Międzynarodowa zdolność konkurencyjna Polski, Czech i Węgier w okresie transformacji systemowej na tle zmian produktu krajowego brutto

Pełen tekst

(1)2002. Elżbieta Bombińska Kate dra HCI"dlu Zagranlczneg.. Międzynarodowa zdolność. konkurencyjna Polski, Czech i Węgier w okresie transfonnacji systemowej na tle zmian produktu krajowego brutto Z mian y polityczno·ekono mi czne zapoczątkowane w krajach Europy Śrad kowowsc hodn iej na przelomie lat 80 . i 90 . s ą uznawane za bezprecedensowy i ni eporównywalny z innymi proces tran sfonnacji systemowej we wspó lczcsnej gospodarce ś wiatowej! . Jego i st otą jest zastqpienie dotychczasowego systemu nakazowo-rozdzielczego z cenlralnym planowaniem przez system rynkowy, działający wedłu g zb li żonych do kapitali stycznyc h re g uł gos podarowan ia. Po mimo istniejących różn i c (m .in . co do zakresu i te mpa libe ralizacji mikroekonomi cznej , programów prywatyzacyj nych czy sekwencji przemian). wspól nym celem wszystkich programów przebudowy systemowej w krajach Europy S rodkowo wsc hodn iej jest wzrost e fe ktywności wykorzystania pos iadanych zasobów o raz stworze ni e mechanizmu trwał ego wzrostu , którego pod stawą s ą przed s i ębio rczość i konkurencja oraz zmiana strukturalna oparta na kryterium k onk ure n cyj ności~. Ten jakościowy as pekt przemian systemowych, zw i ązan y ze wzrostem e fe kt yw nośc i gospodarki , a w kon sekwencj i z po prawą jej m i ędzy narodowej k o nkure n cyj no ści, m oż na u z nać za i s tot ę procesów transformacji systemowej w krajach Europy Ś rodk owej i Wschodniej . W nin iejszym art ykule podjęto p róbę oceny zdolnośc i konkurencyjnej Polski , Czech i Wę gier w okresie przemian systemowych z perspektywy zmian,jakie I /SWtll i kienmki procesIl transformacji \\I gospodarce światowej. L. Gabryś. J. Gierczycka. E. Okoń - I'l orodyńs ka , G, Rzeszotarska, S. Swadźba , AE w Katowicach, Katowice 1994, s. II . 2 Międzynllrollowll kOllkurellcyjllość gospodarki polskiej, Raport nr 30 Rady Strategii Spo· łeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Warszawa 1997, s. 77..

(2) Bombińska. wystąp ił y. w poziomi e oraz strukturze wytwarzania i podział u produktu krajowego brutto tych krajów w latach 1990-1998. Zdolność konkure ncyjna (kon kurencyj n ość czynnikowa) kraju jest tu rozumiana - zgodn ie z częs to wy s t ę puj ący m w literaturze przedmiotu uj ęc i e m - jako zdoln ość do dłu go trwał ego rozwoju , a w i ęc do wzrostu gospodarczego i utrzymywania korzystnych zmian s trukturalno -e fe ktywnościowyc h , w warunkach gospoda rki otwartel. W św i e tl e przyj ętej definicj i, trwa ł y i stabi ln y wzrost dochodu narodowego stanowi jeden z podstawowych warunków poprawy zd o l no śc i konkurencyj nej kraju. Zastosowa ni e tego miernika pozwala s twi erdzić, że w latach 90 ., po począ tkow y m g ł ębo kim spadku , kon k urencyjność czy nnikowa Polski , Czec h i Węgier ul ega ła stopni owej poprawie. Potwierdzają to dane zawarte w tabel i I . Tabe la l. Dynamika PKB (ce ny stale). w. Polsce, Czechach i na. Wę grzech w. latach 1990-1998 rok poprledni =100. Kraj. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. Polska Czechy. 88.4 99.0 96.0. 93 89. 103 97 97. 104 101. 105 103 103. 107. 106 104. 107 100. 105 98. 101. 105. 105. Węgry. 88. 100. 106 101. Źród l o: Rocznik Statystyczny 1999,GUS, Warszawa 1999. Pi e rw s zą fazę tran sforma cj i system owej w badanyc h krajac h (jak rów ni eż w inn yc h krajac h postsocj alistycz nych objętych procese m zmian systemowych) c harakt e ryzowa ła głębok a i dłu gotrwała recesja , ok re ś l a na często mi anem "recesj i tra n s formaeyjnej "~ . W Polsce przy pad ł a ona na lala ł 990 i ł 99 1 , w których odnotowano spadek PKB o 11 ,6%, a na s t ęp ni e 7%. W pozos t a ł ych dwóc h badanyc h krajach załam a ni e aktywno śc i gospodarczej n a s t ąpi ł o w 1991 r.. Nie wypracow;mo dotychczas jednoznacznej i powszechnie akceptowanej definicji konkurenW literaturze przedrniOlu. zwłaszcza polskiej. wyrażnie odróżnia się dwa pojęcia: zdolności konkurencyjnej (konku rc ncyjnoSci czynnikowej) oraz międzynarodowej pozycji konkurencyjnej (konkurencyjności wynikowej). która odnosi si ę do udzialu dancj gospodarki w międzyna rodowy m podziale pracy i szeroko rozumianej wymianie gospodarczej. Por. np. : W. Bi eńkowski. Oddziaływanie rządu USA /11/ rozwój zdolności konkurencyjnej go,\podarki l lllr/!ryk{//iskiej \II lalaCIr 1981-1988. Monografie i Opracowania, nr 379. SGI'!. Warszawa 1993. s. 19: zob. także: M. Lubińs ki . T. Mic halski, J. Misa!a . MiętfZYl1arOllowa konkurencyjność gOSf'oda rki: lJOjrcie i Slwsób mierzenia. IR iSS. Warszawa 1995. s. 9. ł Okrdlenie tO wprowadził do li teratu ry przedmiotu J . Komai, podkreślajijc odmienny - w porównaniu Z gospodarkij rynkowij- charakter prlyezyn głębokiego zalam:mia gospodarczego,jakie wys t'lpi lo wc wszystkich krajach posIsocjalistycznych, które rozpoczęły okres zmian systemowych . Zdaniem J. Komaia. u żródel recesji transforrnacyjllej leżaly specyficzne cechy strukturalne i instytucjonalne gos podarek centralnie planowanych. Zob. szerlej: J . Komai, Tr(JnsjorlllatilJlllll Rec:essio!/. A Genem/ Plre/lQllle/1V1I E.MII/in eel IhrOl.gl1 E.m/llple oj Hu ngary's Del·elopmem. Collegium Budapcst, lnstjtutc for Advanccd Studies, " Di scussion Papcr", No [, Junc. Bud;ljJCsl 1993 . J. cyj n ości międzynarodowej..

