Biuletyn teologiczno-moralny

Alojzy Marcol, Henryk Skorowski,

Antoni Świerczek

Biuletyn teologiczno-moralny

Collectanea Theologica 63/2, 125-142

Z a w a r to ś ć : I. S P R A W O Z D A N IA . K o n s y s to rz p o św ię c o n y z a g ro ż e n io m życia lu d z k ie g o . II. O M Ó W IE N IA . 1. Z p r o b le m a ty k i p r a w c z ło w ie k a ; 2. „ S to p n ia - w a ln o ś ć ” p r a w a m o r a ln e g o ? 3.. S p o w ie d ź w lu te r a ń s k i m K o ściele. *

I. S P R A W O Z D A N IA K o n s y s to rz p o św ię c o n y z a g ro ż e n io m ży cia lu d z k ie g o

W d n ia c h o d 4 d o 7 k w ie tn ia 1991 o d b y ło s ię w W a ty k a n ie p l e n a r n e z g ro m a d z e n ie K o le g iu m K a rd y n a ls k ie g o , z w o ła n e p rz e z J a n a P a w ła I I d la p r z e d y s k u to w a n ia z a g a d n ie ń z a g ro ż e ń ż y c ia lu d z k ie g o .

O b ra d y o tw o rz y ł O jc ie c Ś w ię ty k r ó tk im p r z e m ó w ie n ie m , w y g ło sz o n y m w ję z y k u ła c iń s k im . N a s tę p n ie k a rd . J . R ' a t z i n g e r w y g ło sił r e f e r a t o w sp ó łc z e s n y c h z a g ro ż e n ia c h ż y c ia lu d z k ie g o . K ilk u k a r d y n a łó w w o d r ę b ­ n y c h w y s tą p ie n ia c h n a k r e ś lił o p a n o r a m ę s p r a w y z a g ro ż e n ia ż y c ia n a p o sz c z e ­ g ó ln y c h k o n ty n e n ta c h . D y s k u s ję p ro w a d z o n o w g r u p a c h ję z y k o w y c h , po czym sp re c y z o w a n o k il k a p y ta ń , n a k tó r e n a le ż a ło d o k ła d n ie j o d p o w ie d z ie ć . W y k ła d k a r d . J . R a tz in g e r a m ia ł z a z a d a n ie w p r o w a d z e n ie w p r o b le m a ­ ty k ę . M ó w ca, w y c h o d z ą c o d w sp ó łc z e s n e j d e b a ty a n tr o p o lo g ic z n e j, n a jp i e r w u k a z a ł je j b ib l ij n e e le m e n ty . B ib lijn a w iz ja c z ło w ie k a w s k a z u je , że c z ło w ie k je s t c a p a x D e i i d la te g o z n a jd u j e się p o d sz c z e g ó ln ą o p ie k ą B o ż ą ; z n ie j te ż w y n ik a , że w sz y sc y lu d z ie są ró w n i i m a j ą ta k ie s a m e p o d s ta w o w e p ra w a . T o b ib lijn e o rę d z ie je s t g w a r a n c ją lu d z k ie j g o d n o śc i i p r a w cz ło w ie k a .

E p o k a n o w o ż y tn a o d z n a c z a się s w o is tą d ia le k ty k ą . Z je d n e j s tro n y szczy­ c i się ty m , że s tw o r z y ła id e ę p r a w c z ło w ie k a , o g ło sz o n y c h w u ro c z y s ty c h d e k la r a c ja c h i u p r z e d n ic h w o b e c w s z e lk ic h p r a w p o z y ty w n y c h . Z d ru g ie j s tro n y p r a w a te n ig d y p r z e d te m n i e b y ły w sp o só b r ó w n ie ra ż ą c y ła m a n e . K o rz e n i te j sp rz e c z n o śc i n a le ż y sz u k a ć w o św ie c e n io w y c h te o r ia c h p o z n a ­ n ia i w z w ią z a n e j z n im i w iz ji w o ln o śc i o ra z w te o r ia c h u m o w y sp o łe c z n e j. D ia le k ty k a e p o k i n o w o ż y tn e j p ro w a d z i d o u z n a n ia p r a w a d o w o ln o śc i — p o ­ z b a w io n e g o je d n a k w s z e lk ic h o b ie k ty w n y c h w ię z i — a ty m s a m y m do z n i­ sz c z e n ia n a jg łę b s z y c h p o d s ta w w o ln o ści. T o te ż j e s t n a jp o w a ż n ie js z y m ź r ó d ­ łe m w sz e lk ie g o w sp ó łc z e s n e g o o d e jś c ia o d z a s a d y p o s z a n o w a n ia życia.

C hoć je s te ś m y ś w ia d k a m i m o b iliz a c ji s ił b r o n ią c y c h ży cia lu d z k ie g o , z o rg a n iz o w a n y c h w lic z n e r u c h y n a r z e c z ży c ia , to je d n a k s iln ie js z y je s t p r z e c iw n y r u c h ś w ia d o m e g o n is z c z e n ia ż y c ia lu d z k ie g o , z w ła sz c z a ż y c ia n ie n a ro d z o n y c h d ziec i. W ty m w z g lę d z ie to c z y się p r a w d z iw a w o jn a siln y c h p rz e c iw k o sła b y m . P o d e jm u je się w a lk ę p rz e c iw ż y c iu p rz e z a b o rc ję . O b li­ cza się, że co r o k u p r z e r y w a się o d 30 do 40 m ilio n ó w ciąż . Z a in w e s to w a n o m i li a r d y w p r o d u k c ję p ig u łe k p o r o n n y c h (R U 486). E m b rio n y p o n a d lic z b o - w e , n ie u n ik n io n y p r o d u k t te c h n ik i F IV E T , z o s ta ją z a m ro ż o n e i u n ic e s tw io ­ n e a lb o d z ie lą lo s sw o ic h m a ły c h b r a c i — o f ia r a b o rc ji. T e c h n ik a F IV E T p ro w a d z i c z ę sto do a b o r c ji s e le k ty w n e j.

D o s to jn y r e f e r e n t z a d a je so b ie p y ta n ie , d la c z e g o je s te ś m y ś w ia d k a m i z w y c ię s tw a a n ty lu d z k ie g o p r a w a dziś, g d y id e a p r a w człow ieka· z y s k a ła p o ­ w s z e c h n e i b e z w a r u n k o w e u z n a n ie ? D laczeg o n a w e t n ie k tó rz y c h r z e ś c ija n ie u w a ż a ją , że p o d o b n e p r a w a m o g ą s ta n o w ić p r z e d m io t n ie u n ik n io n y c h k o m ­ p ro m isó w , z n a m io n u ją c y c h p o lity k ę ? W y d a je s ię że d w ie s ą te g o p rz y c z y

n y . J e d n ą z n ic h j e s t p o g lą d , że n a le ż y p rz e s trz e g a ć ro z d z ia łu m ię d z y oso­ b is ty m p r z e k o n a n ie m m o r a ln y m a s f e r ą p o lity k i. J e d y n ą w a rto ś c ią , j a k ą n a le ż y c h ro n ić w te j sfe rz e , m ia ła b y b y ć c a łk o w ita w o ln o ść w y b o ru . D ru g a p rz y c z y n a m e n ta ln o ś c i p rz e c iw n e j ży c iu z w ią z a n a je s t z in d y w id u a lis ty c z n ą w iz ją m o r a ln o ś c i r o z u m ia n ą ja k o a b s o lu tn e p ra w o d o s ta n o w ie n ia o so b ie je d y n ie n a p o d s ta w ie w ła s n y c h p rz e k o n a ń . S u m ie n ie n ie je s t ju ż z d o ln o ś ­ c ią o tw a r c ia się n a g ło s p r a w d y o b ie k ty w n e j, p o w sz e c h n e j i ta k ie j s a m e j d la w s z y s tk ic h , a le u b ó s tw io n ą s u b ie k ty w n o ś c ią , n ie o m y ln ą w y ro c z n ią , k tó ­ r e j n i k t i n ic n ie m o ż e się p rz e c iw s ta w ić . K o rz e n ie s p rz e c iw u w o b e c ż y c ia s ą je s z c z e g łę b s z e : n a jg łę b s z y m ź r ó d ­ łe m n ie n a w iś c i d o ż y c ia lu d z k ie g o i w s z y s tk ic h z a m a c h ó w n a n ie je s t u t r a ­ t a B oga. G d z ie z n ik a B óg, z n ik a ta k ż e a b s o lu tn a g o d n o ść ż y c ia lu d z k ie g o i o tw ie r a się d ro g a d o a b s u r d a ln e j z b ro d n i, j a k ą je s t a b o rc ja .

J. R a tz in g e r w k o ń c u s ta w ia so b ie p y ta n ie : Co czy n ić w t e j s y tu a c ji? O g ra n ic z a się d o p rz e d s ta w ie n ia m o ż liw o śc i z w ią z a n y c h z r o lą U rz ę d u N a u ­ c z y cielsk ieg o . P o d k r e ś la , że w o s ta tn ic h la t a c h n ie b ra k o w a ło a u to r y ta t y w ­ n y c h w y p o w ie d z i d o ty c z ą c y c h te j s p r a w y : O jc ie c Ś w ię ty g ło si n ie s tr u d z e n ie , ż e o b ro n a ż y c ia je s t p o d s ta w o w y m o b o w ią z k ie m k a ż d e g o c h r z e ś c ij a n in a ; K o n g re g a c ja N a u k i W ia r y o g ło s iła k ilk a w a ż n y c h d o k u m e n tó w o te m a ty c e m o r a ln e j, d o ty c z ą c y c h p o s z a n o w a n ia ż y c ia lu d z k ie g o . N ie z a le ż n ie o d te g o , z d a n ie m P re fe k ta · K o n g re g a c ji, p o z o s ta je w c ią ż m ie js c e d la c a ło śc io w e g o ic h p o d ję c ia n a p o z io m ie d o k tr y n a ln y m , w sp o só b s ię g a ją c y ic h n a jg łę b s z y c h k o rz e n i i u ja w n ia ją c y a b s u r d a ln e k o n s e k w e n c je m e n ta ln o ś c i śm ie rc i. E w e n tu a ln y d o k u m e n t, m ó w ią c y o o b r o n ie ż y c ia lu d z k ie g o , m ia łb y o d ró ż ­ n ia ć się o d p o p rz e d n ic h d w ie m a c e c h a m i. P r z e d e w s z y s tk im n ie p o w in ie n ro z w a ż a ć je d y n ie z a g a d n ie ń z z a k r e s u m o r a ln o ś c i in d y w id u a ln e j, a le r ó w ­ n ie ż sp o łe c z n e j i p o lity c z n e j. D ru g ą c e c h ą e w e n tu a ln e g o n o w e g o d o k u m e n ­ t u p o w in n o b y ć to , że choć m u s i on p o św ię c ić m ie js c e u ja w n ie n i u zła, to n ie to p o w in n o s ta n o w ić je g o z a s a d n ic z ą tre ś ć . N a le ż a ło b y r a c z e j p o w ró c ić w n im d o ra d o s n e g o z w ia s to w a n ia o g ro m n e j w a r to ś c i c z ło w ie k a , ja k ą m a w o czach B oga. P o r e f e r a c ie w p ro w a d z a ją c y m k a r d . J . R a tz in g e r a z g ro m a d z e n ie w y s łu ­ c h a ło p ię c iu r e l a c ji d o ty c z ą c y c h p ro b le m a ty k i z a g ro ż e ń ż y c ia lu d z k ie g o w ró ż n y c h c z ę śc ia c h ś w ia ta , p r z y czy m p o św ię c o n o te ż n ie c o m ie js c a p r o ­ b le m a ty c e e u ta n a z ji. N ie k tó rz y r e la to r z y w s k a z y w a li m n ie j lu b b a r d z ie j o b s z e r n ie n a ró ż n e in n e fo r m y fiz y c z n e g o i m o ra ln e g o z a g ro ż e n ia ży cia , j a k p rz e m o c , n ie lu d z k ie w ię z ie n ia , h a n d e l d z ie ć m i, g łó d , ty r a n ię , b r a n i e z a k ła d ­ n ik ó w , w y p a d k i d ro g o w e.

