Analiza zmienności struktury bilansu, przychodów oraz kosztów grupy banków giełdowych w latach 1998-2008

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 862. 2011. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Katarzyna Kochaniak Katedra Finansów. Analiza zmienności struktury bilansu, przychodów oraz kosztów grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Początkowy okres działalności sektora bankowego w Polsce charakteryzowały liczne zmiany legislacyjne, trudności wynikające z transformacji gospodarczej, słaba kondycja finansowa banków, a także brak doświadczonych kadr kierowniczych. Po nim nastąpił drugi etap jego budowy cechujący się wzmożoną konkurencją, skoncentrowaniem uwagi na efektywności działania oraz zmaganiami z nasilającym się kryzysem. Od 1998 r. kondycja finansowa grupy banków giełdowych wykazywała wyraźną zmienność, kształtując się m.in. pod wpływem okresowych preferencji inwestycyjnych oraz niestabilności źródeł funduszy obcych. Ważna wydaje się zatem ocena zmian zachodzących w strukturze zagregowanych bilansów, przychodów oraz kosztów grupy banków giełdowych. Badaniem objęto banki komercyjne prowadzące działalność w Polsce, których akcje były przedmiotem obrotu na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w latach 1998–20081. Analiza przeprowadzona została na podstawie corocznych publikacji Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie zawierających informacje o pozycjach bilansowych, przychodach, kosztach oraz wynikach sektora bankowego, w tym grupy banków giełdowych. W badaniu wykorzystano roczne zbiorcze dane finansowe w wartościach bezwzględnych i w ujęciu strukturalnym, które nie uwzględniały instytucji znajdujących się w stanie upadłości lub likwidacji. Liczba giełdowych banków komercyjnych tworzących badaną grupę: 1998 r. – 16, 1999 r. – 16, 2000 r. – 16, 2001 r. – 16, 2002 r. – 15, 2003 r. – 13, 2004 r. – 14, 2005 r. – 13, 2006 r. – 13, 2007 r. – 14, 2008 r. – 14. 1. Dobór banków oraz okres analizy wynikał z dostępności informacji finansowych..

(2) 28. Katarzyna Kochaniak. Zmienność preferencji inwestycyjnych grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 znalazła odzwierciedlenie w destabilizacji struktury jej zagregowanych aktywów (rys. 1). W całym analizowanym okresie dominującą pozycję stanowiły jednak należności od klientów i sektora budżetowego. W latach 1998–1999 rosnący ich udział w aktywach grupy wynikał z potrzeby utrzymania poziomu konsumpcji gospodarstw domowych na niezmienionym poziomie, co w warunkach obniżających się dochodów realnych oznaczało konieczność sięgania po kredyty bankowe. Przez następnych pięć lat pomniejszanie znaczenia tych należności związane było z niekorzystnymi uwarunkowaniami makroekonomicznymi, pod wpływem których banki rozpoczęły podwyższanie ich oprocentowania oraz ograniczanie dostępności kredytów. Ostatnie trzy lata okresu badawczego cechował dynamiczny przyrost udziału należności od sektora niefinansowego w aktywach grupy, kształtujący się pod wpływem pozytywnych zmian gospodarczych, poprawy kondycji finansowej przedsiębiorstw i ludności oraz rozwoju rynku nieruchomości, finansowanego kredytami bankowymi. Należny podkreślić, że do 2001 r. na tę pozycję aktywów składały się głównie kredyty i pożyczki udzielone klientom (gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom). O ile w początkowych latach jednostki budżetowe cechowała ograniczona skłonność do korzystania z usług bankowych, o tyle w kolejnych stawały się one dla banków coraz ważniejszym, chętnie zadłużającym się partnerem. Rosnące znaczenie tej części należności łagodziło negatywny wpływ pomniejszającego się zadłużenia klientów w bankach, odbudowując udział największego składnika aktywów. W latach 1998–1999 oraz 2005–2008 alternatywę dla kredytów i pożyczek udzielanych sektorowi niefinansowemu stanowiły nabywane przez grupę dłużne papiery wartościowe. To one pełniły rolę drugiego pod względem ważności składnika zagregowanych aktywów. Ograniczanie ich udziału w pierwszych trzech latach związane było nie tylko z rozwojem akcji kredytowej, lecz także ze zmniejszoną podażą bonów pieniężnych NBP oraz skarbowych papierów wartościowych. W latach 2001–2003 rosnący udział tego składnika wynikał z cechującej go relatywnie wysokiej stopy zwrotu. Pod koniec okresu badawczego sprzedaż papierów dłużnych (w celu uzupełnienia wyczerpujących się nadwyżek płynności w bankach) istotnie pomniejszyła jego znaczenie. Od 2005 r. ujemną współzależność zaobserwowano pomiędzy główną pozycją aktywów i należnościami od innych instytucji finansowych, których malejący udział wynikał z dynamicznego rozwoju akcji kredytowej dla ludności i przedsiębiorstw oraz trudności płynnościowych badanej grupy. W latach 2000, 2001 i 2004 ich znaczenie kształtowało się nie tylko pod wpływem akcji kredytowej, ale również ograniczeń w podaży preferowanych przez banki papierów wartościowych. Wzajemne powiązanie podstawowych trzech składników aktywów wynikało z traktowania ich jako alternatywnych możliwości inwestycyjnych. Priorytetową działalnością grupy banków giełdowych było udzielanie kredytów i pożyczek sek-.

