi si o istnieniu dwóch szkó etnolingwistycznych: moskiewskiej Nikity i Swietany Tostojów, kojarzona z nurtem etnolingwistyki dialektologicznej o orientacji semiotycznej, oraz lubelskiej skupionej wokó Jerzego Bartmi skiego, sytuowanej w nurcie etnolingwistyki antropologiczno-kognitywnej i zorientowanej lingwistycznie5.. Wedug Nikity Tostoja etnolingwistyka bada paszczyzn treci kultury przekazywan za pomoc rónych rodków formalnych, dlatego naczelnym pojciem w tego typu rozwaaniach jest „kod kulturowy”. Przeprowadzona przez tego badacza analiza obrzdów pokazaa, e poszczególne kody, takie jak werbalny, akcjonalny i przedmiotowy, wspódziaaj ze sob oraz s izofunkcyjne wzgldem siebie6. Celem prac w orodku moskiewskim jest caociowa prezentacja wizji wiata i czowieka utrwalonej w jzyku, mitologii, wierzeniach i obrzdach oraz rekonstrukcja archaicznych pokadów kultury Sowian. Silniejsze nastawienie na wspóczesno cechuje etnolingwistyk lubelsk. Gównym zadaniem badawczym teje jest eksplikacja jzykowego obrazu wiata z perspektywy podmiotowej. Wedug definicji zaproponowanej przez Jerzego Bartmi skiego jzykowy obraz wiata (JOS) jest: […] zawart w jzyku interpretacj rzeczywistoci, któr mona uj w postaci zespou sdów o wiecie. Mog to by sdy bd to utrwalone w samym jzyku, w jego formach gramatycznych, sownictwie, kliszowanych tekstach (np. przysowiach), bd to przez formy i teksty implikowane7.. Za jednostk opisu uznano stereotyp (w rozumieniu W. Lippmanna i H. Putnama), czyli „potoczne wyobraenie ludzi i rzeczy, dajce si opisa lingwistycznie jako stabilizowane poczenia formalne i /lub semantyczne”8. Dru4. J. A d a m o w s k i, K. S m y k. Etnolingwistyka jako metoda bada folklorystycznych. W: Midzy kultur$ ludow$ a masow$. Historia, tera%niejszo i perspektywy bada. Red. T. Smoli ska. Kraków–Opole: Scriptum 2010 s. 95. 5 S. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a. Dwa sowniki etnolingwistyczne – moskiewski i lubelski. W: W. C h l e b d a (red). Etnolingwistyka a leksykografia. Tom powicony Profesorowi Jerzemu Bartmiskiemu. Opole: Uniwersytet Opolski 2010 s. 21. 6 +.=. \ ^. &'

(4) . (

(5) ) " !

(6) *

(7) * . : =#& 1995. 7 J. B a r t m i s k i. Jzykowe podstawy obrazu wiata. Lublin: Wyd. UMCS 2012 s. 76-77. 8 T e n e. Etnolingwistka sowiaska – próba bilansu. „Etnolingwistyka” 16:2004 s. 13..

(8) DEFINICJA KOGNITYWNA. 73. gim opisywanym pojciem jest symbol, rozumiany jako „wyobraenie przedmiotu, które jest traktowane jako reprezentant innego wyobraenia w ramach wikszego ukadu znaków”9. W obu orodkach, moskiewskim i lubelskim, s opracowywane sowniki etnolingwistyczne. Rosyjskie kompendium10 wydobywa i przedstawia „staroytnoci sowia skie”, czyli elementy dawnej kultury zachowane do czasów wspóczesnych. Natomiast opracowywany w orodku lubelskim Sownik stereotypów i symboli ludowych (SSiSL) jest prób rekonstrukcji tradycyjnego obrazu wiata utrwalonego w polskiej kulturze ludowej. Kluczem do jej poznania jest odtworzenie systemu wartoci nosicieli folkloru11. Hasa w tym sowniku maj charakter definicji kognitywnej, która: […] za cel gówny przyjmuje zdanie sprawy ze sposobu pojmowania przedmiotu przez mówicych danym jzykiem, tj. ze sposobu utrwalonej spoecznie i dajcej si pozna poprzez jzyk i uycie jzyka, wiedzy o wiecie, kategoryzacji jego zjawisk, ich charakterystyki i wartociowania12.. Definicja kognitywna róni si znacznie od definicji taksonomicznej, zastosowanej na przykad w Sowniku jzyka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego. W tym podstawowym dziele polskiej leksykografii hasa maj charakter scjentystyczny, czyli w wyjanianiu znaczenia nastpuje odwoanie do wiedzy naukowej. Ponadto definiens zostaje poddany kategoryzacji oraz pojawia si ograniczenie do cech wystarczajcych i koniecznych, std definicja ma ksztat genus proximum i differentia specifica 13. W definicji kognitywnej nie ma takiego ograniczenia, zostaj w niej bowiem uwzgldnione cechy konotacyjne, utrwalone spoecznie i wyraone tekstowo, stereotypy i cechy uwypuklone przez kontekst kulturowy 14, a take „wiedza przyjzykowa” 15, utrwalona w wierzeniach i praktykach obrzdowych i magicznych. Ponadto naukowy charakter definicji zostaje odrzucony na rzecz wiedzy potocznej, czyli tego, co ludzie rozumiej pod okrelonymi 9. S. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a. Ustalenie znacze symbolicznych w sowniku etnolingwistycznym. „LingVaria” 7 : 2013/ nr 1(15) s. 128-144. 10 +.=. \ ^ (red.). +

(9) :

(10) * )

(11) . T. l-5. : «`&#&#{ #|#!» 1995-2012. 11 N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a. Dwa sowniki etnolingwistyczne s. 23. 12 B a r t m i s k i. Jzykowe podstawy obrazu wiata s. 42. 13 Zob. tame s. 43-44. 14 J. B a r t m i s k i, R. T o k a r s k i. Definicja semantyczna: czego i dla kogo? W: C i (red.). O definicjach i definiowaniu. Lublin: Wyd. UMCS 1993 s.47-61. 15 B a r t m i s k i. Etnolingwistyka sowiaska – próba bilansu. s. 9-27.