P r z e d e w s z y s tk im je d n a k z w ra c a n o u w a g ę n a w z m a g a ją c ą się o fe n s y w ę n a rz e c z p r a w o d a w s tw a a b o rc y jn e g o . P u n k te m w y jś c ia je s t c zęsto w p r o w a ­ d z e n ie s te r y liz a c ji z p rz y c z y n te r a p e u ty c z n y c h a lb o s o c jo e k o n o m ic z n y c h . S p o łe c z n o ść , k tó r a p r z y ję ła a n ty k o n c e p c y jn ą p o s ta w ę , z re g u ły n ie w y b r o n i się p rz e d le g a liz a c ją a b o rc ji. D o tą d o p a rły się te j o fe n s y w ie ty lk o d w a k r a ­ j e e u r o p e js k ie (M a lta , I r la n d ia ) , w ię k sz o ś ć k r a jó w a f r y k a ń s k ic h (z w y ją tk ie m sześciu ) o ra z k r a j e la ty n o a m e r y k a ń s k ie , ch o ć ta m ju ż w n ie k tó r y c h p a r l a ­ m e n ta c h z n a jd u j ą się p r o je k ty m a ją c e n a c e lu le g a liz a c ję a b o rc ji.

W o s ta tn ic h d z ie s ię c iu la ta c h z a o b s e r w o w a n o ta k ż e z m ia n y w z a c h o ­ w a n iu w z a k r e s ie a ta k ó w n a ży cie w p ie r w s z y c h je g o s ta d ia c h . P rz y c z y n y te g o b y w a ły n a s tę p u ją c e : — e k s p lo z ja d e m o g r a fic z n a ; — k a m p a n ie s k r a jn y c h f e m in is te k ; — z a n ik w ia r y i re lig ijn o ś c i, je ś li n ie f o r m a ln e o d rz u c e n ie B o g a w k r a j a c h w ie lk ie g o d o b ro b y tu ;

— p r z e jś c ie o d sp o łe c z n o śc i o p lu r a liz m ie re lig ijn y m d o sp o łe c z n o śc i o p l u ­ r a liz m ie m o r a ln y m ;

— d e p r a w o w a n ie k u lt u r y m o r a ln e j.

k tó r e o f e r u ją p o m o c g o sp o d a rc z ą p o d w a r u n k ie m , że rz ą d y z a in te re s o w a n e p o m o c ą z a tro s z c z ą się o p ro g r a m y s k u te c z n e j k o n tr o li u ro d z e ń .

A b o r c y jn e p r a w o d a w s tw o m a p o w a ż n e k o n s e k w e n c je :

— w sp o só b p o d s tę p n y sz e rz y się p o m ie s z a n ie p o ję ć d o b r a i z ła ;

— m a to d e s tr u k ty w n y w p ły w n a s u m ie n ia i w ią ż e się ze z ło śc ią p rz e c iw ­ k o K o śc io ło w i, k tó r y n ie u s ta je w p o d tr z y m y w a n iu p o c z u c ia w in y ; — p r a k t y k a p o ta je m n y c h a b o rc ji, k tó r e c h c ia n o u k ró c ić p rz e z le g a ln e je j

d o p u sz c z e n ie , n a s ila i rozszerza· się ;

— m a to n e g a ty w n y w p ły w n a w ia r ę , a n a w e t n a ro z u m n o ść c z ło w ie k a ; — p o w s ta je ś w ia t z a k ła m a n ia (zw o d n icze sp o so b y w y r a ż a n ia się) ;

— p r a w o d o ż y c ia je s t d e p ta n e ; n a le ż y p rz y p u s z c z a ć , że s to p n io w o ró w n ie ż e u ta n a z ja s ta n ie s ię « k o n iecz n o ścią» , ta k j a k « te o re ty c z n ie » u z a s a d n io n o k o n ie c z n o ść a b o r c ji; — p ra w o c y w iln e , s p r z y ja ją c e p o s ta w o m p r z e c iw ż y c iu , s t a je się « n a u c z y ­ c ie le m n a ro d ó w » . W r a m a c h p o s ie d z e ń ro b o c z y c h k a r d y n a ło w ie ro z tr z ą s a li k w e s tie , k tó r e s y n te ty c z n ie u ję to w k il k a p y ta ń : 1. p y ta n ie : C zy s y tu a c ja c ię ż k ie g o za g r o ż e n ia ży c ia , w k tó r e j d z is ie js z e sp o łe c zn o śc i n a r a ż a ją to fu n d a m e n ta ln e d o b ro , w y m a g a z e s tr o n y U r z ę d u N a u c z y c ie ls k ie g o K o śc io ła s z c z e g ó ln e j in te r w e n c ji, s p e c ja ln ie w s p r a w ie a b o rc ji? K a r d y n a ło w ie u w a ż a li s y tu a c ję za p o w a ż n ą . Z ja w is k o je s t a la r m u j ą c e t a k co d o ro z m ia r ó w , j a k i co do in te n s y w n o ś c i. N ie k tó r e in s ty tu c je , rz ą d y , p a r ­ la m e n ty n ie z a n ie d b u ją n icze g o , b y tw o rz y ć m e n ta ln o ś ć p rz e c iw ży ciu , a n a ­ w e t ro d z a j « k u ltu ry śm ie rc i» . N a u s łu g a c h ś m ie rc i są w y r a f in o w a n e te c h n i­ k i. P rz y ć m ie n iu u le g a ś w ia d o m o ść w y ją tk o w e j w a r to ś c i życia.

W e w s z y s tk ic h z e sp o ła c h ro b o c z y c h p a n o w a ła je d n o m y ś ln o ś ć co do teg o , że k o n ie c z n a j e s t in te r w e n c ja U rz ę d u N a u c z y c ie lsk ie g o . U w a ż a n o j ą z a w s k a ­ z u ją c ą d ro g ę o ra z p ro ro c z ą . P o tr z e b n e j e s t o d w a ż n e s ta n ię c ie w o b ro n ie p r a w a c z ło w ie k a d o ż y c ia ta k , a b y p o ru s z y ć s u m ie n ie w s z y s tk ic h i k a ż d e g o z o so b n a . Z d a n ie m w ię k s z o ś c i k a r d y n a łó w p o w in ie n to b y ć d o k u m e n t w y ­ so k ie j ra n g i. N ie m a l w e w s z y s tk ic h g r u p a c h ro b o c z y c h m ó w iło się o e n c y ­ k lic e d o ty c z ą c e j o c h ro n y życia. W in ie n to b y ć t a k u ro c z y s ty d o k u m e n t, a b y z m o b iliz o w a ł w s z y s tk ie siły i o tw o rz y ł n o w ą e p o k ę , u k a z u ją c ą o c h ro n ę ż y c ia ja k o c e n tr a ln e z a d a n ie p a s to r a ln e j d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła . Co do tr e ś c i d o k u m e n tu p o s tu lo w a n o , a b y p rz y s ta w ia n iu p ro b le m u u w z g lę d n io n o w ie lo r a k ie z a g ro ż e n ia ż y c ia lu d z k ie g o . W szyscy u w a ż a li, że c e n tr a ln y m z a g a d n ie n ie m p o w in n a b y ć a b o rc ja . N ie k tó rz y p o d n o sili, że k o ­ n ie c z n ie n a le ż y m ó w ić ta k ż e o e u ta n a z ji, s te ry liz a c ji, sz tu c z n y m z a p ło d n ie ­ n iu . I n n i b y li z d a n ia , że k w e s tie e u ta n a z ji i ró ż n y c h f o r m z a p ło d n ie n ia n a ­ le ż y z p o w o d u zło żo n o ści teg o o b s z a r u m e d y c y n y p a s to r a ln e j n a d a l p o z o s ta ­ w ić w g e s tii K o n g re g a c ji N a u k i W iary!

2. p y ta n i e : C z y n a le ż y za s ię g n ą ć u p r z e d n io z d a n ia e p is k o p a tu ś w ia to w e ­ go c z y te ż z w o ła ć n a d z w y c z a jn y syn o d ?

C hoć n ie u w a ż a n o d y s k u s ji n a d ty m i d o s ta te c z n ie ju ż w y ja ś n io n y m i z a g a d n ie n ia m i z a k o n ie c z n ą , to je d n a k w ię k sz o ś ć k a rd y n a łó w b y ła z d a n ia , że p o ż y te c z n ą rz e c z ą b y ło b y ro z w a ż y ć z a g ro ż e n ia ż y c ia o d s tro n y z ja w i­ s k o w e j. T eg o r o d z a j u k o n s u lta c ja s ta n o w iła b y je d n o c z ą c ą w ię ź i s p r z y ja ła ­ b y d o s k o n a łe j je d n o m y ś ln o ś c i P a p ie ż a i K o le g iu m B isk u p ie g o .

