Oddziaływanie polityki fiskalnej na wahania koniunktury w Polsce

(1)

(2)

PiotrKrajewski–KatedraFunkcjonowaniaGospodarki,InstytutEkonomii

Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 41/43

RECENZENT

Witold M. Orłowski

REDAKTORWYDAWNICTWA UŁ

Elżbieta Marciszewska-Kowalczyk

SKŁADI ŁAMANIE

ESUS – Agnieszka Buszewska

PROJEKT OKŁADKI

Barbara Grzejszczak

Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego WydanieI�6036/2013

ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-778-6 ISBN (ebook) 978-83-7969-237-8

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya8 www�wydawnictwo�uni�lodz�pl e-mail:ksiegarnia@uni�lodz�pl tel�(42)6655863,faks(42)6655862

(3)

Spis treści

Wstęp�� 1. Mechanizmy podażowego oddziaływania polityki fiskalnej na gospodarkę w mode-lach realnego cyklu koniunkturalnego�� Wprowadzenie�� 1�1� Ogólnacharakterystykamodelirealnegocyklukoniunkturalnego�� 1�2� Teoretyczneimplikacjewprowadzeniapolitykifiskalnejdomodelurealnegocyklu koniunkturalnego�� 1�3� Wpływstochastycznychzmianwydatkówrządowych�� 1�4� Oddziaływaniedeterministycznychzmianwpolitycefiskalnej�� 1�5� Analizaniezryczałtowanychpodatkównakładanychnaczynnikiprodukcji�� Podsumowanie�� 2. Popytowe efekty polityki fiskalnej na gruncie nowej ekonomii keynesistowskiej�� Wprowadzenie�� 2�1� Ogólnacharakterystykamodelinowejekonomiikeynesistowskiej�� 2�2� Politykafiskalnaprzywystępowaniusztywnościnominalnychcen�� 2�3� Oddziaływaniewydatkówrządowychwwarunkachsztywnościnominalnychpłac�� 2�4� Politykafiskalnaprzywystępowaniuprzyzwyczajeńkonsumpcyjnych�� 2�5� Implikacjewystępowaniagospodarstwniericardiańskich�� Podsumowanie�� 3. Ocena podażowych skutków szoków fiskalnych na podstawie modelu realnego cyklu

koniunkturalnego dla gospodarki polskiej�� Wprowadzenie�� 3�1� Założeniaiparametrymodelu�� 3�2� Podażoweefektyzwiększeniawydatkówrządowych�� 3�3� Skutkizmianstóppodatkowych�� 3�4� Oddziaływanie wydatków rządowych finansowanych podatkami zależnymi od

dochodu�� Podsumowanie�� 4. Oddziaływanie wydatków rządowych i podatków na wahania koniunktury w Polsce

w świetle modelu nowokeynesistowskiego�� Wprowadzenie�� 4�1� Założeniamodelu�� 4�2� Metodaiwynikiestymacjiparametrów�� 4�3� Skutkizwiększeniawydatkówrządowychwsytuacjiwystępowaniasztywnościnomi-nalnych�� 4�4� Oddziaływanieszokówdotyczącychpodatkówniezryczałtowanych�� 5 11 11 12 18 31 35 44 50 53 53 55 60 65 69 73 80 83 83 84 90 98 104 106 109 109 110 125 131 138

(4)

4�5� Wpływwydatkówrządowychfinansowanychpodatkamizależnymioddochodu�� Podsumowanie�� 5. Wpływ aktywnej i pasywnej polityki fiskalnej na przebieg cyklu koniunkturalnego

w gospodarce polskiej�� Wprowadzenie�� 5�1� Ogólnacharakterystykaaktywnejipasywnejpolitykifiskalnej�� 5�2� Metodywyodrębnianiadeficytustrukturalnegoicyklicznego�� 5�3� Komponentycyklicznedochodóworazwydatkówpublicznych�� 5�4� WpływaktywnejpolitykifiskalnejnaprzebiegfluktuacjigospodarczychwPolsce�� 5�5� Skutecznośćautomatycznychstabilizatorówimetodyjejzwiększenia�� Podsumowanie�� Zakończenie�� Literatura �� Spis symboli �� Od redakcji �� 141 144 147 147 148 152 156 170 177 182 185 191 207 213

(5)

Wstęp

Politykafiskalnastanowi,obokmonetarnej,jednozdwóchpodstawowych narzędzimakroekonomicznegooddziaływaniapaństwanagospodarkę�Wokresie kryzysufinansowego,któryrozpocząłsięw2007roku,zwiększaniewydatków rządowych stało się w wielu krajach jednym z głównych instrumentów pobu-dzaniagospodarki�Ekspansywnapolitykafiskalnamanaceluprzedewszystkim stymulowanieagregatowegopopytu�Jednocześniejednakzwiększaniewydatków rządowych lub obniżanie podatków, nawet w krótkim okresie, wywiera także skutkipodażowe�Implikacjedotyczącewpływupolitykifiskalnejnafluktuacje gospodarczesąprzytymwobydwuprzypadkachodmienne� Opierającsięnatradycyjnympodejściukeynesowskim,czyliprzyjmując,że wzrostagregatowegopopytuumożliwianapotykającymnabarierępopytufirmom zwiększyćprodukcję,otrzymujesię,żespowodowanyekspansywnąpolitykąfi-skalnąwyższypoziomagregatowegopopytuprzekładasięnawzrostProduktu KrajowegoBrutto�Wefekcienastępujezwiększeniezatrudnienia,dochodówdo dyspozycji i konsumpcji, a poprzez efekt mnożnikowy również dalszy wzrost konsumpcji� Natomiast zgodnie z podejściem podażowym, stosowanym m�in� wmodelachrealnegocyklukoniunkturalnego,wydatkirządowewpływająnaza-chowaniegospodarstwdomowychgłówniepoprzezefektmajątkowy,powodując wzrostzatrudnieniaiprodukcji,ajednocześniespadekkonsumpcji�Kierunekod-działywaniawzrostuwydatkówrządowychnakonsumpcjęjestwięcwmodelach podażowychodmiennyniżwtradycyjnympodejściukeynesowskim� OdczasówWielkiegoKryzysudoobecnegokryzysufinansowegonaciskkła- dzionynapopytoweipodażoweefektypolitykifiskalnejulegałznacznymzmia-nom�DoświadczeniawyniesionezWielkiegoKryzysuzlat30�ubiegłegowieku przyczyniłysiędotego,żeekonomiścizaczęlipostrzegaćpolitykęfiskalnąjakona-rzędziestymulowaniaagregatowegopopytu�PozapoczątkowanymprzezKeynesa długotrwałymokresiekoncentracjinapopytowychskutkachpolitykifiskalnej,od lat70�i80�ubiegłegowieku,zaczętopodkreślaćpodażowemechanizmyoddziały-waniawydatkówrządowychipodatkównagospodarkę�PodkoniecXXw�,wraz z dynamicznym rozwojem nowej ekonomii keynesistowskiej1_{, nastąpił renesans}

1_{WpracyzaWojtyną(2010)stosowanejesttłumaczenie„nowaekonomiakeynesistowska”�} Wartojednocześniezaznaczyć,żewliteraturzekrajowejużywanejestrównieżokreślenie„nowa ekonomiakeynesowska”�

(6)

badańnadpopytowymiefektamipolitykifiskalnej�Wostatnichlatach,zewzględu naistotneznaczeniepolitykifiskalnejjakonarzędziawalkizkryzysem,nasiliłosię zainteresowanieocenąefektywnościoddziaływaniawydatkówrządowychipodat-kównaagregatowypopytiprzebiegfluktuacjigospodarczych�

Mechanizmpopytowegooddziaływaniapolitykifiskalnejjestzupełnieod-mienny niż w przypadku oddziaływania podażowego� Każdy z nich wywiera równieżinneskutkimakroekonomiczne�Azatemoszacowaniepopytowegoipo- dażowegooddziaływaniawydatkówrządowychorazpodatkównawahaniako-niunkturystanowiistotnywarunekokreśleniaoptymalnejwdanychwarunkach politykifiskalnej� Zbadanie,wjakisposóbpolitykafiskalnaoddziałujenafluktuacjegospodar-czewPolscejestprzytymwobecnychczasachszczególnieuzasadnione�Odsiły wpływuwydatkówrządowychipodatkównawahaniakoniunkturyuzależniona jestefektywnośćpolitykifiskalnejjakonarzędziastymulowaniagospodarkiwokre- siekryzysugospodarczegonaświecie�Równieżwdłuższejperspektywie,wkontek-ścieplanowanegopełnegouczestnictwaPolskiwUniiGospodarczejiWalutowej, oszacowaniesiłyoddziaływaniapolitykifiskalnejnawahaniagospodarczenabie-ra rosnącego znaczenia�W strefie euro polityka pieniężna Europejskiego Banku CentralnegoodpowiadabowiemjedynienaszokiwystępującewskalicałejUnii, natomiastnapoziomieposzczególnychkrajówprowadzenieantycyklicznejpolityki makroekonomicznejspoczywanainstrumentachfiskalnych� Zpowyższychwzględówgłównycelpracystanowioszacowaniesiłypoda- żowegoorazpopytowegooddziaływaniapolitykifiskalnejnawahaniakoniunktu-rywPolsce�Podjętawpracyanalizadotyczyskutkówpolitykifiskalnejwramach cyklukoniunkturalnego2_{�Nieuwzględniajejefektówdługookresowych,wtym} możliwegowpływupolitykifiskalnejnakształtowaniesiępostęputechnicznego� Wpracypoddanoweryfikacjinastępującehipotezygłówne,dotycząceod-działywaniapolitykifiskalnejwpolskiejgospodarce: 1)wydatkirządowesilniejwpływająnawahaniaPKBniżzmianystóppo-datkowych; 2)popytoweoddziaływaniewydatkówrządowychnafluktuacjePKBjestsil-niejszeniżichoddziaływaniepodażowe; 3)zmianystóppodatkowychwpływająnakształtowaniesięfluktuacjipro-dukcjiwwiększymstopniupoprzezefektypodażoweniżpopytowe; 4)prowadzonawPolscepolitykafiskalnamacharakterantycykliczny� 2 Choćistniejewielerożnychsposobówdefiniowania,pomiaruimodelowaniacyklikoniunk- turalnych(por�np�Goodwin,1967;Milo,2000,2005),toobecniezazwyczajanalizujesięmakro-ekonomicznecyklekoniunkturalnerozumianejakotrwająceodokołosześciudotrzydziestudwóch kwartałów wahania aktywności gospodarczej, w której wyróżnia się występowanie dwóch faz: ożywieniagospodarczegoorazrecesji(por�np�Baxter,King,1995;Christiano,Fitzgerald,1999; Harding,Pagan,1999;Skrzypczyński,2006,2010)�Wanalogicznysposóbdefiniowanyjestcykl koniunkturalnywniniejszejpracy�

(7)

Poniżejprzedstawionoprzesłanki,którymikierowanosięprzyprzyjmowaniu hipotezbadawczych� Zszerokorozpowszechnionegopodejściapopytowegonieuwzględniającego mechanizmówmikroekonomicznychwynika,żewydatkirządoweoddziałująna gospodarkęmocniejniżzmianyopodatkowania,którewpływająnaagregatowy popytjedyniepośrednio,poprzezdochóddodyspozycji�Ztegowzględuprzyjęto hipotezęorelatywniesilniejszymwpływiewydatkówrządowychnafluktuacje gospodarcze�Jednocześniezbadanowtensposób,czyuwzględnienierównieżpo- dażowychmechanizmówoddziaływaniapolitykifiskalnejnawahaniakoniunktu-ryzmieniawnioskiwynikającezpodejściapopytowego� Wprzypadkustóppodatkowych,odmiennieniżdlawydatkówrządowych, przyjętohipotezę,żeichoddziaływaniepodażowejestsilniejszeniżpopytowe� Wynikatoznastępującychprzesłanek�Popierwsze,jakwskazanopowyżej,po-datkioddziałująnaagregatowypopytjedyniepośrednio,podczasgdywydatki rządowe stanowią składnik agregatowego popytu, bezpośrednio wpływając na jegowysokość�Podrugie,stopypodatkoweoddziałująnawielkościkrańcowe, takiejakkrańcowyproduktpracyikapitału,które,jakwskazująmodeleteore-tyczne,wywierająistotnypodażowywpływnadecyzjegospodarstwdomowych iprzedsiębiorstw� Zgodniezfunkcjąstabilizacyjnąpolitykafiskalnapowinnaograniczaćwaha-niakoniunktury�Weryfikująchipotezędotyczącąantycyklicznościzbadano,czy prowadzonawPolscepolitykafiskalnaprzyczyniłasiędozmniejszeniafluktuacji gospodarczych� Wpracy,opróczhipotezgłównych,postawionezostałynastępującehipotezy pomocnicze,dotycząceoddziaływaniapolitykifiskalnejnapolskągospodarkę: 1)zwiększenieopodatkowaniakapitałuwywierawiększypodażowywpływ naPKBniżwzrostpodatkównakładanychnadochodyzpracy; 2)wydatkirządowesubstytucyjnewzględemkonsumpcjiprywatnejwmniej- szymstopniuprzyczyniająsiędostymulowaniaaktywnościgospodarczejniżwy-datkirządoweniebędącesubstytutamikonsumpcjiprywatnej;

3)aktywna polityka fiskalna przyczyniła się do relatywnie dobrej sytuacji gospodarczejwPolscewokresiekryzysugospodarczegonaświecie;

4)automatycznestabilizatorykoniunkturywwiększymstopniuwpływająna wygładzeniewahańkoniunkturywgospodarcepolskiejniżaktywnapolitykafi-skalna�

Hipotezypoddanoweryfikacji,wykorzystującanalizyteoretyczneorazem-piryczne oparte na danych dotyczących gospodarki polskiej z lat 1995–2010� Badania przeprowadzono na gruncie modelu realnego cyklu koniunkturalnego orazmodelunowokeynesistowskiego,stanowiącychrozwinięciamodeliHansena (1985)orazSmetsaiWoutersa(2003)�Modeletezaliczanesądogrupydyna-micznych, stochastycznych modeli równowagi ogólnej (Dynamic Stochastic General Equilibrium,DSGE),które,jakwskazująm�in�CanovaiPaustian(2010),

