Maria Tyszkowa
"Dzienniki" Wacława Borowego w
Bibliotece Uniwersytetu
Warszawskiego (w 30-lecie śmierci
uczonego)
Biuletyn Polonistyczny 23/4 (78), 29-35
- 29
-s k i c h I n -s t y t u t u Słowianoznaw-stwa PAN, P a ła c K u ltu ry i Nauki p i ę t r o XVII, pok.
1704
, 00-901 Warszawa, t o i . 20 0 -2 1 1 , wawn0 2 4 -1 2 . In fo r m a c je uzyskać można rów nież k o r e s p o n d e n c y jn ie lub t e l e f o n i c z n i e .p
M a t e r i a ł y te g o d z i a ł u u k a z a ły s i ę drukiem w p u b l i k a c j i "Wykaz l i s t ó w autorów z a c h o d n io - i p o łu d n io w o sło w ia ń s k ic h w b i b l i o t e k a c h p o l s k i c h " (Wrocław 1 9 6 2 ), g d z ie c z y t e l n i k z n a j d z i e szczegółow y r e j e s t r zm ikrofilm owanych dokumentów.
^ M ik ro film y t e j c z ę ś c i zbiorów s ą u d o s tę p n ia n e w y ł ą c z n i e na p o d s ta w ie p ise m n e j zgody a d r e s a t a lub obecnego w ł a ś c i c i e l a danego dokumentu. Warunek t e n podyktowany j e s t ko n i e c z n o ś c i ą zachowania ta je m n ic y k o r e s p o n d e n c j i p r y w a tn e j, gdyż l i s t y t e w w i ę k s z o ś c i d o t y c z ą spraw a k t u a l n y c h o ra z osób ż y j ą cych, k t ó r e je d y n i e z tym z a s t r z e ż e n ie m z g o d z i ł y s i ę na i c h z m ik ro film o w a n ie . K o respondencja ta obejmuje głów nie l i s t y do p o l s k i c h tłu m a c z y , p i s a r z y , związków tw órczych o ra z i n s t y t u c j i naukowych.
^ C z y t e l n i a B i b l i o t e k i o ra z k a t a l o g (n a VI p i ę t r z e P a ła c u K u l t u r y i Nauki w W arszaw ie) czynne s ą c o d z ie n n ie ( p ró c z n i e d z i e l i ś w i ą t) w g o d z. 9 -2 0 · W szelk ich i n f o r m a c j i o z b io r a c h u d z i e l a k ie ro w n ik B i b l i o t e k i , mgr J a n T o karek, c o d z ie n n ie w g odz. 9 - 1 6 , t e l . 20 0 -2 1 1 , wewn. 2 2 -2 8 .
Mgr A ndrzej G o rd z ie je w sk i
„ D Z IE N N IK I” W A C Ł A W A BOROW EGO
W B IBLIO TE C E U N IW E R SY T E T U W A R SZ A W SK IE G O (W 30-LEC IE ŚM IER CI U CZONEGO)
" B iu le ty n P o l o n is ty c z n y " op u b lik o w ał p rz e d k i l k u l a t y dwa a r t y k u ł y in fo rm u ją c e o ciekaw szych n a b y tk a c h rę k o p iśm ien n y ch B i b l i o t e k i U n iw e r s y te c k ie j w Warszawie: omówione z o s t a ł y wtedy r ę k o p i s y l i t e r a c k i e i p a m i ę t n i k i z o k re su d r u g i e j wojny ś w i a to
-л p
Kontynuując r o z p o c z ę t y wówczas c y k l , pragniemy o be cni e p r z e k a z a ć i n f o r m a c j ę o mało znanych. "D zi en ni ka ch " Wacława Boro wego (1890- 19 5 0 )» h i s t o r y k a l i t e r a t u r y , k r y t y k a , p r o f e s o r a
U n i w e r s y t e t u Warszawskiego,
Całość s p u ś c i z n y W, Borowego z n a j d u j e s i ę w B i b l i o t e c e Narodowej, " D z i e n n i k i " n a t o m i a s t zakupione z o s t a ł y p r z e z BU® od j eg o żony, J u l i i Borowej, w r . 1959» p r z y czym u d o s t ę p n i a n i e i c h z a s t r z e ż o n o od ro k u 19 8O (30 l a t od ś m i e r c i a u t o r a ) ^ · Tak więc d o p i e r o od s t y c z n i a r b . " D z i e n n i k i " staó> s i ę mogły
l e k t u r ą d o s t ę p n ą szerszemu ogółowi c z y t e l n i k ó w .