Co d o m o ż liw o śc i z w o ła n ia n a d z w y c z a jn e g o sy n o d u z d a n ia b y ły p o d z ie ­ lo n e. W ię k sz o ść z ró ż n y c h w z g lę d ó w u w a ż a ła to za n ie w s k a z a n e : u c ie r p i n a ty m p iln o ść , z j a k ą n a le ż y tr a k to w a ć u d z ie le n ie o d p o w ie d z i; m a te r i a n ie n a le ż y d o z a g a d n ie ń s y n o d a ln y c h ; p o c ią g n ie to za· s o b ą k o n ie c z n o ść z w ło k i k o le jn e g o z w y c z a jn e g o sy n o d u . N ie lic z n i b y li z d a n ia , że s e n s o w n e b y ło b y p o w o ła n ie m a łe j g r u p y ro b o c z e j.

3. p y ta n ie : J a k a fo r m a d e k la r a c ji b y ła b y p o ż ą d a n a d la p o p a rc ia p a p ie s ­

W szy scy b y li z g o d n i co d o teg o , że w s to s u n k u do o p u b lik o w a n e g o d o ­ k u m e n tu p a p ie s k ie g o ze s tro n y k o n f e r e n c ji e p is k o p a tó w n a le ż y w y ra z ić j a ­ s n e i z d e c y d o w a n e p o p a rc ie b e z n a jm n ie js z e g o d y ss e n su . N o ta b e n e , n ie c h o ­ d z iło b y w ty m w y p a d k u o te o lo g ic z n e p o tw ie r d z e n ie , k tó re g o d o k u m e n t n ie p o tr z e b u je , lecz o z e w n ę trz n e m o c n e z a d e m o n s tr o w a n ie je d n o ś c i. O c z y w iś­ c ie , w a ż n a b y ła b y ró w n ie ż z w a rto ś ć s z e re g ó w w ś r ó d teo lo g ó w . S tą d b is k u ­ p i w te j m a t e r i i p o w in n i z a d b a ć o k o n s e k w e n tn e n a u c z a n ie te o lo g ó w m o r a ­ lis tó w n a w y d z ia ła c h te o lo g ic z n y c h i w s e m in a ria c h .

W p rz y g o to w a n iu do m a łż e ń s tw a n a le ż a ło b y w ię c e j u w a g i p o ś w ię c a ć g o d n o śc i i o c h ro n ie ży cia lu d z k ie g o . T a k ż e w k a te c h e z ie n a le ż y w ię c e j m i e j ­ sca p o św ię c a ć te m a ty c e g o d n o śc i i s z a c u n k u d la ż y c ia lu d z k ie g o .

B is k u p i d ie c e z ja ln i p o w in n i o rg a n iz o w a ć d n i s tu d y jn e , k r ę g i d y s k u s y j­ n e i w y k o rz y s ta ć in n e o k a z je , b y p rz y b liż y ć z ro z u m ie n ie d la s ta n o w is k a z a ­ ję te g o p rz e z K o śció ł. Ic h z a d a n ie m je s t ta k ż e z a c h ę c a n ie ż e ń s k ic h k o n g r e ­ g a c ji re lig ijn y c h do w s p ie r a n ia k o b ie t c ię ż a rn y c h i p r z y jm o w a n ia d z ie c i n ie c h c ia n y c h .

E n c y k lik a w in n a cieszy ć się p o p a rc ie m ze s tro n y w y c h o w a w c ó w , k tó r z y p o w in n i w a lc z y ć z is tn ie ją c ą n ie w ie d z ą i z a m ie s z a n ie m co d o is to ty , p r z e ­ b ie g u i s k u tk ó w p r z e r y w a n ia c ią ż y : w d z ie d z in ie sp o łe c z n e j — p rz e z u s u w a ­ n ie p rz y c z y n , k tó r e w io d ą d o a b o r c j i; w d z ie d z in ie p o lity c z n e j — p rz e z p o ­ p ie r a n ie n a jw y ż s z e j m ia ry o c h ro n y ż y c ia n ie n a ro d z o n y c h ; w d z ie d z in ie p a ­ s t o r a ln e j — p rz e z in s p ir o w a n ie g m in y c h rz e ś c ija ń s k ie j do p o ś w ię c e n ia w ię ­ k sz e j u w a g i k o b ie to m , k tó r e w y s ta w io n e s ą n a p o k u s ę a b o r c ji a lb o j e j u le g ły .

4. p y ta n ie : Jakie, w w y p a d k u d e c y zji o en cyklice, p o w in n y być je j g łó w ­

n e lin ie i j e j s p e c y fic z n e u k ie r u n k o w a n ie ? P o w in n a o n a b y ć a d r e s o w a n a d o w s z y s tk ic h lu d z i d o b re j w o li (ja k P a c e m in te r r is ), ch o ć g łó w n y m i je j a d r e s a ta m i p o z o s ta n ą k a to lic y . P i e r w ­ sz e ń s tw o n a le ż a ło b y p rz y ty m d a ć m e to d z ie in d u k ty w n e j, j a k n a S o b o rz e W a ty k a ń s k im I I (z w łaszcza w G a u d iu m e t spes). D o k u m e n t p o w in ie n m ie ć p o z y ty w n e z a ło ż e n ia i o g ła sz a ć n ie z a s tą p io n ą w a r to ś ć k a ż d e g o c z ło w ie k a . Z w a r te i p rz e k o n y w a ją c e p o w in n o b y ć g ło sz e ­ n ie d o b re j n o w in y n a te m a t ży cia , k tó r e u n ik a g lo b a ln y c h s ą d ó w n e g a ty w ­ n y c h . J ę z y k p o w in ie n b y ć ja s n y , z a s a d n ic z y i p e łe n s z a c u n k u d la w s z y s t­ k ic h — w ż a d n y m z aś w y p a d k u k le r y k a ln y .

T e k s t n a le ż a ło b y ro z w in ą ć n a d w u p ła s z c z y z n a c h . N a jie p r w n a le ż a ło b y w y k a z a ć n a p ła s z c z y ź n ie r a c jo n a ln e j (co j e s t w a r u n k ie m d ia lo g u z c a łą lu d z ­ k o śc ią ), ż e a ta k i n a ży cie lu d z k ie — z w ła s z c z a p o d o s ło n ą p r a w a — n ie z a ­ le ż n ie o d f a k t u n a r u s z e n ia e le m e n ta r n y c h p r a w o so b y lu d z k ie j, s ta n o w ią n ie c h y b n ą k lę s k ę ro z u m u . N a s tę p n ie z a ś z p e rs p e k ty w y w ia r y n a le ż y p o w o ­ ła ć się n a O b ja w ie n ie i w s k a z a ć , że B ó g j e s t s tw ó r c ą i o b ro ń c ą ży cia , z w ła ­ szcza· o b ro ń c ą s ła b sz y c h i u c iś n io n y c h . S tą d k a ż d y z a m a c h n a ż y c ie j e s t a t a ­ k ie m n a B o g a sam eg o . J a k o o so b a m a c z ło w ie k o d B oga n ie n a r u s z a l n ą g o d ­ n o ść . S p rz e c iw ia się te j g o d n o śc i w s z e lk ie in s tr u m e n ta l n e t r a k to w a n ie c z ło ­ w ie k a , z w ła sz c z a k o b ie ty , k tó r a sz c z e g ó ln ie p o w o ła n a je s t d o s trz e ż e n ia ż y ­ cia. N ie d o p r z y ję c ia je s t f o r m a to le r a n c ji, k tó r a d o b ro i zło staw ia· n a te j s a m e j p ła s z c z y ź n ie .

N ie p o w in n o w e n c y k lic e z a b r a k n ą ć a p e lu d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i p o lity ­ k ó w , p ra w o d a w c ó w , le k a r z y i p r a c o w n ik ó w śro d k ó w p rz e k a z u , a b y z g o d ­ n ie ze s w o im p rz e k o n a n ie m a n g a ż o w a li się w o b ro n ę ż y c ia ; n ie m o g ą się o n i u s ta w ic z n ie z a s ła n ia ć r o z r ó ż n ia n ie m teg o , co p r a w n e , a co m o r a ln e .

E n c y k lik a w s to s u n k u d o ż y c ia p o w in n a sta ć się ty m , cz y m R e r u m n o v a ­

r u m b y ło d la k w e s tii sp o łe c z n e j. P o d n o s z o n o ta k ż e , że n a le ż a ło b y u s ta n o w ić Ś w i a t o w y D z ie ń Ż y c ia .

II. O M Ó W IE N IA 1. Z p r o b le m a ty k i p r a w c z ło w ie k a W sp ó łc z e sn e d o c ie k a n ia n a u k o w e w z a k r e s ie p r a w c z ło w ie k a id ą w k i l ­ k u z a s a d n ic z y c h k ie r u n k a c h : u k a z y w a n ia g o d n o śc i c z ło w ie k a ja k o ź ró d ła i p o d s ta w y p r z y s łu g u ją c y c h c z ło w ie k o w i u p r a w n ie ń , u z a s a d n ia n ia ic h n a ­ tu r a ln o ś c i i n ie z b y w a ln o ś c i, w y lic z a n ia i o m a w ia n ia ic h tr e ś c i, u k a z y w a ­ n ia p o tr z e b y i m e c h a n iz m ó w o c h ro n y p r z y s łu g u ją c y c h o so b ie u p r a w n ie ń , w re s z c ie o m a w ia n ia s z e ro k ie g o k o n te k s tu w s p ó łc z e s n y c h ic h z a g ro ż e ń . W sz y s tk ie t e z a g a d n ie n ia a n a liz o w a n e s ą w li te r a t u r z e ś w ia to w e j w d w ó c h p o d s ta w o w y c h p ła s z c z y z n a c h : e ty c z n e j i p r a w n e j. O ile l i t e r a t u r a ś w ia to ­ w a , sz c z e g ó ln ie o b s z a r u ję z y k a n ie m ie c k ie g o i a n g ie lsk ie g o , j e s t sto s u n k o w o b o g a ta w te j d z ie d z in ie , o ty le l i t e r a t u r a p o ls k a je s t w y ją tk o w o u b o g a. S ą d z ić n a le ż y , iż z a s a d n ic z y w p ły w n a t e n s t a n rz e c z y m ia ła rz e c z y w is ­ to ś ć p o lity c z n a p a n u ją c a do n ie d a w n a w P o ls c e , w k tó r e j to rz e c z y w is to śc i ra c z e j u n ik a ło się w sp o só b św ia d o m y te m a ty k i p r a w c z ło w ie k a .