(8)

sąobecniegłównąmetodąprowadzeniaanalizdotyczącychwahańkoniunktury� Zaletą modelowania gospodarki przy wykorzystaniu tego typu modeli jest ich oparcie na podstawach mikroekonomicznych, czyli na decyzjach optymaliza-cyjnych poszczególnych gospodarstw domowych i przedsiębiorstw3_{�W Polsce}

badania wykorzystujące metodologię dynamicznych, stochastycznych modeli równowagiogólnejskoncentrowanesągłównienapolitycepieniężnej,zaliczyć donichmożnam�in�opracowaniaKolasy(2008),Kolocha(2008),Gradzewicza iMakarskiego(2009),Baranowskiego(2011)czyKuchty(2012)�Wpracachtych analizydotyczącepolitykifiskalnejniesąprowadzone,bądźteżstanowiąjedynie niewielkidodatekdoanalizpoświęconychpolitycepieniężnej�Spośródpolskich badań,opartychnametodologiimodeliDSGE,jedyniepracaBukowskiegoiin� (2005)jestpoświęconagłówniepolitycefiskalnej�Politykafiskalnajesttamjed-nakanalizowana,odmiennieniżwniniejszejpracy,nienapodstawiedanychdla gospodarkipolskiej,leczwoparciuoparametrycharakterystycznedlagospodarki amerykańskiejorazstrefyeuro� Podłożeteoretyczneprowadzonychwpracyanalizdotyczącychpodażowych mechanizmów oddziaływania polityki fiskalnej na wahania koniunktury stano-witeoriarealnegocyklukoniunkturalnego�Teoriata,podobniejakmonetaryzm oraz nowa ekonomia klasyczna, podkreśla znaczenie czynników podażowych, ajednocześniemaspośródnichnajsilniejszefundamentymikroekonomiczne� Natomiastefektypopytowepolitykifiskalnejzbadanonagruncienowejekono- miikeynesistowskiej,kierującsięanalogicznymiprzesłankami,jakwprzypad-kuanalizyefektówpodażowych�Nowaekonomiakeynesistowskawwiększym bowiemstopniuniżortodoksyjnykeynesizmopierasięnapodstawachmikro-ekonomicznych4_� Pracaskładasięzpięciurozdziałów�Wpierwszymrozdziale,napodstawie modeli realnego cyklu koniunkturalnego, teoretycznej analizie poddany został podażowywpływpolitykifiskalnejnagospodarkę�Rozdziałrozpoczynasięod przedstawieniaogólnejcharakterystykimodelirealnegocyklukoniunkturalnego,

3_{Zastosowanewpracymodelecechująsięwysokimstopniemsformalizowania,typowymdla} dynamicznych, stochastycznych modeli równowagi ogólnej� Zasadność zmatematyzowania tzw� „ekonomiigłównegonurtu”jestobecnieprzedmiotemburzliwejdyskusjiwPolsceinaświecie (por�np�Wojtyna,2008;Krugman,2009;Kwaśnicki,2012;Małecki-Tepicht,2012;Wilkin,2012)� JakstwierdzaKrugman(2009)„ekonomiazeszłanamanowce,ponieważekonomiściwybraliźle rozumianepięknoformalnychmodeli,zamiastoddaćsięposzukiwaniuprawdy”(tłumaczenieza: Hardt,2012,s�35)�Abyniepopełnićtegobłędu,wpracymodelezastosowanojedyniejakoniezbęd-nenarzędzie,aniesąonecelemsamymwsobie�Majązazadanieuporządkowaćiułatwićanalizę orazwtymstopniu,wjakimtomożliwe,pamiętającoichograniczeniach,umożliwićwyciągnięcie wnioskówodnoszącychsiędorealnejgospodarki�

4_{Jak wskazujeWojtyna (2000) istnieje wiele kryteriów wyodrębniania szkół} makroekono-micznych� Przedstawiony podział opiera się na klasyfikacji Snowdona, Vane’a i Wynarczyka (1998)�Wartozaznaczyć,żewyodrębniająonijeszczedwa,alternatywnewstosunkudo„ekonomii głównegonurtu”,podejścia–szkołępostkeynesowskąorazaustriacką�

(9)

wktórychprzyjmujesię,żekształtowaniesięagregatowegopopytuniewpływana sferęrealną,coumożliwiawyodrębnieniepodażowegowpływuwydatkówrządo-wychipodatkównagospodarkę�Wramachanalizypodażowychefektówpolityki fiskalnejwpierwszejkolejnościprzedstawionoteoretyczneimplikacjewprowa-dzeniapolitykifiskalnejdomodelirealnegocyklukoniunkturalnego�Następnie zaprezentowanyzostałwpływstochastycznychzmianwwydatkachrządowych na odwzorowanie przez model zależności makroekonomicznych� W dalszych częściach rozdziału zbadano skutki przejściowego oraz trwałego zwiększenia wydatkówrządowychipodatków,atakżebardziejszczegółowoprzedstawiono podażoweoddziaływanienagospodarkępodatkównakładanychnaposzczególne czynnikiprodukcji� Zgodniezpodejściemkeynesistowskimpolitykafiskalnaoddziałujenago-spodarkęprzedewszystkimpoprzezkształtowanieagregatowegopopytu�Ztego względudrugirozdziałpracypoświęconyjestanalizieefektówpolitykifiskalnej wwarunkachwystępowaniasztywnościnominalnychcenorazpłac�Rozdziałroz- poczynasięprzedstawieniemogólnejcharakterystykiopartychnapostawachmi-kroekonomicznychmodeliuwzględniającychpopytoweefektypolitykifiskalnej, tj�modelinowejekonomiikeynesistowskiej,określanychrównieżjakomodele nowejsyntezyneoklasycznej�Stanowiąonesyntezęneoklasycznejmetodologii dynamicznych,stochastycznychmodelirównowagiogólnejzkeynesistowskim założeniem,dotyczącymkrótkookresowychsztywnościnominalnychwgospo- darce�Wrozdzialeukazanezostałooddziaływaniewydatkówrządowychipo- datkówwwarunkachsztywnościnominalnychcenipłac,atakżewsytuacjiwy-stępowaniaprzyzwyczajeńkonsumpcyjnychorazgospodarstwniericardiańskich� Wrozdzialetrzecim,napodstawieanalizyteoretycznejzawartejwpierw-szym rozdziale, zbadane zostało podażowe oddziaływanie polityki fiskalnej wPolscenakształtowaniesięprodukcjiipozostałychpodstawowychzmiennych makroekonomicznych�Podażoweefektypolitykifiskalnejoszacowanowoparciu omodelrealnegocyklukoniunkturalnegozniepodzielnąpracą,któryrozszerzono ozałożeniadotyczącepolitykifiskalnej5 �Rozdziałrozpoczynasięprzedstawie-niemzałożeńorazparametrówmodelu,oszacowanychnapodstawiedanychdla gospodarkipolskiej�Następniezaprezentowanodynamikęmodeluorazomówio-nomakroekonomiczneskutkizwiększeniawydatkówrządowychfinansowanych 5 Wyodrębnienieefektówpodażowychjestrównieżmożliwenagrunciemodelinowejeko- nomiikeynesistowskiej,poprzezzałożeniezerowychwartościparametrówokreślającychwystępo-waniesztywnościnominalnych�Zastosowaniemodelurealnegocyklukoniunkturalnegomajednak następującezaletyzpunktuwidzeniaanalizyskutkówpodażowych�Popierwsze,założeniadoty- czącestronypodażowejsąwnichbardziejrozbudowaneniżwmodelachnowejekonomiikeyne-sistowskiej�Podrugie,wmodelachnowejekonomiikeynesistowskiej,zewzględunaichbardziej skomplikowanąstrukturę,dostosowanądoanalizypopytowej,interpretacjauzyskanychwyników dotyczącychefektówpodażowychjestmniejczytelnaniżwprzypadkuwynikówotrzymanychna podstawiemodelurealnegocyklukoniunkturalnego�

(10)

deficytembudżetowymlubzryczałtowanymipodatkami,tj�podatkaminieuzależ-nionymioddochodu�Wdalszejkolejnościpoddanoanaliziewpływzmianstóp podatkowych�Wkońcowejczęścirozdziałuzamieszczonowynikisymulacjido- tyczącychpodażowychskutkówzwiększeniawydatkówrządowychfinansowa-nychwyższymipodatkamidochodowymi�

Rozdział czwarty zawiera analizę empiryczną dotyczącą wpływu polityki fiskalnejnawahaniakoniunkturywwarunkachwystępowaniasztywnościnomi- nalnych,awięcprzyuwzględnieniuefektówpopytowych�Podstawęteoretycz-nąprzeprowadzonejanalizystanowiąmodelenowejekonomiikeynesistowskiej, omówionewrozdzialedrugim�Wpierwszejkolejnościprzedstawionozałożenia modeluorazzaprezentowanowynikiestymacjiparametrów�Parametrymodelu wyznaczononapodstawiedanychkwartalnychdlagospodarkipolskiej,przywy- korzystaniuestymacjibayesowskiej�Następniepokazanowynikającezanalizo-wanegomodeluskutkizmianwydatkówrządowychorazstóppodatkowych�

Politykę fiskalną podzielić można na polityką aktywną oraz pasywną, tj� wynikającązwystępowaniaautomatycznychstabilizatorówkoniunktury�Każda znichmaodmiennycharakterorazprzyczynywystępowania�Ztegowzględu w ostatnim, piątym rozdziale pracy, zbadano oddziaływanie polityki fiskalnej naprzebiegfluktuacjigospodarczychwPolscewrozbiciunaaktywnąpolitykę fiskalnąorazautomatycznestabilizatorykoniunktury�Wramachdekompozycji deficytusektorafinansówpublicznychnakomponentstrukturalnyorazkompo- nentcykliczny,związanyzwystępowaniemautomatycznychstabilizatorów,osza- cowanolukęproduktowąorazelastycznościposzczególnychkategoriibudżeto-wychwzględemPKB�Następnie,opierającsięnaprzeprowadzonychszacunkach dotyczącychoddziaływaniawydatkówrządowychipodatkównaPKBukazano, wjakisposóbaktywnaorazpasywnapolitykafiskalnaprzyczyniłasiędoniwelo-waniawahańkoniunkturywgospodarcepolskiej�Końcowaczęśćpracyzawiera podsumowanieorazwnioskizprzeprowadzonychanaliz�

(11)

1. Mechanizmy podażowego oddziaływania polityki

fiskalnej na gospodarkę w modelach realnego cyklu

koniunkturalnego

Wprowadzenie

Niniejszyrozdziałzawierateoretycznąanalizęefektówpodażowychpolityki fiskalnej�Podłożeteoretycznedoanalizypodażowegooddziaływaniapolitykifi- skalnejnafluktuacjegospodarczestanowiąmodelerealnegocyklukoniunktural-nego(Real Business Cycle,RBC)�

WzapoczątkowanychprzezKydlandaiPrescotta(1982)modelachrealnego cyklukoniunkturalnegozakładasię,żewahaniagospodarczeniewynikajązodchy- leńprodukcjiodpoziomupotencjalnego,leczzdecyzjioptymalizacyjnychgospo-darstwdomowych(por�Plosser,1989;McCandless,2008)�Szokitechnologiczne, lubinneźródłazaburzeń,niepowodująwięcpowstawaniabezrobocia,mimoże poprzez międzyokresową substytucję czasu wolnego generują wahania poziomu zatrudnienia(por�np�Hansen,Wright,1992;Snowdon,Vane,Wynarczyk,1998)� Płaceicenysądoskonaleelastyczneinatychmiastdostosowująsiędopoziomu równoważącegorynek(por�Stadler,1994;Jarociński,1997;Ljungqvist,Sargent, 2004)�Wrezultacienasferęrealnąoddziałujejedyniepodażowastronagospodar-ki, co umożliwia wyodrębnienie podażowych efektów zmian polityki fiskalnej� WpierwszychmodelachRBC(modeleKydlandaiPrescotta,1982;Hansena,1985) zakładano, że jedyne źródło szoków stanowią zmiany technologiczne� Modele RBCzostałyrozszerzoneopolitykęfiskalnąnaprzełomielat80�i90�XXw�(m�in� modeleAschauera1988;ChristianoiEichenbauma1992;BaxteriKinga,1993; McGrattan, 1994)� W ramach analizy wpływu polityki fiskalnej na gospodarkę wmodelachRBCbadasięprzedewszystkimoddziaływanieprzejściowejitrwałej zmianywydatkówrządowychorazniezryczałtowanychpodatków1_�

WmodelachRBCwpływwydatkówrządowychnazachowaniegospodarstw domowych dokonuje się głównie poprzez efekt majątkowy�Wzrost wydatków rządowychpowodujenegatywnyefektmajątkowy,któryprzekładasięnawzrost podaży pracy i produkcji, a ograniczenie konsumpcji i stawki płac (por� np� BaxteriKing,1993;Ljungqvist,Sargent,2004)�Zkoleiniezryczałtowanepodat-kinagrunciemodeliRBCoddziałująnagospodarkępoprzezwpływnawielkości

1 Tj�podatkówoddziałującychnadecyzjegospodarstwdomowych,uzależnionychnp�odpo-ziomudochodu�

(12)

krańcowe–poziomkrańcowegoproduktukapitałupoopodatkowaniuorazkrań-cowegoproduktupracypoopodatkowaniu�

Układrozdziałupierwszegojestnastępujący:rozpoczynasięodprzedstawienia ogólnejcharakterystykistandardowegomodeluRBC,tj�modeluuwzględniającego występowanie jedynie szoków technologicznych� Stanowi on punkt odniesienia wstosunkudoanalizwpływupolitykifiskalnejnagospodarkęwbardziejrozbudo-wanychmodelach,uwzględniającychwpływwydatkówrządowychorazpodatków� Następniezaprezentowanezostałyteoretyczneimplikacjewprowadzeniapolityki fiskalnejdomodelirealnegocyklukoniunkturalnego�Wdalszejkolejnościanali-ziezostałypoddanepodażoweefektystochastycznychideterministycznychzmian wpolitycefiskalnej�Wkońcowejczęścirozdziałuprzedstawionooddziaływaniena gospodarkępodatkównakładanychnaposzczególneczynnikiprodukcji�

1.1. Ogólna charakterystyka modeli realnego cyklu

koniunkturalnego

Modelerealnegocyklukoniunkturalnegozapoczątkowałpionierskiartykuł KydlandaiPrescotta(1982)�KydlandiPrescottoparlianalizęwahańkoniunktury nabadaniuoddziaływanianagospodarkęszokówtechnologicznychprzyjmując, żezmianytechnologicznewpływająnietylkonadługookresowąścieżkęPKB,ale równieżnawahaniacykliczne2_{�Podażoweszokitechnologicznemającecharakter} stochastycznychimpulsów,poprzezmechanizmywzmacniającepowodujądługo-trwałeodchyleniaprodukcjiorazpozostałychzmiennychmakroekonomicznych od poziomu ustalonego (steady-state) (por� McCandless, 2008)� Jednocześnie wmodeluKydlandaiPrescotta,atakżepóźniejszychmodelachRBC,zakłada siędoskonaleelastycznecenyipłace,copowoduje,żeagregatowypopytnieod-działujenafluktuacjeprodukcjiiumożliwiawyodrębnieniewpływuczynników podażowych�WmodelachRBCprzyjmujesięponadto,żepodmiotygospodar-czeposiadająpełnąinformacjęidziałająracjonalnie,aPKBrównasięprodukcji potencjalnej�Fluktuacjeaktywnościgospodarczejwynikajązreakcjimaksyma- lizującychużytecznośćgospodarstwdomowychnazmieniającesięwarunkigo-spodarcze(por�Plosser1989;Ljungqvist,Sargent,2004)�Wynikastąd,żenawet wdoskonaleefektywnejgospodarcejestmiejscenawahaniakoniunkturalne(por� Grabek,Kłos,Koloch,2010)� ModeleRBCstanowiłydiametralnązmianęwpodejściudomakroekonomii, wskazującna(por�Gali,2008):

•

efektywnośćwykorzystaniazasobówwwarunkachwystępowaniafluktu-acjigospodarczych,

2_{Szerzej na temat znaczenia pracy Kydlanda i Prescotta (1982) por� The Royal Swedish} AcademyofSciences(2004)�

(13)

•

kluczoweznaczenieszokówtechnologicznychwgenerowaniuwahańko-niunktury,

•

brakwpływuczynnikówmonetarnychnaprzebiegfluktuacjigospodarczych3_�

Do podstawowych zalet modelu RBC zalicza się ich oparcie na mikropod-stawach�WrezultaciesąoneodpornenakrytykęLucasa(1976)inieopierająsię nalicznycharbitralnychrestrykcjach,którewpływająnawynikiotrzymywanena podstawiemodelimakroekonometrycznychdużejskali(por�Sims,1980)�Zdrugiej jednakstronykwestionowanejestzakładanewmodelachRBCznaczenieszoków technologicznychorazbrakwpływupolitykimonetarnej(por�np�Snowdon,Vane, Wynarczyk,1998;Fischer,2006)�Badaniaempirycznezreguływskazująbowiem, żeszokitechnologiczneniestanowiąkluczowegoczynnikagenerującegofluktuacje gospodarcze(por�Christiano,Eichenbaum,Vigfusson,2003;Gali,Rabanal,2004; Fischer,2006),apolitykamonetarnaoddziałujenaprzebiegwahańkoniunktury (pornp�Friedman,Schwartz,1963;Christiano,Eichenbaum,Evans,1998)� JednozpierwszychrozwinięćmodeluKydlandaiPrescottastanowiłmodel Hansena(1985)�HansenwprowadziłdomodeliRBCzałożenieoniepodzielnej pracy, czyli założenie, że poszczególne osoby mogą albo pracować określoną ilośćczasu,alboniepracowaćwogóle(por�Kuchta,Piłat,2010)�ModelHansena stanowiobokmodeluKydlandaiPrescottajedenzdwóchpodstawowychmode-lirealnegocyklukoniunkturalnego,zarazemzapismodeluprzedstawionyprzez Hansenajestbardziej„współczesny”iczęściejwykorzystywanywpóźniejszych modelach RBC� Jednocześnie model Hansena w większym stopniu niż model KydlandaiPrescottaumożliwiaidentyfikacjęprzyczynwystępowaniafluktuacji (por�McCandless,2008)�Ztegowzględuprzedstawionaponiżejcharakterystyka standardowegomodeluRBCopierasięnamodeluHansena(1985)�

W standardowym modelu RBC zakłada się, że gospodarstwa domowe są homogeniczneipodejmujątakiedecyzjedotyczącepoziomukonsumpcjiicza-suwolnego,abymaksymalizowaćwartośćoczekiwanąsumyzdyskontowanych użytecznościkonsumpcjiiczasuwolnego,tj�funkcjępostaci:       =

∑

∞ = ) , ( 0 t t t t_u _c _h E U β , (1) gdzie: E–operatorwartościoczekiwanej, β–subiektywnyczynnikdyskontowy, u(c_t,h_t )–funkcjaużytecznościchwilowejgospodarstwadomowegowokre-siet(u_t)4_, 3_{Wartoprzytymzaznaczyć,żemodeleRBCposiadająwielewariantów(por�np�Hansen,} Wright,1992),którezewzględunaodmiennośćzałożeńcechująsięinnymiwłasnościamiekono-micznymi�Wszczególności,wniektórychmodelachRBCwskazywanonawystępowaniewpływu czynnikówmonetarnychnasferęrealnąnawetwwarunkachdoskonaleelastycznychcenipłac(por� Cooley,Hansen,1989)� 4_{Wdalszejczęścipracysymbolezsubskryptemtoznaczająwartośćdanejzmiennejwokresiet�}

(14)

c_t–konsumpcja, h_t–czaswolny� Przyszłaużytecznośćjestcenionawmniejszymstopniuniżobecna,awięc ) 1, 0 ( ∈ β (0,1)�Funkcjaużytecznościujestniezmiennawczasie,madodatniepierwsze pochodnecząstkowewzględemkonsumpcjiiczasuwolnego,azarazemujemną drugąpochodnącząstkowąwzględemkonsumpcji: >0 ∂ ∂ t t c u , 2 ₂ <0 ∂ ∂ t t c u , >0 ∂ ∂ t t h u � Spełniającąww�warunkifunkcjąużytecznościjestfunkcjapostaci: 15

maksymalizować wartość oczekiwaną sumy zdyskontowanych użyteczności konsumpcji i czasu wolnego, tj. funkcję postaci:

      



  ) , ( 0 t t t t_u _c _h E U  , (1) gdzie:

  – subiektywny czynnik dyskontowy, )

, (c_t h_t

u – funkcja użyteczności chwilowej gospodarstwa domowego,

t

c – konsumpcja, t

h – czas wolny.

Przyszła użyteczność jest ceniona w mniejszym stopniu niż obecna, a więc )

1, 0 ( 

  Funkcja użyteczności u jest niezmienna w czasie, ma dodatnie pierwsze pochodne cząstkowe względem konsumpcji i czasu wolnego, a zarazem ujemną drugą pochodną cząstkową względem konsumpcji: 0

  t t c u _, ₀ 2 2    t t c u _, _₀   t t h u 9_{. Spełniającą ww.}

warunki funkcją użyteczności jest funkcja postaci: ) ( ) ( ln ) , (ct ht ct AV ht u   , (2)

gdzie A oznacza miarę wagi przypisywanej czasowi wolnemu, A>0, V(h_t)0 10_{. W modelu}

z niepodzielną pracą funkcja V, określająca wpływ czasu wolnego na użyteczność, przyjmuje postać (por. Hansen, 1985; Kuchta, Piłat, 2010): 11

t t H l l V( )  , ` (3) 9_Gdzie ₍ _, ₎ t t t uc h u  . .

