Cieślak, Tadeusz
"Inwentarz starostwa grudziądzkiego
z roku 1739", wyd. Adam
Wolnikowski, Grudziądz 1963 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 388-389
R E C E N Z JE I O M Ó W IEN IA
IN W E N T A R Z S T A R O S T W A G R U D Z IĄ D Z K IE G O Z R O K U 1739. W yd. A d a m W o l n i k o w s k i , G ru d z ią d z 1963. O d d z ia ł G r u d z ią d z k i P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a H is to ry c z n e g o , s. X V , 100, 1 m a p a . N a t e m a t w y d a w a n ia l u s tr a c ji i in w e n ta r z y d ó b r z ie m sk ic h n a p is a n o ju ż s z e re g a rty k u łó w , p o d k re ś la ją c y c h ich p rz y d a tn o ś ć n a u k o w ą i k o n ie c zn o ść u p r z y s tę p n i a n ia p rz e z p u b lik a c ję . N a tu ra ln ie , że b u d z ą się ró w n ie ż z a s trz e żen ia, w y n ik a ją c e z f a k t u ic h p rz y d a tn o ś c i je d y n ie d la n ie w ie lk ie g o g ro n a fa c h o w có w , co z o b o w ią z y w a ło b y do p o s z u k iw a n ia ja k ie jś in n e j, m n ie j k o s z to w n e j d ro g i ich d r u k u . P o w s z e c h n ie p r z y ję ty z o sta ł p o s tu la t p la n o w e g o p o s tę p o w a n ia p rz y w y d a w a n iu ź ró d e ł i o g ra n ic z e n ie się do o k re ś lo n e g o zesp o łu , d a ją c e g o p e w n ą cało ść, tw o rz ą c e g o w a rs z ta t. W ty m p o s tu la c ie p la n o w a n ia je s t j e d n a k p e w ie n m a rg in e s n a in ic ja ty w y s p e c ja ln e , w y n ik a ją c e z z a i n te r e s o w a ń re g io n a ln y c h , k tó r e s z u k a ją m o żliw o ści z a p r e z e n to w a n ia n ie lic z n y c h , o c a la ły c h lu s tr a c ji, czy in w e n ta r z y . W r a m a c h b a d a ń re g io n a ln y c h b o w ie m c o ra z częściej p u b lik o w a n o w y n ik i p ra c n a u k o w y c h , n a w e t z p o m in ię c ie m z asa d u s ta lo n y c h d la w y d a w n i c tw o g ó ln o k ra jo w y c h .O m a w ia n y in w e n ta r z s ta r o s tw a g ru d z ią d z k ie g o je s t ilu s tr a c ją z a s a d y re g io n a ln e j. W y d a n y p rz e z A d a m a W o l n i k o w s k i e g o , p o d p a tr o n a te m g r u d z ią d z k ie g o o d d z ia łu P T H , n a s u w a s z e re g o g ó ln y c h r e f le k s ji. S a m t e k s t in w e n ta r z a p o p rz e d z o n y j e s t in te r e s u ją c y m w stę p e m W o l n i k o w s k i e g o , w k t ó ry m a u to r o m a w ia s ta n z a c h o w a n y c h in w e n ta r z y i l u s t r a c j i re g io n u g r u d z ią d z k ieg o , ich d o ty c h c z a s o w e w y k o r z y s ta n ie w b a d a n ia c h h is to ry c z n y c h o ra z p o d a je b a rd z o d o k ła d n y o pis m a te r ia łu a rc h iw a ln e g o , b ę d ą c e g o p o d s ta w ą d la w y d a n e g o te k s tu . S łu s z n ie p rz y to c z y ł W o l n i k o w s k i o p in ie o n a u k o w e j p r z y d a tn o ś c i in w e n ta rz a , u z u p e łn ia ją c je z a s trz e ż e n ia m i o d n o ś n ie t r u d n o ś c i s k o n tr o lo w a n ia ich p ra w d z iw o śc i. S z k o d a , że a u t o r o p is a ł s k ą p o s a m ą k o m is ję , k tó r a d o k o n a ła in w e n ta rz y z a c ji. Z n a m y je j s k ła d , a le c h c ie lib y ś m y d o w ie d zieć s ię ch o ciaż b y im io n , m o że ja k ic h ś in fo r m a c ji o ich ży ciu , czy d z ia ła ln o ś c i. A u