(3) ,. zdolllm'ć. Polski .... i trwało do kOllca 1992 r. ' W Czechach w 1991 r. PKB obni ży ł się o II % w st o~ sunku do 1990 r. , a w roku n as tę pn y m zanotowano spadek o 3%. Na Wę g r zec h natomiast dynamika zm ia n PKB w latac h 1991 ~1992 uk szta łtowała s i ę na poziomie odpowiednio: ~ 1 2 % i ~3%. Głęboka i dłu go trwała recesj a b y ła zapewne naj bardziej nieoczek iwanym i niepo kojący m rezultat em pierwszej fazy transformacji . Wprawdzie ocze k i ~ wano, że przebud owa systemu gos podarczego będ z i e s ię ni e uchronni e willzala z pewnym osłab i e ni e m aktywności gospodarczej ,jednak ni e pr zewi~ dywano, że fak tyczna recesja będ z ie tak długotrwała , tak powszechna i g ł ębo ka. Okreś l e ni e przyczy n recesj i transforma cyj nej jest wc i ąż przedmiotem wiel u polemik i dyskusj i, których omówienie wykracza poza ramy niniejszego arty~ k u łu. Nałeży st w i erd z i ć, że ~ zgodnie z opin i ą znacznej częśc i ekonomi stów ~ za ł amanie gospodarcze. jakie wystąpi ło na pocz:jtku lat 90. w Polsce, Czechach i na Węgrzec h , a także w p ozos tał ych krajach regionu, s t anowiło wypadkOWI' działań wielu róż n orod n yc h czynni ków. Do naj częśc i ej wymienianych nal eżą: niedostatek efek tywnego popytu, s łab y rozwój instytucji rynkowych, niska e la ~ s t yczność struktury produkcji w warunkach nag ł ej zmian y relacji cen oraz 6 zał a mani e handl u i wspó ł pracy w regionie na skut ek ro zw iązania RWPG • W odnies ieniu do gospodarki Polski wydaje się p rzeważać pog ł ąd. że najwięk ~ szy wpływ na przeb ieg i charakter recesj i tran sformacyjnej miał gwa łt o w n y spadek zagregowanego popytu, do czego wyda tnie p r zyczyniła s i ę nadmi erni e restrykcyjna polityka stabili zacyj na rządu 7 • Pr ze ł a m a ni e niekorzystnych te ndencji rozwojowych nastąp i ło w Polsce w 1992 r., natom iast kolejne lata p r zy n i os ł y akce l e rację tempa wzrostu PKB: z 3% w [992 r. do 4% w 1993 r. , 5% w 1994 r. i 7% w 1995 r. W 1996 r. na s t<l ~ p iło pewne spowolni e ni e dynamiki PKB do poziomu 6%, a po 7% tem pi e wzrostu w 1997 r. w roku n astęp n ym odnotowano jego obniżenie do wyso k ości 5%. Ożyw i e ni e gospodarcze w latac h 1992~ 199 8 s powod owa ł o. że pomimo g ł ę b okiej recesji pi erwszej razy transformacj i syste mowej, rea lny PKB był w 1998 r. o 32% więk szy ni ż w 1990 r. Rok wcześniej na s tąpił o ponadto prze~ kroczeni e wo lume nu PKB per ca pi ta w stos unku do maksy mal nego poziomu osi 'l g ni ęt ego w przeszłości (d la Polski był nim poziom PKB per capi ta w 1978 r.), co oz n acz ał o. że ~ począwszy od 1997 r. ~ gos podarka Polski wkroczy ł a na śc i eż k ę rea lnego wzrostu gos podarczego~. W porów naniu z Pol s ką , ożyw i e ni e gospodarcze zapoczą tk owa n e w 1993 r. w Czechach i na Wę g rzech c harak t eryzował zdecydowanie mniejszy dynam izm. Na Wę g rzec h w 1993 r. PKB utrzy ma! s i ę na niez mieni ony m w porównaniu niektóT)'ch tródeł spadek PKB w Czechach i na Węgrzech mial miejsce tab.c w 1993 r. Krytyczn;"J analizę najczęściej formułowanych hipotez dotyczl]cych przyczyn recesji transformacyjnej zawiera praca D.K. Rosatiego, Polska droga do r)"/lkll, PWE. Warszawa 1998, s. 99- 134. j. Wedłu g. (o. 1 Ibid/'f/!. IV. ~ Por. S. Felhur. Zmilll1Y l}fodukcji {/ efekl)"wl1oic gospodarowania Iw:] Gospodarka Polski okre:,.ie trllluformacji 1997, IRiSS. Warszawa. 1997. s. 66..