Z a p i s k i uczonego obejmują 48 n o ta tn ik ó w małego, przeważnie kieszonkowego, f o r m a t u ; i c h t r e ś ć , notowana z p e d a n t y c z n ą dok ł a d n o ś c i ą , ni em al że c o d z i e n n i e , obejmuje około 40 l a t ż y c i a a u t o r a . Prowadzenie d z i e n n i c z k a zap oczątkowa ł Borowy j u ż w r , I9O8 . Wiadomość t ę znajdujemy w n o t a t c e s porz ądzonej na pierw
s z e j s t r o n i c y maszynopisu w r . 1958 r ę k ą J u l i i Borowej, K il k a początkowych "roczników" z o s t a ł o z n i s z c z o n y c h p r z e z samego au t o r a , o czym wspomina on pod d a t ą 2 X 1956 r . Dotyczy t o
dzienników z l a t I9 1O, 19 I I , 1914· Nie zachowały s i ę t e ż za p i s k i z l a t I9O8- I 909, 1 9 5 7 , 1940-1942 or a z 1946. W BUW znajd u- d u j ą s i ę n o t a t k i o b j ę t e gra ni cz n ym i d a t a m i I9 12 - 19 5 O.
" D z i e n n i k i " wpływały do BUW w t r z e c h k o l e j n y c h e t a p a c h , w związku z czym o p at r zo n e s ą trzema różnymi s y g n a t u r a m i . Sygna t u r ą a k c . 9O8 opatrzono r o c z n i k i 1950 oraz 1947-1950; c z t e r y z e s z y c i k i o g r an i cz on e d a ta m i I5 X - 51 XII 1944 mają s y g n a tu r ę a k c , 1717» p o z o s t a ł ą c z ę ś ć z n a l e ź ć możemy pod nrem a k c . 914. Prócz a u t o g r a f u , w p o s i a d a n i u BUW z n a j d u j e s i ę maszynopis zna c z n e j c z ę ś c i "Dzienników". 0 i c h o b j ę t o ś c i może świadczyć f a k t ,
że maszynopis t e n l i c z y ponad 2 , 5 t y s . s t r o n i c - a n i e j e s t t o p r z e c i e ż c a ł o ś ć !
W artość "Dzienników" - t a k o b s z e rn y c h i r o z l e g ł y o h chrono l o g i c z n i e - n i e może być n a t u r a l n i e jednakowa«, N a jw c z e ś n ie js z e , z l a t
1916
-1922
, o g r a n i c z a j ą s i ę do p o d an ia okresowych spisów p r z e c z y t a n e j l e k t u r y , k r ó t k i c h n o t a t e k d o ty c z ą c y c h p r a c y w s z k o le (p o c z y n a ją c od r . 1916 Borowy b y ł p r z e z p a r ę l a t nauczy c ie le m w k i l k u w a rsz a w sk ic h g im n a z ja c h ) lub s p o tk a ń ze znajomy mi; p r z y tym c h a r a k t e r z a p i s e k j e s t n i e s ł y c h a n i e la k o n ic z n y , c z ę s t o notowane s ą za pomocą sym boli zro z u m ia ły o h j e d y n i e d l a a u t o r e . P r z e b i j a z n i c h je d n a k n i e u s t a j ą c a t r o s k a a u t o r a o do b r ą o r g a n i z a c j ę je g o c o d z ie n n e j p r a c y , o w y k o rz y sta n ie każdego d n ia d l a c o ra z t o b o g a tsz e g o w a c h la r z a l e k t u r p o l s k i c h i obcych, d i s s y s te m a ty c z n e j n a u k i języków.W l a t a c h 1920-1928 p i a s t u j e Borowy sta n o w isk o k u s t o s z a , a n a s t ę p n i e w ic e d y r e k t o r a B i b l i o t e k i U n iw e r s y te tu W arszaw skiego. J e s t t o o k re s k s z t a ł t o w a n i a s i ę nowego ż y c ia k r a j u , ró w nież w a s p e k c i e umysłowym i o g ó ln o k u ltu ra ln y m wyższych u c z e l n i i b i b l i o t e k . W co d z ie n n y c h ro z w a ż a n ia c h a u t o r a "Dzienników" niemało m ie js c a zajm uje sprawa r e w i n d y k a c j i wywiezionych zbiorów , p r a widłowego r o z m ie s z c z e n ia w B i b l i o t e c e rękopisów B i b l i o t e k i Za ł u s k i c h (chwilowo zdeponowanych w BUW) i G a b in e tu Hycin S t a n i sław a A ugusta, zo rg an izo w an ia k s i ę g o z b i o r u podręcznego C z y te ln i według nowych, z a k tu a liz o w a n y c h p o t r z e b , s tw o rz e n ia nowego a - p a r a t u opracow ania a lf a b e t y c z n e g o i k l a s y f i k a c j i d z i a ł o w e j k s i ą ż e k .
