Kronika naukowa Instytutu Badań Literackich.

Kronika naukowa Instytutu Badań

Literackich.

Biuletyn Polonistyczny 13/37, 26-48

1970

K R O N I K A N A U K O W A I N S T Y T U T U B A D A Ń L I T E R A C K I C H

POSIEDZENIA RADY NÁUKOVEJ

w

d n i u 1 g r u d n ia 1969 r« odbyło s i ę p ie rw s z e w nowej k a ­ d e n c j i p o s i e d z e n i e Rady Naukowej I n s t y t u t u Badań L i t e ­ r a c k i c h PAN, prowadzone p r z e z p rz e w o d n ic z ąc e g o Rady, p r o f , d ra J u l i a n a K rzyżanow skiego.

Rada p rzy jęła proto*kół z p osiedzenia w dniu 1 9 kwietnia 1 9 6 9» a następnie przeprowadziła wnikliwą dyskusję nad pro­ jektem 5- l e t n i e g o planu In stytu tu na la t a 19 7 1-1 9 7 5* W dys­ k u s j i , która wniosła w ie le cennych uwag i uzupełnień do pozy­ tywnie ocenioi.ego i zaaprobowanego przez Radę projektu planu, z a b ie r a li g ło s : p ro f. W.Doroszewski, p rof. H.Markiewicz, doc, Z .G o liń sk i, p rof. '.'.Danek, p rof. В .Zakrzewski, prof .M.R. May e - nowa, doc. S .T r e u g a t t . p rof. S.Ż ółkiew ski, p rof. M. Dłuska, p ro f. J.Krzyżanowski, pr\ f . A.Gryczowa, doc. A.Lam, p r o f. S. Skwarczyńska, doc. LI.Klimowicz. Wypowiedzi dyskutantów podsu­ mował dyrektor IBL, p ro f. К.Wyka, oraz zastępca dyrektora do spraw naukowych p rof. S.Urbańczyk, k ieru ją cy d z ia ł a ln o ś c ią pionu językoznawczego w I n s t y t u c ie .

W s p ra w ac h osobowych Rada Naukowa p r z e d ł u ż y ł a na o k r e s dwóch l a t z a t r u d n i e n i e mgr K. R u d z i ń s k i e j na s t a n o w i s k u s t a r ­ s z e g o a s y s t e n t a w Praco w ni B adania W sp ó łc z e s n e j K u l t u r y L i t e ­ r a c k i e j o r a z p o w o ła ła na e t a t y a diunktów w p r a c o w n ia c h h i s t o ­ r y c z n o l i t e r a c k i c h I n s t y t u t u d r E . S a rn o w sk ą -T e m e riu sz i ' d r Ы. W.ykę-Hus sak o w sk ą. Ha s ta n o w is k o s t a r s z e g o a s y s t e n t a w Za­ k ł a d z i e Językoznawstwa w Krakowie zaangażowano mgr F . Wysocka« a o b o w ią z k i a d i u n k t a w warszawskim Z a k ł a d z i e Językoznaw stw a p o w ie rz o n o d r H.P e r z o w e j .

N a s tę p n ie Rada Naukowa je d n o m y ś ln ie p o w o ła ła na o k r e s swej k a d e n c j i s t a ł e k o m is je do spraw przewodów d o k t o r s k i c h w I n s t y ­ t u c i e Badań L i t e r a c k i c h PAN. Kom isja H i s t o r i i L i t e r a t u r y S t a ­ r o p o l s k i e j i O św iecenia d z i a ł a ć b ę d z ie w s k ł a d z i e : d o c . Cz. H e r n a s , p r o f . J .K r z y ż a n o w s k i , p r o f . Z . L i b e r a , d o c . J . P e l c , d o c . J.W oron c z a k , p r o f . J .Z io m e k . Przewodami d o k t o r s k i m i z z a k r e ­ s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j XIX w. zajm ie się k o m is j a z ł o ­ żona z n a s t ę p u j ą c y c h o só b : p r o f . W.Danek, p r o f .M . J a n i o n , d o c .

E .J a n k o w s k i, p r o f . J .K u lc z y c k a - S a lo o i, p r o f . H. M a rk ie w icz , p r o f . M.Ż m igrodzka, z aś p r a c e z h i s t o r i i l i t e r a t u r y XX w. i t e o r i i l i t e r a t u r y p o d le g a ć będą k o m is ji z ło ż o n e j z p r o f . A. H u tn ik ie w ic z a , d o c . A .Lama, p r o f . S .S k w a rc z y ń s k ie j , d o c . S . T r e u g u tt a T p r o f . К .Wyki, p r o f . S .Ż ó łk ie w s k ie g o .W re s z c ie p r a ­ ce d o k to r s k ie z z a k re s u językoznaw stw a p ro w a d z ić b ę d z ie ko­ m is ja w s k ł a d z i e : p r o f . W .D oroszew ski, p r o f . M. K a ra ś , d o c . M .K ucała, d o c . K .P isa rk o w a , p r o f . Z . S t i e b e r , p r o f . S .U rb a ń ­ c zy k .

W k o le jn y m p u n k c ie p o rzą d k u d z ie n n e g o Hada Naukowa je d n o ­ m y śln ie u c h w a liła n a d a n ie s t e p n ia d o k to ra nauk h u m a n is ty c z ­ nych mgr E .F ilip k o w s k ie .j na p o d sta w ie rozpraw y "D ram aty an ­ ty c z n e S .W y sp ia ń sk ieg o na t l e t e o r i i i p ro b le m a ty k i m itu " .

W zw iązku z p o d an iam i złożonym i p r z e z d r T .M ichałow ską i d r P . Buchw ald- P e 1сową o w s z c z ę c ie p o stę p o w a n ia h a b i l i t a c y j ­ nego Rada Naukowa p o w o ła ła odpow iednie k o m is je . W s k ła d ko­ m i s j i h a b i l i t a c y j n e j d r T .M ic h a ło w sk ie j w e s z l i : p r o f . p r o f . К .G ó rs k i, Z.Szmydtowa i J.Z io m e k , a k o m isja h a b i l i t a c y j n a d r P .B u ch w ald -P elco w ej d z i a ł a ć b ę d z ie w s k ł a d z i e : d o c . Cz. H e r- n a s , p r o f . p r o f . J.K rz y ża n o w sk i i J.Z io m e k .

Wobec n e p r z e d ło ż e n ia p r z e z K om isję Nagrody im. T .M ik u l­ s k ie g o wniosków o p r z y z n a n ie n agrody za r o k 1968, nada Nau­ kowa p o s ta n o w iła p rz e d łu ż y ć k a d e n c ję K o m isji i z o b o w ią za ła j ą do op raco w ania p r o p o z y c ji na n a s tę p n e p o s ie d z e n ie Rady.

W sp ra w ac h b ie ż ą c y c h Rada Naukowa r o z p a try w a ła w n io sek o p o w o ła n ie na e t a t y docentów t r o j g a n ie h a b ilito w a n y c h pracow­ ników Z ak ład u Językoznaw stw a w W arszaw ie. Po d ł u g i e j i żywej d y s k u s ji p o stan o w io n o zapoznać s i ę b l i ż e j z dorobkiem nauko­ wym kandydatów . W tym c e lu powołano 3-osobow ą k o m isję / p r o f ,

p r o f . W .D oroszew ski, Z . S t i e b e r , S . U rb a ń c z y k /, k t ó r a d o ro b ek t e n s c h a r a k t e r y z u j e .

Ha z a k o ń c z e n ie Rada Naukowa u p o w a ż n iła p rz e w o d n ic z ą c e g o do odpo w iedzi na pism o K o m isji K w a lif ik a c y jn e j PAN w s p ra w ie ty c h przewodów d o k to r s k ic h w I n s t y t u c i e Eadań L i t e r a c k i c h , k t ó r e m ia ły c h a n k c e r e d y t o r s k i . Zdaniem R a d y ,p ra c e o podob­ n e j tem aty ce wymagają d u ż e j w iedzy i u m ie ję tn o ś c i s a m o d z ie l­ nego rozw iązy w an ia problemów naukowych i n ie a e g ą być kw es­ tio now an e ja k o podstaw a s t a r a ń o n a d a n ie sto p n ia d o k to ra nauk h u m a n isty c z n y c h .

"W w olnych w n io sk ach Rada u c h w a liła w y s tą p ić do PAN o za­ p r o s z e n ie p r o f . J . S a fa re w ic z a do u d z ia ł u w p r a c a c h Rady Nau­ kowej I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h .

K o le jn e p o s ie d z e n ie Rady Naukowej IBL odbyło s i ę d n ia 23 s t y c z n i a 1970 r . Po p r z y j ę c i u p r o to k o łu z p o p rz e d n ie g o z e b ra ­ n ia Rada w y s łu c h a ła sp ra w o zd a n ia d y r e k to r a z d z i a ł a l n o ś c i I n ­ s t y t u t u w ro k u 1969- S p raw ozdanie t o d o p e ł n i l i p r o f . W. Doro­ sz ew sk i i d o c . M .Kucała omówieniem u b ie g ło r o c z n e g o dorobku j ę ­ zykoznaw czych placów ek I n s t y t u t u . Po k r ó t k i e j d y s k u s ji,w k t ó ­ r e j w y p o w iad ali s i ę p r o f . p r o f . S .Ż ó łk ie w s k i, M.R. Mayenowa, J . Ziomek i Z .L ib e r a , Rada ’Taukowa p r z y j ę ł a i z a t w i e r d z i ł a z ło ­ żone sp ra w o zd a n ie z d z is :.^_aości I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h . Z k o l e i o ib y ły s i ę dwa k o lok w ia h a b i l i t a c y j n e : d r A lin y W itkow skie,j i "Ira R y szard a P r z y b y ls k ie g o .

Na w n io sek K o m isji Nagrody im. T .M ik u ls k ie g o /d o c .d o c . M. G ło w iń sk i, C z .H e rn a s, Z .S te fa n o w s k a / Rada Naukowa p r z y z n a ła nag rod ę za ro k 1968 d r A W itk o w sk iej za k s ią ż k ę p t." K a z im ie r z B r o d z iń s k i" . Powołano te ż K om isję t e j nag ro d y na ro k 1-969 w s k ł a d z i e : d o c .d o c . Й .Ja n k o w sk i, W .Roszkowska, Z .S te fa n o w sk a .