(4) ElibieUI Bombiliska. poziomie , a po 3% wzroście w 1994 r. ob n i żył on swą 1% w ko lejnyc h dwóch latach . W 1997 r. , a także w roku na s tępn y m , tempo wzrostu PKB uk ształt ow ało s i ę na najwy ższy m w latac h 90. poziomie 5%. Jednak w 1998 r. realny PKB był zaledwie 016% wyższy ni ż w 1992 r. Gospodarka czeska natom iast w y kazywała wzrastającą dynamikę wzrostu do 1995 r. Wzro st realnego PKB w latach 1993- 1995 wyniós ł odpowiednio 1%,3% i 6%. W 1996 r. tendencja ta uleg ł a jed nak odwróceniu : tempo wzrostu obn i ży ło s ię do 4%, w 1997 r. wyniosło ono 0%. 1998 r. zaś przynió s ł spadek realnego PKB o 2%. W wyniku tych ni ekorzyst+ nych zmian, w 1998 r. PKB Czech pr zewyższa ł swój poziom z 1992 r. jedynie 0 12% . Na skutek omówionych powyżej zmian w lalach 90. wszystkie badane kra+ je odnotowa ł y wzrost PKB w przeliczeniu na jednego mie szkań c a (tabela 2). Najw i ę k s zy przyrost PKB per capita miał miejsce w Polsce: w 1998 r. PKB per capita wedłu g kursu dolara amerykańskiego był ponad 2+krotni e więk szy ni ż w 1990 r. , natomiast według parytetu s ił y nabywczej wz rós ł on w latach 1991 - 1998 o 44 %. Znacznie mni ejsza dynamika zmian miała miejsce w pOZQ+ s tał yc h dwóch krajach . W latac h 1990- 1998 PKB pe r cap ita wedł u g kursu waluty amerykallskiej wzrósł w Czechach o 73%, a na W ęg rzec h jedynie o 57%. Wedłu g parytet u si ły nabywczej przy rost ten był znacznie mniej szy i w latach 1991-1998 wyniós ł odpow iednio 13% i 14%. Warto jednak zwróc i ć uwagę na rakt , że pomimo wysokiego tempa wzrostu , gos podarkę Pol ski cha rakteryzuje nadal najni ższy - w porównaniu z pozo s ta ł y mi badanymi krajami - w s k aź nik PKB w przeliczeniu na l mi esz kań c a . Wedłu g kursu dolara amerykallski ego. w 1998 r. PKB per capi ta Polski s tanow ił odpowiedni o 70% i 76% PKB per capita Czech i Węg i e r. We dłu g parytetu si ł y nabywczej natomia st stosunek ten wyniósł 70% w odniesieniu do Czech i 92% w porównaniu z PKS per capi ta W ęg ier. Zmiany poziomu PKB w Polsce, Czechach i na Węgrzec h s t anowią ni e wąt pliwie w a ż ną przes łank ę twierdzenia, że w latach 90. zd o lność konku rencyjna tych krajów u l ega ł a stopniowej poprawie. Jednak u t rzy mujące s ię przez pewien okres dodatnie, a nawet bardzo wysokie tempo wzrostu gospodarczego nie dowodzi jeszcze, że wzrost ten jest stabilny i trwał y, co - jak stwierdzono wcześ ni ej - jest podstawowym kryterium poprawy k o nkuren cyjno śc i czy nn ikowej kraju . Konieczny m uzupełn i eniem dotychczasowych rozważa ń jest więc okreś l e ni e czynników wzrostu gospodarczego badanych krajów w latach 90. i ocena podstaw ich obecnego rozwoju pod kątem jego trwało śc i i s tabilno śc i. W przekroju makroekonom icznym może temu s łu żyć anali za struktury tworzenia i podz i a ł u PKB. W latac h 90. we wszystkich trzech badanych krajach na s tąpily g łębokie zmian y struktury wytwarzania PKB. Wyrażały s ię one w znaczącym w z roście ud z ia ł u sektora u s łu g przy jed noczesnym g l ę b okim spadku udz i a ł u prze my s ł u i budown ictwa oraz rolnictwa w tworzeniu PKB (tabela 4). W latac h z rokiem. wcześniejszym. dynamikę. do. wy so ko śc i.

(5) Tabela 2. PKB per capila Polski, Czech i Węgier w latach 1990-1998 (w USD, ceny. I. Kraj. 1990. I. 1991. I. [992. I. 1993. I. 1994. I. bieżące). 1995. I. 1996. I. 1997. I. 1995. Polska PKB percapita PKB pcrcapita. według według. kursu ppp. l63{]. 2033. 2195. 2230. 2400. 3061. -. 494S. 5062. 5242. 5504. 5887. 3478 6238. 4921. 3510. 3811. 6667. 7095. 5476. 5050. 9447. 9826. 9933. 5418 10056. 4359 6831. 4393 6943. 4462. Czechy PKB pcrcapita według kursu PKB per capila wcdlug ppp. 3126. 2466. -. 8856. 2899 8554. 3326. 8596. 3862 8873 Węgry. PKB per capi ta wcdlug kursu PKB per capi ta według ppp. 3186. -. 3229 6719. 3604. 3739. 4040. 6522. 6500. 6710. 7275. 5016 7695. tródło : G.W. Kołodko, Od szoku do terapii. Ekonomill i polityka IrOllsformocji. Poltcxt . Warszawa 1999.. Tabela 3. Dynamika produkcji. przemysł owej. w Polsce , Czechach i na. Węgrzech. w lalach 1990- 1998 (rok poprzedni = 100) 1995. Wyszczególnienie. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1995. 1990= 100. Polska Czechy. 76 97 91. 92. 103 92 90. 106 95 104. 112. 110 109 105. lOS 102 103. 112 105. 105 103 113. 156 83 114. Węgry. 78 80. 2ródto: Rocznik Statystyczny 1999.GUS. Warszawa 1999.. 102. 110. III.

(6) Elibiela Bombil/ska. 1989- 1997 najw i ę k szy wzrost sektora III (uslug) na s tąpił w Po lsce - o ponad 27 punktów procentowych (z 34,8% w 1989 r. do 62 ,4% w 1997 r.), najmn iejszy zaś w Czechach - o 10 punkt ów (z 37% w 1989 r. do 52,5% w 1996 r.) . Na W ęgrzec h natomiast w 1997 r. na sektor u słu g przy padał o 61 ,3% wytworzonego PKB, co \V porównaniu z 1989 r. oz n aczało wzrost o ponad J3 punktów procentowych. W tym sa mym okresie ud z iał sekt ora I (roln ictwa) w PKB ob n iżył się w Polsce o 8, 1, na Węg r zec h o 9.7 , a w Czechach o 0 ,5 punktu procentowego i w 1997 r. wyniós l on odpowied ni o: 4,8%,5,8% i 5%. Tabela 4. Struktura wytworlOnego PKBa Polski. Czech i Węgier w latach 1989- 1997 (w % PKS , ceny bieżqce) Wyszczególnienie. !. Sektor Ib. Sektor lic. Sektor llld. 52.3 39,4 32.8. 34.8 53,9. Polska 1989. 12.9. 1993 1997. 6.7. 1989. 5';. 57';. 1993 1997. 6';. 42.2 42 .0. 4,8. 62.4. Czechy. 5,0. 37.0 51.3 53.0. Węgry. 1989 1993. 15'; 6,6. 31';. 1997. 5,8. 32.9. 36.4. 48.1 61.9 61.3. • ~ ~Z~lędu .na dostępność danych statystycznych. dla lat 1995- 1997 struktura warloSci dodanej brutto. obejmuje: rolnictwo. łowiec two. leśnictwo. rybolówstwo i rybactwo (se kcje A i B klasyfika cj i EKD)." obejmuje: górnictwo i kopalnictwo. działalność produk cyj ną. zaopa trywanie w energię elek tryczną. gaz i wodę oraz budownictwo (sekcje C, D. E. F klasyfikacji EKD). d obejmuje: handel i naprawy. hotele i restauracje, transpo rt , sk ladowanie i łączność, pozostale uslugi rynkowe oraz usługi nierynkowe (se kcje G- Q klasyfikacji EKD) Źród ł o: opracowanie w ła sne na IJOdstawie: CESTAT Stiltistical Bullctin 1996, nr 4: 1998. nr 4: " Kwar1alnik Statystyki M iędzynarodowej" 1995. nr 2.. Pomimo z n aczącego ograni czenia udziału sektora II w wytworzonym PKB (w Polsce o ponad 19 punktów procentowych . w Czec hach o 15 punkt ów. a na W ęgrzec h o 3,5) zmi any produkcji pr ze m ys łow ej mia ł y b ez poś red ni e prz e ł o że nie na dynamikę zm ian PKB bad anych krajów zarówno w okresie recesji transformacyjnej, jak t eż w fazie ożyw i e nia . Wysoki e tempo wzrostu produkcji pr ze m ys ł owej (tabe la 3), przewyższające znacz nie dynami k ę PKB (tabel a I) dowodzi , że pozos t a ł a ona bardzo ważnym czy nnikiem wzrostu gospodarczego Polski, Czec h i Wę g i er w latach 90. Z mianom w zakresie struktury tworzenia PKB w Pol sce, Czechac h i na Węgrzec h towar zyszy ł y przeobraże nia struk tury jego podz i ału . W latac h 90 ..