"Czy n i e j e s t moralnym zbiegostwem t o moje b i b l i o t e k a r stwo?" ( " D z i e n n i k i " , 29 X 1924) - z a s t a n a w i a s i ę wprawdzie na ukowiec, k t ó r y d o s t r z e g a bogactwo n i e opracowanych d o t y c h c z a s tematów z h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j , a n g i e l s k i e j , l i t e r a t u r y porównawczej i k r y t y k i l i t e r a c k i e j . Ale niezw ykł a dokładność, r z e t e l n o ś ć wobec podejmowanych obowiązków ksże mu dążyć do p e r
-f ek oj o n iz m u ró wnież w t e j d z i e d z i n i e .
Z a p i s k i z l a t d w u d z i e s t y c h , i l u s t r u j ą c o k r e s i n t e n s y w n e j p r a c y Borowego w B i b l i o t e c e U n i w e r s y t e c k i e j , wnoszą ró wnież i n t e r e s u j ą c y m a t e r i a ł do poby tu uczonego w P ar y żu , do bezpo ś r e d n i e j oceny i c h a r a k t e r y s t y k i kr ęgu naukowców, p i s a r z y i a r ty st ów na p o d s ta w ie o b s e r w a c j i i rozmów opisywanych na b i e ż ą c o . Lata t r z y d z i e s t e obejmują wydar zen ia r ó ż n o ro d n e , a dosyć za s a d n i c z e w ż y c i u a u t o r a "Kamiennych rękawiczek",, ί t a k , w l a t a c h 1930-1935 Borowy przebywa w A n g l i i jak o d o c e n t w School o f S l a v o n i c and E a s t European S t u d i e s w Londynie. Dwa n a s t ę p n e l a t a - t o powrót do B i b l i o t e k i U n i w e r s y t e c k i e j , tym razem na st a n o w is k o d y r e k t o r a . N i e s t e t y , n i e zachował s i ę ( c z y ż b y n i e b y ł vs ogó le prowadzony?) d z i e n n i c z e k za ro k 1937. Wreszcie w r . 1930 obejmuje Borowy Katedrę H i s t o r i i L i t e r a t u r y na Uniwer s y t e c i e Warszawskim po zmarłym rok w c z e ś n i e j J ó z e f i e U j e j s k i m .
N o t e t n i k z r . 1938 j e s t t e ż o s t a t n i m , p rz e d k i l k u l e t n i ą p r z e rw ą , prowadzonym z c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a Borowego d o k ła d n o ś c i ą i s y s t e m a t y c z n o ś c i ą ; ro k 1939 p o tra k to w a n y z o s t a ł n a t o m ia st, z n i e znanych nam p rz y c z y n , b a rd z o sk ró to w o . Chodzi t u n a t u r a l n i e n i e t y l k o o o k re s po wybuchu w ojny, k ie d y t o d y s k r e c j a czy l a p i d a r n o ś ć i n f o r m a c j i b y ła b y w p e ł n i u z a s a d n io n a , l e c z ta k ż e o m ie s ią c e p o p r z e d z a ją c e j e j wybuch. Mamy t u t y l k o k i l k a n a ś c i e k r ó c i u t k i c h zapisków, r e j e s t r u j ą c y c h p rzew ażn ie te rm in y z e b ra ń i egzaminów.