10_{Inny przykład często stosowanej w modelach RBC funkcji użyteczności stanowi funkcja określająca} gospodarstwo domowe cechujące się stałą względną awersją do ryzyka, czyli funkcja postaci:

c c A t t t t h c h c u              1 1 ) ,

( , gdzie c  0 stanowi odwrotność międzyokresowej elastyczności substytucji

konsumpcji (por. np. Bukowski i in., 2005; Dejong, Dave, 2007).

11_{W przypadku niepodzielnej pracy gospodarstwa domowe wybierają prawdopodobieństwo podjęcia} pracy, a następnie losowo jest określane czy dane gospodarstwo pracuje, czy pozostaje bez pracy. Ponieważ wszystkie gospodarstwa są identyczne, wybierają takie same prawdopodobieństwo podjęcia pracy, jednak wynik losowania będzie odmienny dla poszczególnych gospodarstw.

, (2)

gdzieA oznacza miarę wagi przypisywanejczasowiwolnemu,A>0, _V′(_h_t)>0 5_.

WmodeluzniepodzielnąpracąfunkcjaV,określającawpływczasuwolnegona użyteczność,przyjmujepostać(por�Hansen,1985;Kuchta,Piłat,2010)6_: t t H l l V( )= − , (3) gdzie: H–dostępnyzasóbczasuogółem, lt –podażpracy7�

Firmy są homogeniczne, działają w warunkach konkurencji doskonałej imaksymalizujązyski�WstandardowymmodeluRBCprzyjmujesięfunkcjępro-dukcjiCobba-Douglasaostałychefektachskali: θ θ − = 1 ) , , ( t t t z t t t z k l e k l y t , (4) gdzie: y_t–produkcja, k_t–kapitał8_,

5_{Inny przykład często stosowanej w modelach RBC funkcji użyteczności stanowi funkcja} określającagospodarstwodomowecechującesięstałąwzględnąawersjądoryzyka,czylifunkcja postaci: c c A t t t t h c h c u σ σ −         − = 1 1 ) , ( ,σ_c > 0,(por�np�Dejong,Dave,2007)

�

6_{Wprzypadkuniepodzielnejpracygospodarstwadomowewybierająprawdopodobieństwo} podjęciapracy,anastępnielosowojestokreślaneczydanegospodarstwopracuje,czypozostaje bezpracy�Ponieważwszystkiegospodarstwasąidentyczne,wybierajątakiesameprawdopodo- bieństwopodjęciapracy,jednakwyniklosowaniabędzieodmiennydlaposzczególnychgospo-darstw� 7_{Wmodeluzpodzielnąpracązakładasięnatomiast:} ₍ ₎ _ln( ₎ t t H l l V = − � 8_{Wmodeluanalizowanyjestkapitałrzeczowy�WmodelachRBCinnerodzajekapitału,takie} jakkapitałludzki,społecznyifinansowy(por�np�Milo,Szafrański,2005;Sztaudynger,2005;Milo iin�,2006)niesązregułyuwzględniane�

(15)

z_t–szokitechnologiczne,

θ – elastycznośćprodukcjiwzględemkapitału, θ ∈ (0, 1)�

Ważnymelementemcharakteryzującymfunkcjęprodukcjijestwystępowa- niewniejzmiennejwczasiełącznejproduktywnościczynnikówprodukcji(to-tal factor productivity,TFP)�Łącznaproduktywnośćczynnikówprodukcji(ezt)

wmodeluRBCjestwielkościąstochastyczną,uzależnionąodpodażowychszo-kówtechnologicznych�WpływimpulsupolegającegonazmianiepoziomuTFP rozciągasięnawieleokresów�Zarazemjednak,mimoiżczęstoprzyjmujesię,że zmianypodażowemającharaktertrwały,nadającszeregomczasowymcharakter błądzeniaprzypadkowego(por�Nelson,Plosser,1982),towmodelachRBCre-zygnujesięztegozałożenia,utrzymując,żewpływposzczególnychimpulsów słabniezokresunaokres� WstandardowymmodeluRBCszokitechnologiczneokreślonesąpoprzez procesautoregresyjny(por�np�Dejong,Dave,2007): t z t z z t z z z =(1−ρ ) +ρ −1+ε , ,εz,t ~N(0,σε,z2), (5) wktórymwspółczynnikautoregresji(

ρ

z)jestnieznacznieniższyodjedności,

gwarantując stacjonarność zmiennej, a zarazem zapewniając utrzymywanie się przezwieleokresówwpływuszokutechnologicznegonafunkcjęprodukcji� WpierwszychmodelachRBC,wktórychm�in�nieuwzględnianopolityki fiskalnej,zakładano,żewytworzonaprodukcjamożebyćprzeznaczonajedynie nakonsumpcjęlubinwestycje: t t t i y c + = , (6) gdzie: i_t–inwestycje� Gospodarstwarezygnujązczęścikonsumpcji,ponieważpoziominwestycji dodatniowpływanazasóbkapitałuwprzyszłości: t t t i k k+1 = +(1−δ) , (7) gdzieδ oznaczastopędeprecjacji,δ∈(0,1)�(01,)

W gospodarce określonej poprzez powyższe równania gospodarstwa do-mowezastająpewienzasóbkapitałuorazpewienpoziomTFP(zmiennestanu) idokonujątakichwyborów,któremaksymalizująichwartośćoczekiwanąsumy zdyskontowanychużyteczności(por�np�Ljungqvist,Sargent,2004;McCandless, 2008)�Gospodarstwadomoweustalającczaspracyjednocześniepodejmujądecy-zjedotycząceilościczasuwolnego�Zarazemwybórpoziomukonsumpcjiokreśla, jakailośćdochodumożebyćprzeznaczonanainwestycje,atozkoleideterminuje

(16)

przyszłyzasóbkapitału�Alternatywnie,wybórgospodarstwdomowychdotyczyć możeprzyszłegopoziomukapitału,którydeterminujewysokośćkonsumpcjiiin-westycji9_{�Wtakimprzypadkuotrzymujesię,żewstandardowymmodeluRBC}

z niepodzielną pracą gospodarstwa domowe maksymalizują oczekiwaną sumę zdyskontowanychużytecznościpostaci10_:

17

w którym współczynnik autoregresji (z) jest nieznacznie niższy od jedności, gwarantując stacjonarność zmiennej, a zarazem zapewniając utrzymywanie się przez wiele okresów wpływu szoku technologicznego na funkcję produkcji.

W pierwszych modelach RBC, w których m.in. nie uwzględniano polityki fiskalnej, zakładano, że wytworzona produkcja może być przeznaczona jedynie na konsumpcję lub inwestycje: t t t i y c   , (6) gdzie: it – inwestycje.

Gospodarstwa rezygnują z części konsumpcji, ponieważ poziom inwestycji dodatnio wpływa na zasób kapitału w przyszłości:

t t

t i k

k1  (1) , (7)

gdzie  oznacza stopę deprecjacji, (01,).