(7) Międzynarodowa zdolność. konkurencyjna Polski .... widoczne by ł y zm iany znaczeni a poszczególnych elementów popytu finalnego jako źródeł wzrostu PKB Polski (rys. I). W latach 1990- 199 1 g ł ębo k iemu spadkowi spożyc i a indyw idualnego (- 15,3% w 1990 r.) oraz inwestycji w ś rodki trwale brutto (-10,6% w 1990 r. i -4,4% w 1991 r.) towarzyszy ł o dodatnie tempo wzrostu konsumpcj i zbiorowej (odpowiednio 0,5% i 10,2% w latach 1990- 1991), co w pewnym stopni u z mn iejszyło skalę recesji. Wydatki pub li czne pozosta ł y najbardziej dynam icznym sk ł adn i kiem popytu fina lnego - a zarazem ważnym źród ł em wzrostu PKB - jeszcze w 1992 r.: te mpo ich wzrost u by ł o ponad 2- krot nie w i ększe od tem pa wzrostu PKB. W kolejnych latach widoczne jest wyraźne zm niejszenie znaczenia konsumpcj i zbiorowej jako czynnika wzrostu gospodarczego Polski: do końca 1998 r. wykazywała ona wprawdzie dodatn ie, lecz coraz mniejsze tempo wzrostu. Ponadto udział wydatków pub licznych w podzielonym PK B stopniowo ob ni ża l s ię i w 1998 r. wy n iósł 15,6% (tabela 5).. 25. •. 20 15 10 5 %. O. , -~-. -15 -20. /' / --- -=_ -- --- ---. ~c:h.o. , ' ' '-. 1990 / I~ 1992. -5 -10. /. ~. /" _I::).. -. 1993. 1994. 1995. -. lY96. - - 1 : ] - __. 1997. •. --eJ. 1998. J:/'". . !Ź. •. -+~. spożycie indywidualne ~ PKB spożycie zhiorowe inwestycje ~. Rys. l . Dynamika PKS, inwestycji oraz spożycia indywidualnego i zbiorowego w Polsce w latach 1990- 1998 Zródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik Statystyczny 1999, GUS. Warszawa 1999;. GW. Kołodko. op. cit., s. 332. 342, 351..

(8) Elżbieta. Tabela 5. Struktu ra Wyszczególnienie 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. pod z iału. PKB Polski w latach 1990- 1998 (w %. ceny. Spożycie. Spożycie. indywidualne. zbiorowe. 45,6. [8.4 21.9. 6<l,1. 62 .6 63,0 643 63,7 62,2 62.6 63,3. 20,7 205. 18,7 17,9 173 17 .0 15.6. Nakłady. BOII/bi/iska. bi eżące ). Ekspon nello. Akumulacja. brutto na środki trwale. 27,5 19.9 15.2. [9,6. 8~. 19~. -1.9. [6,8 15,8 16.2 17,1 20,9. 1.0 1,1 0,1. 155. 15,9 18,3 22.0 24.7 26,4. I~. -15. 23.6. -43. 253. -5,3. Zr6dlo: opracowanie własne na podstawie: [nternational Financial Statistics, IME Washington, January 1995. December 1998: CESTAT Statistical Bulletjn 1996. nr4: 1998. nr 4. Odmi e nną t e nde ncję można za uważy ć. w odniesieniu do konsumpcji indywi dualnej , której - utrqmywana od 199 1 r. - dodatnia dynamika wzrostu przekroczy ł a w 1993 r. tempo wzrostu zarówno konsumpcji zbiorowej (co w kolejnych latach o ka zał o s ię tendencj ,1 trwałą), jak i tempo wzrostu PKB. Po niewielkim spadku w latach 1994-1995 na s tąpił dynamiczny wzrost s po życ ia indywidual nego. Tempo j ego wzrostu wy ni os ło 8,7% w 1996 r. i 7, 1% w 1997 L , przekraczają c dynamikę PKB . Rok 1998 przyniósł obniżenie dynamiki s pożycia indywidualnego do wy so kości 4.7%. Stosunkowo wysokie tempo wzrostu konsumpcji ind yw idual nej przy jej wysokim i prawie ni ezmiennym w lalach 90. udz ial e w PKB (63.3 % w 1998 r. - tabela S) dowodzi , że ten s kładn i k popytu finaln ego stanowi jeden z najwa ż niej szyc h czynników wzrostu go spodarczego Po lski w ok.res ie transformacji syste mowej. Niewą t pliwi e naj bardz iej dynamicznym sk ladniki e m popytu finalnego w Po lsce s ą obecnie in westycj e w ś rodki trw a łe brutlo . Dodatnie tempo ic h wzrostu widoczne od 1992 L ulegało stopniowej akce leracji w latach 1993- 1994. Skokowy przyrost nakładów inwestycyjnych w ś rook i lT\vał e. jaki miał miejsce w 1995 r. ( 18.5%). zos tał utrlymany w kolejnych dwóch latach, a dynamika ich wzrostu (20,6% w 1996 r. i 21,9% w 1997 r.) by ł a ponad 3-kro tnie w i ększa od dynamiki PKB . Tej korzystnej tendencji towarzy szy ł - począwszy od 1993 r. stopni owy wzrost ud z iału n ak ł adów brutto na ś rodki trwa łe w PKB : w 1998 r. udzi al ten wyniós ł 25,3%, co w porównaniu z 1993 r. oznacza ło wzrost o prawie 10 punktów procentowych. Powyższe zmiany dowodzą , że w drug iej połowie lat 90. inwestycje w ś rodki trwałe stały s ię - obok spożycia indywidualnego - podstawowy m ż ródł e m wzrostu gospodarczego Polski . Pew ien niepokój budzi j ed nak obn i że nie te mpa wzrostu nakładów inwestycyjnych, jaki e wystąpiło w 1998 r, (l4 ,2%), mimo że przek.ra cza ło ono zn acznie d yna mikę PKB ..