(3) Analiza zmienności struktury bilansu.... 29. torowi niefinansowemu i budżetowemu, lecz w sytuacji ograniczonych możliwości jej rozwijania, nadwyżki płynności lokowane były w skarbowych papierach wartościowych oraz depozytach rynku międzybankowego. Malejąca skłonność klientów do przeprowadzania rozliczeń gotówkowych oraz zmieniające się przepisy prawa w zakresie naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej, przy rosnącej skali działalności banków, stabilizowały znaczenie kasy i środków w Banku Centralnym. Udział rzeczowego majątku trwałego ulegał zaś stopniowemu pomniejszaniu, bowiem w warunkach coraz niższej inflacji oraz korzystania z outsorcingu opłacalne okazało się przekierowanie inwestowanych w nie funduszy w aktywa pracujące. Od 2004 r. grupa banków giełdowych stopniowo ograniczała nabywanie i utrzymywanie własnościowych papierów wartościowych, pomniejszając ich udział w portfelu aktywów. 0,7 0,6 0,5. %. 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 kasa i środki w BC. należności od sektora finansowego. należności od sektora niefinansowego i budżetowego akcje i udziały. rzeczowy majątek trwały. dłużne papiery wartościowe pozostałe aktywa. Rys. 1. Zmienność struktury aktywów grupy banków giełdowych w latach 1998–2008. Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS: Bilansowe wyniki finansowe banków 1998–2007 oraz Monitoring banków 2005–2007 i Monitoring banków 2005–2008.. Podobnie jak w wypadku aktywów, także struktura zagregowanych pasywów banków giełdowych charakteryzowała się wyraźną zmiennością. Rys. 2 wskazuje, że podstawowym źródłem funduszy obcych grupy były gromadzone depozyty od klientów i sektora budżetowego. W początkowych latach analizowanego okresu,.