Ha w niosek k o m is ji p o w ołanej na p o p rzed nim p o s ie d z e n iu Ra­ da Naukowa p o s ta n o w iła otw o rzyć p o stę p o w a n ie h a b i l i t a c y j n e d r T. Mi с h a ł owski e ;j, p o w o łu jąc p r o f . p r o f . J . K rzyżan ow skieg o, M. R. Mayenową i S .S k w arczy ń sk ą na re c e n z e n tó w j e j p ra c y na te m a t: "Między p o e z ją a wymową. T ra d y c je i konw encje s t a r o p o l s k i e j pro zy n o w e l i s t y c z n e j " . P odobnie Rada a k c e p to w a ła k s ią ż k ę d r P. Buchwa ld -P e 1 с owe j " S a ty r a czasów s a s k i c h " jako podstawę p r z e ­ wodu h a b i l i t a c y j n e g o a u t o r k i , a o r e c e n z ję j e j p ra c y z w ró c iła s i ę do p r o f . p r o f . J.G ie ro w sk ie g o ,J .N o w a k a -D łu ż e w sk ie g o ,R .P o l- la k a i d o c . M .Klim owieza.

Powołano ró w n ież p r o f . p r o f . W.Danka, M .D łu s k ą iH .M a rk ie ­ w icza w s k ła d k o m is ji h a b i l i t a c y j n e j d r M. P o d razy-K w iat к ow­ s k i e.j , u s t a l a j ą c , że re c e n z e n ta m i j e j p ra c y b ę d ą : p r o f . p r o f . H .M ark iew icz, J.Now akow ski i К .Wyka.

Rada Naukowa u c h w a liła n a s tę p n ie n a d a n ie s ta n o w is k a samo­ d z ie ln e g o p raco w n ika naukowego w I n s t y t u c i e Badań L i t e r a c k i c h drow i h a b . J . B ło ń sk iem u , a d r a h a b . K .Pisarkowg. p o s ta n o w iła zaangażować na sta n o w is k o a d iu n k ta na c z a s n ie o g ra n ic z o n y .Ra­ da p r z e d łu ż y ła z a tr u d n ie n i e d r a A .P aczkow skiego na sta n o w is k u

a d iu n k ta w Pracow ni H i s t o r i i C z a so p iśm ie n n ictw a P o ls k ie g o XIX i XX w ., o d n aw iając też-umowę o p ra c ę w t e j Pracow ni z drem J . Ł*yś l i ń s k i m . N ato m iast w p laców kach językoznaw czych Rada nau­ kowa po w o łała d r К. P.Iierze,1 ewską. na e t a t a d iu n k ta w prowadzo­ nym p r z e z Z akład Językoznaw stw a w W arszawie L a b o rato riu m Re­ e d u k a c ji Mowy, d ra J . B a sa re m ianow ała adiu nk tem na c zas n ie ­ o g ra n ic z o n y o ra z p r z e d łu ż y ła z a tr u d n ie n ie mgr L. Szelachow ­ s k i e j ja k o s t a r s z e g o a s y s t e n t a w Pracow ni S t a r o p o l s k i e j Za­ k ła d u Językoznaw stw a w K rakow ie.

Na w n io sek p r o f . J.K rz y ża n o w sk ie g o ja k o prom oto ra Rada Naukowa w y r a z iła zgodę na o tw a rc ie przewodów d o k to r s k ic h dwu s ty p e n d y s te k ľ J in is te r s tw a O św iaty - mgr mgr H. К owa 1 ew skie ,j i A. G o łę b io w s k ie j. P ie rw sz a z n ic h p rz y g o to w a ła p ra c ę o f o l k l o ­ r y s t y c z n e j d z i a ł a l n o ś c i J .K a rło w ic z a , d ru ga op raco w ała mono­ g r a f i ę "Wisły*1.

Na z a k o ń c z e n ie Rada Naukowa je d n o m y śln ie p o p a rła pro p o zy ­ c j ę d o c . E .Ja n k o w sk ie g o , by w zw iązku z ukończeniem e d y c ji "K ro nik " B .P ru sa w y s tą p ić do w ładz s to ł e c z n y c h o p rz y z n a n ie p r o f . Z. Szwe.ykowskiemu Nagrody L i t e r a c k i e j m ia s ta Warszawy.

W

o k r e s ie od 1 s t y c z n i a 1970 r . o dbyły s i ę w I n s t y t u c i e Badań L i t e r a c k i c h n a s tę p u ją c e k o lo k w ia h a b i l i t a c y j n e : 1 . 23 s t y c z n i a 1970 r . : d r A lin y W itk o w sk iej na p o d staw ie p r a ­

cy "S ło w ia ń sk o ść - s i e l s k o ś ć - r o l n i c z o ś ć . Problem y id e o lo ­ g i i i e s t e t y k i p o l s k i e j l a t 1 8 0 0 -1 8 3 0 ". R e c e n z e n c i: p r o f . В .Z akrzew ski / Ш т . / p r o f . Cz. Z g o r z e ls k i /KUL/, d o c. Z .S tefan o w sk a /I B L /. W d y s k u s ji g ło s z a b i e r a l i : p r o f . C z .Z g o r z e ls k i,d o c .Z . S t e - fan o w sk a, p r o f . К .Wyka i p r o f . Z .L ib e ra . 2 . 23 s t y c z n i a 1970 r . : d ra R yszard a P r z y b y ls k ie g o na p o d s ta ­ w ie p ra c y "M iędzywojenna p ro za J .I w a s z k ie w ic z a " . R e c e n z e n c i: p r o f . A .H u tn ik ie w ic z /U I.lC /,p ro f. J.Ziomek/UAM/, p r o f . S .Ż ó łk ie w s k i /I B L /. W d y s k u s ji g ło s z a b i e r a l i : p r o f . A .H u tn ik ie w ic z , p r o f . J . Ziomek, p r o f . S .Ż ó łk ie w s k i, p r o f . M. Ż m igrodzka, p r o f . J . K rzy żan ow sk i.

w

d n iu 19 I I I 1970 r . o d b y ła s i ę тi I n s t y t u c i e Badań L i t e ­ r a c k ic h u r o c z y s to ś ć w ew nętrzna zw iązana z 6 0 -le c ie m u - r o d z in D y re k to ra N aczelnego IBL p r o f , d r a K azim ierz a Wyki, P r o f . Wyka p e ł n i f u n k c je d y r e k to r a I n s t y t u t u od d n ia 1 ГУ 1952 ro k u , t z n . od 1 s t 18. W im ie n iu pracowników I n s t y t u t u s e r d e c z ­ ne ż y c z e n ia w raz z w iązan ką kw iatów z ł o ż y l i J u b il a to w i w ic e ­ d y r e k to r IBL d o c .d r S .T r e u g u tt o ra z n a jm ło d sz y p raco w n ik I n ­ s ty tu tu » mgr Z . J a r o s i ń s k i .

ZEBRANIA "CZWARTKOWE”

S ta n is ła w P ig o ń - p ró b a r e k o n s t r u k c j i osobow ości / S t r e s z c z e n i e odczytu w ygłoszonego d n ia 9 p a ź d z ie r n ik a 1969 r . /

f T ć c z y t s ta n o w ił s k r ó t i s t r e s z c z e n i e o b s z e r n e j ro zp raw y /о к . 80 s t r o n i c m a s z y n o p isu / na tem a t oznaczony w t y ­ t u l e o d c z y tu ,ro z p ra w y p r z e z n a c z o n e j do k s i ę g i pam iątkow ej po­ św ię co n e j p o ś m ie rtn ie p r o f . S .P ig o n io w i /Wydawnictwo L i t e r a c ­ k i e , K raków /. Wychodząc z z a ło ż e n ia , że o so b o w o ść ,c h o c ia ż j e j n o s ic ie le m bywa z r e g u ły k o n k re tn a i n ie p o w ta r z a ln a je d n o s tk a , sta n o w i f a k t s p o łe c z n y o ra z in te r s u b ie k ty w n y , p r e l e g e n t ś l e ­ d z i ł k o l e j n e w arstw y s t r u k t u r y osobow ości S ta n is ła w a P ig o n ia o ra z i c h obecność w c a łk o w ic ie ju ż u k s z ta łto w a n e j p o s t a c i zna­ kom itego uczon ego . Te k o le jn e w arstw y s t r u k t u r a l n e u k ł a d a j ą s i ę n a s tę p u ją c o : c h ło p s k ie d o ś w ia d c z e n ie p ra c y b e z im ie n n e j p r z e n ie s io n e w s f e r ę t r u d u naukowego, podejmowane w im ię za­ dań w ym agających w y s iłk u żmudnego, a l e ważnego k o le k ty w n ie vr n a r a s t a n i u n a u k i; d o św ia d c z e n ie l a t g im n a z ja ln y c h o ra z u n i ­ w e r s y te c k ic h , ro z e g ra n e na t l e późnego o k re s u M łodej P o l s k i i u s ta w ia ją c e p r z y s z łe g o uczonego w o p o z y c ji do nurtów d e k a - d e n c k o -e s te ty z u ją c y c h owego o k re s u , a za to v; b l i s k i e j sym­ b i o z i e z zaangażowaniem m o ra lno-ideowym ; d o św ia d c z e n ie e g z y s ­ t e n c j a l n e p ie r w s z e j wojny ś w ia to w e j, p o g łę b io n e i 'u trw a lo n e na s k u te k po by tu w h itle ro v ;s k im o b o zie k o n c e n trac y jn y m i zw ią­

zanych z tym wspomnień i ro zm y śla ń .

Suma ty c h rd zen n y ch d o św iad czeń z ło ż y ła s i ę na główne zrę­ by osobow ości S ta n is ła w a P ig o n ia . Pod k o n ie c ż y c ia d o łą c z y ło s i ę do t e j sumy p o c z u c ie d y s ta n s u wobec samego s i e b i e , z d o

l-nośc s p o j r z e n i a na z ja w is k a l i t e r a c k i e o ra z na w łasne o s ią g ­ n i ę c i a i in d y w id u aln o ść - z p ersp ek ty w y h u m o ru .P o czu cie z d a r t e j j e d n o ś c i , ja k ie g o doznajem y, zarówno c z y ta ją c wypow iedzi P i­ go n ia o c h a r a k te r z e o s o b isty m , ja k ś le d z ą c jego p o stęp o w an ie w c ią g u d łu g ie g o ż y c ia uczo n eg o , s t ą d w re s z c ie s i ę wywodzi, że osobowość S ta n is ła w a P ig o n ia pozbaw iona b y ła p rz e c iw ie ń s tw w ew nętrznych i załam ań, że c e c h u je j ą t a k w c z y n a c h ,j a k w p i s ­ mach rz a d k o sp o ty k a n a k o n sek w en cja.