W ty m k o n te k ś c ie z z a in te re s o w a n ie m o d n o to w a ć n a le ż y p u b lik a c ję , k tó r a u k a z a ła się n a p o ls k im r y n k u w y d a w n ic z y m : P r a w a c z ło w ie k a . M o ­

d e l p r a w n y , re d . n a u k o w a R . W i e r u s z e w s k i , W ro c ła w — W a rs z a w a

— K ra k ó w , W y d a w n ic tw o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k 1991 r.

O m a w ia n ą p u b lik a c ję , k tó r a lic z y 1036 s tr o n , n a le ż y tr a k to w a ć , j a k z a ­ zn a c z o n o w e W stę p ie , ja k o część w ię k s z e j cało ści, k tó r a m a się u k a z a ć n a n a s z y m r y n k u w y d a w n ic z y m . R e d a k to r n a u k o w y s tw ie r d z a b o w ie m , że „ z g o d n ie z z a m y s łe m e d y to r s k im łą c z n ie u k a z a ć s ię p o w in n y tr z y to m y p o ś w ię c o n e p r o b le m a ty c e p r a w c z ło w ie k a . J e d e n z p o z o sta ły c h d w ó c h t o ­ m ó w d o ty c z y ć b ę d z ie sz e ro k o p o ję te j te o r ii p r a w c z ło w ie k a . D ru g i z aś o b e j­ m u je p r o b le m a ty k ę s y s te m ó w o c h ro n y p r a w c z ło w ie k a n a p ła s z c z y ź n ie m ię ­ d z y n a ro d o w e j, u n iw e r s a ln e j i r e g io n a ln e j, j a k i k r a j o w e j ” (ze W s tę p u ). M a ­ m y z a te m p r z e d s o b ą część w ię k s z e j cało ści, w ię k sz e g o o p ra c o w a n ia , k tó r e to o p ra c o w a n ie s ta w ia so b ie z a c e l w s z e c h s tr o n n e u ję c ie z a g a d n ie n ia p r a w o so b y lu d z k ie j, to z n a c z y u k a z a n ie ic h w ró ż n y c h p ła s z c z y z n a c h i a s p e k ­ ta c h .

O b e c n ą część n a le ż y u m ie śc ić n a p ła s z c z y ź n ie p r a w n e j, co w p r a k ty c e o z n a c z a , iż p o z y c ja t a p o ś w ię c o n a je s t ty lk o i w y łą c z n ie je d n e j, p ła s z c z y ź ­ n ie p r a w n e j. I n a c z e j m ó w ią c , p o d s ta w o w e p r a w a c z ło w ie k a a n a liz o w a n e s ą w n ie j n a b a z ie i w k o n te k ś c ie m ię d z y n a ro d o w y c h a k tó w p r a w n y c h k o d y fik u ją c y c h n ie z b y w a ln e p r a w a je d n o s tk i. J e s t to o ty le is to tn e , iż w o k re s ie , k tó r y u p ły n ą ł od z a k o ń c z e n ia I I w o jn y ś w ia to w e j, je s te ś m y ś w ia d ­ k a m i k s z ta łto w a n ia s ię m ię d z y n a ro d o w e g o p r a w a człow ieka·. S z c z e g ó ln a ro lą , j a k w ia d o m o , w ty m p ro c e s ie p r z y p a d a O N Z i je j s p e c ja lis ty c z ­ n y m o rg a n iz a c jo m . F u n d a m e n ta ln y m i a k ta m i m ię d z y n a ro d o w y m i d la m ię ­ d z y n a ro d o w e g o p r a w a c z ło w ie k a b y ły i w d a ls z y m c ią g u s ą : „ P o ­ w s z e c h n a I J e k la r a c ja P r a w C z ło w ie k a ” (1948), „ M ię d z y n a ro d o w y P a k t P r a w C z ło w ie k a ” (1966) o ra z w ie le in n y c h k o n w e n c ji szczeg ó ło w y ch .

P o d s ta w o w y m z a te m c e le m n in ie js z e j p u b lik a c ji, k tó r y p rz y ś w ie c a ł a u to ­ ro m , je s t p r ó b a p rz e d s ta w ie n ia m ię d z y n a ro d o w y c h s t a n d a r d ó w p r a w czło ­ w ie k a n a p o d s ta w ie w y ż e j z a s y g n a liz o w a n y c h a k tó w i d o k u m e n tó w p r a w a m ię d z y n a ro d o w e g o . J a k c z y ta m y w e W s tę p ie , „ a n a liz ie p o d d a n e z o sta ły w p ie r w s z e j k o le jn o ś c i a k ty o c h a r a k t e r z e u n iw e r s a ln y m . W s z e ro k im z a k r e ­

sie w y k o rz y s ta n e z o s ta ły m a te r ia ły il u s t r u ją c e p rz e b ie g p r a c n a d p r o j e k ta ­ m i P o w s z e c h n e j D e k la r a c ji o ra z M ię d z y n a ro d o w y c h P a k tó w . U w z g lę d n io ­ n o ró w n ie ż u c h w a ły , re z o lu c je i i n n e d o k u m e n ty o r g a n iz a c ji m ię d z y n a ro ­ d o w y c h p o z w a la ją c e n a in t e r p r e ta c je a n a liz o w a n y c h n o rm . W sz c z e g ó ln o śc i się g n ię to d o d o k u m e n tó w K o m is ji P r a w C z ło w ie k a O N Z o ra z K o m ite tu P r a w C z ło w ie k a ” (ze W stę p u ).

P r a c a s k ła d a się z 42 a r ty k u łó w — o p ra c o w a ń 30 a u to r ó w , w k tó r y c h p o d d a n e z o s ta ły g r u n to w n e j a n a liz ie n a b a z ie a k tó w p r a w a m ię d z y n a ro d o -9 — C ollectanea T heologica 2/-93

w e g o n a s tę p u ją c e p r a w a : p ra w o n a ro d ó w d o s a m o s ta n o w ie n ia , p r a w o d o ży cia , d o ż y c ia w p o k o ju , do ro z w o ju , d o w sp ó ln e g o d z ie d z ic tw a lu d z k o ś c i, d o d y s p o n o w a n ia b o g a c tw a m i i z a s o b a m i n a tu r a ln y m i, do ró w n o śc i, p r a w a m n ie js z o ś c i e tn ic z n y c h , r e lig ijn y c h i ję z y k o w y c h , p ra w o d o w o ln o śc i od n ie ­ w o ln ic tw a , p o d d a ń s tw a i p ra c y p r z y m u s o w e j, d o p o s ia d a n ia o b y w a te ls tw a , d o p o d m io to w o ś c i p r a w n e j, do u d z ia łu w ży c iu k u ltu r a ln y m , do w o ln o śc i sło w a , d r u k u , z g ro m a d z a n ia się i z rz e s z a n ia , d o o d p o w ie d n ie g o p o z io m u ży c ia , do tw o rz e n ia i p rz y s tę p o w a n ia d o z w ią z k ó w z a w o d o w y c h , do s t r a j ­ k u , do z a b e z p ie c z e n ia sp o łeczn eg o , d o o p ty m a ln e g o s ta n u z d ro w ia , d o w y ­ p o c z y n k u , d o śro d o w is k a , do p r a c y i d o w y n a g ro d z e n ia za p ra c ę , d o o p ie k i z e s tro n y p a ń s t w a p o d c z a s p o b y tu o b y w a te li za g ra n ic ą . M a m y z a te m p rz e d s o b ą c a ły z e s ta w p o d s ta w o w y c h p r a w je d n o s tk i, k tó r y m o ż n a u ją ć w tr z y z a sa d n ic z e k a te g o r ie : p r a w a w o ln o śc io w e , sp o łe c z n e i s o lid a rn o ś c io w e .

W o c e n ie o m a w ia n e j p u b lik a c ji p o d k re ś lić n a le ż y , iż z a s a d n ic z ą je j w a r to ś c ią j e s t p rz y b liż e n ie rz e c z y w is te j tr e ś c i p r a w c z ło w ie k a , to z n a c z y p rz y b liż e n ie teg o , co je s t c z ło w ie k o w i fa k ty c z n ie n a le ż n e w r a m a c h p o ­ sz c z e g ó ln y c h u p r a w n ie ń . J e s t to o ty le is to tn e , iż w e w sp ó łc z e s n e j d y s k u s ji n a d p r a w a m i c z ło w ie k a często p o m ija się ic h rz e c z y w is tą tr e ś ć p o z o s ta ją c j e d y n ie n a p ła s z c z y ź n ie o g ó ln y c h s tw ie rd z e ń , że c z ło w ie k m a p ra w o n p . do w o ln o śc i, ż y c ia itp . S tą d k o n ie c z n o ś c ią j e s t w y d o b y w a n ie n a jg łę b s z e j t r e ­ śc i p o sz c z e g ó ln y c h p ra w .

W o c e n ie p o d k re ś lić ta k ż e n a le ż y , iż p u b lik a c ja ro z w ią z u je w ie le s p r a w sp o rn y c h , k tó r e to c z ą się w o k ó ł in t e r p r e t a c j i n ie k tó ry c h p r a w c z ło w ie k a . P o w s z e c h n ie w ia d o m o , iż s p o r y te g o r o d z a ju m a j ą fa k ty c z n ie m ie js c e w w ie lk ie j d y s k u s ji n a te m a t p r a w o so b y lu d z k ie j. M a ją o n e n ie ty lk o te o ­ re ty c z n e z n a c z e n ie , a le ró w n ie ż o k re ś lo n y w y m ia r p ra k ty c z n y . T r z e b a b o ­ w ie m p a m ię ta ć , ż e re g u la c je m ię d z y n a ro d o w e d o ty c z ą c e p r a w c z ło w ie k a p o w in n y s ta n o w ić n o r m a ty w n y w z o rz e c d la r e g u la lc ji p r a w n e j je d n o s te k w p o sz c z e g ó ln y c h p a ń s tw a c h W te j m a t e r i i s y g n a liz o w a n a p u b lik a c ja s p e ł­ n i a is to tn ą ro lę.