(4) 30. Katarzyna Kochaniak. w warunkach osłabienia gospodarczego, ich nieznaczna tendencja wzrostowa możliwa była dzięki rozpowszechnieniu rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych wśród ludności. Postępująca redukcja ich oprocentowania i opodatkowanie zysków z lokat przyczyniło się jednak do odpływu oszczędności gospodarstw domowych z banków do Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej sprzyjało wzrostowi udziału tego składnika ze względu na poprawiającą się sytuację materialną ludności i finansową przedsiębiorstw, a także zasilanie instytucji samorządowych dotacjami unijnymi. Nasilenie się w 2008 r. kryzysu finansowego spowodowało ograniczenie dostępności depozytów sektora niefinansowego, zmuszając banki do poszukiwania wsparcia u zagranicznych podmiotów dominujących. W 1998 r. zaobserwowano pojawienie się i utrzymywanie w kolejnych latach ujemnej współzależności pomiędzy udziałem depozytów klientów i sektora budżetowego oraz udziałem zobowiązań wobec innych instytucji finansowych. W okresach wzmożonego zainteresowania gospodarstw domowych i przedsiębiorstw lokowaniem środków pieniężnych na rachunkach bankowych, badana grupa zastępowała nimi droższe depozyty z rynku międzybankowego. Zagregowany kapitał własny kształtował swój udział na względnie stałym 10% poziomie, jednak dynamiczny przyrost akcji kredytowej w ostatnim analizowanym roku spowodował jego obniżenie o 2 pkt procentowe. Utrzymujący się przez pierwszych sześć lat niski udział zobowiązań z tytułu dłużnych papierów wartościowych ulegał stopniowemu zwiększaniu, wskazując na zainteresowanie banków pozyskiwaniem funduszy obcych w drodze emisji obligacji (w tym euroobligacji). Sytuacja ta spowodowana była odpływem oszczędności ludności z banków i koniecznością ich uzupełniania. Ponowne marginalizowanie znaczenia tej kategorii pasywów nastąpiło z nastaniem i pogłębianiem się kryzysu finansowego ze względu na trudności ze sprzedażą emitowanych walorów. Analiza zagregowanych pozycji rachunku zysków i strat banków notowanych na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w latach 1998–2008 skłania do stwierdzenia, że znaczenie poszczególnych kategorii przychodów oraz kosztów związanych z ich działalnością, kształtujących osiągane wyniki finansowe, było zmienne. Struktura zagregowanych przychodów z podstawowej działalności banków ulegała znacznym zmianom w czasie. Jak wykazano na rys. 3, w pierwszym analizowanym roku ich głównym źródłem były należne bankom odsetki. Rosnące zaangażowanie w operacje instrumentami finansowymi oraz czynne zarządzanie pozycjami walutowymi powodowało stopniowe powiększanie udziału związanych z nimi przychodów. Oprocentowanie zwiększających swój udział w portfelu walutowych kredytów hipotecznych nie dorównywało rentowności złotowych należności. W 1999 r. nastąpiło zrównanie znaczenia obu kategorii, lecz w kolejnych latach większa ich część pochodziła już z operacji finansowych i wymiany walu-.

(5) Analiza zmienności struktury bilansu.... 31. 0,8 0,7 0,6 0,5 %. 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008. zobowiązania wobec BC. zobowiązania wobec od sektora finansowego. zobowiązania wobec sektora niefinansowego i budżetowego. zobowiązania z tytułu papierów wartościowych zobowiązania podporządkowane kapitał własny pozostałe aktywa. Rys. 2. Zmienność struktury pasywów grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1.. towej. Należy zauważyć, że w 2002 r. udział przychodów odsetkowych osiągnął najniższy w badanym okresie poziom – 8%. W tym samym czasie powiększająca się druga grupa przychodów stanowiła 90% ogółu przychodów z działalności bankowej. Wprowadzona przez Komisję Nadzoru Bankowego zmiana sposobu szacowania przychodów z tytułu wymiany walutowej wyraźnie ograniczyła w 2003 r. ich znaczenie, przywracając pierwotną strukturę ogółu analizowanej kategorii kształtującą się pod silnym, wyrównanym wpływem zarówno odsetek, jak i przychodów z operacji finansowych oraz wymiany walutowej. Sprzyjało temu także większe zaangażowanie banków w nabywanie dłużnych papierów wartościowych i ożywienie akcji kredytowej skierowanej do klientów. Ponowne pomniejszanie, od 2005 r., znaczenia odsetek w ogóle analizowanych przychodów wynikało z rozbudowywania należności banków z tytułu kredytów hipotecznych oraz większej ich aktywności w zakresie wymiany walut, w związku z napływem kapitału zagranicznego. Oceniając długookresową tendencję udziału przychodów.