to r z a m ie ś c ił s z e re g p rz y p u s z c z e ń , j a k np., że B re d o w sk i i L e ś n ie w s k i z n a li z a g a d n ie n ia g o s p o d a r c z o -ro ln e , ja k o n ie w ą tp liw i p o s ia d a c z e z ie m sc y , a k s ią d z Z e y d e l g w a ra n to w a ł z n a jo m o ść s p r a w p r a w n y c h i s k a r b o w y c h (s. X II) , a le to c z y te l n ik o w i n ie w y s ta r c z a . C h c ia łb y d o w ie d zieć się, czy w y s t ę p u ją o n i w in n y c h d o k u m e n ta c h , w z g lę d n ie w y d a rz e n ia c h h is to ry c z n y c h . W o l n i k o w s k i p o w o łu je się n a b r a k in fo r m a c ji w ty m in w e n ta rz u ”, a le n ie w ia d o m o , czy to je s t je d y n e ź ró d ło in fo r m a c ji o ty c h o so b ach . T ego t y p u w y d a w n ic tw o re g io n a ln e n ie p rę d k o z o sta n ie o d n o w io n e , a w ię c n a le ż y w y k o rz y s ta ć w s z y s tk ie m o ż liw o ści p o w ię k sz e n ia w ie d zy o re g io n ie , a z w ła sz c z a o o so b ac h d z ia ła ją c y c h , p rz y c z y n a ch ic h w y su n ię c ia , d a lsz y c h lo sac h . D ru g im m a n k a m e n te m w s tę p u je s t b ra k o m ó w ie n ia s p e c y fik i in w e n ta rz a g ru d z ią d z k ie g o . C zy b y ł je d y n ie w ie rn y m p o w tó rz e n ie m in n y c h ? P rz e c ie ż z n a m y s z e re g in w e n ta rz y z te re n ó w s ą s ie d n ich , a w ię c p o ró w n a n ie n ie n a s tr ę c z a ło w ię k sz y c h tru d n o ś c i. W y d a je m i się, że o g ó ln y m p o s tu la te m ź ró d ło w y c h w y d a w n ic tw re g io n a ln y c h j e s t w y d o b y c ie
s p e c y fik i, k t ó r a z re s z tą m o że s p ro w a d z a ć s ię do p o s ia d a n ia cech z u p e łn ie o d rę b n y c h , a lb o te ż ty lk o do p o tw ie r d z a n ia p rz y n a le ż n o ś c i do w ię k sz e g o z esp o łu i p o s ia d a n ia cech z n im w sp ó ln y c h .
P o s u m ie n n ie o p ra c o w a n y m w s tę p ie , z am iesz cz o n y je s t t e k s t in w e n ta rz a , s k ła d a ją c y s ię z d w ó c h o d rę b n y c h części. W p ie r w s z e j z n a j d u je się p rz y w ile j Z y g m u n ta I I I d la m ia s t P o m o rz a g d a ń sk ie g o , u s ta l a ją c y ic h u s tr ó j, k t ó r y o b o w ią z y w a ł ró w n ie ż w G ru d z ią d z u . P r z y w ile j p o d a n y j e s t w ję z y k u ła c iń sk im , a p o z o sta ła część — w ła ś c iw y in w e n ta r z — w ję z y k u p o lsk im . T e k s t o p r a c o w a n o b a rd z o s ta r a n n i e , k o n s u ltu ją c się z ję z y k o z n a w c a m i z U n iw e rs y t e tu M ik o ła ja K o p e rn ik a . W a ż n y m u z u p e łn ie n ie m s ą in d e k s y (oso b o w y , g e o g r a fic z n y , rz e cz o w y ) o ra z d o łą c z o n a m a p a s ta r o s tw a g ru d z ią d z k ie g o z 1739 r. B a rd z o w ie le t r o s k i p o ś w ię c o n o s p r a w i e ilu s tr a c y jn e j i g ra fic z n e j. K s ią ż k a w y d a n a j e s t n a p ię k n y m p a p ie rz e , p o s ia d a s z e re g ś w i e tn ie w y k o n a n y c h w k ła d e k ilu s tra c y jn y c h . T a d e u s z C ie śla k P R E U S S E N L A N D . M IT T E IL U N G E N D E R H IS T O R IS C H E N K O M M IS S IO N F U R O S T - U N D W E S T P R E U S S IS C H E L A N D E S F O R S C H U N G . M a r b u rg 1963, Jg . I, n r 1— 4, s. 80.