(12) 74. MAGDALENA WÓJTOWICZ. sowami. Podstawow jednostk opisu jest „korelat semantyczny”, który stanowi porednik midzy znakiem i przedmiotem. Jzykowy obraz wiata zostaje opisany poprzez haso, w którym uwzgldnia si okrelony typ wiedzy i racjonalnoci, podmiot mówicy oraz wartociowanie. Zostaje zwrócona uwaga take na subiektywizm poznawczy, gdy znaczenie nie jest wiernym odzwierciedleniem cech obiektu, ale raczej efektem selekcji i interpretacji, dlatego „jzykowa transformacja wiata podporzdkowana jest czowiekowi” 16. Przedmiotem opisu jest wyobraenie przedmiotu typowego (prototypowego, stereotypowego). Definicja taka zostaje okrelona mianem eksplikacji, gdy operujc form opisu otwartego, wcza cytaty jako integralne elementy hasa, to znaczy nadaje im funkcje nie tylko egzemplifikujce, ale take wyjaniajce (eksplikacyjne)17. Przy tworzeniu definicji kognitywnej istotne jest uwzgldnienie profilowania, czyli subiektywnych konceptualizacji danego przedmiotu, jego rónych konfiguracji, które jednak nie stanowi osobnych znacze , jak pisze Jerzy Barmi ski. Uytkownik jzyka dokonuje bowiem selekcji wród wszystkich cech bazowych, porzdkuje je w wizki, odnoszce si do rónych aspektów przedmiotu 18. Profilowanie jest sterowane przez takie czynniki, jak typ racjonalnoci, wiedza o wiecie i wartociowanie. Jest to operacja stricte podmiotowa, gdy jest dokonywane z pewnego punktu widzenia, z okrelon intencj w imi zaoonych celów19. Definicja kognitywna cechuje si kategorialnym uporzdkowaniem zda definicyjnych, które nazywane jest fasetowym. Wprowadzenie pojcia aspektu („fasety”, „domeny”) pozwala zda spraw z wieloci moliwych punktów widzenia, które pozostaj w zwizku z okrelonym typem podmiotu postrzegajcego, kreujcego subiektywn wizj danego przedmiotu20. Wydzielenie i ukad faset odzwierciedla struktur semantyczn rekonstruowanego pojcia. W dotychczasowej etnolingwistycznej praktyce badawczej pojawi si nastpujcy zestaw przykadowych domen: nazwa, derywaty, kolekcje i kompleksy, opozycje, powstanie, wygld, ilo , obiekt dziaa , lokalizacja oraz symbolika.. 16. B a r t m i s k i, T o k a r s k i. Definicja semantyczna: czego i dla kogo? s. 49. Tame s. 59. 18 J. B a r t m i s k i. O profilowaniu i profilach raz jeszcze. W: T e n e, R. T o k a r s k i (red.). O definicjach i definiowaniu. Lublin: Wyd. UMCS 1993 s. 269-275. 19 J. B a r t m i s k i. Niektóre problemy etnolingwistyki lubelskiej. „Etnolingwistyka” 18 : 2006 s. 84-85. 20 T e n e. Etnolingwistyka – próba bilansu s. 17. 17.

(13) DEFINICJA KOGNITYWNA. 75. Podstaw materiaow definicji stanowi dane werbalne, teksty folkloru i materiay etnograficzne21, finalnym za celem jest rekonstrukcja jzykowo-kulturowego obrazu danego hasa. Naley podkreli , e kulturowy obraz wiata organizuje wszystkie pozostae komponenty. Obejmuje nie tylko kod jzykowy, ale take wytwory innych systemów znakowych, jak mimika, gesty itd.22 Dlatego, jak podkrela Katarzyna Smyk, nie naley zamiennie traktowa terminów „jzykowy obraz wiata” i „jzykowo-kulturowy obraz wiata”, cho przynale do jednego pnia. Przyjcie szerszego kontekstu bada moe zaowocowa opisem powiza z innymi zjawiskami kultury, wyraanymi bezporednio bd eksplicytnie 23.. II. SYMBOL A LICZBA. Liczby stanowi wynalazek równie doniosy jak pismo24. Dziki nim czowiek przeksztaca rónorodno rzeczywistoci w struktur zrozumia dla umysu. Za ich pomoc opisano powtarzalno czasu i porzdek przestrzeni. Kiedy w wiecie osigalnym zmysowo odkryto ad oparty na kodach liczbowych, przetransponowano go take na izomorficzne zawiaty. Dlatego liczby nie suyy wycznie celom matematycznym, obrastay symbolicznym znaczeniem 25, wierzono, e stanowi klucz do zrozumienia tajemnicy wiata, co wyraa chociaby biblijne zdanie: „Ale Ty wszystko urzdzi wedug miary, liczby i wagi” (Mdr 11, 20). 21. Zob. te A d a m o w s k i, S m y k. Etnolingwistyka jako metoda bada folklorystycznych s. 87-109. 22 Szerzej na ten temat zob. M. F l e i s c h e r. Obraz wiata. Ujcie z punktu widzenia teorii systemów i konstruktywizmu. W: A. D b r o w s k a, A. A n u s i e w i c z (red.). Jzyk a kultura. T. 13. Wrocaw: Wyd. Uniwersytet Wrocawski 2000 s. 45-71; J. A n u s i e w i c z, A. D b r o w s k a, M. F l e i s c h e r. Jzykowy obraz wiata i kultura. Projekt koncepcji badawczej. W: D b r o w s k a, A n u s i e w i c z (red). Jzyk a kultura. T. 13. s. 11-44. 23 K. S m y k. Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Wyd. Universitas 2009 s. 11. 24 Zob. G. I f r a h. Dzieje liczby, czyli historia wielkiego wynalazku. T. S. Hartman. Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoli skich 1990. 25 Na temat symboliki liczb zob. W. T o p o r o w. O modelach liczbowych w kulturach archaicznych. T. W. Gajewski. „Teksty” 1 : 1974 s. 179-188; M. S z r a m. Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.). Lublin: Wyd. KUL 2001; K. B a n e k, Z. a g o s z. Liczba trzy w systemach religijnych i ezoteryce. „Przegld Religioznawczy” 3:2006 s. 29-36; S. B a r t m i s k a - N i e b r z e g o w s k a. Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. Lublin 2006 s. 332-349; }.. \ !. +" * '

(14) ': (

(15) ) 1

(16) * . : #`#{^ &~ = 2010 s. 207-260..