(9) zdoll/ość. Polski .... Dotychczasowa ana li za prowadzi do wniosku, że w latach 1992- 1998 wzrost PKB w Po lsce b y ł związany głównie ze zwiększe ni em popytu kan· sumpcyjnego ze strony gospodarstw domowych oraz z inwestycjami. Z punktu widzenia trwałosci i s t abilności wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji poprawy zdolności konk urencyjnej pol sk iej gospodarki , obecna struktura podziału PKB nie jest kon::ystna. Warunkiem utrzymania długotrwałej tendencji wzrostu gospodarczego jest bowiem wysoka zdolność akumulacyjna gospodarki . Determinuje ona poz iom nakładów na inwestycje, które przesądzają o tempie, zakresie i sposobie przekształceń strukt uraln ych, tworząc podstawy nowocze· snej, wydajnej i konkurencyjnej gospodark i. Tymczasem w Po lsce, pomimo wzrostowej tendencji, stopa inwestycji jest nadal zby t niska i ustępuje stopom inwestycji wielu krajów, które - podobnie jak Polska - podjęły wysiłek s l użący zmniejszeniu dzieh!cego je dystansu w poziomic rozwoju wobec krajów gospo· darczo rozwiniętych. Ponadto wiele zastrzeżeń budzi struk tura i efek t ywność podejmowanych inwestycji. Zagrożeniem obecnej tendencji rozwojowej polskiej gospodarki jest nie tylko niski poziom inwestycji, lecz także towarzy szące mu wysokie tempo wzrostu konsumpcji indyw idualnej. Nadmierny, zdanie m wielu ekonomistów9 , wzrost spożycia w latach 1996- 1997 nastąpił w rezultacie zwiększenia rea lnych dochodów będących w dyspozycji gospodarstw domowych. By ł on również wynikiem ekspa nsj i kredytów konsum pcyjnych i jednoczesnego spadk u części dochodów przeznaczonych na oszczędności, co wpły n ęło na obn i żen i e zdolno· ści finansowania przez system bankowy procesów rozwojowych w gospodarce. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że wysokie tempo popytu krajowego (konsumpcyj nego i inwestycyjnego). przewyższające tempo wzrostu PKB ,jest możliwe dzięki importow i uzupełniającemu krajową podaż towarów i usług. Wzost popytu krajowego stym uluje w i ęc wzrost importu i ogólnego popy tu rinalnego. co przy relatywnie ni ższy m wzroście ekport u powoduje narastanie ujemnego salda obrotów handlu zagra nicznego i w określonych wa run kach może s t anowić element des t ab ł izacji gospodarki , a w konsekwencji pogorsze· nia jej zdolnośc i konkurencyjnej. Zag rożenie takie wystąpiło w gos podarce pol ski ej w drugiej połowi e lat 90.: systematycznie powiększający się deficyt handl owy doprowadził w 1996 r. do wystąpienia ujemnego salda na rachunku obrot ów bieżących bilansu płatniczego, a pog łębi a ni e s i ę tej tendencji \V kolej· nych latach stanow i poważne zag rożenie zewnę trznej stabi lno ści i wyp ła ca I· nośc i gos podarki Polski. W opin ii wie lu ekonomistów podstawow<1 przyczy ną tego stanu jest niedostateczny poziom oszczędności krajowych, powodujący konieczność importu oszczędności z zagranicy w fonni e inwestycji bezpośred-. 9 Por. m.in. M. Gronieki. W.;:rost konsumpcji IllOże stal/owić :wgrożellie d/a gospodarki . .. Rzeczpospolita". 24 I t997: L. Zienkowski. Plusy i mill/lsy gospodarki. glos w dyskusji o prognozie gospodarczej na 1997 i t998 r., "Nowe Zycie Gospodarcze" 1997. nr 20..

(10) Elżbieta. Bombiliska. nich, portfe lowyc h czy t eż pożyczek zaciąganych bepośrednio przez p r zedsię biorstwa l \!. Z punktu widzenia perspektyw rozwojowych, gospodarkę czes ką charakteryzuje znacznie korzystniejsza ni ż w Pol sce struktura podzialu PKS (tabela 6). Przede wszystkim w latach 90. obserw ujemy sys tematyczny wzros t udziału nakladów inwestycyjnych w środk i trwale w PKB. W 1996 r. udział ten wyniósl 35.7% i pomimo spadku,jaki nas t ąpi! w kolejnych dwóch latach, przewy ższ a! on znaczni e stopy inwestycji zarówno Po lski, jak i Węgier. Wzrastają ce mu udzia lowi nakladów inwestycyjnych t owarzyszył spadek spożyc ia w podzial e PKB Czech: w 1996 r. udział konsu mpcji ogółem Si anow i I 77,1% PKB i w porównaniu z 1993 L obniży ł się o 2,7 pu nktów procentowych. Ta s łaba tendencja spadkowa była związana do 1997 L z o bni żaniem s ię ud zia łu s po ży cia zbiorowego (z poziomu 23 ,5% w 1993 r. do wysokości 19,2% w 1996 r.), przy jednoczes nym niewielkim wzro śc ie konsumpcji indywidua lnej w podzielonym PKB (w 1996 r. jej udzial wyniósł 57,9% w porównani u z 56 ,3% w 1993 r.). W 1997 L tendencja ta uległa odwróceniu: znaczący spadek spożyc i a w PKB wynikał wy ł ącz ni e z gwa łtown ego obniżen i a s ię konsumpcji indywidualnej, której udział w PKB uk sz lallował się w 1998 r. na najn i ższyrn w latach 90. poziomie 50,3%. Tabela 6. Struktura Wys7.czcgólnicnic. podz iał u. PKB Czech w latach 1990- 1998 (w %,ccny. Spożycie. Spożycie. indywidu:llnc. zbiorowe. 56,3 57,6 57.3 57.9 50.6 503. 23,5 22,3 193 19.2 21.0 20,9. 1993 1994 1995 19% 1997 1998. AkumuJacj3. N3klady brutto na ~rodki trwałe. 18.0 205 27.8 385 33.9 30.1. bież'lce). Eksport ne!lo. 26.6. 2.2. 30~. -<lA -4.4. 30.9 35.7 30.7 28.1. -7.6 -55. -1.3. Żródto : jak do tabeli 3.. Pomimo z naczą cyc h różnic w strukturze podziału PKS. podstawowym i ródlcm wzrostu gospodarczego Czech w [atach 1992- 1996 by ł y - tak jak w Pol sce - inwestycje oraz s po życ ie indyw idualne (rys. 2). Pocz:.}wszy od 1992 L , aż do kryzy sowego 1997 r. , te dwa elementy zagregowanego popytu, a zw ł aszcza nak ł ady brutto na ś rodki trwale, utrzymywały bardzo wy soką dynamikc wzrostu, znaczn ie p r ze kraczającą dynamikę zm ian PKB Uedy nym wyją tki em by ł o ujemne tempo wzrostu inwestycji w środk i trwale, jakie zanotowano In Po r. W.M . Orłowski. MakmckOl!O/ll;C1.lIc przyczyn)' deftcy/ll obrotów biet.qcycJr . .. Ekonomistu" 1999. nr 1- 2: zob. także: J . L ipińSki. Deficyt obrotów bieżącyc h a jimm l"Ow(lllie rozwoju (Jrzed.\·;rl(),.~·tw i defic:yt fi n{/nsów pl/bUcZ/ryclr . .. Ekonomista"' 1999. nr 1-2 ..