P o d k r e ś lić w re s z c ie n a le ż y , iż c h o c ia ż ro z w a ż a n ia k o n c e n tr u ją się n a s ta n d a r d z ie u n iw e rs a ln y m , p o ró w n a w c z o u w z g lę d n ia ją je d n a k ró w n ie ż r e ­ g u la c je p o sz c z e g ó ln y c h p r a w d o k o n a n e w r a m a c h re g io n a ln y c h s y s te m ó w o c h ro n y p r a w c z ło w ie k a , a ta k ż e p r z e d s ta w ia j ą u n o r m o w a n ia p r z y ję te w n ie k tó r y c h p a ń s tw a c h . U z y sk a n y t ą d ro g ą m a t e r ia ł s ta n o w ić m o ż e p u n k t w y jś c ia d o a n a liz r e g u la c ji p r a w c z ło w ie k a w P o lsce.

O m a w ia n a p r a c a b u d z i ta k ż e p e w n e z a s trz e ż e n ia . P r z e d e w s z y s tk im sz k o d a , iż w z a m y ś le o p ra c o w a n ia c a ło ś c io w e j w iz ji z a g a d n ie n ia p r a w c z ło w ie k a (o m a w ia n a p u b lik a c ja je s t ty lk o c z ę śc ią w ię k s z e j całości) p o m i­ n ię to z u p e łn ie w ie lo r a k ie im p lik a c je e ty c z n e w z a k re s ie te j te m a ty k i. O b e c ­ n y to m m a b o w ie m c h a r a k t e r p r a w n y , a w ię c n ie d o ty k a te g o w y m ia r u p r a w c z ło w ie k a . Z z a p o w ie d z i w y n ik a ró w n ie ż , iż p o z o sta łe d w a to m y o d ­ c h o d z ą o d te g o a s p e k tu . Z w ró c ić n a le ż y ta k ż e u w a g ę n a f a k t, fż n ie w s z y ­ s tk ie z o m a w ia n y c h w p u b lik a c ji p r a w m a j ą c h a r a k t e r p r a w c z ło w ie k a . W sa m e j sw e j k o n c e p c ji s ą to p r a w a , k tó r e p rz y s łu g u ją c z ło w ie k o w i ja k o je d n o s tc e . T y m c z a s e m ta k ie p r a w a o m a w ia n e w p ra c y , ja k p r a w o n a r o d ó w d o s a m o s ta n o w ie n ia , p r a w a m n ie js z o ś c i e tn ic z n y c h , r e lig ijn y c h i ję z y k o ­ w y c h , z a lic z y ć n a le ż y n ie do p r a w człow ieka·, a le do n a tu r a ln y c h p r a w sp o łeczn o ści. P o d k re ś lić w re s z c ie n a le ż y , iż p r a c a w p o sz c z e g ó ln y c h sw y c h c z ę śc ia c h r ó ż n i się z a ró w n o w m e to d a c h a n a liz , j a k i w ję z y k u . W y n ik a to z f a k tu , iż p o szczeg ó ln e p r a w a o p ra c o w a n e z o s ta ły p rz e z in n y c h a u to r ó w . R z u tu je to w sp o só b z a s a d n ic z y n a je d n o lito ś ć p ra c y .

P o m im o ty c h z a s trz e ż e ń s tw ie rd z ić n a le ż y , iż p r a c a t a w z n a c z n e j m ie ­ rz e w y p e łn ia c ią g le u b o g i r y n e k p o ls k i w z a k re s ie te m a ty k i p r a w c z ło w ie ­ k a . W y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , ż e p o d s ta w o w y m z a d a n ie m p r a c y b y ło d o k o ­ n a n ie w s z e c h s tro n n e j w y k ła d n i m ię d z y n a ro d o w y c h s ta n d a r d ó w w d z ie ­ d z in ie p r a w c z ło w ie k a , m o ż n a są d z ić , iż p o d ty m w z g lę d e m p r a c a o s ią g ­

n ę ła s w o je z a d a n ie , a ty m sa m y m s ta ć się w in n a c e n n ą p o m o c ą z a ró w n o d la z n a w c ó w te j p r o b le m a ty k i w o p ra c o w y w a n iu szczeg ó ło w y ch k w e s tii p r a w c z ło w ie k a , ja k i d la s z e ro k ie g o g ro n a z a in te r e s o w a n y c h a m a to r s k o t ą t e ­ m a ty k ą .

k s. H e n r y k S k o r o w s k i, Ł o m ia n k i

2. „ S to p n io w a ln o ś ć ” p r a w a m o ra ln e g o ?

Czy c h r z e ś c ija ń s k ie p r a w o m o r a ln e m o ż e b y ć u z n a n e z a sto p n io w a ln e , czy te ż n ie ? C zy w o ln o z a te m p o jm o w a ć j e ja k o id e a ln ą n o rm ę d o c e lo w ą , d o k tó r e j c h rz e ś c ija n in , n ie z d o ln y d o u rz e c z y w is tn ie n ia je j w p e łn i, m ó g ł­ b y z d ą ż a ć s to p n io w o , z a c h o w u ją c j ą ty m c z a s e m w n ie d o s k o n a łe j p o s ta c i? T a k w e s tia , k tó r ą p r z e d z g ó rą tr z y d z ie s tu la t y w y w o ła ła e n c y k lik a H u ­ m a n a e v ita e , o d b iła się w ó w c z a s e c h e m w g ło ś n e j d e b a c ie te o lo g ic z n o -m o - r a ln e j. O d ż y ła n a s tę p n ie w 1980 r . p o d c z a s rz y m s k ie g o S y n o d u B is k u p ó w p o św ię c o n e g o ro d z im e i o tr z y m a ła o d p o w ie d ź w p a p ie s k im p rz e m ó w ie n iu n a z a k o ń c z e n ie o b r a d sy n o d a ln y c h o ra z w a d h o rta c ja a p o s to ls k ie j F a m ilia ­

r is c o n so rtio .

W y d a je się, że do d z iś je s z c z e b u d z i j e d n a k z a in te re s o w a n ie , je s t b o w ie m p rz e d m io te m sz e re g u n o w y c h p rz e m y ś le ń i stu d ió w . W n in ie js z y m s p r a ­ w o z d a n iu c h c e m y z a s y g n a liz o w a ć tr z y te k s ty d o ty c z ą c e w p r o s t te j tr u d n e j s p r a w y , z ró ż n e g o p o w o d u w a r te b liższeg o z a in te re s o w a n ia . P rz e d e w s z y ­ s tk im z w ię z łe h a s ło G r a d u a lité w św ieżo w y d a n y m D ic tio n n a ir e de m o r a le

c a th o liq u e , a u to rstw a · J e a n - L o u is B r u g ù è s a , C h a m b r a y 1991. N a s tę p n ie

o b s z e rn y a r t y k u ł k a r d . J e a n - M a r i e L u s t i g e r a, G r a d u a lité e t c o n v e rs io n , o p u b lik o w a n y w r e a k c j i n a S y n o d w L a D o c u m e n ta tio n C a th o liq u e , n r 1826 z 21 m a r c a 1982, 315— 322. W re sz c ie z w ró c im y u w a g ę n a n ie d a w n ą k s ią ż k ę A la in Y o u , L a L o i d e g r a d u a lité : u n e n o u v e a u té : e n m o ra le ? , P a r i s 1991, ss. 197.

D ic tio n n a ir e d e m o r a le c a th o liq u e p ro b le m a ty k ę „ s to p n io w a ln o ś c i” u k a ­

z u je w d w ó c h z a s a d n ic z y c h częściach . P ie r w s z a , to k o rz e n ie b ib lijn e te g o z a g a d n ie n ia . P r a w o m o r a ln e d a n e c z ło w ie k o w i s t a j e p rz e d n im ja k o w e z ­ w a n ie d o p o s tę p u w d o sk o n a ło śc i. Z a ra z e m je d n a k k a ż d y p o d e jm u je je n a sw ó j o so b isty , so b ie w ła ś c iw y sposób. D la te g o c ią g le a k tu a l n e je s t C h ry s ­ tu s o w e w e z w a n ie d o s t a w a n i a się d o s k o n a ły m n a w z ó r O jc a n ie b ie s k ie g o . M o ra ln o ść w ię c ta k a , j a k ą u k a z u je O b ja w ie n ie , j e s t m o r a ln o ś c ią c ią g łe g o w z ro s tu i z b liż a n ia się do B o sk ieg o W zo ru .

W d r u g ie j części n a s t ę p u je p o g łę b ie n ie m y ś li b ib lijn e j r e f le k s ją M a g is­ te r iu m K o śc io ła . Z n a jd u je m y tu w y r a ź n e r o z r ó ż n ie n ie „ s to p n io w a ln o ś c i p r a ­ w a ” i „ p r a w a s to p n io w a ln o ś c i” . To p ie rw s z e , k tó r e e ty k a c h rz e ś c ija ń s k a w y r a ź n ie o d rz u c a , z a k ła d a s to p n io w a n ie w sa m y m p r a w ie , co m ia ło b y b y ć u s p r a w ie d liw io n e s ła b o ś c ią c z ło w ie k a p r ó b u ją c e g o ty m p r a w e m żyć. E ty k a c h r z e ś c ija ń s k a p r z y j m u j e n a to m ia s t „ p ra w o s to p n io w a ln o ś c i” , k tó r e za J a ­ n e m P a w łe m I I n a z y w a v o ie g r a d u e lle — s to p n io w a d ro g a . C zło w iek , u k tó ­ re g o p o sz c z e g ó ln e e ta p y ż y c ia n a z n a c z o n e s ą n ie d o s k o n a ło ś c ią i g rz e c h e m , w e z w a n y je s t do p e r m a n e n tn e g o n a w r a c a n ia się, c ią g łe g o p o d ą ż a n ia d ro g ą w z ro s tu a ż k u o s ta te c z n e j o s ta te c z n e j m e ta n o i w C h ry s tu s ie .

T e k s t te n w y d a je się d la te g o w a ż n y , że p o r a z p ie r w s z y s y g n a liz u je k w e s tię w h a ś le sło w n ik o w y m , co je s t w id o c z n y m z n a k ie m , że id e a „ s to p ­

n io w a ln o ś c i” u r o s ła d o o d d z ie ln e g o p r o b le m u m o ra ln e g o .