(17) 76. MAGDALENA WÓJTOWICZ. Liczby funkcjonoway i cigle funkcjonuj jako uniwersalne symbole, stanowice fundamentaln kategori suc do rozumienia wiata. W odniesieniu do kultury tradycyjnej, której dotycz prezentowane tu badania, naley przyj definicj symbolu, charakterystyczn dla mylenia mityczno-magicznego, a zdefiniowan przez Mirce Eliadego. Badacz ten uznaje, e symbol odsya do transcendencji, wyraa wic co niewyraalnego, stanowi fundamentaln kategori w ludzkim dowiadczaniu wiata: Symbol odsania pewne aspekty rzeczywistoci – te najgbsze – które wymykaj si wszelkim innym sposobom poznania. Obrazy, symbole, mity nie s przypadkowymi wytworami psychiki; odpowiadaj one pewniej potrzebie i speniaj okrelon funkcj, polegajca na obnaaniu najskrytszych form istnienia26.. Cech tak rozumianego symbolu jest ahistoryczno , gdy wyraa on dowiadczenie jeszcze „sprzed historii”27, jest wic ponadczasowy, niweluje diachroni, stanowi pomost, czcy czas i przestrze , zapobiega powstaniu „kulturowej wiey Babel” (J. otman). Jest on take gitki, gdy mimo uniwersalnego pierwiastka doskonale wpasowuje si w konkretny kontekst kulturowy i historyczny 28. Kolejn cech symbolu jest jego wieloznaczno , a nawet wewntrzna sprzeczno . Nie moe on zosta jednoznacznie wyjaniony, tak jak niemoliwa jest jednoznaczna interpretacja transcendencji. Ponadto, jak twierdzi Eliade, klarowne eksplikacje wrcz odbieraj symbolowi funkcj narzdzia badawczego, jest on bowiem wielowarstwowy, tak jak zoony i niejednorodny jest wiat29. Take tradycja ludowa oparta jest na symbolach i stereotypach, gdy przekazuje obraz wiata bdcego – w najgbszych swych pokadach – harmonijn jednoci rzeczy i ludzi”30. Kosmos zatem przemawia do czowieka, objawia mu tajemnice niewidzialnej rzeczywistoci i przysze wydarzenia. Dlatego wiele skadników otaczajcego wiata nabiera znaczenia symbolicznego i prognostycznego31. Naley jednak podkreli , e formuo-. 26 M. E l i a d e. Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno-religijnym. T. M. i P. Rodakowie. Warszawa: Wyd. Aletheia 1998 s. 14-15. 27 Tame s. 15. 28 Zob. B. ' y k o. Semiotyka kultury. Szkoa tartusko-moskiewska. Gda sk: sowo/obraz terytoria 2009 s. 221-236. 29 Tame s. 203. 30 J. B a r t m i s k i. O „Sowniku stereotypów i symboli ludowych”. W: T e n e (red). Sownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1 z. 1. Lublin: Wyd. UMCS 1996 s. 9. 31 Tame..

(18) DEFINICJA KOGNITYWNA. 77. wanie znacze symbolicznych pozostaje zawsze pewn hipotez, gdy zawieraj one „niezamknity potencja semantyczny i pozostaj niedopowiedziane, otwarte i podatne na nowe odczytania symboliczne”32.. III. DEFINICJA KOGNITYWNA SYMBOLU. Definicja kognitywna jest adekwatnym narzdziem sucym do eksplikacji tak rozumianego symbolu. Przede wszystkim dlatego, e uwzgldnia konotacj sowa, do której cakowicie przynale symbole. Ponadto wyuskuje cechy utrwalone poprzez kontekst, uwzgldnia take wierzenia, obrzdy oraz inne kody kulturowe. Podstaw materiaow definicji kognitywnej stanowi dane ekscerpowane ze róde drukowanych, takich jak sowniki jzykowe, ale take zapisy wierze , zwyczajów i obrzdów, monografie regionalne, teksty folkloru sownego itp. Istotn cz materiaów ródowych stanowi relacje pochodzce z bada terenowych. Taka podstawa materiaowa prowadzi do rekonstrukcji potocznego, a nie naukowego wyobraenia przedmiotu, a to wanie w potocznej wiadomoci uytkowników jzyka funkcjonuje semantyka symbolu. Kolejnym argumentem wiadczcym o adekwatnoci metody badawczej jest fakt, e definicja kognitywna, która z zaoenia jest otwarta, czyli nie ogranicza si do cech wystarczajcych i koniecznych, oddaje polisemiczno. interpretacyjn symbolu, a nawet jego wewntrzn sprzeczno . Zrónicowana podstawa materiaowa, uwzgldnienie danych oraz dyferencjacji rónego typu podkrelaj bogactwo interpretacyjne symboli. Ponadto – jak ju stwierdzono – symbole, mimo uniwersalnego pierwiastka, wpasowuj si w konkretny kontekst kulturowy, modelujc swoje znaczenie. Wyuskanie wyróników charakterystycznych dla danej kultury jest moliwe dziki profilowaniu, uwzgldnieniu bazowego stereotypu i czynników podmiotowych w tworzeniu znaczenia. W polskiej tradycji ludowej symbolika liczb kontynuuje ich ogólnokulturowe znaczenie, ale take pojawiaj si elementy charakterystyczne dla polskiego folkloru. Poniej zostanie podjta próba eksplikacji symboliki liczby siedem poprzez ujcie jej w fasety. Niektóre z domen maj charakter oryginalny, zaproponowany na potrzeby opisu symboli liczbowych. Ich ukad i tre wynika. 32. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a. Ustalenie znacze symbolicznych w sowniku etnolingwistycznym s. 128-144..