(6) Katarzyna Kochaniak. 32. odsetkowych, należy stwierdzić, że jej pomniejszanie miało swoje źródło w postępującym spadku nominalnych stóp procentowych oraz wprowadzonym zakazie zaliczania do nich odsetek od należności pod obserwacją. Do 2002 r. przychody z tytułu prowizji cechował coraz mniejszy udział. Dopiero poprawa uwarunkowań makroekonomicznych, pozwalająca rozwijać działalność kredytową i zaangażowanie w zobowiązania pozabilansowe oraz podwyższenie stawek pobieranych przez banki prowizji przyczyniły się do odbudowania ich znaczenia w ogóle analizowanych przychodów. W latach 2005–2007 łączna wartość prowizji i odsetek stanowiła połowę przychodów z działalności bankowej, współtworząc je z przychodami z operacji finansowych i wymiany walutowej.. 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 %. 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 z tytułu odsetek z tytułu prowizji operacji finansowych i wymiany walutowej z udziałów lub akcji pozostałych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych o zmiennej kwocie dochodu. Rys. 3. Zmienność struktury przychodów z działalności bankowej grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1..

(7) Analiza zmienności struktury bilansu.... 33. 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 %. 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 z tytułu odsetek z tytułu prowizji z tytułu operacji finansowych i wymiany walutowej. Rys. 4. Zmienność struktury kosztów działalności bankowej grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1.. Zmieniająca się struktura kosztów działalności bankowej badanej grupy w latach 1998–2008 zaprezentowana została na rys. 4. Rozpoczęty w 1998 r. stopniowy spadek udziału kosztów odsetek przerwany został w 2002 r. pod wpływem zmiany sposobu szacowania kosztów z tytułu wymiany walutowej i rosnącego zapotrzebowania na droższe fundusze sektora finansowego. Długookresowa tendencja pomniejszania udziału kosztów odsetek wynikała z malejącego oprocentowania depozytów klientów oraz opodatkowania naliczanych od nich odsetek, które skutecznie zniechęcało ludność do lokowania oszczędności w bankach. Rosnące zaangażowanie badanej grupy w operacje instrumentami finansowymi i walutami sprzyjało powiększaniu udziału związanych z nimi kosztów. W 1999 r. nastąpiła ich dominacja w strukturze kosztów działalności bankowej, osiągając trzy lata później udział ponad 90%. W 2003 r. zmiana techniki szacowania kosztów z wymiany walutowej wraz z rosnącym zadłużeniem banków na rynku międzybankowym przyczyniła się do pomniejszenia udziału łącznych kosztów operacji finansowych i wymiany walutowej do poziomu 60%. Malejący udział kosztów odsetek w ostatnich czterech latach wynikał z przeważającego wolumenu depo-.

(8) Katarzyna Kochaniak. 34. zytów bieżących sektora niefinansowego nad depozytami terminowymi. Gospodarstwa domowe chętnie przesuwały wówczas swoje oszczędności z rachunków bankowych do alternatywnych form inwestowania. Nie zaobserwowano istotnego wpływu płaconych prowizji na łączną wartość analizowanych kosztów. Należy dostrzec, że w okresie kryzysu nasiliła się dominacja kosztów operacji finansowych i wymiany walutowej ze względu na silną deprecjację złotego. 0,7 0,6 0,5. %. 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 z tytułu odsetek z operacji finansowych. tytułu prowizji pozycji wymiany. z udziałów lub akcji, pozostałych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, o zmiennej kwocie dochodu. Rys. 5. Zmienność struktury wyniku z działalności bankowej dla grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1.. Zaprezentowaną powyżej analizę zniekształciła wprowadzona przez Komisję Nadzoru Bankowego zmiana techniki szacowania przychodów i kosztów z pozycji wymiany. Postanowiono zatem zbadać strukturę wyniku z podstawowej działalności banków, wskazując dwa podokresy o odmiennych tendencjach jej kształtowania. W latach 1998–2001 stopniowemu pomniejszaniu ulegał udział wyniku odsetkowego, przy jednoczesnym wzroście znaczenia wyniku z wymiany walut, operacji finansowych oraz prowizji. Pomniejszenie znaczenia wyniku odsetkowego spowodowane było zawężającą się różnicą pomiędzy oprocentowaniem udzielonych kredytów i pożyczek oraz przyjętych depozytów. Banki giełdowe.