P ierw sze l a t a o k u p a c j i - 1940, 194-1 - rów nież n i e p o z o s ta w i ł y ś la d u w c o d z ie n n y c h n o t a t k a c h ; n i e wykluczone z r e s z t ą , że
z n i s z c z y ł j e sam a u t o r w obawie p rz e d r e w i z j ą czy niepowołanym c z y t e l n i k i e m . N atom iast dwa n a s tę p n e " r o c z n i k i " - 194-3 i 1944· - s ą w ręcz k r o n ik ą codziennego okupacyjnego ż y c ia w Warszawie i na podw arszaw sk iej p r o w i n c j i (borowy m ie sz k a ł podczas wojny w
Z a l e s i u k o ło Warszawy) o ra z n a d c i ą g a j ą c y c h do s t o l i c y w i e ś c i z in n y c h terenów okupowanego k r a j u . W drobiazgowo zapisywanych r e a l i a c h c o d z ie n n o ś c i p r z e p l a t a j ą s i ę in fo r m a c je o ła p a n k a c h i e g z e k u c ja c h u l i c z n y c h z wiadomościami o w łasnych n i e u s t a j ą cych b a d a n ia c h i p r a c a c h w zachowanych j e s z c z e w arszaw skich b i b l i o t e k a c h , wzmianki o k a r t a c h żywnościowych, z s z e r o k im i, omawianymi s t a l e w g r o n i e n a j b l i ż s z y c h p r z y j a c i ó ł , p lanam i n a ukow ej, k u l t u r a l n e j o ra z wydawniczej d z i a ł a l n o ś c i w P o lsc e po w o j e n n e j . Wiadomości t e s ą podawane n i e j e d n o k r o t n i e w fo rm ie n i e c o zawoelowane j , n ie m n ie j jed n ak s ą j e s z c z e jednym p r z y czynkiem do p oznania okupacyjnych d z ie jó w k r a j u .
Na s z c z e g ó ln ą uwagę z a s ł u g u j ą fra g m e n ty "D z ie n n ik a " o b e j mujące o k re s P o w sta n ia Warszawskiego i o s t a t n i c h m ie s ię c y roku 194-4, k ie d y t o Weoław Borowy w espół z g r u p ą innych p r z e d s t a w i c i e l i ś w ia ta n a u k i i s z t u k i , u c z e s t n i c z y ł w p r a c a c h e k ip y za b e z p i e c z a j ą c e j r e s z t k i dóbr k u l t u r a l n y c h s p a lo n e j Warszawy. Choć n i e związany ju ż z B i b l i o t e k ą U n iw e rsy te c k ą sto su n k ie m służbowym, on w ła ś n ie p r z e z k i l k a t y g o d n i p ó źn ej j e s i e n i 1944 r . z a b e z p i e c z a ł n a j c e n n i e j s z e fra g m e n ty b i b l i o t e c z n e g o k s ię g o z b i o r u . N o t a t k i z t y c h d n i , prowadzone c o d z ie n n ie z ogromną s y s t e m a t y c z n o ś c i ą , z a s ł u g u j ą na s z c z e g ó ln ą uwagę, podobnie ja k p r e c y z y j n i e notowene r e l a c j e z P o w s ta n ia , przekazywane p r z e z znajomych, p r z y j a c i ó ł lu b przypadkowych z u p e ł n i e uchodźców z
ŁL
Warszawy .
Z a p is k i z o s t a t n i e g o 6 - l e c i a ż y c i a Wacława Borowego n i e ob e jm u ją , n i e s t e t y , roku 1946. N ato m iast w k o le jn y c h zachowa nych d z ie n n i c z k a c h ukazany j e s t o b ra z p ie rw sz y c h powojennych wysiłków p r z y o rg an izo w an iu Zakładu L i t e r a t u r y P o l s k i e j ( k t ó re g o Borowy z o s t a ł k ie ro w n ik ie m ), p ie rw sz y c h seminariów i wy kładów , k s z t a ł t o w a n i a ró żn o ro d n y ch d z i e d z i n ż y c ia w i c h now ej, n i e z n a n e j d o tą d f o r m i e .
-D z i e n n i k i , mimo c o r az b a r d z i e j p o g a r s z a j ą c e g o s i ę s t a n u zdrowia i c h a u t o r a , prowadzone s ą s y s t e m a t y c z n i e do 15 X 1950 r . , a więc do o s t a t n i e g o d n i a p r z e d j eg o ś m i e r c i ą . O s t a t n i za p i s e k zr o b i o n y j e s t r ę k ą J u l i i Borowej: "Dnia 16 X 1950 o godz. 11*> zgon". P r z e d s t a w i o n y t u , z r e s z t ą n i e z m i e r n i e skrótowo, m a t e r i a ł z a w ie r a w i e l e rozważań o c h a r a k t e r z e o s o b is ty m , wskazującym n i e t y l k o z a k r e s co dz ien ny ch p r a c i z a i n t e r e s o w a ń a u t o r a , a l e t a k że co d zie nn y w y s i ł e k je go w o l i , c h a r a k t e r u , s i ł f i z y c z n y c h , wkładany w r e a l i z a c j ę z a m ie r ze ń, β ró wnocześnie d a l e k o p o s u n i ę t y auto kr yt yc yz m w oc e n i e wł asnych o s i ą g n i ę ć i planów.