(19) 78. MAGDALENA WÓJTOWICZ. ze specyfiki analizowanego materiau33. Prezentowane haso ma charakter rozbudowany, gdy pojawia si próba interpretacji symboliki liczb w myl tezy Anny Wierzbickiej, e wiadomo jzykowa ma kilka rónych poziomów; istniej fakty, które znajduj si blisko powierzchni, ale s równie fakty ukryte gboko, a nawet bardzo gboko pod powierzchni, std wypowiedzi informatorów naley traktowa jako jeden rodzaj danych, a dalej naley je interpretowa i tumaczy 34. Zastosowanie szerokiego kontekstu kulturowego metodologicznie zblia ponisze studium do etnolingwistycznych rozpraw Jana Adamowskiego35 i Katarzyny Smyk36 czy Ewy Masowskiej37. Zaproponowany opis nie jest projektem zamknitym, ale propozycj wymagajc dalszych bada , gównie ródowych. Podstaw materiaow przedstawionych analiz s róda zastane, czyli dane ekscerpowane ze sowników, monografii i innych materiaów etnograficznych. Du cz materiaów stanowi róda wywoane, czyli wasne badania terenowe prowadzone na terenie czterech województw (lubelskiego, witokrzyskiego, ódzkiego i mazowieckiego).. IV. DEFINICJE KOGNITYWNE LICZBY SIEDEM. Definicja kadej z liczb da si podzieli na dwie odrbne czci. Pierwsza z nich dotyczy samej liczby, natomiast druga odnosi si do wiata, który za pomoc danej liczby jest opisywany. CZ

(20) A Pierwsz z faset stanowi n a z w a. Liczba siedem etymologicznie wywodzi si z jzyka praindoeuropejskiego38. Ma podobn form we wszystkich jzykach sowia skich. W SJP pod red. Szymczaka39 liczba siedem definiowana jest jako ‘liczebnik gówny oznaczajcy liczb siedem’.. 33. Por. S m y k. Choinka w kulturze polskiej s. 14. A. W i e r z b i c k a. Jzyk – umys – kultura. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN 1999 s. 415. 35 J. A d a m o w s k i. Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne. Lublin: Wyd. UMCS 1999. 36 S m y k. Choinka w kulturze polskiej. 37 E. M a s o w s k a. Ludowe stereotypy obcowania wiata i zawiatów w jzyku i kulturze polskiej. Warszawa: Wyd. Agade Bis 2012. 38 W. B o r y . Sownik etymologiczny jzyka polskiego. Kraków: Wyd. Literackie 2005. 39 M. S z y m c z a k (red.). Sownik jzyka polskiego. T. 3. Warszawa: PWN 1993. 34.

(21) DEFINICJA KOGNITYWNA. 79. Kolejn faset, na jak zwróc uwag, bdzie k o l e k c j a, czyli wspówystpowanie z innym przedmiotami w jednym miejscu i czasie na zasadzie penienia jakiej wspólnej funkcji40. Oto przykad: Kurdziel odsya si za: Id% za 9 gór, 7 rzek i 5 granic!41. Liczby tworz take c i g i e k w i w a l e n c y j n e na poziomie wewntrzi midzytekstowym. Przykad ekwiwalencji w przestrzeni wewntrztekstowej odnajdujemy w poniszej relacji 42: Demony chorób (obszar caej Sowia szczyzny) ukazuj si ludziom w postaci kobiet i mczyzn, ale nie pojedynczo, tylko w gronie 7, 9 lub 12, a nawet 77 czy 9 razy po 9 osób43.. Zarówno kolekcje, jak i ekwiwalencje wyróniaj pewne liczby i potwierdzaj niejednorodno systemu numerycznego. Fakt ten zauway W. Toporow: Sam szereg liczbowy okazuje si by niehomogeniczny, poniewa jego czony s jakociowo róne. […] Koncepcja ta cile odpowiada niehomogenicznoci zsakralizowanej przestrzeni i czasu, zaznaczonych zarówno dla szeregu archaicznych tradycji, jak i wiadomoci religijnej rónych epok. Tym wanie tumaczy si odsunicie na peryferie ilociowego aspektu liczb i odwrotnie zwycistwo aspektu jakociowego (liczby s rzeczami)44.. Wymienione fasety wskazuj wic liczby istotne dla polskiej kultury tradycyjnej. Ponadto wyra nie dziel si one na parzyste i nieparzyste, a kady z tych cigów ma odmienne znaczenie. Parzysto –nieparzysto jest jedn z opozycji binarnych, które stanowiy istotne kategorie w percepcji rzeczywistoci. Liczby parzyste wi si z zamkniciem i konserwacj danego stanu, podczas gdy nieparzyste zwizane s z otwarciem i zmian45.. 40. J. B a r t m i s k i. O „Sowniku stereotypów i symboli ludowych” s. 17. T e n e (red.). Sownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1 z. 2. Lublin: Wyd. UMCS 1999 s. 335. 42 T e n e. O „Sowniku stereotypów i symboli ludowych” s. 18. 43 K. M o s z y s k i. Kultura ludowa Sowian. Cz. II: Kultura duchowa. Warszawa: Grafika Usugi Wydawnicze Iwona Knechta 2010 s. 604-712. 44 T o p o r o w. O modelach liczbowych w kulturach archaicznych s. 181. 45 Zob. L. S t o m m a. Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Warszawa: Instytut Wyd. PAX 1986. 41.