(9) Analiza zmienności struktury bilansu.... 35. zaczęły więc chętniej angażować się w operacje instrumentami finansowymi oraz zarządzanie pozycjami walutowymi, co skutkowało wzrostem marż kursowych. Od 2002 r. wyraźnie można zauważyć odwrócenie dotychczasowej tendencji, polegające na wzroście znaczenia wyniku odsetkowego. Badana grupa rozpoczęła wówczas aktywizować działalność kredytową skierowaną do klientów, jednostek budżetowych i instytucji finansowych. Chętnie inwestowała także w odsetkowe (skarbowe i komercyjne) papiery wartościowe. Ponadto odnotowano wówczas ograniczanie kosztów odsetek pod wpływem malejącego oprocentowania depozytów oraz optymalizacji struktury funduszy obcych poprzez pozyskiwanie większych kwot środków z rachunków bieżących. W całym analizowanym okresie zaobserwowano powiększanie udziału wyniku z tytułu prowizji w osiąganych zyskach z podstawowej działalności grupy. Od 2005 r. kształtował się on pod wpływem m.in. nowych zasad ich ujmowania polegających na rozpoznawaniu prowizji w rachunku wyników przez cały okres kredytowania, a nie, jak wcześniej, z chwilą jej pobrania. Ze względu na brak zainteresowania banków nabywaniem i utrzymywaniem papierów własnościowych, uzyskiwane z ich tytułu przychody nie stanowiły istotnej części wyników finansowych banków giełdowych. 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 %. 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008. przychody z dzialalności bankowej. pozostałe przychody operacyjne. przychody z rozwiązania rezerw i aktualizacji wartości. Rys. 6. Zmienność struktury przychodów operacyjnych grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1..

(10) Katarzyna Kochaniak. 36. Pomimo wyraźnej zmienności znaczenia poszczególnych rodzajów przychodów z działalności bankowej, struktura przychodów operacyjnych badanej grupy pozostawała względnie stała. Z rys. 6 wynika, że około 90% ich wartości stanowiły przychody z podstawowej działalności, które dopełniano rozwiązywanymi rezerwami celowymi. W latach 2003–2007 malejący udział tej drugiej kategorii wynikał z większego koncentrowania się banków na finansowaniu potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych, kredytowaniu instytucji finansowych, jednostek sektora budżetowego oraz nabywaniu dłużnych, bankowych papierów wartościowych. Należy zauważyć, że utrzymujący się do II połowy 2007 r. wzrost cen rynkowych nieruchomości pozwalał zmniejszać rezerwy tworzone na ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, jednak przy dynamicznym rozwoju działalności badanej grupy oznaczało to pomniejszanie ich udziału w ogóle przychodów. W ostatnim roku nasilający się kryzys przyczynił się do dalszego marginalizowania znaczenia rozwiązywanych rezerw, ze względu na pogarszanie się jakości ekspozycji kredytowych, w szczególności wobec podmiotów gospodarczych. Przedstawiona na rys. 7 struktura zagregowanych kosztów operacyjnych banków giełdowych wskazała na dominujące, rosnące znaczenie kosztów działalności bankowej w latach 1998–2002 i 2004–2008. Pogarszająca się w pierwszym okresie efektywność finansowa grupy utrudniała ich redukcję, wymuszając ograniczanie kosztów działania. Następowało to poprzez stopniowe zmniejszanie zatrudnienia oraz rezygnowanie z utrzymywania nierentownych oddziałów, placówek, filii i posiadanych nieruchomości2. Nieznacznie rosnący do 2000 r. udział odpisów na rezerwy spowodowany był pogarszającą się jakością portfeli kredytowych banków. Pomniejszenie zaś znaczenia tej kategorii kosztów w latach 2001–2002 wynikało z niechęci banków do większego angażowania się w należności od klientów, w obliczu niesprzyjających uwarunkowań makroekonomicznych. Ograniczanie odpisów na rezerwy obserwowano również od 2004 r., jednak wówczas spowodowane ono było aktywnym udzielaniem względnie bezpiecznych kredytów hipotecznych. Rosnąca wartość rynkowa nieruchomości pozwalała tworzyć niższe rezerwy celowe, podobnie jak poprawiająca się sytuacja finansowa klientów banków (gospodarstw domowych i przedsiębiorstw). Ożywienie gospodarcze kraju w latach 2003–2007 sprzyjało rozwijaniu prowadzonej przez banki działalności poprzez zwiększanie zatrudnienia, rozbudowę sieci prowadzonych oddziałów, filii oraz ekspozytur. Przyczyniło się to do wzrostu znaczenia kosztów działania w ponoszonych przez grupę kosztach operacyjnych.. Tym działaniom sprzyjało także rozpowszechnianie internetowego dostępu do usług i operacji bankowych. 2.