P r o f . d r K a z im ierz 'tfyka x

Prymitywizm w k rę g u " C z a rta k a "

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 30 p a ź d z ie r n ik a 1969 r . /

W

k rę g u poetów " C z a rta k a " obserwujemy s u i g e n e r i s powrót do p i e r w o t n o ś c i . U cieczk a od u r b a n i s ty c z n e j c y w iliz a c ji w ią­ że s i ę u n ic h z h a s ła m i pow rotu do n a tu r y Ale n a tu r a i j e j żyw ioły - t o b e z k s z t a ł t , w p r z e c iw ie ń s tw ie do w ygładzonych k s z ta łtó w stw o rz o n y c h p r z e z c y w i l i z a c j ę . K u lt te g o , co amor­ f i c z n e , w iąże czołow ego p o e tę " C z a rta k a " , Z e g a d ło w ic z a , z L eś­ mianem. Tak samo f a s c y n u je go pow rót do p ierw o tn e g o n i e z r ó ż - n ic o w a n ia , do m a t e r i i n ie p oddanej zabiegom form ującym , n ie u k s z ta łto w a n e j lu d z k ą r ę k ą , n ie u j ę t e j w jarz m o . J e s t to od­ w ro tn o ść program u f u tu r y s tó w , g ło s z ą c y c h opanowanie s i ł p r z y ­ ro d y p r z e z c z ło w ie k a , u ja r z m ie n ie n a tu r y . B ohaterow ie Zegad- ło w iczo w sk ieg o c y k lu "P o w sin o g i b e s k id z k i e " s ą zaś na p o z io ­ mie s i ł p r z y r o d y , n ie o k rz e s a n y c h , "ro z m ie rz w io n y c h , p o k u rc z o ­ n ych, pokrzyw ionych" - ja k ów praw ie k o b o ld Y/owro.To ja k gdy­ by rew anż owych duchów z ie m i, k t ó r e p r a g n ę l i p o g n ę b ić f u t u r y ­ ś c i . Ale ta k ż e u ż y c ie gwary s t a j e s i ę znakiem pow rotu do p i e r ­ w o tn e j b e z k s z t a ł t n o ś c i . Ję z y k l i t e r a c k i , to w ypolerow ane na­ r z ę d z ie w yrazu, sta n o w i t ł o , od k tó r e g o o d b ija "k o śla w o ść " ży­ wiołowego m ów ienia, te g o n ie d o s k o n a łe g o , "ro zm ierzw io n eg o " s ło ­ wa, którym p o s łu g u je s i ę p o e ta . Gwara u k a z u je s i ę w ięc jak o

ję z y k b l i ż s z y n a tu r z e , w p r z e c iw ie ń s tw ie do oderwanego od r o ­ dzim ych ź r ó d e ł ję z y k a w arstw k u l tu r a ln y c h .

K u lt p r o s t a c z k a , obcego m ądrościom lu d zk im , a le 'w ta je m n i ­ czonego w spraw y s a k r a ln e b y tu , n ie j e s t niczym nowym i p o ja ­ w ia ł s i ę n i e j e d n o k r o t n ie p rz e d '‘pow sin og am i". J e s t to u Ze­ g a d ło w ic z a n ie w ą tp liw e n a w ią z a n ie do ro u s s e a u is ty c z n y c h , wzo­ rów. B ohatero w ie c y k lu o pow sino gach, ż y ją c y na m a rg in e s ie s p o łe c z n o ś c i, s ą tym b l i ż s i p rz y ro d y : oderw ani od lu d z k ie g o ś w ia ta , s ą zadomowieni w ś w ie c ie n a tu r y ;o b c y c y w i l i z a c j i , v/ta­ jem nic z e n i s ą p r z e c ie ż w s a k r a ln e spraw y b y tu .

W ystępując p rz e c iw c y w i l i z a c j i u r b a n i s ty c z n e j p oeci " C z a r- ta k a " p ro p o n u ją pow rót do u k r y t e j g łęb o k o pod m ylącym i pozo­ ram i d o stę p n e g o zmysłom ś w ia ta duchowej w arstw y b y tu . D o ta r­ c ie do t e j w arstw y w yzw oli u as z u d rę k w y n ik ły ch ze z m a te r ia ­ liz o w a n e j c y w i l i z a c j i , p rz y w ró c i b r a t e r s t w o i m iło ś ć w szech- lu d z k ą , p o je d n a nas z p r z y r o d ą , k t ó r ą od ep ch n ęliśm y w f a u s t y ­ cznym p o ry w ie , c z y n ią c z n i e j n ie w o ln ic ę b e z l i t o ś n i e u j a r z ­ m ianą.

Z w iązki " C z a rta k a " z nurtem e k s p re s jo n is ty c z n y m s ą w yraź­ n e. Ale w g ru n c ie j?zeczy r e p r e z e n t u j ą o n i postaw ę. konserw a­ tyw ną. W ierzą w n iew zru szo n y ś w ia t i d e i zagw arantow anych w s ło w ie . S tą d i c h naiwne z a u fa n ie do s ł o w a ,n i e p r z y j ę c i e do w ia­ dom ości k ry z y s u ję z y k a . Niezmącona w ia ra w słow o p ro w ad zi u n ic h do p u s te g o w e rb a lizm u . •

"E w a n g e lic zn o ść " b o h ateró w Z eg adło w icza f u n k c jo n u je ja k o p r o t e s t a n ty c y w iliz a c y jn y . Tak ja k ś w ię c i w p ie rw sz y c h w ie­ kach c h r z e ś c ija ń s tw a p o r z u c a l i z e p su ty ś w ia t a n ty c z n e j cywi­ l i z a c j i , t a k samo w ie js c y p ro s ta c z k o w ie s ta n o w ią k o n trp r o p o ­ z y c ję w s to s u n k u do p r z e r a fin o w a n ia u r b a n i s ty c z n e j k u l t u r y XX w iek u . Z egadłow icz p ró b u je w ięc dać w sp ó łc z e sn e "Żywoty św ię ­

ty c h , w sp ó łc z e sn ą > Z ło tą L e g e n d ę < " , stw o rz y ć ja k iś odpowied­ n ik l i t e r a t u r y a p o k r y f i c z n e j. S tą d podejm ow anie- tra d y c y jn y c h wątków z te g o k rę g u .

Czyn i k l ę s k a . R zecz o tr a g iz m ie

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu wygłoszonego d n ia 13 li s t o p a d a 1969 r . /

T ^ a p y ta n ie , czy d z ie je P o lsk i są tr a g ic z n e , odpowiadali: "Nie" - zarówno B rod ziń sk i, jak Słow acki, K rasińki i S ta ­ nislav/ Brzozowski. U każdego z n ich znaczy to co in nego, a le wspólny im j e s t s t y l m yślenia, k tóry pozwala mówić o tragizm ie n ie ty lk o jako o k a te g o r ii e s t e t y c z n e j , le c z rów nież, a nawet przede w szystkim , jako o r y s ie r z e c z y w is to ś c i, " d zied zin ie du­ szy lu d z k ie j" . Takiego tragizmu zabrakło jednak polskim d z ie ­ jom. N ajd rastyczn iej to przekonanie zabrzmiało w tajemniczym l i ś c i e K rasińskiego do ojca / z 2 6 I 183 6/ oraz w pismach S ta­ nisław a Brzozowskiego. Ponieważ tra g ic z n o ść j e s t dla obydwu p i­ sarzy - przy czym- Brzozowski, jak wiadomo, nie z n o s ił Krasiń­ sk iego - sposobem is t n ie n ia św ie c ie i sposobem poznania tego is t n ie n ia , to mówienie o braku tr a g ic z n o ś c i w d zie ja c h P o lsk i j e s t zarazem oceną tych d ziejów , narzędziem ic h k r y ty k i. Tu s i ę zaczyna polska "czarna lite r a tu r a " - jak ją nazwał Jaros­ ław Iw aszkiew icz.

Tragedia uzyskała wyjątkową pozycję w d zie ja c h k u ltu ry eu­ r o p e js k ie j, a tragizm bywa n iejed n ok rotn ie traktowany jako f i ­ lo z o f i a , jako św iatopogląd, jako etyk a, jako jedyna prawda ab­ s o lu tn a . Fundamenty świadomości nowożytnej stw orzył Hegel i on te ż p rzed sta w ił nową in te r p r e ta c ję g rec k iej t r a g e d ii. Od niego również datuje s i ę uznanie t r a g e d ii za najwyższą p ostać samo- poznania człow ieka w sytu acjach granicznych. Brak tragizmu zaś w d z ie ja c h P o lsk i to w łaśn ie brak samopoznania.

W trzech schematach tragizmu /1. Skazana na niepowodzenie walka człow ieka z jakim iś nieznanymi s iła m i; 2. K o lizja równo uprawnionych r a c ji; 3» Nieuchronna zagłada w ielk ich wartoćcji/ za­ wiera s ię właściw a każdej k ulturze "metafizyka fa ta ln o śc i" » ja k

to nazwał Ostap Ortwin. Dla j e j romantycznej w e r sji najznamien- n ie js z a j e s t nowożytna tragik a d z ie j ów.Romantycy odnajdują swo­ je Fatum - n ie j e s t nim jednak an i lo s , ani bogowie czy Bóg, le c z h is t o r ia . W ięcej: Bóg w c i e l i ł s i ę w h i s t o r i ę . J e ś l i w tr a ­ g e d ii niezbędna j e s t tran scen d en cja, romantycy podnoszą h is t o ­ r ię do wyżyn tr a n scen d en cji. Zdeifikowanej h i s t o r i i podlegają już wszyscy - demokratycznie. S te in e r v; "Śmierci tragedii**’

ob-w i e ś c i ł k r e s t r a g e d i i ja k o s z t u k i z ob-w ią za n e j n i e r o z d z i e l n i e ze św iatem w ład zy , pano w an ia, a r y s t o k r a c j i ; n ie d o s t r z e g ł , ż e w raz

z histo ry zm em romantycznym z r o d z i ła s i ę - nazwijm y ją t a k - t r a ­

g e d ia d em o k raty czn a.