(22) 80. MAGDALENA WÓJTOWICZ. CZ

(23) B Druga cz definicji kognitywnej liczby siedem nie odnosi si do niej samej, ale do rzeczywistoci, która za jej pomoc jest opisywana. Po raz kolejny pojawi si k o l e k c j a, czyli faseta opisujca wystpowanie w okrelonej liczbie elementów, z których kady ma specyficzn warto semantyczn, a razem tworz cao . Niezwykle istotn kulturowo kolekcj s wigilijne potrawy. W relacjach informatorów pojawiaj si róne dane na temat liczby pokarmów spoywanych w Wigili Boego Narodzenia, jednake naley zaznaczy , e wymieniane liczby nie s przypadkowe. Wraz z nimi zostaje uaktualniona ich symbolika, która jest interpretowana w odniesieniu do rónych paradygmatów wiatopogldowych. Przykadowo najbardziej rozpowszechnionym wymogiem wymienianym przez informatorów, z którymi zostay przeprowadzone wywiady, jest przygotowanie 12 wigilijnych potraw. No przewanie u nas przewanie i ja t tradycj trzymam, wszystko licz, dwanacie. [Dlaczego?] Nie wiem, tego to ju ja nie wiem, chyba, e dwunastu apostoów, to tak sobie ju kojarze sama tylko, ale dlaczego to nie wiem, ale zawsze dwanacie i mamusia zawsze tyle robia, jak mówie, liczc napoje, no by tylko kompot i tam herbata i kawa. I teraz ja to kontynuuje i moi synowie jak przekazaam. [A czy syszaa pani, e gdzie, w jaki innych wsiach, jak inn liczb potraw przygotowuj?] Nie, nie przewanie, nawet jak i w radiu sucham, to dwanacie potraw eby byo [HP, Ryki, 2012]46.. Dwunastka jest wic interpretowana w odniesieniu do przekazów ewangelicznych, dotyczcych liczby apostoów. Jednake pojawiaj si take inne dane dotyczce liczby wigilijnych potraw. Jedn z nich jest liczba siedem: Kiedy to robili siedem, nie byo dwanacie potraw, tylko robili siedem potraw. U nas w domu byo siedem potraw. […] Nie wiem moe to si wie z siedmioma dniami, e byo siedem dni. Ale byo siedem potraw, dopiero tak niedawno wydaje mi si pojawia si sprawa dwunastu potraw, przynajmniej u nas byo zawsze siedem potraw [EW, Wólka Ktna, 2010].. Prób interpretacji 47 zwyczaju naley zacz od stwierdzenia, e liczby, które odnosz si do wigilijnych potraw, czyli do jednej z najwaniejszych 46 W nawisie podano inicjay informatora, miejsce i rok przeprowadzenia wywiadów. Pene dane znajduj si na ko cu artykuu. Relacje zostay przetranskrybowane w konwencji pófonetycznej, zgodnie z zachowaniem cech gwarowych. 47 Por. M. W ó j t o w i c z. Semantyka wybranych liczb w kulturze ludowej mieszkaców wsi. „Studia Wschodniosowia skie” 13 : 2013 s. 361-374..

(24) DEFINICJA KOGNITYWNA. 81. uczt caego roku, maj niezwyk moc, podobnie jak inne czynnoci, gesty i atrybuty, które pojawiaj si w tym przeomowym i witym czasie. Elementem czcym liczb dwanacie i siedem jest ich odniesienie do czasu. Pierwsza wyznacza miesice roku, natomiast druga dni tygodnia. Dania z wigilijnego menu szczelnie wypeniaj tydzie lub rok. W taki sposób zostaje zaprojektowana obfito pokarmów w nadchodzcym czasie. Jest to moliwie, gdy odbywa si to w momencie witecznego kontinuum, które emanuje swoj moc na nadchodzcy po nim rok. Kolejnym elementem czcym liczb dwanacie i siedem jest fakt, e stanowi wynik rachowania dwóch innych, niezwykle wanych kulturowo liczb, czyli trójki i czwórki. Pierwsza jest ich iloczynem, druga sum. Znaczenie poszczególnych liczb wynika z kumulacji innych 48. Siódemka zyskuje na znaczeniu, stanowi bowiem wynik dodawania trójki, czonej z sacrum, oraz czwórki, charakteryzujcej ziemskie uniwersum. Symbolicznie scala wic sfery w ukadzie horyzontalno-wertykalnym. Taka interpretacja, która ma charakter ogólnokulturowy, nie jest bezporednio artykuowana przez informatorów. Potwierdza j jednak analiza caoksztatu wierze zwizanych z symbolik wigilijnego czasu, gdy w ludowym kalendarzu to moment, w którym wiaty i zawiaty przenikaj si i nawzajem na siebie oddziauj. Kanaem mediacji staje si np. choinka, która spina klamr to, co boskie, i to, co ludzkie49. Podobnie moe dziaa siódemkowa kolekcja wigilijnych potraw. Liczba siedem i dwanacie na poziomie midzygatunkowym s ekwiwalentne, znaczy to, e w rónych wariantach zwyczaju wigilijnego funkcjonuj wymienne. Ten cig ekwiwalencyjny mona rozszerza : Przewanie to tak siedem do dziewiciu. U nas nie byo tam dwanacie. [A gdzie jest dwanacie?] Nie wiem, ale tak u nas nie byo. [Dlaczego siedem albo dziewi ?] No ja nie wiem, e nieparzyste, nie wiem [HG, Nowiny, 2006].. Akcentowana ju wyej kategoria nieparzystoci presuponuje mechanizm przeksztacania i otwarcia na zmiany. Jego celem jest projekcja lepszego czasu, pomnoenie dóbr i zapewnienie szczcia i pomylnoci ludziom. Kolejn faset jest l i c z b a s i e d e m j a k o m i a r a rónych elementów o charakterze stereotypowym i symboliczno-magicznym. Wyróniajc si aspektem tej domeny jest o d n i e s i e n i e d o c z a s u. Przede wszystkim 48 49. Por. S z r a m. Duchowy sens liczb s. 105-113. S m y k. Choinka w kulturze polskiej s. 89..