(11) Analiza zmienności struktury bilansu.... 37. 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 %. 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 koszty działalności bankowej. pozostałe koszty operacyjne. odpisy na rezerwy. amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych koszty dzialania banku. Rys. 7. Zmienność struktury kosztów operacyjnych grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1.. W celu zbadania istotności przychodów i kosztów (niezwiązanych z podstawową działalnością) w rachunku wyników grupy analizie poddano wskaźnik: wynik operacyjny/wynik z działalności bankowej. Spośród pozycji korygujących wynik z działalności podstawowej wyróżniono ponoszone koszty działania oraz saldo tworzonych rezerw. W latach 1998–2002 wskaźnik cechowała malejąca tendencja oznaczająca coraz mniejszy wpływ wyniku z działalności bankowej na wynik operacyjny grupy (a przy wyniku na operacjach nadzwyczajnych równym zero – także na wynik finansowy brutto) i większą ingerencję kosztów działania oraz salda tworzonych rezerw. Pomimo podejmowania działań mających na celu ograniczanie zatrudnienia i likwidację nieefektywnych placówek, spadkowy trend wartości wskaźnika utrzymywał się do 2002 r. Jego odwrócenie w kolejnych latach było możliwe dzięki wyższej dynamice wzrostu przychodów niż ponoszonych kosztów operacyjnych. Sprzyjała temu poprawa uwarunkowań ogólnogospodarczych i rosnąca jakość ekspozycji kredytowych banków. W ostatnim roku.

(12) Katarzyna Kochaniak. 38. odnotowano jednak wzrost obciążenia wyniku działalności bankowej zarówno tworzonymi rezerwami celowymi, jak i kosztami działania. Nasilanie się zjawisk kryzysowych skutkowało pogorszeniem jakości portfeli kredytowych, w szczególności części związanej z obsługą podmiotów gospodarczych. Z kolei trwający do 2007 r. dynamiczny rozwój banków giełdowych zachęcał do zwiększania liczby zatrudnionych i rozbudowy sieci oddziałów. Wzrost kosztów działania, przy pogarszających się uwarunkowaniach makroekonomicznych, dystansował poziom wyniku operacyjnego grupy banków giełdowych (a także jej wyniku finansowego brutto) od wyniku wypracowanego na działalności podstawowej. 1,50 0,45 0,40 0,35 0,30 %. 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008. Rys. 8. Kształtowanie się wartości wskaźnika wynik operacyjny / wynik z działalności bankowej dla grupy banków giełdowych w latach 1998–2008 Źródło: jak do rys. 1.. Podsumowując, przeprowadzona analiza istotności poszczególnych składników bilansowych i zagregowanych pozycji rachunku wyników banków giełdowych w Polsce objęła swym zakresem lata cechujące się zróżnicowanymi uwarunkowaniami ogólnogospodarczymi. To przede wszystkim one, oddziałując na preferencje inwestycyjne oraz dostęp banków do finansujących je funduszy, wpływały na strukturę aktywów i pasywów badanej grupy. Niezależnie jednak od sytuacji makroekonomicznej w zagregowanym bilansie dominowały następujące pozycje: – w aktywach: należności od klientów i sektora budżetowego, – w pasywach: zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego..