U K r a s iń s k ie g o w y s tę p u ją p r o t a g o n i ś c i rom antycznego dram a­ t u now ożytnego: Bóg, S z a ta n i c z ło w ie k , k t ó r z y d z i a ł a j ą w "h eg ­ low skim " t e a t r z e h i s t o r i i . G ra ją o n i dram at w o ln o ś c i i k o n ie c z ­ n o ś c i. W ym ierzają g r a n ic e w o ln e j w o li i f a t a l i z m u rz e c z y n i e ­ u c h ro n n y c h . P a n k ra c y , h r a b i a H enryk, I r y d i o n - r z u c a j ą s i ę w

o b j ę c i a k o n ie c z n o ś c i, k t ó r e n a r z u c ił a im h i s t o r i a czy k t ó r e wy­ c z y t a l i , p o z n a li w h i s t o r i i , ja k gdyby g n a n i p r z e z amor f a t i . Kie u n i k a j ą te g o , co "m uszą" s p e ł n i ć , p r z e c iw n ie , chcą s p e ł n i ć nawet za cenę w ła s n e j t o t a l n e j z a g ła d y . To k u l t k l ę s k i , f a t a ­ listy .-: b ie r n o ś ć tra g iz m u k l ę s k i . Za n i ą praw dopodobnie ta k s i ę odżegnyw ał od K ra s iń s k ie g o in n y o broń ca tra g iz m u lu d z k ie g o - B rzo zo w sk i. T ra g ic z n e w c z ło w ie k u b y ło d l a ń w ieczn e h e r o i c z ­ ne s k a z a n ie na czy n , w ieczn e o b a la n ie ledwo co utw o rzon y ch w ar­ t o ś c i , św iatów gotow ych, a p o lo g e ta aktyw izm u s ł a w i ł w alkę z k o n ieczr* o ściam i ja k o k o n ie c z n o ś ć . D la B rzozow skiego t r a g i c z n y

j e s t c zy n , n ie k l ę s k a .

P r o f . d r M aria J a n io n x

N aro dzin y d ram atu W itkacego

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygło szon eg o d n ia 11 g ru d n ia 1969 r . /

^ b a d a n i e m o ty w acji p o stę p o w a n ia b o h ateró w t e a t r u W itk ace­ go o ra z schematów f a b u la r n y c h udow odniło /w p o p rz e d n ic h s z k ic a c h r e f e r e n t a / , że " t r e ś c i ą " t e j tw ó r c z o ś c i j e s t spór s z t u ­ k i i s z t u k i ż y c ia , m e ta f iz y c z n e j d z iw n o ś c i i s t n i e n i a /p o c z u c ia " T a je m n ic y " / o ra z d z iw a c z n o ś c i p rz e ż y ć życiow ych, za k tó ry m i darem n ie g o n ią b o h a te ro w ie : k lę s k a dandysów, " a r ty s tó w ż y c ia " s ta n o w i zawsze - a c o n t r a i r e - dowód s ł u s z n o ś c i d o k try n y a r t y ­ s ty c z n e j a u to r a . J a k ie b y ły ź r ó d ła te g o o so b liw eg o k o n f l i k t u , k t ó r y c z y n i tw ó rc z o ść W itk ie w ic z a " a u to te m a ty c z n ą " , w tym se n ­ s i e , że r o z t r z ą s a ona n i e u s t a n n ie w a ru n k i w łasnego i s t n i e n i a ?

O tóż ź r ó d ła o p o z y c ji: a r t y s t a - a r t y s t a ż y c ia , m ożna, j a k s i ę z d a je , o d n a le ź ć w d y s k u s ja c h ., k t ó r e , s z u k a ją c fu n d am en tu s z t u k i , to c z o n o na p o c z ą tk u w ie k u . J e d n i m n ie m a li, że i s t n i e j e s u b s t a n c j a , p o rz ą d e k , s t r u k t u r a i s t n i e n i a , i s t o t a rz e c z y i t d . f k t ó r a p r z e k r a c z a c o d z ie n n e d o ś w ia d c z e n ie i do k tó re j d o s tę p ma­ j ą a r t y ś c i . Drudzy n a to m ia s t, id ą c z w ła sz c z a za naukami N i e tz ­ s c h e g o , s t a r a l i s i ę zw ią za ć s z tu k ę z' samym p o to k iem ż y c i a : b y ­ ł a ona d l a n ic h "stan em a n im a lnego w ig o ru ” , ja k p i s a ł B e r e n t, k o m en tu jąc N ie tz s c h e g o . Y /itk ie w ic z w y b rał d ro g ę p ie r w s z ą : i s ­ t o t n i e , k o n te m p la c ja czy p r z e ż y c ie T ajem nicy I s t n i e n i a j e s t n a j­ w y r a ź n ie j k o n te m p la c ją czy p rz e ż y c ie m pewnej s t r u k t u - r у b y tu / j e d n o ś c i w w i e l o ś c i / . N a to m ia st w p o s ta c i a c h sw o ich n ie z lic z o n y c h dandysów, ty ta n ó w , " a s p o łe c z n y c h awanturników b e z form y" - kom prom itow ał n i e u s t a n n i e odmienny s to s u n e k do s z t u ­ k i , t e n , k t ó r y c z y n ił z n i e j po p r o s t u ukoronow anie czy "bo­ d z ie c " ż y c ia . I s t o t n i e , je g o b o h a te ro w ie od l e k t u r y W ild e ra p r z e s z l i n a jw y ra ź n ie j w p ro s t do N ie tz s c h e g o : od p r z e r a f in o w a -n ia d e k a d e -n c ji - do " p o d -n ie c e -n ia i o k r u c ie ń s tw a " . Zawsze j e d ­ nak i n s c e n i z u j ą s o b ie po kom ediancku " d ziw a c z n o ść życicfwą"miast u k o rzy ć s i ę p rz e d m e ta fiz y c z n ą " d z iw n o ś c ią " .

Dokumen em, w którym to c z y s i ę w alka obu k o n c e p c ji s z t u k i , j e s t p o w ie ść "622 u p a d k i B unga", b ęd ąca h i s t o r i ą d o jrz e w a n ia a r t y s t y . Do poglądów w ła śc iw y c h / t j . zgodnych z d o k try n ą ï/ifc- k a c e g o / d o c h o d z i on zarówno w d y s k u s ja c h z p r z y j a c i ó ł m i , j a k w m ił o ś c i do p a n i Akne. M iło ść t a p ro w adzi go do k om p letn eg o za­ k ła m a n ia : r o z p o c z ę ta pod znakiem s e n ty m e n ta ln e g o " tw o rz e n ia ży­ c i a " , kończy s i ę o b rz y d liw ą kom edią s e k s u a ln ą , k t ó r e j s a d y s ­ t y с z n o -m aso ch is ty czn e go c h a r a k te r u o b o je p a r t n e r z y s ą n a jz u ­ p e ł n i e j św iadom i. W podsumowaniu o k a z u je s i ę , ż e " s2tu k a ż y c i a " , ja k ą u p r a w ia ł Bungo, z j a d ł a w nim s z tu k ę t o u t c o u r t .

Otóż t e a t r wydał s i ę W itk ie w ic z o w i s z c z e g ó ln ie p o w o łan y , aby zdemaskować fa łs z y w ą d ro g ę do s z t u k i i fa łs z y w y p o g lą d me­ t a f i z y c z n y w o g ó le : może on bowiem p o k a z ać s z tu c z n o ś ć l u d z k i e ­ go p o stę p o w a n ia i n s t a t u n a s c e n d i, w sam ej k o n d y c ji a k t o r a . 'Я

"Bungu" j e s t moment, w którym świadomość g ry ,w j a k i e j z a n u rz e ­ n i s ą w sz y sc y , p r z e r a s t a w y ra ź n ie w p o trz e b ę t e a t r u . J e s t t o p r z y j ę c i e u p ań stw a de L lo n tf o r t: b ła z e ń s tw a zgrom adzonych tam cyganów a r ty s ty c z n y c h o s i ą g a j ą t a k i e n a p i ę c i e , że r o d z i s i ę

y/śród n i c h m yśl z a ło ż e n ia k a b a r e tu . Ten k a b a r e t b ę d z ie ju ż o - c z y w iśc ie te a tr e m V/i tk a c e g o , "m etafizy czny m n a d k a b a re te m " , ja k o k r e ś l i ł go Boy.

Dr h a b . J a n B ło ń s k i x

B ad an ia k u l t u r y l i t e r a c k i e j i fu n k c ji s p o łe c z n y c h l i t e r a t u r y / S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 8 s t y c z n i a 1970 г . /

2! idaniem a u to r a b y ło o k r e ś l e n ie z a k re s u i c h a r a k te r u swo­ i s t e j p ro b le m a ty k i bad ań k u l t u r y l i t e r a c k i e j . Punktem v /y jś c ia b y ło p rz e p ro w a d z e n ie g r a n ic y m iędzy horyzontem poznaw­

czym wyznaczanym p r z e z p y t a n i a i odp ow ied zi s o c j o l o g i i l i t e ­ r a t u r y a tym, k tó ľ'e wyznacza ty p p y ta ń o o d p o w ie d n io ś c i m ię ­ dzy w zoram i ró ż n y c h zachowań sam ej k u l t u r y a fu n k c ja m i l i t e ­ ra tu r^ - w t e j ż e k u l t u r z e . O dpow iedzi na t e p y t a n i a p o z w a la ją

/

o k r e ś l i ć m ie js c e l i t e r a t u r y w s t r u k t u r z e d a n e j k u l t u r y ja k o j e j i n t e g r a l n e g o s k ła d n i k a . P o z w a la ją o d p o w ie d z ie ć z a s a d n ie na p y t a n i a o k o n k re tn e f u n k c je s p o łe c z n e d a n e j l i t e r a t u r y . L i ­ t e r a t u r a bowiem f u n k c jo n u je , j a k w s z e lk ie tw ory k u l t u r y , po­ p r z e z medium j e j wzorów, wzorów a k tu a liz o w a n y c h w danym m i e j ­ s c u i c z a s i e , a k tu a ln y c h d l a d a n e j z b io r o w o ś c i,je d n y c h w p r z e ­ k r o j u ’ narodowym, d r u g ic h w klasow ym , in n y c h je s z c z e w w ęższych p r z e k r o ja c h , j a k l o k a l n e , zawodowe i t p . A u to r, od w o łu jąc s i ę do przy k ład ó w h is to r y c z n y c h , w skazyw ał s t a ł ą ob ecn o ść p y ta ń d o ty c z ą c y c h p ro b le m a ty k i k u l t u r y l i t e r a c k i e j u w ik łany ch w r o z ­ w a ż a n ia so c jo lo g ó w l i t e r a t u r y XIX i XX r . P rz e p ro w a d z ił rów­ n ie ż k r y ty k ę do m in u jący ch d z i ś w ro zw o ju s o c j o l o g i i l i t e r a t u ­ r y d y rek ty w m e to d o lo g ie z n y c • - k r y ty k ę z p u n k tu w id z e n ia po­ t r z e b poznaw czych b ad ań k u l t u r y l i t e r a c k i e j .