(11) Między nurodowa zdolrwść. ,. !. Polski .... w 1993 r.) . J ednocześ ni e, z wyjątkiem 1996 r., poziom spożycia zbiorowego w Czechach stale się obniża ł. Te korzystne tendencje rozwojowe uległy za ła maniu w 1997 r., w którym nastąpiło znaczące obniżen i e tempa wzrostu zarówno PKB , jak też wszystkich elementów zagregowanego popytu. Najwięk szy spadek dotyczył inwestycji w środki trwale brutto, których poziom w stosunku do 1996 r. był niższy o prawie 5 punktów procentowych, a w 1998 r. obniżył s ię o dalsze 3,8 punktów procentowych. W opinii ni ektórych ekonom istów za łamani e tendencji wzrostowej czeskiej gospodark i na s tąpiło wskutek jej przegrzania , wynikającego z d łu go trwałej n adwyżki popytu wewnętrznego nad s topą wzrostu PKB , której konsekwencją był m .in. gwałtowny wzrost deficytu obrotów bie żących bilansu płatniczego . Przeważa jednak pogląd, że głów na przyczyna kryzysu le ży w płaszczyźnie mikroekonomicznej i jest śc i ś le zw iązana z pospiesznie przeprowadzoną i nie do końca przemyślaną powszechną prywatyzacją , która nie doprowadziła do głębokiej restrukturyzacji prywatyzowanych przedsiębiorstw II. Powrót Czech na śc ieżkę średnio - i długookre sowe go wzrostu zależy w dużej mierze od uzdrowienia stosunków w ł as nośc iowych , czemu powinno towarzy szyć wprowadzenie twardych ograniczell budżetowy c h i stworze nie proefektywno śc iowego systemu bodźców dla przedsiębiorstw.. 30. 20t-------------------~. %. 10. - I:. __~-'~--------------. ti~~~&" E~~/~~~~~~~ ~~ 1,;,; lWI. 1994. 1""5. 1996. ';);. I' 8. _ 1___W '\-"-J7'/----_ _ _ _ _ _._ _ _ _ ___ 20. -3O ł---VŁ------------- 1 -w~---------------------------------------I. -+_. spożycie indywidualne --o- PKB inwestycJe -c>- spożycie zbiorowc. Rys. 2. Dynamika PKB , inwestycji oraz w Czechach w latach 1990-1998 Zródlo: jak do rys. I.. II P.. spożycia. indywidualnego i zbiorowego. Maszczyk, Czeskit, (loJwiadczel/ill /r(1II4ormacji s)'J·/emoll'ej - pro/)a oceli)' . .,Ekonomista". 1998. nr 2-3..

(12) Eli.biela Bombil,ska. W odróżnieniu od pozostałyc h dwóch badanych krajów, w latach 90. konsumpcj a indywidualna na Węgrzech wykazywa ł a ujemne tempo wzrostu (z wyjątkiem 1993 r,) i dopiero w latach 1997- 1998 wys t ąpi ł niewielki jej przyrost w wysokości odpowiedn io 0,1 % i 3,8% (rys, 3). S pożycie zb iorowe natomiast było od strony wydatków najważniej szym czynnikiem łagodzącym s kal ę recesji transformacyjnej (w 1992 r. wzros ł o o 4,9%), a jego dynamiczny wzrost w 1993 r. (27,5%) mial decyd ujący wpływ na wejście gospodarki węgierskiej w fa zę ożywie nia , Jednak gwałtowny przyrost wydatków na spożycie zbiorowe, powodują cy g łęboki deficyt sek lora budżetowego, wp ł y nął na dramatyczne pogorszenie równowagi zew n ętrznej Węgier, szczególni e w latach 1993- 1994 (eksport netto sta nowił odpowiednio -8,1% i -6,4% PKB tabela 7)' 1, Kolejne lala przynios ł y jednak spadkową te n dencję poz iomu konsu mpcji zbiorowej i dop iero od 1997 r. obserwujemy stopn iowe zwiększan i e lempa jej wzrostu: w 1998 r. wyniosło ono 3%. Niska, a w przewa żającej mi erze ujemna dynamika spożyc ia z nalaz ł a swoje odzwierciedlenie w wyraźnym zm niejszen iu się jego udziału w podzielonym PKB (tabela 7), W 1993 r. konsumpcja ogó łem sta nowiła aż 88,2% PKB Węg i er, podczas gdy w 1997 r. udz i ał ten obniży ł s i ę do poziomu 72,3%, Tabela 7. Struktura podziału PKB Wyszczególnicnic. Spożycie. Węg i er. w latach 1990- 1997 (w %, ceny bieżące) Nakłady. indywidualne. Spoi)'cic zbiorowe. Akumulacja. 61,7 69,9 72,8 58,1 56.3 53,0 64.1 62,2. 10,7 10.6 l I ,4 30.1 27,9 26,4 10.2 10,1. 24,0 20,4 16,1 19,9 22,2 22.3 26.8 28.2. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997. brullo na środki trwałe. 17,8 20,9 19.9 18,9 20,1 193 21.4 22.0. Ekspor1 ncno 3.6 -0.9. -OJ - 8,1. -6.4 - 2,2 -1.1. -Oj. Zr6dlo: jak do tabel i 3 ,. Pomimo głęboki c h wa hań poziomu nak ładów inwestycyj nych , s tanowiły one najbardziej dynam iczny skł adnik zagregowanego popytu na Węgrzech wokresie przemian systemowych. Po g łęboki m spadku. jaki wys tąpił na począ tku lat I~. Jcstto zgodne z hipotcz:j tzw. bliźniaczych deficytów (twill deficyt), która stanowi la próbę powstania ogromnego deficytu obrotów bieżących zaobserwowanego w latach 80. w USA wzrostem (niemal równej skali) deficytu sektora rządowego. Związki pomi~dzy rozmiarami blit.naczych dcticytów wyjaśnić można następująco: wzrost (zmniejszenie) dcticytu finansów publicznych prowadzi do zwyżki (zniżki) rynkowych stóp procentowych. to zaś pobudza przypływ (odpływ) kapitału zagranicznego. Wzrasta wobec tego (maleje) kurs waluty krajowej, który oddziałuje ujemnie (dodatnio) na eksport i dodatnio (ujemnie) na import. prowadząc do wzrostu (spadku) deficytu handlowego. wyjaśnienia.