A r ty k u ł k a r d . L u s tig e r a je s t je d n ą z p ie r w s z y c h r e a k c j i n a p ro b le m „ s to p n io w a ln o ś c i p r a w a ” p o d ję ty n a S y n o d z ie B isk u p ó w , a k tó r y , m im o s tw ie r d z e ń s y n o d a ln y c h , w y w o ła ł n a d s p o d z ie w a n ie g ło ś n ą d z iś d e b a tę te o ­ lo g iczn ą. W y w o d y k a r d y n a ł a m a j ą ty m w ię k s z e z n a c z e n ie , że s ą g r u n to w ­ n ą i o b s z e r n ą a n a liz ą b a r d z o d e lik a tn e j w is to c ie k w e s tii, d o k o n a n ą p rz e z c e n io n e g o m y ś lic ie la i p a s te rz a ,

A r ty k u ł s k ła d a się z n a s tę p u ją c y c h c z ę śc i: N o tio n c a s u is tiq u e o u c o n ­

c e p t th é o lo g iq u e ? P o u r q u o i f a u t - i l e x c lu r e to u te g r a d u a lité d e la loi? P o u r r it- o n p a r le r d ’u n e g ra d u a lité d a n s la r é v é la tio n d e la L o i? , P r e m iè r e a p p r o c h e a n th r o p o lo g iq u e , P éd a g o g ie d iv i n e e t p é d a g o g ie d e l'E g lise, M a r c h e r d e r ­ riè r e le C h r is t: u n a u tr e m o d è le l d e g r a d u a lité , G r a d u a lité e t c o n v e r s io n , C o n d itio n s p r é s e n te s d u d isc o u rs d e l ’E g lise s u r l ’h o m m e .

J e s t n a d e r w a ż n e , że a r c y b is k u p P a r y ż a p o d e jm u je p ro b le m a ty k ę „ p r a ­ w a s to p n io w a ln o ś c i” o p ie r a ją c się n a p y ta n iu , czy c h o d z i t u o k w e s tię te o lo - g ic z n o - m o r a ln ą , czy o p ro b le m k a z u is ty c z n y ? T e d w a b o w ie m k ie r u n k i b y ły w id o c z n e w d e b a c ie sy n o d a ln e j. D a ją c o d p o w ie d ź n a p o w y ż sz e p y ta n ie , d o ­ w o d zi, ż e p ro b le m a ty k i te j w ż a d n y m r a z ie n ie s p o s ó b u jm o w a ć w r a m a c h ro z u m o w a ń k a z u is ty c z n y c h , k tó r e z m ie n ia ją is to tę z a g a d n ie n ia . Z a m ia s t o „ p r a w ie s to p n io w a ln o ś c i” tr z e b a b y , w ty m p rz y p u s z c z e n iu , m ó w ić o „ s to p - n io w a ln o ś c i p r a w a ” . To z aś z k o le i m u s ia ło b y n ie u c h r o n n ie o z n a c z a ć z m ie n ­ n o ść sa m e g o B oga, D a w c y p r a w a . J e s t to z a g a d n ie n ie ś c iś le te o lo g ic z n e i d o m a g a się p o tr a k to w a n ia go z te g o ty lk o , te o lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia , g łó w n ie p o d k ą te m B o żej p e ­ d a g o g ii w z g lę d e m c z ło w ie k a . T u k a r d y n a ł L u s tig e r ro z ta c z a p r z e d c z y te ln i­ k ie m o b s z e r n e tr e ś c i, k tó r e g ru n to w n ie z m ie n ia ją o b ieg o w e, p o z a te o lo g ic z - n e p o jm o w a n ie p e d a g o g ii B o żej i a n tr o p o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j. C z y te ln ik o w i z a in te r e s o w a n e m u b liż e j c h r z e ś c ija ń s k ą p r o b le m a ty k ą m o r a ln ą , w ty m w c ią ż k ło p o tliw y m i z a s ta n o w ie n ia m i n a d p r a w e m , d a je z n a k o m itą m o ż liw o ść o s a ­ d z e n ia sw e j r e f le k s ji w n ie z b y w a ln e j w ię z i z c h ry s to lo g ią , z te o lo g ią D u c h a Ś w ię te g o i z e k le z jo lo g ią . B y, d la il u s t r a c j i le d w ie sy g n a liz o w a n y c h t u t e ­ m a tó w , z a tr z y m a ć s ię p rz y je d n y m c h o ć b y w s k a z a n iu k o n k r e tn y m , p o w ie d z ­ m y , że a u t o r z w y r a ź n ą p r e d y le k c ją , a le i z d u ż y m p o g łę b ie n ie m , r o z w ija te m a t n a ś la d o w a n ia Je z u s a . K ro c z e n ie z a C h ry s tu s e m , k tó r e k a r d y n a ł n a ­ z y w a „ in n y m m o d e le m s to p n io w a ln o ś c i” , z m ie rz a k u M ęce P a ń s k i e j, p o ­ p rz e z k tó r ą A p o sto ło w ie o d k r y li s w o ją sła b o ść , o r a z do Z m a r tw y c h w s ta n ia i Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o , g d z ie o d n a le ź li sw o je o d ro d z e n ie . P e d a g o g ia J e ­ z u s a t a k s k o n c e n tr o w a n a n a w y d a r z e n ia c h p a s c h a ln y c h je s t w ię c p e d a g o g ią z b a w c z ą . I w ła ś n ie w je j ś w ie tle , j a k p o d k r e ś la k a r d y n a ł L u s tig e r, tr z e b a r o z u m ie ć „ p ra w o sto p n io w a ln o ś c i” .

W ty m w z g lę d z ie z n a jw ię k s z y m p o ż y tk ie m c z y ta się tr z y p u n k ty a r t y k u ­ ł u : P éfla g o g ie d iv in e e t p é d a g o g ie d e l’E g lise, M a r c h e r d e r r iè r e le C h r is t:

u n a u tr e m o d è le d e g r a d u a lité o ra z G r a d u a lité e t c o n v e r s io n (318—321).

I n a o s t a tn i ą część a r t y k u łu g o d zi s ię je s z c z e z w ró c ić u w a g ę . M o w a j e s t w n ie j o z a a n g a ż o w a n iu d z is ie jsz e g o K o śc io ła w p ro b le m y c z ło w ie k a i j e ­ go życia. O d n o tu je m y z a w a r tą w n ie j t ę p r o s tą , l ecz w y b o r n ą w rę c z u w a g ę k a r d y n a ł a : K o śc ió ł m ó w i „o c z ło w ie k u z r a n io n y m i o b c y m s a m e m u sobie... A le z a ra z e m m ó w i o c z ło w ie k u , k tó r e g o n a jś w ie tn ie js z y w z ó r o d s ła n ia się w J e z u s ie C h ry stu sie ..., a ż e b y go p ro w a d z ić d ro g ą n ie u s ta n n e g o w z r o s tu k u n a ro d z in o m n o w e g o c z ło w ie k a ” (s. 321).

K s ią ż k a A . Y o u , tr z e c ia z sy g n a liz o w a n y c h p u b lik a c ji p y ta ją c y c h : s to p n io w a ln o ś ć p r a w a czy p r a w o sto p n io w a ln o ś c i, j e s t p r a c ą n a jś w ie ż s z e j d a ­ ty . A u to r, w o d ró ż n ie n iu o d k a r d y n a ł a L u s tig e ra , k tó r y s w o je s tu d iu m p is a ł p r z e d z g ó r ą d z ie s ię c iu la ty , m ia ł w g lą d w ro z w ó j z a g a d n ie n ia w c ią g u o s ta tn ie g o c z a su i d la te g o m ó g ł p r z e d s ta w ić o b s z e r n ą p a n o r a m ę d e b a ty , k tó ­ r e j k a r d y n a ł n ie b y ł w s t a n ie p rz e w id z ie ć . P r z y ty m Y o u p o d a je w k s ią ż c e w y n ik i p o s z u k iw a ń n a d k w e s tią , ja k i e z ra z u , ja k o s tu d e n t U n iw e r s y te tu G r e ­ g o ria ń s k ie g o w R z y m ie , w ió d ł p o d k ie r u n k ie m re d e m p to r y s ty S. M a jo ra n o i k tó r y m n a s t ę p n ie p rz e w o d z ili in n i w y b itn i te o lo g o w ie : S. P in c k a e r s , M . L a b o u r d e tte , S. d e L e s ta p is i F . G ir a r d . O s ta te c z n ą p o s ta ć t e k s t u p r z e j ­ r z a ł i p o p rz e d z ił w ła s n y m sło w e m w s tę p n y m E. H a m e l, b y ły c z ło n e k M ię ­ d z y n a ro d o w e j K o m is ji T eo lo g iczn ej.

A m b ic ją a u t o r a b y ło r o z p a tr z e n ie w o b rę b ie r e f le k s ji te o lo g ic z n e j teg o , c o z a o b e c n y c h d n i o trz y m a ło ro z le g łą i z ró ż n ic o w a n ą o d p o w ie d ź w p r a k ­

ty c e p a s to r a ln e j, z w ła s z c z a w d u s z p a s te r s tw ie ro d z in . N ie z a m ie rz a ł je d n a k p o d d a w a ć g r u n to w n e j a n a liz ie o w e j p r a k ty k i, j a k g d y b y te o lo g ic z n a o d p o ­ w ie d ź n a p y ta n ie o s to p n io w a ln o ś ć b y ła ju ż d o s ta te c z n ie w y p ra c o w a n y m p o g lą d e m , le c z z g łę b ić te o lo g ię s to p n io w a ln o ś c i ja k o n ie z b ę d n ą p o m o c d u s z ­ p a s te rs k ą . W ty m c e lu p r z e b a d a ł i s k o m e n to w a ł n a jp i e r w (część I — L e s te x t e s d u

M a g istè r e d e p u is H u m a n a e v ita e ) te k s ty M a g is te r iu m K o śc io ła , k tó r e , p o ­

c zą w sz y o d e n c y k lik i H u m a n a e v ita e , d o ty c z ą z b lis k a k w e s tii „ s to p n io w a l­ n o ś c i” lu b d a j ą o d p o w ie d ź n a n ią . S ię g n ą ł n ie ty lk o do w y p o w ie d z i p a p ie ­ ży, P a w ła V I i J a n a P a w ła II , a le ró w n ie ż d o s tw ie r d z e ń S y n o d u B is k u p ó w 0 ro d z in ie , d o s ta n o w is k e p is k o p a tó w o ra z p o sz c z e g ó ln y c h b is k u p ó w w r e ­ a k c ji n a H u m a n a e v ita e i n a S y n o d .