K ry ty k a t a w ykazyw ała, że z ja w is k o l i t e r a c k i e ja k o czy n ­ n ik o k re ś lo n e g o fu n k cjo n o w a n ia s p o łe c z n e g o w y s tę p u je w p r o c e ­ s a c h k o n k re tn y c h wyborów p i s a r s k i c h - z j e d n e j , a c z y t e l n i ­ czy ch z d r u g i e j s t r o n y . O tóż d z i s i e j s z a s o c j o l o g i a l i t e r a t u ­ r y , w p o sz u k iw a n iu c o ra z p r e c y z y j n i e j u s ta l a n y c h z b ie ż n o ś c i s t a t y s t y c z n y c h , d o s ta r c z a nam ,cennych i n ie z b ę d n y c h in fo rm a

-с j i , a l e po m ija p ro b le m aty k ę owych wyborów l i t e r a c k i c h ja k o sk ła d n ik ó w b a r d z i e j skom plikow anych wzorów d a n e j k u l t u r y , w o s ta te c z n y m rach u n k u w r e s z c ie , mówiąc języ k iem R uth B e n e d ic t, t zw. ’’wzorów ż y c ia ” , ja k np. s o c ja liz m czy faszy zm .

A u to r z k o l e i d a ł szczeg ó ło w y o p is m eto d o lo g ic z n y p rz y k ła ­ dowo w ybranych m o n o g ra fic z n y ch a n a l i z z d z ie d z in y badań k u l ­ t u r y l i t e r a c k i e j . Przykładem b y ł a , po p ie r w s z e , a n a l i z a M ikai Popa, d o ty c z ą c a pewnego f o lk lo r y s ty c z n e g o t e k s t u b a llad o w eg o w jeg o zw iązk ach z wzoram i o k re ś lo n y c h zachowań lyťualnych l u ­

dowej k u l t u r y ru m u ń s k ie j. Po d r u g ie zaś a n a liz a B a c h tin o w sk ie j k o n s t r u k c j i m odelu l i t e r a t u r y karn aw ałow ej na przy kład zie tw ó r­

c z o ś c i R a b e la is w id z ia n e j z p e rsp e k ty w y j e j f u n k c j i s p o łe c z ­ nych w zw iązkach ze wzoram i ludow ej k u l t u r y śm iechu przeło m u Ś re d n io w ie c z a i R e n e sa n su . A u to r w w yniku ty c h a n a l i z o k r e ś l i ł b l i ż e j s w o is to ś c i po­ s tę p o w a n ia badawczego d o ty c z ą c e g o k u l t u r y l i t e r a c k i e j .W s k a z a ł m ie js c e w tym p o stę p o w a n iu h i p o te z h is to r y c z n y c h i i c h w eryfi­ k a c j i o ra z h ip o te z s é m io lo g ie znych i i c h k o n t r o l i . li z a k o ń c z e n iu z a ry so w a ł program p ro b le m a ty k i badań k u l t u ­ r y l i t e r a c k i e j , w sk azu jąc na k r ą g z a g a d n ie ń d o ty c z ą c y c h , po p ie r w s z e , r ó l s p o łe ć z n y c h p i s a r z y w d a n e j k u l t u r z e , po w tó r e , typów s p o łe c z n y c h c z y te ln ik ó w /w ra z z p o ś re d n ik a m i i t p . / w t e j ­ że k u l t u r z e , a w r e s z c ie , po t r z e c i e , s w o is te g o w łą c z a n ia s i ę l i t e r a t u r y p o p rz e z j e j d z i e ł a w ró ż n o ro d n e , ja k mówi F r a n c a s - t e l , t r y b y d z i a ł a ń lu d z k ic h uwzorowanych w t e j ż e k u l t u r z e .

Tego r o d z a ju b a d a n ia prow adzone s ą po d ru g ie j w o jn ie św ia ­ to w e j w w ie lu k r a j a c h . Ciekawe c a łe o ś ro d k i mamy w Związku R ad zieck im , we F r a n c j i , we W ło szech , w USA. W r e f e r a c i e p oda­ ne z o s t a ł y k r ó t k i e in fo rm a c je na tem a t i c h p u b l i k a c j i , głów­ nych o s ią g n i ę ć i p e n e tro w a n y c h o s t a t n i o zakresów k u l t u r y .

P r o f . d r S te f a n Ż ó łk ie w sk i

/S tr e s z c z e n ie odczytu o g ło s z o n e g o dnia 22 sty c z n ia 19?u г . /

o znaczy słowo " c z ło w ie k " ? Ja k w y eksplikow ać to słowo p r z y

pomocy słów se m a n ty c z n ie p r o s t s z y c h , n a j l e p i e j - p r z y po­ mocy słów n i e d e f in i o w a l n y c h ?

John Locke p i s a ł p r z e d n ie m a l t r z y s t u l a t y : "Nazwy i d e i p r o s t y c h n i e d a d z ą s i ę d e f i n i o w a ć , n a t o m i a s t można d é f i n i ować nazwy w s z e l k i c h i d e i z ło ż o n y c h . 0 i l e wiem, n i k t d o t ą d s i ę n i e z a s t a n a w i a ł , j a k i e słow a można d e f i n i o w a ć , a j a k i c h n i e można; i t o , j a k s k ło n n y je s te m mniemać, c z ę s t o j e s t powodem z a c i ę ­ t y c h sporów i n i e j a s n o ś c i w d y s p u t a c h " . Wydaje s i ę , ż e d z i ś - po u pły w ie t y c h t r z e c h s t u l e c i - można p o w tó rzy ć słowo w słowo

z d a n ie Locke*a .

Mój c e l - t o wykonać z a d a n ie p o sta w io n e p r z e z L o c k e ’a / i i n n y c h / . E k s p l i k a c j a słow a " c z ło w ie k " - t o je d e n z kroków na dro d ze do r e a l i z a c j i t e g o z a d a n i a .

Czy słowo " c z ło w ie k " j e s t n i e d e f i n i o w a l n e ? Wydaje s i ę , że n i e można bowiem w y ró ż n ić c z ę ś c i w s p ó ln e j w z n a c z e n iu s łó w : " c z ł o w i e k " , " M a r s ja n i n " , " a n i o ł " , " r u s a ł k a " , "Bóg". E k s p l i k a ­ c j a , k t ó r e j poszu k ujem y , musi zdać z t e g o s p ra w ę , w y d z i e l a j ą c ową c z ę ś ć w sp ó ln ą . Wydaje s i ę , że do t e g o c e l u p o s ł u ż y ć może słowo " i s t o t a " . Słowo " i s t o t a " przyjm iemy zatem za n i e d e f i n i o - w a ln e , a p rzy je g o pomocy p o s ta ra m y s i ę w yeksplikow ać słow o

" c z ł o w i e k " .

Proponujemy n a s t ę p u j ą c ą fo rm u łę d e f i n i c j i / e k s p l i k a c j i słow­ n e j / :

Kto "my"? - Ja mówiący, i t y , do którego mówię. Nadawca i odbiorca.

Ale słowa: "mówiący" i "słuchający", "nadawca" i "odbior­ ca", same do e k s p lik a c ji nie wchodzą. Do e k s p lik a c ji wchodzi ty lk o zaimek /p o r. następujące wyrażenia: "kobiety ta k ie jak my", "osoby w naszym wieku" i t p. ; zaimek odnosi s ię o czyw iście

i do nadawcy, i do od b iorcy/.

x Zapowiedziany w programie t y t u ł odczytu brzm iał: "Semantyka zdań o zw ierzętach".

Z a d a n ie , k t ó r e s o b ie staw iam y, n ie p o le g a na tym ,aby s f o r - mułować em piryczne k r y te r iu m p o z w a la ją c e o d ró ż n ić c z ło w iek a od n ie - c z ło w ie k a . C hodzi nam z u p e łn ie o co in n e g o : o z n a le z ie n i e fo rm u ły s ło w n e j, k t ó r a pokazyw ałaby, co mamy w i s t o c i e na o y ś - l i w ted y , k ie d y używamy w n a szy c h w ypow iedziach słó w : " c z ł o ­ w ie k 11, " l u d z i e " . Formuły zbudowanej ze słów b a r d z i e j elem en­ t a r n y c h .

K iedy mówimy: " d z i e c i " , raamy na m y ś li: " ch ło p c y i dziew ­ c z y n k i" . K iedy mówimy: " c h ło p c y " , mamy na m y ś li: " i s t o t y ta k ie ja k t e , k t ó r e s i ę s t a j ą m ężczyznam i". K iedy mówimy : "d ziew czyn ­ k i " , mamy na m y ś li: " i s t o t y t a k i e ja k t e , k t ó r e s i ę s t a j ą ko­ b i e t a m i " . K iedy mówimy: " k o b ie t y " , mamy na m y ś li: " lu d z ie t a ­ cy j a k c i , w c i a ł a c h k tó r y c h mogą p ow stać c i a ł a in n y c h l u d z i " . K iedy mówimy: "m ę ż c z y ź n i", mamy na m y ś li: " l u d z i e , k tó r z y nie s ą k o b ie ta m i" . K iedy mówimy: "lu d zie",m am y na m y ś li: " i s t o t y t a k i e j a k my".

Dr h a b . Anna W ie rzb ic k a x

Rozważań o sym bolizm ie c ią g d a ls z y

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 5 lu te g o 1970 г . /

i ^ z ę ś ć p ie rw s z a re fe ro w a n e j ro zp ra w y , z a ty tu ło w a n a " P o ję -^ c i e sym bolu w o k r e s ie M łodej P o l s k i " , p rz e d s ta w io n a b y ła na k o n f e r e n c j i p o św ię co n e j problemom t e o r i i i h i s t o r i i p o e z j i Д / a r s zawa, 9-'11 g ru d n ia 1 9 6 8 /. O becnie s łu c h a c z e p o z n a li dwa fra g m e n ty p o z o s t a ł e j c z ę ś c i ro zp ra w y , k t ó r a w c a ł o ś c i n o s i t y ­ t u ł : " S y m b o listy c z n a t e o r i a p o e z j i " .