(25) 82. MAGDALENA WÓJTOWICZ. poprzez liczb dni tygodnia. Konceptualizowanie czasu poprzez podziay wyznaczane przez wska niki liczbowe jest tak mocno zakorzenione w kulturze, e wydaje si naturalne i immanentnie wpisane w struktur temporaln. Tymczasem podzia ten jest take wytworem czowieka, powstaym pod wpywem obserwacji kosmosu. Józef Matuszewski pisze, e podstawow jednostk czasu jest rok, który pozostaje w zwizku z obrotem Ziemi dookoa so ca. Na wschodzie uywano roku 12-miesicznego, na zachodzie za 10-miesicznego, ale w pewnym momencie i tam pojawi si rok 12miesiczny. K. Moszy ski natomiast wskazywa, e s ludy, które miay rok 13-miesiczny 50. Podzia na tydzie , chocia zwizany jest z obserwacj ksiyca, nie by tak powszechny i oczywisty, byy bowiem ludy, które w ogóle nie znay tego podziau, a byy i takie, gdzie tydzie mia rón liczb dni tygodnia: 3, 5, 7, 8, 10. W literaturze przedmiotu podkrela si fakt, e na powstanie siedmiodniowego tygodnia u 'ydów wpyw miay racje nie chronologiczne, ale raczej wito liczby siedem. Obserwacje natury nie wykluczaj innych motywacji51. W sowia skim tygodniu niedziela jest dniem zerowym, a wic najwaniejszym, w którym zgonie z etymologi sowa nie mona byo dziaa , czyli pracowa . Inne dni s liczone wanie w stosunku do niej, wic poniedziaek jest pierwszym dniem po niedzieli, wtorek „wtórym” itd. Znaczenie siódemki w odniesieniu do czasu jest stopniowalne. Odnosi si przede wszystkim do tygodnia jako zamknitej caoci. Charakteryzuje take dusze okresy czasu. No tak mówiono, e jak panna stucze lustro to bdzie miaa siedem lat niepowodzenia, siedem lat niepowodzenia. [Dlaczego?] A ja wiem, no tak mówiy, e jak potuko si lusterko, to e nie oeni si, nie wyjdzie za m, bo potuka lusterko. [A dlaczego akurat siedem?] No siedem, nie wiem dlaczego, tak mówiy, e siedem lat [LG, Zaborowie, 2012].. Podobne wartociowanie przedziaów czasowych znajdujemy w Biblii, np. w siedmiu krowach tustych i siedmiu chudych, które zapowiaday siedem lat obfitoci i siedem lat godu (Rdz 41, 17-36). Szczególny charakter siedmioletniego okresu moe mie swoje ródo zarówno w symbolice liczby. Ponadto moe tu nastpowa mechanizm przeniesienia, czyli jeli okres siedmiu dni jest charakterystyczny i wyróniony, podobnie moe dzia. 50. M o s z y s k i. Kultura ludowa Sowian s. 145. J. M a t u s z e w s k i. Sowiaski tydzie. Geneza, struktura, nomenklatura. ód : TN– Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoli skich 1978 s. 16. 51.

(26) DEFINICJA KOGNITYWNA. 83. si w odniesieniu do siedmiu lat. Na zasadzie podobie stwa opiera si logika mylenia magicznego: jeli jaka reakcja zachodzi w danych okolicznociach, to uznaje si, e podobna relacja ma równie miejsce w analogicznych warunkach 52. Ciekawym przykadem parametryzacji czasu przez liczb siedem jest wiek 77 lat, który w tradycji okrelany jest jako dwie kosy. Narzdzie to z kolei jest w ludowych przekazach atrybutem mierci, która jest przedstawiana jako biaa posta z kos w rku. Dlatego liczba ta wyznacza wiek odejcia z tego wiata. Wierzenie to odsya przede wszystkim do wygldu cyfry, rozumianej jako znak graficzny liczby, nie za do kulturowej symboliki wyobraenia liczby siedem. Faseta liczba jako miara ma take r e a l i z a c j e p r z e d m i o t o w e, jak siedem spustów czy siedem warstw zió spalanych w czasie leczenia: Aby odczyni uroki, trzeba woy siedem wgielków i siedem kawaków chleba do szklanki wody53.. Kolejn faset, za której pomoc mona opisa semantyk liczb, jest z n a c z e n i e n - t e g o e l e m e n t u. Dana liczba wskazuje jaki element w zbiorze, który staje si istotny wanie ze wzgldu na symbol liczbowy. Powszechne wystpuje w folklorze w formie spetryfikowanej formuy inicjalnej tekstu bajek lub poda ludowych: za siedmioma lasami, za siedmioma górami. Ich podstawowe znacznie to ‘bardzo daleko, nieokrelona odlego ’ 54. Poza wyznaczon przez nie granic istnieje obszar nieznany, obcy, stanowicy domen chaosu, który jednak konstytuuje niezwyke zdarzenia. Siódmy element wyznacza granic, za któr rozciga si odmiennie waloryzowana przestrze , co potwierdza rozbudowan symbolik tej liczby. W tak segmentowanej przestrzeni w optyce ludowej staje si ona take liczb graniczn, czyli przynalen do dwóch przestrzeni jednoczenie 55, moe mie cechy jednej i drugiej przez co staje si ambiwalentna. T dwoist natur siódemki potwierdza dalsza cz eksplikacji. W badaniach terenowych notowany jest z w i z e k s i ó d e m k i z e s f e r d e m o n i c z n , a to za spraw wierzenia, e siódma córka zostaje. 52. Por. J. K a j f o s z. Magia w potocznej narracji. Katowice: Wyd. Uniwersytet

(27) lski 2009. O. K o l b e r g. Dziea wszystkie, T. 3: Kujawy. Cz. 1. Wrocaw–Pozna : Polskie Wydawnictwo Muzyczne – Ludowa Spódzielnia Wydawnicza 1962 s. 94. 54 Por. A d a m o w s k i. Kategoria przestrzeni w folklorze s. 23. 55 Zob. P. K o w a l s k i. Kultura magiczna: omen, przes$d, znaczenie. Warszawa: PWN 2007. 53.