(13) Analiza zmienności struktury bilansu.... 39. Fluktuacja struktury portfeli inwestycyjnych oraz zobowiązań przesądzała o znaczeniu ujętych w analizie przychodów i kosztów związanych z działalnością bankową badanej grupy. Uwagę zwróciła ujemna współzależność występująca pomiędzy udziałami: – przychodów odsetkowych oraz przychodów z operacji finansowych i wymiany walutowej, – kosztów odsetkowych oraz kosztów operacji finansowych i wymiany walutowej. Do najistotniejszych źródeł wyniku z podstawowej działalności grupy zaliczono: wynik z tytułu odsetek, prowizji i pozycji wymiany. Ważna jest także pozycja wyniku z tytułu prowizji, bowiem w prowadzonych analizach struktury przychodów i kosztów otrzymywane oraz płacone prowizje nie zostały zaliczone do najważniejszych ich źródeł. Dowiedziono także znaczenia dwóch kategorii kosztów niezwiązanych bezpośrednio z działalnością bankową, lecz występujących w rachunku wyniku operacyjnego: – salda tworzonych rezerw, – kosztów działania. Oceniając zatem strukturę aktywów i pasywów w bankach, należy spojrzeć na nią przez pryzmat jej wpływu na wyniki finansowe. Jak wykazano, każda istotna zmiana oddziaływała bowiem na poziom osiąganych przychodów, ponoszonych kosztów oraz szacowanych wyników finansowych grupy banków giełdowych w latach 1998-2008. Literatura Bilansowe wyniki finansowe banków w 1998 r., GUS, Warszawa 1999 oraz 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007. Bogacka-Kisiel E., Podstawy zarządzania finansami banku komercyjnego, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2000. Iwanicz-Drozdowska M., Metody oceny działalności banku, Poltext, Warszawa 1999. Iwanicz-Drozdowska M., Nowe metody oceny i zarządzania efektywnością, „Bank” 2001, nr 3. Monitoring banków 2005–2007, GUS, Warszawa 2008. Monitoring banków 2005–2008, GUS, Warszawa 2010. Kochaniak K., Ocena kondycji finansowej grupy banków giełdowych na tle sektora bankowego w latach 1998–2006 (tradycyjna analiza wskaźnikowa), Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Nr 54, red. A. Gospodarowicz, Wrocław 2009..

(14) 40. Katarzyna Kochaniak. An Analysis of the Variability of Balance Sheet Structure, Revenues, and Costs among a Group of Banks Listed on the Stock Market in the Years 1998–2008 The analysis of the relevance of balance sheet and profits and losses of banks listed on the Polish stock exchange covered the years 1998–2008, which were marked by changing economic conditions. These changes have an influence on investment preferences and the banks’ access to the funds that finance them, and above all determine the values of the particular entries of assets and liabilities of the group of banks under consideration. The variability of the structure of balance sheets of this group of banks (indicating the most important of their category) and the changes resulting from it in particular categories of revenues and costs are analysed. They therefore influenced the value of overall revenue from banking and operating activities, the costs of banking and operating activity and the results of the basic activity of banks. The reasons that the changes occurred are attributed to macroeconomic causes. The analytical relevance of the most important positions distancing the operating results from the outcome of the basic activities of the group is assessed. The research was carried out based on financial data included in the Central Statistical Office publications “Balance sheet financial results of banks” and “Monitoring banks”. It is shown in the article that every significant change in the share of balance sheet entries exerted an influence on the level of revenues, costs, and the estimated financial results of the group of banks listed on the stock market in the years 1998–2008..

(15)