" D z i e n n i k i " Wacława Borowego n i e s ą m at er ia łe m j e d n o l i t y m ; z a p i s k i z p o s z c z e g ó l n y c h l a t r ó ż n i ą s i ę od s i e b i e r o zm iar am i, i l o ś c i ą r e j e s t r o w a n y c h faktów i z d a r z e ń , w r e s z c i e c z y t e l n o ś c i ą n o t a t e k , w y n i k a j ą c ą z u ż y c i a szy fró w, s kr ót ów , niedop owi edz eń. Z a w i e r a j ą one je d n a k n i e w ą t p l i w i e b o g a t y m a t e r i a ł d l a p r z y s z ł y c h b i o g r a f ó w , a z a p i s k i z l a t 1943-1944 można t r a k t o w a ć jak o j e s z c z e jed en cenny pr z y c z y n e k do d z ie jó w d r u g i e j wojny świa t o w e j .
1 BP, z . 4/1975 ( 5 8 ) . 2 BP, z . 3/1976 ( 6 1 ) .
Wyjątek s t a n o w i ł y f ra gm en ty d z i e n n i k a z końca 1944 r · , ud o s tę p n io n e zes poł ow i redakcyjnemu wydawnictwa "Walka o dobra k u l t u r y " , Warszawa 1970·
4 Omawiając t ę p a r t i ę "Dzienników" wspomnieć n a l e ż y , że z a p i s k i d o t y c z ą c e r a t o w a n i a zbiorów b i b l i o t e c z n y c h , o g r a n i c z nych d a t a c h : 22 X 1944 - 31 I 1945» opublikowane z o s t a ł y p r z e z Z o f i ę St efa now ską w p r a c y zbiorowej "Walka o dobra k u l t u r y " , Warszawa 1970, t . 2 , s . 179 -219. Urywki dzienników z l a t
- 35
-η944-194-5 wydrukowano ponadto w p r z e k ł a d z i e f r a n c u s k i m , p t . "Fragments du J o u r n a l de V/. borowy", w piśmie " C a h i e r s P o l o g - ne-Allemagne" 1960, n r 3, s . 70-85« Redakcja czasopisma ko rz y s t a ł a z maszynopisu z n a j d u j ą c e g o s i ę w p o s i a d a n i u J u l i i Boro w e j .
Mgr Maria Tyszkowa
Z JA Z D PRE ZESÓ W
O D D Z IA Ł Ó W T O W A R Z Y STW A LITER A C K IEG O IM. A D A M A M IC KIEW ICZA
(22 — 23 IX 1979)
Najmłodszy Oddział Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama Mic k i e w i c z a - w K a l i s z u , p o d j ą ł t r u d zor ganizowania w roku 1979 dorocznego zja zd u pr ez es ów . Zebranych p o w i t a ł a d r H. M o l e n - d a , p r e z e s Od dzi ału , po czym obrady otwo rz ył p r e z e s Zarządu Głównego Towarzystwa, p r o f . К. K l i m o w i c z , c h a r a k t e r y z u j ą c s p e c y f i k ę d z i a ł a l n o ś c i Towarzystwa, p o l e g a j ą c ą głównie na i n s p i r o w a n i u problemów, k t ó r e p ó ź n i e j podejmują różne i n s t y t u c j e . W tym t e ż tkwi s i ł a Towarzystwa: s tw ar za ono forum aktyw n o ś c i , p r zy czym w g r ę wchodzą k o n t a k t y z n a u c z y c i e l a m i , eduka c j a narodowa, k u l t u r a p o l o n i s t y c z n a , imprezy podnoszące po ziom k u l t u r a l n y środo wisk a i t p . Towarzystwo pobudza r o d z e n i e s i ę a u t e n t y c z n y c h , a n i e zawsze d o s t r z e g a n y c h , p o t r z e b . Obecnie na pierwszym p l a n i e z n a j d u j e s i ę k w e s t i a powołania do ż y c i a t y godnika poświęconego w ył ąc zn ie sprawom l i t e r a c k i m .
R e f e r a t p t . " R e f l e k s j e wokół k i l k u w i e r s z y J u l i u s z a S ł o wackiego w r . 1846" w y g ł o s i ł J a ro s ła w M a c i e j e w s k i . Na wybór tematu wpłynęła o k az j a ro cznicow a: 1 7 0 - l e c i e ur o d zi n i 1 3 0 - l e o i e ś m i e r c i p o e t y , oraz szcze gólna p o d n io s ło ś ć o s t a t - miego ok re su jego t w ó r c z o ś c i . Rok 1846 w h i s t o r i i w sp ó ł c z e sn e j