(28) 84. MAGDALENA WÓJTOWICZ. zmor. Liczba ta peni wic funkcje demaskujce dla spoecznoci, ale jednoczenie przynosi pecha osobie, która w ow ludow zjaw si zmienia: Jak sio przyczopia. [Ale e zmora to co?] A to zmora, to gdzie byo s i e d o m c ó r e k jedna bya zmora. Siedom córek jak byo to jedna bya zmora i tak dusia. [Ale dusia ludzi?] No jak kto spo tom w jakom brogu, jakom gdzie tom. [EugW, Wólka Ktna, 2009].. Siedem przedmiotów moe zosta wykorzystane take w czarnej magii, czyli w celu sprowadzenia na kogo nieszczcia i choroby: No. To paczki, to nie by ksiyc. Mymy szli w pole, jeszcze z mem, jak y, to tego, to u Pra my, ten Pieter co jeszcze yje przecie, to jak móg paka . No ta matka go uspokoi nie moga. I do góry, na rkach i to co dzie takie, i to co dzie . Nie wiem przez ile to tygodni. To mówiy, e to paczki su. [

(29) miech] A t o e t a m t a k i e s i e d e m l a l e k k t o r o b i i gdzie tam za tego do tego susnsiada, jak ma dziecko i tam pooy, to pó ni to dziecko tak krzyczy, ale czy to prowda, to ja nie wiem [ZC, Bobowiska, 2010].. Powysze przykady pokazuj, e siódemka wystpuje take w kontekcie negatywnym. Jest zwizana z demonami i czarn magi. Ten negatywny aspekt siódemki potwierdza jej zwizek z chorob, gdy jedna z informatorek mówia o nieuleczalnej chorobie siódmego pokolenia56. Kolejn faset jest w a r t o c i o w a n i e. Powysze przykady mogyby prowadzi do wniosku, e liczba siedem jest pechowa i nieszczliwa. Jednake zwizek siódemki ze sfer demoniczn i widzenie jej w aspekcie negatywnym nie jest dominujce w kulturze ludowej. Informatorzy pytani o charakter tej liczby odpowiadali: Raczej mówili, e jest szczliw, e s i ó d e m k a t o j e s t l i c z b s z c z l i w . [Dlaczego?] Nie wiem dlaczego, tylko: „O siódemka, to jest liczb szczliwa, dobra w kartach, dobra w tym… [HP, Ryki, 2012]. A siódemka, siódemka to jest taka szczliwa liczba. Przynajmniej tak to potocznie si uwaao, e siódemka, to jest taka szczliwa liczba, co przynosi szczcie [EW, Wólka Ktna, 2010].. W celu wytumaczenia tej ambiwalencji naley przypomnie definicj symbolu, który ma róne znaczenia, moe by nawet wewntrznie sprzeczny. 56. Informacj t przekazaa Helena Koodziej, ur. 1926, zam. Wielgolas, gmina Lubartów, województwo lubelskie..

(30) DEFINICJA KOGNITYWNA. 85. V. PODSUMOWANIE. Definicja kognitywna jest adekwatnym narzdziem sucym do opisu symboli, które funkcjonuj w kulturze opartej na myleniu mityczno-magicznym. Symbol stanowi warto nadrzdn dla czowieka, który stara si zrozumie wszechwiat. Fasety pozwoliy wskaza , e liczba siedem lokuje si w cigu ekwiwalencyjnym liczb wyjtkowych, magicznych i witych dla kultury ludowej. Ponadto zaprezentowany materia wskazuje, e liczba ta suy jako parametr czasu i przestrzeni oraz zostaje wykorzystana do komunikacji czowieka z zawiatami. Celem tego kontaktu jest zmiana wasnego lub czyjego losu. Z tego wzgldu liczba siedem pojawia si w kontekcie dziaa o charakterze magicznym (leczenie) i demonologii (zmora). Dane pochodzce z rónych aspektów folkloru przekonuj o negatywnej wartociowaniu tej liczby (siedem lat nieszcz po stuczeniu lustra), a zarazem pozytywnym (liczba szczliwa). Ambiwalentna semantyka jest elementem definicyjnym symbolu, ponadto zaley od rónych pogldów na temat danego zjawiska i rónego podejcia pragmatycznego. Dlatego naley zwróci uwag na podmiot dokonujcy wartociowania zjawisk, jego paradygmat wiatopogldowy, intencje, a take kontekst sytuacyjny i kulturowy.. BIBLIOGRAFIA I n f o r m a t o r z y: HP, Halina Polak, ur. 1927 w Rososzy, powiat aski, województwo ódzkie, zam. Oszczywilk, gmina Ryki, powiat rycki, województwo lubelskie (od okoo 1952 r.). EW, Elbieta Wójtowicz, ur. 1949 w Wólce Ktnej, gmina Markuszów, powiat puawski, województwo lubelskie. EugW, Eugenia Wójtowicz, ur. w 1928 r. w Abramowie, zam. od 1948 w Wólce Ktnej, województwo lubelskie. HG, Halina Gremblewska, ur. 1956 we wsi Nowiny, powiat Radzy Podlaski, gmina Borki, województwo lubelskie. LG, Lucyna Gawor, ur. 1943 w Zaborowie, powiat Szydowiek, gmina Oro sko, województwo mazowieckie ZC, Zofia Choaj, ur. 1924, zam. w Bobowiskach, powiat puawski, gmina Markuszów, województwo lubelskie A d a m o w s k i J.: Kategoria przestrze w folklorze. Studium etnolingwistyczne. Lublin: UMCS 1999. A d a m o w s k i J., S m y k K.: Etnolingwistyka jako metoda bada folklorystycznych. W: T. S m o l i s k a (red.). Midzy kultur ludow a masow. Historia, tera niejszo i perspektywy bada . Kraków–Opole: Scriptum 2010 s. 87-109..