O d 1963 r. u k a z u j e się n o w e cza so p ism o p o ś w ię c o n e d z ie jo m P r u s W sc h o d n ic h i Z a c h o d n ic h . N a z le c e n ie K o m is ji H is to ry c z n e j B a d a ń R e g io n a ln y c h P r u s W sc h o d n ic h i Z a c h o d n ic h r e d a k c j ą c z a s o p ism a z a ję li się d r F r itz G a u s e, b y ły d y r e k t o r A rc h iw u m M ie jsk ie g o w K ró le w c u , z a m ie s z k u ją c y o b e c n ie w E ssen o ra z d r K u r t F o r s t r e u t e r, b y ły a r c h iw is t a A r c h iw u m P a ń s tw o w e g o w K r ó le w c u , z a m ie s z k u ją c y o b e c n ie w G e ty n d z e *)· C za so p ism o to je s t k o n ty n u a c ją „ A ltp r e u s s is c h e F o r s c h u n g e n ”, u k a z u ją c e g o s ię w la ta c h 1923— 1945, k tó r e w y d a w a ła K o m is ja H is to ry c z n a . T w ó rc a m i K o m is ji b y li E. K e y s e r (w G d a ń sk u ) o ra z H. G o 11 u b (w K ró le w c u ). P r a c e K o m is ji p o d ję te z o sta ły w 1950 ro k u p r z y p o m o c y R a d y N a u k o w e j I h s t y t u t u H e r d e r a w M a r b u rg u . S k o n c e n tro w a n o się je d n a k ż e n a p e w n y c h o d c in k a c h p ra c y , a p rz e d e w s z y s tk im n a o p ra c o w y w a n iu a tla s u h is to ry c z n e g o P r u s W sc h o d n ic h i Z a c h o d n ic h . N ie k tó re w a ż n ie js z e p u b lik a c je K o m is ji u jr z a ły ś w ia tło d z ie n n e w „ Z e its c h r if t f ü r O s t f o r s c h u n g ” czy w in n y c h c z a so p ism a c h . U z n an o je d n a k , iż b r a k b y ło c za so p is m a u m ie s z c z a ją c e g o d r o b n e ro z p ra w y . P o s ta n o w io n o w z n o w ić t r a d y c je „ M itte ilu n g e n d es V e re in s f ü r G e sc h ic h te v o n O s t- u n d W e s tp r e u s s e n ” o ra z „ M itte ilu n g e n d e s W e s tp re u s s is c h e n G e s c h ic h ts v e r e in s ” . D a le j K o m is ja u z n a ła o b e c n ie za n a jw a ż n ie js z e z a d a n ie p u b lik a c ję ź ró d e ł i m a te ria łó w ź ró d ło w y c h ( d y p lo m a ta riu s z y , ik o n o g ra fii, p la n ó w m ia s t) b ib lio g ra fii, p ra c re g io n a ln y c h h is to r ii m ia s t i p o w ia tó w .
T re ś ć p ie rw s z y c h c z te r e c h z e s z y tó w „ P r e u s s e n la n d ” p r z e d s ta w ia ró ż n ą w a r to ś ć n a u k o w ą . E ric h K e y s e r, D ie K a ta r i n e n k ir c h e in D a n zig , I h r A l t e r u n d
ih r e B e d e u tu n g (s. 2— 9) p o d e jm u je p ró b y a u to ró w p o ls k ic h A. Z b i e r s k i e g o
i К. K a c z o r o w s k i e.g o z m ie rz a ją c y c h d o u s ta l e n ia d a ty p o w s ta n ia k o ścio ła św . K a ta r z y n y w G d a ń s k u w o p a rc iu o b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e i o s a d n ic tw a . A n a liz u ją c d y p lo m y k s ią ż ą t p o m o rs k ic h S w ia to p e łk a i M e s tw in a j e s t z d a n ia , że ś w i ą ty n i a t a b y ła k o śc io łe m fa r n y m G d a ń s k a (śc iśle j z a m k u i o b s z a ru p r z y
-l) In f o r m a c j a t a j e s t d la p e łn e j d o k u m e n ta c ji n ie m ie c k ie j O s tfo r s c h u n g k o n ie c z n a . J e s t to n o w a f o r m a u z e w n ę tr z n ia ją c a p ra c e ty c h o ś ro d k ó w (zob. T a d e u sz G r y g i e r , P r u s y W s c h o d n ie w h is to r io g r a fii z a c h o d n io n ie m ie c k ie j za
la ta 1958— 1960, K o m u n ik a ty M a z u rs k o - W a r m iń s k ie 1962, z. 3 s, 691— 712).