P ie rw sz y z p rz e d s ta w io n y c h fragm entów d o ty c z y ł u s to s u n k o ­ w ania s i ę s y m b o lis ty c z n e j t e o r i i p o e z ji do z a g a d n ie n ia ję z y k a A u to rk a z w ró c iła uwagę na eksponowaną wówczas o p o z y c ję : m il­ c z e n ie - słow o / o p o z y c j i t e j odpowiada w dalszym o d n i e s i e n iu in n a : m is ty k - a r t y s t a / . Na t l e t e j o p o z y c ji w y ra ź n ie j z a ry s o ­ wuje s i ę d ążn o ść ówczesnych p i s a r z y do s tw o rz e n ia w łasnego j ę ­ zyka p o e ty c k ie g o , ję z y k a in n eg o n iż te n ,k tó r y m p osłu gujem y s i ę na co d z ie ń , t a k i e g o , k t ó r y , p ró b u ją c s p r o s t a ć w a rto śc io m "n ie­

w y rażaln ym ", z n o s i w ła ś n ie ową antynom ię słow a i m ilc z e n ia .T a ­ k i ję z y k , w yodrębniony z o g ó ln e j, do in n y c h celów n iż tw ó r­ c z o ść p o e ty c k a s łu ż ą c e j masy ję z y k o w e j, s ta n o w i m a te ria ł tw ó r­ czy d la p o e ty /p o tr z e b a ta k ie g o m a t e r i a ł u okazyw ała s i ę ja s n a w m ia rę w z ro s tu o g ó ln y ch t e n d e n c j i s p e c j a l i s t y c z n y c h / . Ekspo­ now anie problem u owego m a t e r i a ł u tw ó rczego p ro w a d z iło do apo­ te o z y sło w a / f i l o z o f i c z n a k o n c e p c ja e le m e n tu tw ó rc z e g o : Logo­ s u / , a ta k ż e - do je g o h e r m e ty z a c ji. K o n k retn e w sk a z a n ia do­ ty c z ą c e spo sob u tw o rz e n ia owego ję z y k a p o e ty c k ie g o p o d k r e ś l a ­ ł y p r z e s u n i ę c i e z f u n k c j i se m a n ty cz n e j do s t y l i s t y c z n e j , a ta k ż e z f u n k c j i in fo r m a c y jn e j do e w o k a c y jn e j. /Z g o d n ie z ne­ g a c ją f u n k c j i in fo rm a c y jn e j ję z y k a p o e ty c k ie g o ów cześni p i s a ­ r z e o p o w ia d a ją s i ę za em o cjo n aln ą t e o r i ą p o w s ta n ia j ę z y k a / . Z ap rze c z o n a z o s t a j e a r b i t r a l n o ś ć sło w a -z n a k u ,d ą ż y s i ę - p r z y ­ n a jm n ie j w t e o r i i - do a u to n o m ii słow a - sa m o d z ieln e g o p r z e d ­ m io tu . Fragm ent d r u g i d o ty c z y ł k a t e g o r i i s u g e s t i i , k a t e g o r i i , k t ó ­ r a łą c z y s i ę ś c i ś l e z em ocjonalnym c h a ra k te re m t e o r i i symbo­ l i a u . /<7 zw iązku z owym emocjonalnym c h a ra k te re m anówione z o - s t ły ró ż n e sposoby i n t e r p r e t a c j i te rm in u " l ’ é t a t d ’Sme"w l i ­ t e a tu r z e p o l s k i e j , m .in . " n a s t r ó j " I .M a tu s z e w s k ie g o /.N a s tę p ­ n ie zwrócono uwagę na ś c i s ł e p o w ią z an ia ów czesnego sym bolu z k a t e g o r i ą s u g e s t i i , p o d k r e ś l a j ą c ' je d n o c z e ś n ie r ó ż n ic ę z w iąza­

n ą , w p rzy p a d k u s u g e s t i i , z p rz e s u n ię c ie m a k c e n tu z z a g a d n ie n e p is te m o lo g ie z n o -o n to lo g ic z n y c h na z a g a d n ie n ia p r a k ty c z n o - u - żytkowe / o d d z ia ły w a n ie /.

Z zasad y s u g e s t i i wzorowanej na muzyce w ypływ ały w skaza­ n ia d la ję z y k a p o e ty c k ie g o , podobne do ty c h , do k t ó r y c h do­ prow adza każdy w a ż n ie js z y elem ent ó w czesnej p o e ty k i. J e s t t o

zatem te c h n ik a e k s p r e s j i p o ś r e d n i e j , e k w iw a le n ty z a c ji, t r a n s ­ p o z y c j i : p r z e s u n i ę c i e z f u n k c j i in f o r m u ją c e j do f u n k c j i ewo- k u j ą c o - i h k a n t a c y j n e j , zerw an ie z d u a lis ty c z n y m p o ję c ie m " z n a ­ k u " , k tó rem u odpowiada k o n k re tn y d e s y g n a t na r z e c z a u to n o m ii

o p a r t e j na s t o p i e n i u znaku i d e s y g n a tu w w a r to ś ć nową. S pecy­ f ic z n y w kład s u g e s t i i p o le g a na w prow adzeniu e le m e n tu aktyw ­ n o ś c i w p e r c e p c j i p o e z j i . U k s z ta łto w a n ie d z i e ł a ze w zględu na ów aktyw ny ty p p e r c e p c j i może być d w o jak ieg o r o d z a j u : w p r z y ­ padku p ierw szym , p rag n ą c w ciągnąć c z y t e l n i k a do w s p ó łp ra c y , do

r e a l iz o w a n i a - je d y n ie zazn aczo n y ch - m o żliw o śc i z a w a rty c h w proponowanym d z i e l e , o p e ru je s i ę "b lo kam i m ile z e n i a " , r e a l i z o ­ wanymi p r z y pomocy ro z m a ite g o r o d z a ju chwytów o p a rty c h na e - l i p s i e , na szczeg ó ln y m r o d z a j u s k ł a d n i , na w y k o rz y s ta n iu moż­ l i w o ś c i sem an ty czn y ch sło w a i t p . ; w przypadku, drugim - s z e r o ­ ko wówczas rozpow szechnionym - a k ty w iz a c ja d o ty c z y ła w y łą c z ­ n ie s t r o n y u c z u c io w e j: c h o d z iło m ian o w icie o zm uszenie c z y te l­ n ik a do u l e g ł o ś c i wobec p o e ty , k t ó r y p r a g n ie n a r z u c ić p ew ien n a s t r ó j , s tw o rz y ć pewną a u r ę . S t y l e li p ty c z n y z o s t a j e t u wy­ p a r t y p r z e z w ie lo s ło w ie , p r z e z p o w ta rz a ją c e s i ę na z a s a d z ie l e i t m o t i v u r e f r e n y .

Tym drugim typem o d d z ia ły w a n ia , p o leg a jąc y m na w y łą c z e n iu d z i a ł a l n o ś c i i n t e l e k t u i w o l i , z a j ę t o s i ę w r e f e r a c i e s z e r z e j . O kazało s i ę bowiem - w w yniku b adań - że s u g e s t i a n ie s ta n o w i k a t e g o r i i z w ią z a n e j w y łą c z n ie z d z ie d z in ą p o e z j i . S u g e s t i a , z b liż o n a do h ip n o z y , z n a la z ła s i ę w om awianej epoce w cen tru m z a in te r e s o w a ń r o z m a ity c h d y s c y p lin naukowych: p s y c h i a t r i i , p s y ­ c h o l o g i i s p o ł e c z n e j , a n t r o p o l o g i i k u l tu r o w e j , w r e s z c ie - e s t e ­ t y k i .

W z a k o ń c z e n iu p o d k r e ś lo n o , że k a te g o r ia s u g e s t i i,p o k r y w a ­ j ą c a s i ę w dużym s to p n i u z k a t e g o r i ą sym bolu,pom agała w pod­ j ę c i u pró by w y tłu m a c z e n ia , na czym p o le g a p e r c e p c ja p o e z j i no­ w o c z e s n e j. P o e z ję t ę n a le ż y m ian o w icie o d b ie r a ć i n a c z e j a n i ­ ż e l i p r z e k a z z a w ie r a ją c y p e w ie n zasób i n f o r m a c j i , że n ie j e s t spraw ą n a jw a ż n ie js z ą " ro z u m ie n ie " u tw o ru p o e ty c k ie g o ,ż e można mu s i ę poddać t a k , ja k s i ę p o d d a je m uzyce, ja k s i ę k ie d y ś poddawano m a g ii r y t u a l n e j . W p o e z j i t e j n a le ż y w yszukiwać za­ w a r te s y g n a ły , r o z w ija ć n ie d o p o w ie d z e n ia , tw orzyć w a r ia c je i n ­ t e r p r e t a c y j n e na tem a ty z aled w ie z a z n a c z o n e , jednym słowem: t r a k t o w a ć #p o e z ję p rz e d e w szy stk im ja k o w i e l o r a k i s ty m u la n t, ja k o w ie lk ą m o żliw o ść.

Dr M aria P odrąza-K w iatkow ska x

P i o t r W ysocki - b o h a te r rom antyczny

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 19 lu te g o 1970 г . / Z ie le m r e f e r a t u b y ło wyeksponowanie na p r z y k ła d z ie b i o -^ g r a f i i P i o t r a W ysockiego dwóch z a g a d n ie ń : p ie rw s z e - to c h a r a k t e r r e l a c j i zach o d zący ch m iędzy p rz e b ie g ie m ż y c ia k o n

-k r e tn e g o c z ło w ie -k a a w s p ó łc z e ś n ie mu -k s z ta łto w a n y m i w l i t e r a ­ t u r z e w zorcam i osobowymi; d r u g ie - p o w ią z a n ia m iędzy a u t e n t y ­ czn ą p o s t a c i ą h i s t o r y c z n ą a n a r a s t a j ą c ą wokół j e j n azw isk a i fu n k c jo n u ją c ą w t r a d y c j i narodow ej le g e n d ą .

Z p u n k tu w id z e n ia a n a li z y p o j ę c i a " b o h a te r a ro m a n ty cz n e ­ go” ż y c io r y s W ysockiego w ydaje s i ę s z c z e g ó ln ie i n t e r e s u j ą c y . B o h a te r n i e p r z e c i ę t n e j m ia ry , i d e a l n i e odpowiada f u n k c jo n u ją ­ cemu p o w szech n ie s te r e o ty p o w i b o h a te r a ro m an ty czn eg o , choć n ig d y n ie zn ajd ow ał s i ę 'w z a s ię g u o d d z ia ły w a n ia i d e o l o g i i r o ­ m a n ty c z n e j, b y ła mu ona n ie zn a n a. T o też do m odelu b o h a te r a rom an ty cznego d o sk o n a le p a s u je s c h e m a ty c z n ie u j ę t a b i o g r a f i a W ysockiego, i d e a l n i e w duchu romantycznym d ad zą s i ę z i n t e r ­ p re to w a ć je g o p a t r i o t y c z n e czyn y. Brak n a to m ia s t temu ż y c io ­ ry so w i ro m a n ty c z n e j św iad o m o ści; cechy rom anty czne p o ja w ia ją s i ę w n i e j - le c ? w w i ę z ie n iu d o p ie r o , ex p o s t d z i a ł a l n o ś c i na forum p u b lic z n y n . A zatem : o k r e ś lo n e w zorce osobowe b y ły n i e z a le ż n e od s i e b i e , a ró w n o le g le w c z a s ie r e a liz o w a n e dwo­ ja k o : w l i t e r a t u r z e i w r y c i u . B o h a te r, wychowany - ja k f i l o ­ m a c i, ja k W ysocki - w duchu p r z e j ę t e g o z O św iecen ia wzoru dob­ r e g o o b y w atela i p a t r i o t y , chcąc r e a liz o w a ć t e i d e a ł y w s y t u ­ a c j i p o r o z b io r o w e j, w n a tu r a ln y sposób w c h o d z ił na d ro g ę z a ­ chowań odczytyw anych p ó ź n ie j ja k o typowe d la m odelu osobow oś­ c i ro m a n ty c z n e j. Romantyzm o k a z a ł s i ę d l a l u d z i t e j e p o k i p o ­ s ta w ą n a t u r a l n ą , r e a liz o w a n ą i w ż y c iu , i w l i t e r a t u r z e .