(13) ,. zdo/ność'. Pol.~ki .... 90 .. w 1993 r. tempo wzrostu nakład ów na środki trwałe brutto ukształtowało s i ę na poziomie 2% , a w na stępnym roku wzrosło do wysokości 12,5%. W 1995 r. dynamika inwestycji znów przyjęła wartość uj e mną , jednak nie była to tendencja trwała; w latach 1996-1997 nakład y na środk i trwałe brutto wzrosły odpowiednio o 6,3% i 8,2%, a w 1998 r. ich przyrost uk szta łtował s i ę na poziomie 11,4%. Powyższym zmi anom towarzyszyło zwiększen ie udziału inwestycji w podzia le PKS: w 1997 r. wy n iósł on 22%, co w porównaniu z 1990 r. oznaczało przyrost o ponad 4 punkty procentowe. Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że - z punk tu widzenia perspektyw rozwojowyc h - gospo dark ę Węgier charakteryzuje niekorzystna struktura podziału PKS. Pomimo wyraźnego obniżenia udziału spożycia i zwiększenia stopy akumulacji wewnętrznej ll, udz iał nakładów inwestycyjn yc h na ś rodki trwa łe jest wciąż zbyt mały i u s t ę puje stopom inwestycji zarówno Czech, jak i Polski . Nakłady inwestycyjne w ś rodki trwałe stanow ił y niewątpliwi e najbar~ dziej dynamiczny s kładnik zagregowanego popytu i ważne źródło wzrostu gospodarki węgierskiej ,jedna k tempo ich wzrostu by ł o zdecydowanie mn i ej~ sze nii w pozosta ł ych dwóch badanych krajach . Tę niezbyt korzystną oce nę gospodarki węgierskiej może w pewnym stopniu poprawić fakt, że w latach 1997- 1998 wystąpi ł a wyraźna akceleracja tempa wzrostu PKS, której towar.lyszyło zw i ększe ni e dynamiki wzrostu wszystkich s kładników zagregowa nego popy tu, zw ła szcza inwestycji. Analiza zmian PKB Pol ski , Czech i Węgier w latach 90. pozwala na sformu łowanie kilku wniosków odnoś nie do k sz tałtowania się zdo lno ści konkurencyjnej tych krajów w okresie transfonnacji systemowej. Nie ulega w<}tpliwości, że głęboka recesja gospodarcza,jaka wystąp ił a w pierwszych latach przemian systemowych, doprowadziła do znaczącego pogorszenia konkurencyjności czyn nikowej badanych krajów. Przełamanie tej negatywnej tendencji nastąpi ło w latach 1992- 1993, które zapoczątkowa ły okres dynamicznego wzrost u gospodarczego Pol ski i Czech, a tak że - począ tk owo o nieco mniejszym natężeniu - Węgier. Wzrost realnego PKS w latach 1992- 1998 św iad czy o systematycznej poprawie zdolności konkurencyjnej badanych krajów,jakkolwiek os łabienie dynamiki roz~ wojowej obserwowane od 1997 r. w Czechach , a od 1998 r. również w polskiej gospodarce można uznać za zagrożenie korzystnych przemian zac hodzl}cych w konkurencyjności czynnikowej tych krajów po 1992 r. Zm ian om poziomu PKS towarzyszyły g łęb ok i e przeobrażenia stru ktury jego wytwarzania, wyrażające s ię przede wszystkim w znaczącym wzroście udzialu sektora usług w tworzeniu PKS. Pod względem makrostruktury gospo~ darczej Pol ska, Czechy i Węgry zbliży ły s ię do wysoko rozwiniętych kraj ów europejskich " . Na zb l iżone tendencje gospodarek badanych krajów w zakresie lJ Udział. akumulacji w PKB wzrósł z [9,9% w 1993 r. do 28,2% w J997 r. Ponieważ jedno. udzialu zapasów w podzielonym PKI3 (7. I % w 1993 r. do 6.2% w 1997 r.), stopa inwestycji w Iym okresie wzrosla zaledwie o 3 punkty procentowe. 14 S. Felbur, Struktura !;o.fpm/tlrkj Polski i jej dostOJOIl'llllie do integracji Z Unią Europejską . .. Ekonomista" 1997, nr 4.. cześnie nastąpi 10 zwiększenie.