(31) 86. MAGDALENA WÓJTOWICZ. A n u s i e w i c z J., D b r o w s k a A., F l e i s c h e r M.: Jzykowy obraz wiata i kultura. Projekt koncepcji badawczej. W: A. D b r o w s k a, J. A n u s i e w i c z (red.). Jzyk a kultura. T. 13. Wrocaw: Wyd. Uniwersytet Wrocawski 2000 s. 11-44. B a n e k K., a g o s z Z.: Liczba trzy w systemach religijnych i ezoterycy. „Przegld Religioznawczy” 3:2006 s. 29-36. B a r t m i s k i J.: Sownik ludowych stereotypów jzykowych. Zaoenia ogólne. „Etnolingwistyka” 1988 nr 1 s. 11-34. B a r t m i s k i J.: O profilowaniu i profilach raz jeszcze. W: T e n e, R. T o k a r s k i. O definicjach i definiowaniu. Lublin: UMCS 1993 s. 269-275. B a r t m i s k i J.: O „Sowniku stereotypów i symboli ludowych”. W: Sownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1 z. 1. Lublin: UMCS 1996 s. 9-34. B a r t m i s k i J. (red.): Sownik stereotypów i symboli ludowych. T. 1 z. 1-4. Lublin 19962012. B a r t m i s k i J.: Etnolingwistyka sowia ska – próba bilansu. „Etnolingwistyka” 16:2004 s. 9-27. B a r t m i s k i J.: Niektóre problemy i pojcia etnolingwistyki lubelskiej. „Etnolingwistyka” 18 : 2006 s. 77-90. B a r t m i s k i J.: Jzykowe podstawy obrazu wiata. Lublin: UMCS 2012. B a r t m i s k i J., T o k a r s k i R.: Definicja semantyczna: czego i dla kogo? W: C i . O definicjach i definiowaniu. Lublin: UMCS 1993 s. 47-61. B o r y W.: Sownik etymologiczny jzyka polskiego. T. 3. Kraków: Wyd. Literackie 2005. E l i a d e M.: Obrazy i symbole. Szkice o symbolizmie magiczno-religijnym. T. M. i P. Rodakowie. Warszawa: Wyd. Aletheia 1998. F l e i s c h e r M.: Obraz wiata. Ujcie z punktu widzenia teorii systemów i konstruktywizmu. W: A. D b r o w s k a, A. A n u s i e w i c z (red.). Jzyka a kultura. T. 13. Wrocaw s. 45-71. I f r a h G.: Dzieje liczby, czyli historia wielkiego wynalazku. T. S. Hartman, Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoli skich 1990. K a j f o s z J.: Magia w potocznej narracji. Katowice: Uniwersytet

(32) lski 2010. K o l b e r g O.: Dziea wszystkie. T. 3: Kujawy. Cz. 1. Wrocaw–Pozna : Polskie Wydawnictwo Muzyczne – Ludowa Spódzielnia Wydawnicza 1962. K o w a l s k i P.: Kultura magiczna: omen, przesd, znaczenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007. M a t u s z e w s k i J.: Sowia ski tydzie . Geneza, struktura, nomenklatura. ód : TN – Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoli skich 1978. M a s o w s k a E.: Ludowe stereotypy obcowania wiata i zawiatów w jzyku i kulturze polskiej. Warszawa: Wyd. Agade Bis 2012. M o s z y s k i K.: Kultura ludowa Sowian. Cz. II: Kultura duchowa. Warszawa: Grafika Usugi Wydawnicze Iwona Knechta 2010. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a S.: Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin: Wyd. UMCS 2007. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a S.: Dwa sowniki etnolingwistyczne – moskiewski i lubelski. W: W. C h l e b d a (red.). Etnolingwistyka a leksykografia. Tom powicony Profesorowi Jerzemu Bartmi skiemu. Opole: Uniwersytet Opolski 2010 s. 21-32. N i e b r z e g o w s k a - B a r t m i s k a S: Ustalenie znacze symbolicznych w sowniku etnolingwistycznym. „LingVaria” 7: 2013/ 1(15) s. 128-144. S m y k K.: Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Universitas 2009. S t o m m a L.: Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Warszawa: Instytut Wyd. PAX 1986. S z r a m M.: Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.). Lublin: Wyd. KUL 2001. S z y m c z a k M.: Sownik jzyka polskiego. T. 3. Warszawa: PWN 1993..

(33) DEFINICJA KOGNITYWNA. 87. \ ! }.. }~# !{ {: % !#^ ##. : #`#{^ &~ = 2010. \ ^ +.=.: { #&#! . % !#^ ~ ##. : =#& 1995. \ ^ +.=. (red.): }!# &#: "##^ . T. l-4. : «`&#&#{ #|#!» 1995-2012. T o p o r o w W.: O modelach liczbowych w kulturach archaicznych. T. W. Gajewski. „Teksty” 1978 nr 1 179-188. W i e r z b i c k a A.: Jzyk – umys – kultura. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999. W ó j t o w i c z M.: Semantyka wybranych liczb w kulturze ludowej mieszka ców wsi. „Studia Wschodniosowia skie” 13 : 2013 s. 361-374. ' y k o B.: Semiotyka kultury. Szkoa tartusko-moskiewska. Gda sk: sowo/obraz terytoria 2009 s. 221-236.. A COGNITIVE DEFINITION AS A MODE OF DESCRIBING A SYMBOL: A CASE STUDY OF THE NUMBER SEVEN Summary This article seeks to apply a cognitive definition to describe the symbolism of numbers. First, the theoretical aspects of the ethno-linguistic research method are outlined. This part presents the main foundations of the method, in particular, a cognitive definition as a mean of reconstructing the linguistic and cultural imaginary from the anthropocentric perspective. The concept of a symbol is presented as well, as a fundamental category in deciphering the meaning of the world by traditional culture bearers. The second part of the article presents a practical application of the theory, the cognitive definition of the number seven. The pre-existing sources (data from published dictionaries and monographs), as well as data collected by the author in the course of fieldwork, are ordered using “facets”, which reflect the semantic structure of the number seven in the folk culture. The cognitive definition of the number seven consists of the following facets: “name”, “collections”, “equivalences”, “number as a measure”, “semantics of the seventh item”. The proposed definition is not yet a completed project and can be extended by other domains. Summarised by Magdalena Wójtowicz. Sowa kluczowe: definicja kognitywna, definicja kognitywna symbol, etnolingwistyka, fasety, liczba siedem, symbolika liczb, symbol. Key words: a symbol, cognitive definition, cognitive definition of a symbol, ethnolinguistics, facets, symbolism of numbers, number seven..

(34)