W gospodarce określonej poprzez powyższe równania gospodarstwa domowe zastają pewien zasób kapitału oraz pewien poziom TFP (zmienne stanu) i dokonują takich wyborów, które maksymalizują ich wartość oczekiwaną sumy zdyskontowanych użyteczności (por. np. Ljungqvist, Sargent, 2004; McCandless, 2008). Gospodarstwa domowe ustalając czas pracy jednocześnie podejmują decyzje dotyczące ilości czasu wolnego. Zarazem wybór poziomu konsumpcji określa, jaka ilość dochodu może być przeznaczona na inwestycje, a to z kolei determinuje przyszły zasób kapitału. Alternatywnie, wybór gospodarstw domowych dotyczyć może przyszłego poziomu kapitału, który determinuje wysokość konsumpcji i inwestycji.14_W

takim przypadku otrzymuje się, że w standardowym modelu RBC z niepodzielną pracą gospodarstwa domowe maksymalizują oczekiwaną sumę zdyskontowanych użyteczności postaci: )} 1 ( ] ) 1 ( {ln[ 1 1 0 t t t t t z t t _e _k _l _k _k _A _l E U  t         



    _. 15 ₍₈₎

14_{Przyjęcie za zmienną decyzyjną przyszłej ilości kapitału zamiast konsumpcji jest wygodniejsze ze} względów obliczeniowych (McCandless, 2008).

15_{Przy znormalizowaniu całkowitego zasobu czasu wolnego do jedności.}

� (8)

Wartościzmiennychdecyzyjnychsąwynikiemoptymalnychdecyzjigospo- darstwdomowych�Abyokreślićwartościwszystkichzmiennychmodelupotrzeb-najestjedynieznajomośćparametrów,zasobukapitałuwokresiepoczątkowym i wpływu poszczególnych szoków technologicznych (reprezentowanych przez składniklosowy)�

Wwieluprzypadkach,pokonstrukcjimodeluteoretycznegowoparciuodane statystyczne następuje jego weryfikacja ekonometryczna� W modelach realnego cyklu koniunkturalnego często rezygnuje się z estymacji parametrów metodami ekonometrycznymiorazzbadaniazgodnościdopasowaniadanychwynikających zmodeluzdanymiempirycznymi(por�Dejong,Dave,2007)�Wynikatopoczęści zfaktu,żemodeleRBCsąbardzoogólneinieuwzględniająwieluzakłóceńwy- stępującychwrealnejgospodarceimającychznaczącywpływnawartościzmien-nych�ZarazemścieżkirealizacjizmiennychwmodelachRBCsąbardzowrażliwe naniewielkiezmianyzałożeńlubwartościzmiennych�Wrezultacie,uznaniedopa-sowaniamodeludodanychrzeczywistychzanajważniejszekryteriumumożliwia wyestymowanierównań,coprawdadobrzedopasowanychwobrębiepróby,alenie-oddającychzależnościekonomicznychinienadającychsiędoprognozowaniapoza próbą�ZtegoteżwzględuwmodelachRBCzamiastestymacjinapodstawierze- czywistychdanychczęstostosujesięsymulacjeopartenasztucznychdanych,wy-generowanychnapodstawierównańmodelu(por�np�Snowdon,Vane,Wynarczyk, 1998;Barillasiin�,2007;Griffoli,2007)�Wnioskidotyczącezachowaniasięgospo-darkimodelowejprzeprowadzasiępowykonaniuodpowiedniodużej,określonej przezbadacza,liczbysymulacjiiobliczeniucharakterystykszeregówczasowych wygenerowanychprzezmodel�Następnieporównujesięodchyleniastandardowe iwspółczynnikikorelacjiwystępującewgospodarcemodelowejzodpowiednimi charakterystykamirzeczywistejgospodarki�Modelocenianyjestnapodstawiepo-dobieństwamodelowychirzeczywistychdynamicznychcharakterystykzmiennych ekonomicznych(por�Kuchta,Piłat,2010)�

Badanie zgodności statystycznych właściwości zmiennych wygenerowa-nychorazrzeczywistychwymagawyodrębnieniazszeregówczasowychelementu

9_{Przyjęcie za zmienną decyzyjną przyszłej ilości kapitału zamiast konsumpcji jest} wygodniejszezewzględówobliczeniowych(McCandless,2008)�

(17)

17 cyklicznego�Wysokość komponentów cyklicznych uzależniona jest przy tym od metodyszacowaniaprodukcjipotencjalnej,którąwyznaczyćmożnam�in�napod-stawiefiltrówstatystycznych,takichjakfiltrHodrickaiPrescotta(1980),Baxter iKinga(1995),ChristianoiFitzgeralda(1999),lubwoparciuofunkcjęproduk- cji�Nakształtowaniesięcharakterystykzmiennychmodeludużywpływmająrów-nieżwartościparametrów�Wartościteuzyskaćmożnawwynikukalibracji(por�np� KydlandiPrescott,1982i1996;Hansen1985;Summers,1986)�Kalibracjapole-ganawyborzetakichwartościparametrów,któremająekonomiczneuzasadnienie ipowodują,żemodelgenerujedaneoregularnościachprzypominającychfluktuacje wrzeczywistejgospodarce(por�Canova,2007)11_{�WstandardowymmodeluRBC} występujesiedemparametrów:β,A,δ,ρz,z̅ ,θ,σε,z2 �Wartościtychparametrówza-leżąodtego,jakajestczęstotliwośćdanych12 �Poniżejprzedstawionotypowoprzyj-mowanewartościparametrów(por�np�Hansen,Wright,1992;Jarociński,1997)� Stopędeprecjacjikapitałuδ zazwyczajkalibrujesięnapoziomiewynoszącym2,5% kwartalnie,czyliokoło10%rocznie�Charakteryzującyfunkcjęprodukcjiparametr θwyznaczyćmożnajakośredniudziałdochoduzkapitałuwdochodziecałkowitym� Autoregresjęłącznejproduktywnościczynnikówprodukcji,umożliwiającątransmi-sjęszokówpodażowychnainneokresy,określawspółczynnikρz,którynajczęściej przyjmujesięnapoziomie0,95�Oznaczatobardzosilnąautoregresjęprzyjedno-czesnym zachowaniu stacjonarności TFP� Wariancja składnika losowego

σ

ε_,z2,

przy danym współczynniku autoregresji ρ₂ z, określa zmienność TFP� Wariancję ,z

ε

σ

wyznaczyćmożnaoparciuodanedotyczącewariancjiprodukcji,tj�natakim poziomie,abyodchyleniestandardoweprodukcjiwmodeluzrównaćzrzeczywistą zmiennością produkcji� Średnia wartość łącznej produktywności czynników pro-dukcjijestzazwyczajnormalizowanadojedności�ParametrA uzyskujesięwwyni-kuprzekształceńfunkcjiopisanejrównaniem(8)napodstawiewzoru13_:

Kalibracja polega na wyborze takich wartości parametrów, które mają ekonomiczne uzasadnienie i powodują, że model generuje dane o regularnościach przypominających fluktuacje w rzeczywistej gospodarce (por. Canova, 2007)16_{. W standardowym modelu RBC}

występuje siedem parametrów:  A,    _z   z     2 ,z



  Wartości tych parametrów zależą od tego, jaka jest częstotliwość danych17_{. Poniżej przedstawiono typowo}

przyjmowane wartości parametrów (por. np. Hansen, Wright, 1992; Jarociński, 1997). Stopę deprecjacji kapitału   zazwyczaj kalibruje się na poziomie wynoszącym 2,5% kwartalnie, czyli około 10% rocznie. Charakteryzujący funkcję produkcji parametr   wyznaczyć można jako średni udział dochodu z kapitału w dochodzie całkowitym. Autoregresję łącznej produktywności czynników produkcji, umożliwiającą transmisję szoków podażowych na inne okresy, określa współczynnik z  który najczęściej przyjmuje się na poziomie 0,95. Oznacza to bardzo silną autoregresję przy jednoczesnym zachowaniu stacjonarności TFP. Wariancja składnika losowego 2