W d a ls z y m c ią g u (część I I — E lé m e n ts p o u r r é f le x i o n s y s té m a tiq u e )

u k a z a ł k o rz e n ie p o d e jm o w a n e j d z iś k w e s tii w P iś m ie Ś w ię ty m i w n a u c z a ­ n iu w y b r a n y c h te o lo g ó w , g łó w n ie św . T o m a sz a z A k w in u , św .. A lfo n s a L ig u - o rie g o o ra z J . H . N e w m a n a . C h c ia ł w te n sp o só b d o w ie ść , że p ro b le m , k tó ­ r y w o b e c n y c h d n ia c h z a s k a k u je n ie je d n y c h ja k o z a g a d n ie n ie n o w e , je s t w g ru n c ie rz e c z y p y ta n ie m , k tó r e m a d łu g ią h is to rię . D a ł te m u w y r a z w t y ­ tu l e k s ią ż k i, u m ie s z c z a ją c o b o k p o d s ta w o w y c h słó w L a L o i d e g r a d u a lité sło w a z p y ta j n ik i e m : u n e n o u v e a u té e n m o ra le ? T rz e c ia , n a j k r ó t s z a część k s ią ż k i (L a r e c h e r c h e c o n te m p o r a in e ) m a n a ce lu z a p r e z e n to w a n ie d a w n e g o w ię c p r o b le m u w je g o d z is ie jsz e j p o sta c i, g łó w n ie d z ię k i n o w y m s p o jrz e n io m n a o so b ę lu d z k ą i n a s u m ie n ie c z ło w ie ­ k a , ja k i e w n o s z ą w s p ó łc z e s n e n a u k i h u m a n is ty c z n e . Z czę śc ią t ą je s t z w ią ­ z a n a o s t a tn i a p a r t i a k s ią ż k i (M ise e n o e v r e d e la L o i d e g ra d u a lité ), w k tó ­ r e j A . Y o u n ie ja k o p o s z e r z a te m a t sw o je g o s tu d iu m . J e s t to je d n a k p o sz e ­ rz e n ie p o z o rn e . W b re w n a w y k o w i, k tó r y r e f le k s ję n a d „ s to p n io w a ln o ś c ią ” o d ­ n o s i n ie m a l w y łą c z n ie do p r o b le m a ty k i ż y c ia se k s u a ln e g o , w p r o w a d z a c z y ­ t e l n ik a w z a g a d n ie n ia r e s ty tu c ji, r o z b r o je n ia , sz e ro k o p o ję ty c h s p r a w s p o ­ łe c z n y c h , b y p o k a z a ć , j a k i w ty c h d z ie d z in a c h , n ie ty lk o w d z ie d z in ie ż y ­ c ia s e k s u a ln e g o , p r o b le m s to p n io w a ln o ś c i ja w i s ię ja k o p r o b le m ż y w y i n a s w o im m ie js c u .

Z a s y g n a liz o w a n e t u p u b lik a c je p o z w a la ją p o z n a ć , j a k g ło śn y p ro b le m s to p n io w a ln o ś c i j e s t p r a w d z iw ie p ro b le m e m z n a c z ą c y m . I j a k w y w o ła n a p rz e z e ń d e b a ta je s t w is to c ie d e b a tą o n o w ą , p o g łę b io n ą w iz ję ż y c ia c h rz e ś ­ c ija ń s k ie g o i te o lo g ii m o r a ln e j.

ks. A n t o n i Ś w ie r c z e k , P a r y ż — K r a k ó w

3. S p o w ie d ź w K o śc ie le lu te r a ń s k im

N a tle tr u d n o ś c i, ja k i e K o śc ió ł k a to lic k i p rz e ż y w a od sz e re g u l a t z i n ­ d y w id u a ln ą s p o w ie d z ią ja k o z w y c z a jn y m sp o s o b e m o d p u s z c z a n ia g rz e c h ó w 1 p o je d n a n ia z B o g ie m , n a tl e p u b lik a c ji d o ty c z ą c y c h s a k r a m e n ta ln e j p o k u ­ ty , w k tó r y c h n ie m a l z re g u ły m ó w i się o k ry z y s o w e j s y tu a c ji sp o w ie d z i u n a s *, w y d a r z e n ie m n a le ż y n a z w a ć u k a z a n ie się n a p rz e ło m ie s ty c z n ia i lu te g o 1992 p r a c y z b io ro w e j p o d r e d a k c ją E r n s ta H e n z e, D ie B e ic h te G ö ttin g e n 1991, w k tó r e j d z ie w ię c iu u ty tu ło w a n y c h a u to r ó w p r o te s ta n c k ic h z w ie lk im z a a n g a ż o w a n ie m i tr o s k ą p o c h y la się n a d z a g a d n ie n ie m s p o w ie ­ d z i w K o ś c ie le lu te r a ń s k im . T om , k tó r y o d d a n o d o r ą k c z y te ln ik a , to r e z u l­ t a t p r a c c z ło n k ó w K o n w e n tu k la s z to rn e g o A m e lu n g s b o rn — d u c h o w e j k o r ­ p o r a c ji e w a n g e lic k o - lu te r a ń s k ie g o K o śc io ła p r o w in c ji H a n n o v e rs k ie j. K o n ­ w e n t z b ie r a s ię re g u la r n ie , a n a s p o tk a n ia s k ł a d a ją s ię M o d litw a G o d zin , 1 P o r. B . S e n g e r , B u ß e u n d B e ic h te , „ C h r is t in d e r G e g e n w a r t” 40 (1988) n r 10, s. 80; C. D o o l e y , D ie B is c h o fs s y n o d e v o n 1983 u n d d ie K r is e d e r B e ic h te , „ C o n c iliu m ” 23 (1987) z. 2, s. 100—106.

sp o w ie d ź i c e le b ro w a n ie W ie c z e rz y P a ń s k ie j. P o n a d to o b o k k w e s tii z a r z ą d u k la s z to r e m n a s p o tk a n ia c h r o z tr z ą s a n e s ą p ro b le m y te o lo g ic z n e , p rz y c z y m r e f le k s j a te o lo g ic z n a i a k c ja litu r g ic z n a b y w a ją ze so b ą k o re lo w a n e .

W y d a n e d r u k ie m a r y k u ły p ie r w o tn ie s ta n o w iły w p r o w a d z e n ie do d y s ­ k u s j i i ja k o ta k ie m ia ły in s p iro w a ć d o ro z w a ż a ń i do z a ję c ia w ła s n e g o s t a ­ n o w is k a . P o s ta w io n o so b ie z a c e l n a ś w ie tle n ie ró ż n y c h a s p e k tó w sp o w ie d z i. Z n ie p o k o je m s tw ie rd z a się, że z ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o g m in p r o t e s ta n c ­ k ic h , p r z y n a jm n ie j g d y c h o d z i o lu te r a n iz m , sp o w ie d ź z n ik ła n ie m a l z u p e ł­ n ie , p o z o s ta ła n a to m ia s t tę s k n o ta za w y z n a n ie m i o d p u sz c z e n ie m g rz e c h ó w , j a k je s t to sz c z e g ó ln ie w id o c z n e w a r t y k u le H e n ry H o l z e g o , B e ic h te in

h e u tig e r L it e r a t u r (S p o w ied ź w li te r a tu r z e w sp ó łc z e s n e j). N a p o d s ta w ie te j

o b s e r w a c ji in n e k w e s tie n a s u w a ły się n ie m a l s a m o rz u tn ie . B a d a n o w ię c , j a k ro z w ija ła się sp o w ie d ź w c ią g u d z ie jó w c h r z e ś c ija ń s tw a ( R e in h a r t M ü l l e r ) . K w e s tię tę u z u p e łn io n o s p e c ja ln ą te m a ty k ą r e f o r m a to r s k ie j n a u k i o s p o ­ w ie d z i (H o rs t G e o rg P ó h l m a n n ) . K o n tr o w e r s y jn e , a z a ra z e m d e li k a tn e z a g a d n ie n ie s to s u n k u sp o w ie d z i do W ie c z e rz y P a ń s k ie j n a ś w ie tlił D ie te r V i s m a n n . P ró b o w a n o ta k ż e o k re ś lić is tn ie ją c e m o ż liw o śc i s p o w ia d a n ia się i p ełn ien ia· p o k u ty , co m a m ie js c e w a r ty k u ła c h H a n s a - C h r i s ti a n a D r ö m a n - n a i G e r h a r d a R u h b a c h a . Z a d a n ia p r z e d s ta w ie n ia p r a w n y c h a s p e k tó w s p o w ie d z i p o d ją ł się b ie g ły w k w e s tia c h ju r y d y c z n y c h E b e r h a r d S p e r l i n g . O d p o w ie d n ią d o k u m e n ta c ją u z u p e łn ił p r a c ę G. R u h b a c h . B a rd z o c z y te ln y m z a m ia r e m a u to r ó w je s t ch ęć n a k ło n ie n ia c z y te ln ik ó w do z a s ta n o w ie n ia się n a d sp o w ie d z ią ta k , a b y s a k r a m e n t p o k u ty o d z y s k a ł z n ó w n a le ż n e m u m i e j­ sce w K o śc ie le p r o te s ta n c k im i w ż y c iu p o szczeg ó ln eg o w ie rn e g o . F u n d a m e n ta ln y c h a r a k t e r m a j ą r o z w a ż a n ia o p a ta K o n w e n tu , E. H e n z e, D ie B e d e u tu n g d e r B e ic h te f ü r d a s L e b e n d e s C h r is te n (Z n a c z e n ie s p o w ie ­ d z i w ż y c iu c h rz e ś c ija ń s k im ). A u to r tr a f n i e z a u w a ż a , że w y z n a n ie w in y i je j d a r o w a n ie są w a r u n k ie m p o w o d z e n ia ja k ie jk o lw ie k w s p ó ln o ty . Z u z ­ n a n ia s w o je j w in y i z p ro ś b y o je j d a r o w a n ie w y r a s ta b o w ie m z d o ln o ść d o p rz e b a c z e n ia d ru g im . W te n sp o só b sp o w ie d ź m a d e c y d u ją c e z n a c z e n ie n ie ty lk o d la ży cia p o je d y n c z e g o c z ło w ie k a , le c z ró w n ie ż d la p o w o d z e n ia lu d z ­ k ie j sp o łeczn o ści.