Sprawa d ru g a - t o p y t a n i e , w j a k i e j m ie rz e le g e n d a n a w ią ­ z u je do a u te n ty c z n e j p o s t a c i h i s t o r y c z n e j , с zy i j a k i e s ą g r a ­ n i c e d o w o ln o śc i im putowanych b o h a te ro w i p rz e k o n a ń ideow ych? P y ta n ie o t y l e i s t o t n e , że h i s t o r y c z n ą osobę P i o t r a W ysockie­ go z f u n k c jo n u ją c ą w św iadom ości narodow ej le g e n d ą ł ą c z ą t y l ­ ko dwa a u te n ty c z n e e le m e n ty - je g o nazw isko i f a k t , że dowo­ d z i ł podchorążym i w d n iu 29 l i s t o p a d a . Je d n a t y lk o noc zamk­ n ę ła i w y ty c z y ła je g o prawa do m ie js c a w p a m ię c i potom nych. D la le g e n d y o Wysockim je g o d a ls z a b i o g r a f i a z u p e łn ie nie j e s t i s t o t n a . Je d e n t y lk o g e s t , l e c z n a jw s p a n ia le j w duchu rom an­ tyzm u d a ją c y s i ę o d c z y ta ć , n a d a ł nazw isk u W ysockiego w a r to ś ć s y m b o lic z n ą . S t a ł o s i ę ono symbolem ro m a n ty c z n e j postaw y i r o ­ m antycznego czynu.

Lecz -ag en d arn y P i o t r W ysocki odpowiada h is to ry c z n e m u p ierw ow zoro w i. H i s t o r i a i le g e n d a d o k o n a ły bowiem wobec je g o

osoby z a b ie g u a n a lo g ic z n e g o : h i s t o r i a p r z e tw o r z y ła n a ty c h m ia s t c z ło w ie k a czynu r a n g i lis to p a d o w e j w c z ło w ie k a d o sk o n a le r o ­ m a n ty c zn e g o , o ro m a n ty cz n e j św iad o m o ści, le g e n d a - od r a z u w

tw ó rcy czynu t e j m ia ry b o h a te r a ro m antycznego o d k r y ła .

Dr A lin a Kowalezykowa x

SPRAWOZDANIA Z PODRÓŻY NAUKOWYCH S p raw ozd an ie z p o d ró ży naukowej do P r a g i

/1 3 IX - 3 X 1969 г . /

W

o k r e s i e od 13 IX do 3 X 1969 r . przep ro w ad załam k w eren­ dę p o l s k i c h l i t e r a r i ó w o św ie c e n io n y c h w z b io r a c h r ę k o ­ pisów n a s tę p u ją c y c h b i b l i o t e k p r a s k i c h : L i t e r á r n í A rc h iv P a­ rná t n i k a N árodního P ís e m n ic tv u na S tra c h o w ie , N áro dn í Muzeum, U n i v e r s i t n í K nihovna, S lo v a n sk á K nihovna, K a p i t u l n í K nih ov na.

Przew odnikiem po z b io r a c h b y ły u d o s tę p n io n e mi k a t a l o g i rę k o p is ó w , rukow ane, rę k o p iśm ie n n e i k a rtk o w e .P ró c z te g o ko­ r z y s ta ła m z u p rzejm y ch wskazówek p o lo n is tó w p r a s k i c h : p r o f , d r a K a ro la K r e j č i 'e g o i d y r e k to r a S lo v a n s k ie j K n ih o v n í d r a F r a n c is z k a S t r a n d l a .

P o lo n ik a z b adanego p r z e z e mnie o k re s u z n a la z ła m je d y n ie w z b io r a c h Muzeum Narodowego / l i t t e r a r i a / i Archiwum L i t e r a c ­ k ie g o / k o r e s p o n d e n c j a / ; w B i b l i o t e c e U n iw e r s y te c k ie j z n a la z ­ łam n a to m ia s t i n t e r e s u j ą c ą k s ię g ę g o ś c i b i b l i o t e k i , prow adzo­ ną s k r u p u l a t n i e ju ż od r . 1782 i , w p r z e c iw ie ń s tw ie do p a ­ m iątkow ych k s i ą g W.Hanki i Muzeum Narodowego /r k p s y Muz. N ar. sy g n . IX H 2 5 , IX A 3 5, IX H 2 2 / , d o tą d p r z e z badaczy p o l ­ s k i c h n ie w y k o rz y s ta n ą .

Przeprow adzona kw erenda z uw agi na stosunkow o n ie w ie lk ą i l o ś ć p o l s k i c h l i t t e r a r i ó w o św ieceniow ych w wyżej w ym ienio­ nych z b io ra c h p r a s k i c h p o z w o liła na s p o rz ą d z e n ie p e łn e j i szcze­ gółowe,] ic h r e j e s t r a c j i . R e j e s t r a c j a t a , po s k o n fro n to w a n iu n a s tę p n ie ze znanymi p u b lik a c ja m i- o p a rty m i na z b io r a c h c z e s ­ k i c h , u k a z u je , że w ię k s z o ś ć s p o ś ró d z a p is a n y c h p o z y c j i , głów­

n ie k o r e s p o n d e n c ji, p r z e s z ł a ju ż p r z e z d ru k w p r a c a c h F .L .C z e - la k o w s k ie g o , V/,A.F ra n c ewa, M .S zyjkow skiego, S. W ie rćz y ń sk ieg o czy - o s t a t n i o - A .K nota, J.W .O p atrn eg o i J .S ta r n a w s k ie g o ,b ą d ź t e ż z o s t a ł a tam odnotow ana. N iem niej r e j e s t r ów u ja w n ił k i l k a ­ n a ś c ie p o z y c ji d o tą d n ie znanych w z g lę d n ie p ub lik o w an y ch t y lk o w d ro b n y ch fra g m e n ta c h .

O b fite g o p lo n u do b i o g r a f i i p i s a r z y d o s ta r c z y ł o p r z e j ­ r z e n i e wpisów p o l s k i c h do k s ią g pam iątkow ych W.Hanki i Muzeum Narodowego, a z w ła sz c z a B i b l i o t e k i U n iw e rs y te c k ie j ,ukazują с n ie znane d o tą d p r z y s t a n k i p r a s k i e k i l k u n a s t u a u to r ó w ,a w śród n ic h Ig n ac e g o K r a s ic k ie g o /w końcu l i p c a 1795 г . / .

Omówiona w yżej p r a c a p o z w o liła mi na w prow adzenie u z u p e ł­ n ie ń i u ś c i ś l e ń do s u p le m e n tu do " B i b l i o g r a f i i l i t e r a t u r y p o l ­ s k i e j wg L i t e r a t u r y p o l s k i e j G .K o rb u ta ", tomy 4 - 6 : "O św iece­ n i e " ; zamówione m ik ro film y u m o żliw ią p u b l i k a c j ę w a ż n ie js z y c h te k s tó w d o tą d n ie o g ło sz o n y c h lu b t e ż o g ło sz o n y c h w w yd aniach nienaukow ych i tru d n o d o s tę p n y c h ; s p o rz ą d z o n y r e j e s t r - n b. p a ­ r o k r o t n i e u z u p e łn ia n y n a c i s k a m i au to ró w n ie wym ienionymi w k a ­ t a l o g a c h i r ę k o p is a c h p r a s k i c h - d o s ta r c z a ć b ę d z ie t r w a ł e j i n ­ f o r m a c j i o rę k o p iśm ie n n y c h p o lo n ik a c h o św ie c e n io n y c h w z b io ­ r a c h b i b l i o t e k P r a g i.

Na m a r g in e s ie kw erendy o św ie ce n io w e j z a trz y m a ły m oją uwa­ g ę : 1 . rk p s M uz.Nar. sy g n . IX H 18 - p o k r e ś lo n y w r .1 8 4 0 p r z e z c e n z o ra p r a s k ie g o z b io r e k p i e ś n i W.Hanki w p o lsk im p r z e k ł a d z i e /mimo że zak w estio n ow an e, a tłu m aczo n e b a rd z o w i e r n i e , p i e ś n i w l a t a c h - 1 8 J 1 . i 1841 u k a z a ły s i ę w o r y g in a le c z e s k im ! /, k t ó r y w r e z u l t a c i e - ja k s i ę w ydaje - n ie d o c z e k a ł s i ę d ru k u / n i e zna­ j ą go k a t a l o g i b i b l i o t e k p r a s k i c h i b i b l i o g r a f i a E s t r e i c h e r a / ; 2 . m a t e r i a ły do ż y c ia i tw ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j W i t a l i s a Grzy­ b o w sk ieg o , n ie znane a u to ro w i je g o b i o g r a f i i w "P o lsk im Słow­ n ik u B io g ra fic z n y m " , a w śród n ic h t r a g e d i a w ierszem w 5 a k ta c h p t . "Wanda" / r k p s M uz.Nar. sy g n . X E 1 1 / .