(14) Bombiriska. struktury tworzeni a PKB w makroskali w porównaniu z wielo ma krajami europejskimi i pozaeuropejskimi nal eży jednak patrzeć z punktu widzenia ich struktur wew n ę t rzn yc h . Te dopiero mogą uj awnić real ny poziom n owoczesnośc i danej gospodarki oraz jej zdo l n ość do zewnęt rznej i wew n ętrzn ej konkurencj iu . Dlatego , mimo że tendencje, jakie za ry so wały s i ę w latach 90. w struktu rze tworze nia PKB Polski. Czech i W ęg ier zas łu g uj ą na pozy t yw ną oc e n ę, ni e można ich u zn ać za dostateczny dowód poprawy k o nkure n cyjnośc i tyc h krajów w okresie zmian systemowych .. 30 c. ,, , , ,,. 25 20. 15. ... , ,. 10. 5 c. O. -5 - 10. , , ,P. ~. ,. ,. O-. •• • •• ~. ;:. ..4-. l 'l!'!t'" 1991,:.Y);on-. '~~f. , •,. 1993. ••. ,------:. \. /. ~. ----- 1 997 'I~ ,M_ ~"" ' 'c'. •. 199'. ,'-Y~. ". - 15. -+~. ~ spożycie indywidualne PKB inwestycje -----=-- spol.ycic zbiorowe. Rys. 3. Dynamika PKB , inwestycj i ora7. s pożycia indywidualnego i zbi orowego n3 Węgrzec h w latach [990- 1998 troolo: jak do rys. t .. Dowodem takim m ogą b yć - w niew ielkim jednak stopniu - zmiany, jakie w latac h 90. wys t ąpił y w strukturze p o działu produktu krajowego Polski , Czech i Wę g i e r. Ich wyrazem było zw i ększe nie udzia lu akum ulacj i oraz nak ł a dów inwestycyjnych w podzielonym PKB . Nale ży jednak wyraź ni e podkreś li ć, że - z wyjqtki em Czech - stopa inwestycji w badanych krajach jest w c ią ż zbyt ni ska , zważywszy ich potrzeby rozwojowe oraz koniecz no ść zmniej szenia d z i e lącego je dy stansu w poziomi e rozwoju wobec krajów wysoko ro z winię tych. Ponadto. w od ni es ieniu do Polski i Czech , p ow aż n y m za g ro że ni e m razI~ Por. J . Buga. T. Kuszewski, ZmiwJY struktu ralIle w gospodarce Polski i w)'/Jranych krajów Jw;ata . Analiza porównawcza, ,.Ekonom ista" 1997, nr 3..

(15) Międzynarodowa zdoiIlOŚĆ. Polski .... woju jest wysoka dynam ika konsu mpcj i indyw id ualnej, która może prowadzić do zniekszt ałce ni a makroproporcj i wzrostu gospodarczego i stwarza niebezpieczeństwo przegrzania gospodarki . Wyraźn e os ł abie n ie akt ywności gospodarczej, jakie wys t ąpi ł o w Czechach w latach ł 997- 1998, a także w 1998 r. w Po lsce wydaje się po t w i erdzać tę t ezę. Zm iany PKB s t a n owią jedno z wielu kryteriów oceny zdol nosci konkurencyjnej gospodark i krajowej. a co za tym idzie. dotyc hczasowe rozważa n ia można traktować co najwyżej jako punkt wyjścia ana ł izy wp ł yw u procesów transformacji systemowej na k o nkure n cyjn ość czy nni kową P o ł s ki , Czec h i W ęg i er. M oż na jednak s t w i e rdzić , że obecna stru ktu ra tworzen ia , a przede wszystkim PKB nie dowodzi jednoznacznie poprawy zdol noki konkurencyjnej tych krajów w latac h 90., jak również nie gwarantuje trwa ł ości i slabilnosci wzrostu gospodarczego Polski, Czech i Węg i er , a w konsekwencj i - poprawy ich ko n kurencyjnośc i czynnikowej w przyszłości. lite raturo Bieńkowski. W" Oddziaływanie rządu USA na rozwój zdoilIOści kOllkurencyjnej gospodarki amerykwiskiej w Imach /981 -/988, Monografie i Opracowania, nr 379, SG H, Warszawa 1993.. Buga 1. , Kuszewski T" Zmially s trukt"ralllc w gospOflnrce świata.. Pol,~ki. i wybrallych krajow. Analiza porównawcza, "Ekonomista" 1997, nr 3. Pelbur S " Strukwra gospoda rki Polski ijej llostOl'OWOlJie do integracji z Unią Europejskll, "Ekonomista" 1997, nr 4. Felbur S .. Zmiany produkcji a efektywność gospodarowania Jw:] Gospodarka {'olski w okresie transjorll/llcji /997, IRiSS, Warszawa 1997. Gronicki M., IVuost konsumpcji może stanowić zagrożenie dla gospodarki, "Rzeczpospolita", 24 1 1997 . Istola i kierunki proce~'1I tNlllsformacji w gospodarce świalOwej, L. Gabryś, J. Gierczycka, E. OkOr'l-Uorodyr'lska, G. Rzeszotarska, S. Swadźba, AE w Katowicach, K::ltowice 1994. Kołodko G.W" Od szoku do terapii. Ekonomia i polityka transformacji, Poltext , Warszawa 1999. Komai J .. Tran.iformational RecessiolJ, A Generał Phenomenon E:mmined Erample oj Hun gary 's Del'e/opmem, Collegium Budapest, [nsti tUle for Advanced Sludies, "Discussion Paper", No I , June, Budapest 1993. L ip iń ski J., Deficyt obrot6w bieżących a finansowanie przcllsiębiorJ·tw i deficyt finansów publicZIJych, "Ekonomista" 1999, nr 1- 2. Lubiński M., Michalski T., M isala 1., Międzynarodowa konkllrencyjność gO~'J){)darki: pojęcie i .vposób mierUllia.I RiSS. Warszawa 1995. Maszczyk P., Czeskie doświadclCniatrallsjormacji systemowej - próba ocet/y, ,.Ekonomista" 1998 , nr 2-3. Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki polskiej, Raport nr 30 Rady St rategi i Społeczno-Gos podarczej przy Radzie Minist rów, RSS-GpRM, Warszawa 1997. Orłowski W.M .. Makroekonomiczne przyczyny deficYIll obrotów bieżących, "Ekonom ista" 1999, nr 1- 2,. Rosati D .K., Polska droga do rynku , PWE, Warszawa 1998..

(16) E/ibie/a Bomb/liska Zienkows ki L" P/lisy i mil/lisy gospodarki, g łos w dyskusji o prognozie gospodarczej na 1997 i 1998 T.• "Nowe Życie Gospodarcze'" 1997 , nr 20.. The International Competitiveness o, Poland, the Czech Republic and Hungary during the Period of Systemie Transformatlon Against the Background ot Changes in Gross Domestic Producł The primary goal of the process of system ie transformation in Central and East European eountries in the 1990s was to ensure susfainable eeonomie growth as well as to improve Ihe compClili veness or national eeonomies after deep slruewral transformation. The arIicle attempts to cva luatc Poland. the Czech Republic and l-lungary's competitiveness Mer the period of systemie transformalion from Ihe perspeclive of changes that occurred in the level, structure and di stribution or Gross Domeslie ProducI in Ihese counlries belween 1990 and 1998..

(17)