N ie s te ty , w n a s z y m K o śc ie le , s tw ie r d z a H e n z e , sp o w ie d ź i n a b o ż e ń s tw o p o k u tn e z o s ta ły w sp o só b d a le k o id ą c y z a s tą p io n e w s tę p n y m a k te m p o k u t­ n y m n a p o c z ą tk u litu r g ii. W y z n a n ie g rz e c h ó w i ic h o d p u sz c z e n ie p rz e z o r d y ­ n o w a n e g o słu g ę K o śc io ła w w ie lu g m in a c h u tr a c iło s w o je m ie js c e . N a w e t te n , k o g o n ę k a p o c z u c ie w in y i k to p r a g n ą łb y się w y s p o w ia d a ć , b y u z y s k a ć a b s o lu c ję , m ia łb y z ty m p ro b le m y , b o w p o r z ą d k u g m in y p r o te s ta n c k ie j n ie p r z e w id u j t^ s ię ju ż c zasu d la s p o w ie d n ik a i sp o w ie d z i. M a to s w o je n a s tę p s tw a . B r a k s p o w ie d z i w ie d z ie do d e f o r m a c ji ży cia je d n o s tk i i g m in y c h rz e ś c ija ń s k ie j. N ie n a le ż y z a p o m in a ć — p o d k r e ś la o p a t — że to z w y ro d n ie n ia s a k r a m e n t u p o k u ty d a ły M. L u tr o w i im p u ls d o r e f o r ­ m a c ji, g d y u ś w ia d o m ił sobie, że w s k u te k h a n d lu o d p u s ta m i sp o w ie d ź z o s ta ­ ła p o z b a w io n a w ła ś c iw e j ro li. K ła d ą c p a le c n a o b o la łe m ie js c e E. H e n z e w p r o s t s tw ie r d z a : „K o śció ł, k tó r y n ie p r a k t y k u je ju ż sp o w ie d z i, z a n ie d b u je coś d e c y d u ją c e g o ze sw eg o z a d a n ia w ś w ie c ie ” (14). D u c h o w e z a n ie d b a n ia K o śc io ła p o z o s ta w ia ją ś la d w p o s ta c i d e f o r m a c ji ż y c ia sp o łeczn eg o . G d z ie n e g u je się w ła s n ą w in ę , p o n ie w a ż z a b r a k ło in s ta n c ji, k tó r a m o g ła b y j ą o d ­ p u śc ić , ta m z a m ia s t B ożego B a r a n k a p o s z u k u je się k o złó w o fia rn y c h , k t ó ­ r y m m o ż n a b y w in ę p rz y p is a ć . Z a n ik r e g u la r n e j sp o w ie d z i, z d a n ie m a u t o ­ r a , p r z e s ta je b y ć p ro b le m e m w e w n ą trz k o ś c ie ln y m . N ie n a le ż y te ż z a p o m in a ć , ż e sp o w ie d ź s ię g a p o z a d o czesn o ść. W s p o w ie d z i z a c h o w u je s w o ją ż y w o t­ n o ść m y śl, że w szy scy m u s im y s ta n ą ć p rz e d tr y b u n a łe m C h ry s tu s a (2 K o r 5, 10). I n n y m i sło w y , w r a z ze sp o w ie d z ią ja w ią się p rz e d c z ło w ie k ie m r z e ­ czy o s ta te c z n e , a w ie c z n o ść d o ty k a d o czesn o ści.

A u to r n ie o m ie s z k a ł te ż p o d k re ś lić , że sp o w ie d ź n a le ż y d o o b s z a r u a r ­

n a le ż y w y s ta w ia ć n a f o r u m p u b lic z n e i n ie m o g ą b y ć o n e p rz e d m io te m d y s ­ k u s ji. B ez m ilc z e n ia s p o w ie d n ik a tr u d n o so b ie w y o b ra z ić sp o w ied ź. W śród ro z g a d a n e g o , ż ą d n e g o in f o r m a c ji ś w ia ta sp o w ie d ź w n a s z y c h c z a sa c h m o g ła ­ b y się sta ć s iłą le c z n ic z ą — m ie js c e m , w k tó r y m s ię ty lk o w y z n a je , s łu c h a i m ilczy ! W ciszy i u fn o ś c i le ż y w a s z a s iła — m ó w i p ro r o k , lecz d o d a je z m a r tw io n y : A le w y te g o n ie ch c e c ie ! (Iz 30, 15).

S e js m o g ra f e m sw o je g o c z a su je s t zaw sz e l i t e r a t u r a , u k a z u ją c a o c z e k iw a ­ n ia i n a d z ie je , a le ta k ż e r o z c z a r o w a n ia i lę k i. W ty m , co p is z ą a u to r z y , z n a j ­ d u je o d b ic ie w s z y stk o , co lu d z i p o ru s z a lu b p a r a liż u je , n ie w y jm u ją c p r o b le ­ m ó w d u c h o w y c h i re lig ijn y c h . S k o ro w K o śc ie le p r o te s ta n c k im sp o w ie d ź s t a ­ ła się ty lk o m a r g in a l n ą p r a k ty k ą , n ie p o w in n o d z iw ić , ż e w e w sp ó łc z e s n e j l i ­ te r a tu r z e r z a d k o b y w a m o w a o sp o w ie d z i i z a le d w ie n ik łe z n a jd u je m y je j ślad y .

W n ik liw ie z a g a d n ie n ie m ty m z a ją ł się H e n ry H o l z e , D ie B e ic h te in

h e u tig e r L ite r a tu r (S p o w ied ź w li te r a tu r z e w s p ó łc z e s n e j). Je s z c z e n a p rz e ło ­

m ie X I X /X X w ie k u p is a n o o s p o w ie d z i o w ie le częściej i ja w n ie j. W d z is ie j­ sz e j li te r a tu r z e ś w ia d e c tw a n a te m a t o s w o b a d z a ją c e g o d z ia ła n ia sp o w ie d z i

w życiu i p rz y ś m ie rc i s ta ły się rz a d k o ś c ią . Z ty m w ię k s z y m z a in te r e s o w a ­

n ie m n a le ż y o d n o to w a ć głosy p is a rz y , k tó r z y w o s ta tn ic h la ta c h z a u w a ż a ją b r a k s p o w ie d z i i w e r b a li z u ją go. C y tu ją c w y w ia d z a c h o d n ie g o d z ie n n ik a r z a z J e w g e n im J e w t u s z e n k ą 2, H o lz e w s k a z u je , że p is a r z w ś w ie c k im ję z y k u m ó w i o e le m e n ta c h s k ła d o w y c h teg o , co w K o śc ie le n a z y w a się sp o w ie d z ią . J e s t n a jp i e r w u w a g a , że n a s z a m y ś l o so b ie sa m y c h i n a sz e ro z m o w y z d r u ­ g im i s ta ły s ię n ie s ły c h a n ie p o w ie rz c h o w n e . P o n ie w a ż sie b ie s a m y c h ju ż n ie p ro b le m a ty z u je m y , n ie b ie r z e m y ta k ż e w y p o w ie d z i d r u g ic h serio , n a w e t n ie o c z e k u je m y p ra w d z iw y c h o d p o w ie d z i. S p o w ie d ź ty m c z a s e m z a c z y n a się od rz e te ln e g o z a s ta n o w ie n ia się n a d sa m y m s o b ą i o d p o w a ż n e g o p y ta n ia o b li ź ­ n ic h . K a ż d e w y z n a n ie p o p rz e d z ić m u s i p o z n a n ie .

Do s p o w ie d z i n a le ż y ta k ż e p rz y z n a n ie , że je s te ś m y s ła b i i u ło m n i. A le p r a g n ę lib y ś m y b y ć w ie lc y i m o cn i. T k w i w n a s coś z s u p e r m a n a . W ty m s f o rm u ło w a n iu a u to r ro z p o z n a je coś z teg o s ta re g o p r a g n ie n ia : b ę d zie c ie j a k

B ó g (por. R d z 3), co B ib lia n a z y w a g rz e c h e m . W w y p o w ie d z i J. J e w tu s z e n k i b r a k je s t o d n ie s ie n ia d o tr a n s c e n d e n c ji. R o s y js k i p is a rz w s k a z a ł je d n a k n a p ie r w s z e k ro k i, b e z k tó r y c h n ie m a d o ­ s tę p u do sp o w ie d z i. H o lze z a u w a ż a , że n a o b sz a rz e w sp ó łc z e s n e j li te r a t u r y n ie m ie c k ie j m o ż ­ n a w s k a z a ć ty lk o n ie lic z n y c h a u to r ó w , k tó r z y w y r a ź n ie lu b w sp o só b z a w o a - lo w a n y m ó w ią o sp o w ie d z i. S ą to n a jp i e r w d w ie k o b ie ty , k tó r e sp o w ie d ź p ra w d o p o d o b n ie p a m i ę ta ją je s z c z e z o d d a li i c z y n ią p e w n e k ro k i, a b y j ą w s w o im ży c iu n a n o w o o d k ry ć . C h o d z i o B r ig itte R e i m a η n , k tó r e j d z ie n n ik i i lis ty w y d a n o p o ś m ie r tn ie p t. D ie g e lie b te , d ie v e r f lu c h t e H o ffn u n g , D a r m ­ s ta d 1983. Z n a jd u ją się ta m co n a jm n ie j d w a te k s ty , w k tó r y c h m o w a je s t o p r a g n ie n iu s p o w ie d z i3, k tó r a k o ja r z y się p is a rc e z u w o ln ie n ie m , a b s o lu c ją . 2 P o r. „ S te r n ” 1988, z. 32, s. 68: „ J a . Ic h fin d e , d a ß w ir a u c h n o c h e tw a s a n d e r e s v e r lo r e n h a b e n : D ie B e r e its c h a f t z u r B e ic h te , a u c h im p r i ­ v a te n L e b e n . W ir k lo p f e n u n s a u f d ie S c h u lte r u n d f r a g e n : W ie g e h t es ih n e n ? A b e r w ir e r w a r te n n ic h t m a l e in e A n tw o r t. W ir f ü r c h te n u n s g e ­ g e n s e itig z u z e ig e n , d a ß w ir sc h w a c h sin d , u n d ü b e r u n s e r L e id e n z u s p r e ­ ch en . E s is t d a s S u p e r m a n a r tig e , d a s v e r d a m m te , w a s in u n s sitz t, o b w o h l w ir s e h r k le in u n d s c h w a c h s in d ” . 3 P o d d a t ą 30. 05. 61 z n a jd u j e się z a p is : „D ie d u n k le n s ü ß e n M y s te rie n d e s K a th o liz is m u s z ie h e n m ic h w ie d e r m ä c h tig a n ; w ie b e r u h ig e n d es w ä re , w ie d e r g la u b e n zu k ö n n e n u n d d e n K o p f in d e n S c h o ß d e r a lls e lig m a c h e n ­ d e n K ir c h e b e tt e n z u d ü r f e n . J o n n e n n t d e n K a th o liz is m u s d ie g rö ß te S h o w d es J a h r h u n d e r t s u n d ic h h a b e v e rs c h w o m m e n e S e h n s u c h t d a n a c h , v o r e in e m