W c z a s ie p o b y tu w P r a d z e , d z i ę k i u c z y n n o ś c i d r M iriam Bo- h a t c o v e j , k i e r u j ą c e j d z ia łe m b i b l i o g r a f i i w Ú sta v u ja z y k ů à l i ­ t e r a t u r ČAV, zapoznałam s i ę t e ż z w a ż n ie js z y m i prowadzonymi a k t u a l n i e p rac a m i nad b i b l i o g r a f i ą r e tr o s p e k ty w n ą l i t e r a t u r y

c z e s k i e j , co w z b o g a c iło moje d o ś w ia d c z e n ia b i b l i o g r a f i c z n e . Dr E l ż b i e t a A leksandrow ska

Spraw o zd an ie z p o b y tu naukowego w ZSRR /3 0 - XI - 13 X II .1969/

" O o b y t mój w ZSRR tr w a ł dwa ty g o d n ie . P rz e z p ierw sz y ty ­ d z ie ń pracowałam w Moskwie,w I n s t y t u c i e Języka R o sy jsk ie g o AIT o ra z w I n s t y t u c i e Słow ianoznaw stw a AK, od 8 do 13 X II - we Lwo­ w ie , w S e k to rz e D i a l e k t o l o g i i I n s t y t u t u ITauk S p o łe cz n y c h UAIT. W Moskwie naw iązałam k o n ta k ty z naukowcami ra d z ie c k im i z a j ­ m ującym i s i ę zag ad n ien iem gwar m ie sz an y c h o ra z zagad nien iem p ro cesó w zach o d zący ch we y /sp ó łczesn y ch gw arach na t e r y to r iu m ZSRR. Odbyłam k o n s u lt a c je naukowe z p r o f . R.I.Awanesowem, L. M aslennikow ą / k t ó r a opracow uje p o ls k ą gwarę je d n e j ze w si po­ ło ż o n y c h na te r y t o r i u m L ite w s k ie j SRR/ o ra z T.Kogotkową iL .K o - s a tk in e m / k t ó r z y z ajm u ją s i ę z a g a d n ie n ia m i zmian w s y s te m ie le ­ ksykalnym gwar w ybranych w s i / . Uzyskałam ta k ż e cenne dane b i ­ b l i o g r a f i c z n e i p rz e s tu d io w a ła m , n ie d o s tę p n e w P o ls c e » m a te ria ­ ł y z X i XI K o n f e r e n c ji D i a l e k t o l o g i c z n e j .

Głównym celem p o b y tu we Lwowie b y ło porów nanie i sp raw d ze­ n ie w ła s n e j k a r t o t e k i le k s y k a l n e j - z a w ie r a ją c e j m a te ria ły zeb­ ra n e w gwarze r e p a t r i a n tó w z U k ra in y , z a m ie sz k a ły c h o b e c n ie na Z iem iach Z ach od n ich - z k a r t o t e k ą A tla s u Gwar Z ach o d n iej U kra­ i n y , a ta k ż e w t e r e n i e . P r z e jr z a ła m i w ypisałam i n t e r e s u j ą c e mnie dane ze 150 map A tla s u Gwar U k r a iń s k ic h .

P rz e z je d e n d z ie ń pracow ałam w t e r e n i e , we w si B iskow ice pow. Sambor, g d z ie w ypełn iłam c z ę ś ć k w e s tio n a r iu s z a l e k s y k a l ­ nego /o k o ło 200 p y t a ń / o ra z z a p is a ła m t e k s t y gwarowe. Uzyskane m a t e r i a ł y s ą b a rd z o c e n n e, s ta n o w ią bowiem t ł o porów naw cze, a zarazem s p ra w d z ia n p r z y opracow yw aniu sło w n ic tw a r e p a t r i a n tó w z USRR, nad którym a k t u a l n i e p r a c u j ę .

Dr H elena Zduńska Z ak ład Językoznaw stw a

S praw ozdanie z p o b y tu naukowego w SSER /3 0 2 1 - 1 3 211 1 9 6 9 /

W f c z a s ie p o b y tu w ZSRR pracow ałam w Moskwie i w M ińsku. W I n s t y t u c i e Języ k a R o s y js k ie g o w Moskwie omówiłam z s e ­ k re ta rz e m do spraw L in g w isty c z n e g o A tla s u O g ó ln o sło w ia ń sk ie g o - p . W.Kennową, m iędzy innym i problem y zw iązane z o rg an iz o w a ­ niem n a j b l i ż s z e j k o n f e r e n c j i LAO, k t ó r a o d b ę d z ie s i ę w P o l ­ i c e w k w ie tn iu 1970 r .

W ykorzystałam m iejscow y k a ta l o g Z ak ład u w ynotow ując pozy­ c je d o ty c z ą c e z a g a d n ie n ia i n t e g r a c j i języ k o w ej w Z i^ ire sie gwar ję z y k a r o s y j s k i e g o . /Z a g ad n ie n ie m i n t e g r a c j i języ k o w ej w m ie­ szanym śro d o w isk u gwarowym na Ziemiach. Z acho dn ich w P o ls c e zajm u ję s i ę od p a ru l a t » /

Z d r d r K o satk in em , Kogotkową, M aslennikow ą p r z e d y s k u to ­ wałam z a g a d n ie n ie i n t e g r a c j i językow ej /m eto d y b adań i o p ra ­ cowywania m a te r ia łó w /. R e z u lta te m ty c h rozmów b y ło m .i n . u z y s ­ k a n ie p a ru ważnych d l a p r a c prow adzonych w Z a k ła d z ie p o z y c ji b i b l i o g r a f i c z n y c h .

W M ińsku p r z e z dwa d n i przebyw ałam na bad an i ach d i a l e k t o - lo g ic z n y c h we w si M ic h a lis z k i / r e j o n O s tr o w ie c /.

W ykorzystałam ró w n ież m a t e r i a ły / le k s y k a z z a k re s u t e r m i­ n o l o g i i r o l n i c z e j / d o ty c z ą c e gwar p o l s k i c h w ZSRR,a z n a jd u j ą ­ ce s i ę w k a r t o t e c e gwarowej S e k to ru Językoznaw stw a O gólnego I n s t y t u t u Językoznaw stw a im. J .K o ła s a w M ińsku.

rg g o d n ie z planem p rzedstaw ionym P o l s k i e j A kadem ii Nauk, swój c z te ro m ie s ię c z n y p o b y t w P a ry żu na sty p en d iu m Rzą­ du F ra n c u s k ie g o p o św ię ciłem p rz e d e w szy stk im stu d io m nad zw iązkam i S ta n is ła w a B rzozow skiego ze w s p ó łc z e s n ą mu m y ślą

Dr Anna B a sa ra Z ak ład Językoznaw stw a

S praw ozdanie z p o b y tu naukowego w P a ry żu /P a r y ż , 5 XI 1969 r . - 6 I I I 1970 г . /

f r a n c u s k ą . P ro b lem aty k a t a sta n o w ić na ważny e le m en t planow a­ n e j p r z e z e m nie rozpraw y h a b i l i t a c y j n e j » k t ó r e j tematem ma być tw ó rc z o ś ć S ta n is ła w a B rzo zo w sk ieg o . B rzozow ski w i e l o k r o t n i e ,.; ró ż n y c h o k re s a c h sw ej d z i a ł a l n o ś c i , powoływał s i ę na d z i e ł a t a k i c h f r a n c u s k ic h p i s a r z y i f ilo z o f ó w , j a k : H e n ri B erg so n , G eorges S o r e l , M aurice B a r r e s , C h a rle s M aurra s ,E d o u a rd Le Roy, M aurice B lo n d e l. Sprawą n ie z m ie rn e j w agi d la oceny c a ł o k s z t a ł ­

t u m y ś li B rzo zo w sk ieg o , o d tw o rz e n ia j e j s t a ł y c h , podstaw owych p y ta ń i , z d r u g i e j s tr o n y - z a k re s u e w o lu c ji, j e s t s z c z e g ó ło ­ wa a n a l i z a ty c h związków, o b s z a ru i s to p n i a ew en tu aln y ch

z b ie ż n o ś c i . B l i ż s z e z b a d a n ie n ie ty lk o tw ó rc z o ś c i wspom nia­ nych m y ś l i c i e l i , a l e p rz e d e w szy stk im i c h r e c e p c j i w epoce w s p ó łc z e s n e j Brzozowskiem u / r z e c z d o ty c z y m a te ria łó w v; ogrom­ n e j c z ę ś c i n ie d o s tę p n y c h w P o l s c e / , r a z je s z c z e p o t w i e r d z ił o p e łn ą o r y g in a ln o ś ć m y ś li p o ls k ie g o f i l o z o f a , z u p e łn ie s w o is te o d c z y ta n ie i i n t e r p r e t a c j ę p r z e z n ie g o w ię k s z o ś c i tekstów ; po­ t w i e r d z i ł o ró w n ież obserwowany i w in n y c h p rzy p a d k a c h f a k t , ż e o i l e w ie lu autorów w y w ie ra ło i s t o t n i e na B rzozow skiego wpływ i n s p i r u j ą c y , o t y l e t u można mówić t y lk o o sw oistym tw orzyw ie ś c i ś l e włączonym w k rw io o b ie g n i e p o w ta r z a l n e j, r z ą d z ą c e j s i ę w łasnym i praw am i m y ś li.

Z a k res planow anych p r z e z e mnie stu d ió w m e to d o lo g ic z n y c h zmuszony byłem w poważnym s to p n i u o g ra n ic z y ć ze w zględu na z b y t s z c z e g ó ło w o - a n a lity c z n y / j a k na mój c z te ro m ie s ię c z n y po­ b y t / c h a r a k te r sem in arió w prow adzonych w in te r e s u ją c y m mnie

z a k r e s ie na É c o le P r a ti q u e d es H au tes E tu d e s .U cz ę szc z a łe m na­ to m ia s t na i n t e r e s u j ą c e m nie pod względem m etodologicznym wy­ k ła d y p r o f . C laude Levy- S t r a u s s a w C o lle g e de F ra n c e .

D z ię k i d o k u m e n ta c ji pro w ad zo n ej p r z e z C e n tre de C i v i l i s a ­ t i o n P o lo n a is e à l a Sorbonę poznać mogłem z b ió r r e c e n z ji »któ­ r e u k a z a ły s i ę we F r a n c j i i Szwa j c a r i i p a e d y c ji p r z e k ła d u ..y- b o ru pism T adeusza B orow skiego. Poniew aż p rzy g o to w u ję o b e c n ie do d ru k u s r/o ją ro zp raw ę d o k to rs k ą p t . "T adeusz 3o ro w sk i mi t l e l i t e r a t u r y o b o zo w ej", b y ła t o d l a mnie l e k t u r a b a rd z o po­ ż y te c z n a , r o z s z e r z a j ą c a z a k re s w iadom ości o r e c e p c j i tw ó rc z o ­ ś c i p o ls k ie g o p i s a r z a , k tó ry m i do t e j po ry dysponowałem .

Pobyt w P a ry ż u 'um ożliw ił mi w r e s z c ie znaczne u d o s k o n a le ­ n ie m o jej z n a jo m o śc i ję z y k a f r a n c u s k ie g o , b l i ż s z e p o z n a n ie

w s p ó łc z e s n e j k u l t u r y f r a n c u s k i e j , ż y c ia l i t e r a c k i e g o i k u l t u ­ r a ln e g o w P a ry ż u , o b e jr z e n ie w ie lu i n t e r e s u j ą c y c h s p e k t a k l i t e a t r a l n y c h , wystaw p la s ty c z n y c h , muzeów, co - ja k są d z ę - n ie powinno p o z o s ta ć bez k o r z y s tn e g o wpływu na m oją p r a c ę jako h i ­ s to r y k a l i t e r a t u r y i k r y ty k a l i t e r a c k i e g o .