,z



 , przy danym współczynniku autoregresji z, wyznacza zmienność TFP. Wariancję 2

,z



 wyznaczyć można oparciu o dane dotyczące wariancji produkcji, tj. na takim poziomie, aby odchylenie standardowe produkcji w modelu zrównać z rzeczywistą zmiennością produkcji. Średnia wartość łącznej produktywności czynników produkcji jest zazwyczaj normalizowana do jedności. Parametr A uzyskuje się w wyniku przekształceń funkcji opisanej równaniem (8) 0 na podstawie wzoru:

y k l A       1 ) 1 )( 1 1 ( . 18 ₍₉₎

16_{Wśród innych metod wyznaczania parametrów modelu DSGE wymienić można m.in. estymację w} oparciu o funkcję wiarygodności (por. np. Altug, 1989; Canova, 2007; Dejong, Dave, 2007), estymację przy wykorzystaniu uogólnionej metody momentów (por. np. Christiano i Eichenbaum, 1992; Canova 2007), minimalizację dystansu pomiędzy funkcjami reakcji na impuls uzyskanymi na podstawie modelu i na podstawie wektorowej autoregresji (por. Christiano, Eichenbaum i Evans 2005; Rotemberg i Woodford 1997) oraz podejście bayesowskie (por. Schorfheide, 2000; Smets, Wouters, 2003; Rabanal, Rubio-Ramirez, 2005; Gradzewicz, Makarski, 2009).

17_{W zależności od częstotliwości danych przede wszystkim zmienia się stosunek zasobów do strumieni.} 18_{Najpierw oblicza się pochodną względem ilości pracy i przyrównuje ją do zera (co jest jednym z} warunków koniecznych maksymalizacji funkcji opisanej równaniem (8)). Następnie zakłada się równowagę długookresową, co umożliwia pominięcie indeksów oznaczających czas i wykorzystanie zależności: i - k = 0 ,

czyli: y = c - k . W rezultacie, wykorzystując wcześniej wyznaczone parametry oraz dane dotyczące średniej

ilości czasu pracy (l) i średniego stosunku kapitału do produktu (k/y), otrzymuje się wzór na parametr A określony równaniem (9). � (9) 11 WśródinnychmetodwyznaczaniaparametrówmodeluDSGEwymienićmożnam�in�esty-macjęwoparciuofunkcjęwiarygodności(por�np�Altug,1989;Canova,2007;Dejong,Dave,2007), estymacjęprzywykorzystaniuuogólnionejmetodymomentów(por�np�ChristianoiEichenbaum, 1992;Canova2007),minimalizacjędystansupomiędzyfunkcjamireakcjinaimpulsuzyskanymi napodstawiemodeluinapodstawiewektorowejautoregresji(por�Christiano,EichenbaumiEvans 2005;RotembergiWoodford1997)orazpodejściebayesowskie(por�Schorfheide,2000;Smets, Wouters,2003;Rabanal,Rubio-Ramirez,2005;Gradzewicz,Makarski,2009)� 12_{Wzależnościodczęstotliwościdanychprzedewszystkimzmieniasięstosunekzasobówdo} strumieni�

13_{Najpierw oblicza się pochodną względem ilości pracy i przyrównuje ją do zera (co jest} jednym z warunków koniecznych maksymalizacji funkcji opisanej równaniem (8))� Następnie zakłada się równowagę długookresową, co umożliwia pominięcie indeksów oznaczających czas

(18)

Związanyzużytecznościąsubiektywnyczynnikdyskontującyβwkrajach rozwiniętychprzyjmujesięnapoziomie0,99wujęciukwartalnym,czyliok�0,96 wskaliroku� NapodstawiestandardowegomodeluRBCotrzymujesię,żezwiększeniesię łącznejproduktywnościczynnikówprodukcjiprowadzidowzrostuzatrudnienia (por�np�Hansen,Wright,1992;Kuchta,Piłat,2010)�Wpływszokówtechnolo- gicznychnapoziomzatrudnieniawmodeluRBCwynikazmiędzyokresowejsub-stytucji czasu wolnego� Gospodarstwa domowe, maksymalizując użyteczność, podejmujądecyzjedotycząceczasuwolnegoiczasupracy�Wokresachwysokiej łącznejproduktywnościczynnikówprodukcjidodatkowagodzinapracyzapew-niawyższąkonsumpcję,copowodujeprzejściowezmniejszenieczasuwolnego izwiększeniepodażypracy�Zarazemjednakwmodelachrealnegocyklukoniunk-turalnegoszokitechnologicznenieprowadządowystępowaniaprzymusowego bezrobocia,ponieważzmianyzatrudnieniawynikajązdobrowolnychwyborów gospodarstwdomowychdotyczącychpracyiczasuwolnego(por�Snowdon,Vane, Wynarczyk,1998)�WynikistandardowegomodeluRBCwskazująrównież,że pozytywnyszoktechnologicznyprowadzidowyższychinwestycjiipodniesienia sięilościkapitału�Wwynikupozytywnegoszokutechnologicznegozwiększeniu ulegająwięcobydwaczynnikiprodukcji,cowpołączeniuzwyższąłącznąpro-duktywnościączynnikówprodukcjiprzekładasięnaznaczyprzejściowywzrost produkcji�Jednocześniezwiększeniuulegakonsumpcja�Wzrostkonsumpcjijest jednakrelatywnieniewielki,zewzględunaskłonnośćgospodarstwdomowychdo wygładzaniawahańkonsumpcjiwczasie(por�np�McCandless,2008)�

1.2. Teoretyczne implikacje wprowadzenia polityki fiskalnej do

modelu realnego cyklu koniunkturalnego

Jak wskazano we wcześniejszej części rozdziału, pierwsze modele RBC (modeleKydlandaiPrescotta,1982orazHansena,1985)nieuwzględniaływy-stępowaniapolitykifiskalnej�Jednocześniewprowadzeniedomodeluwydatków rządowychwpływawistotnysposóbnadecyzjegospodarstwdomowych,przede wszystkimpoprzezefektmajątkowy�Występowaniepodażowychefektówpolity-kifiskalnejwmodelachRBCjestrównieżnastępstwem:

•

oddziaływaniawydatkówrządowychnapoziomużytecznościgospodarstw domowych,

•

wpływuwydatkówrządowychnakształtowaniesięmożliwościprodukcyj-nych,

•

oddziaływaniapodatkównakrańcoweproduktykapitałuipracy�

iwykorzystaniezależności:i – δk = 0 ,czyli:y = c – δk �Wrezultacie,wykorzystującwcześniejwy-znaczoneparametryorazdanedotycząceśredniejilościczasupracy(l)iśredniegostosunkukapitału doproduktu(k/y),otrzymujesięwzórnaparametrAokreślonyrównaniem(9)�

(19)

Główne teoretyczne implikacje wynikające z prowadzenia wydatków rzą-dowychipodatkówdomodelirealnegocyklukoniunkturalnegoprzedstawione zostaływmodeluAschauera(1988)� Wmodeluzakładasię,żepoziomwydatkówrządowychoddziałujenapro-duktywnośćczynnikówprodukcji(por�Barro,1990;Turnovsky,2000;Linnemann iSchabert,2005)14_{�Funkcjaprodukcjijestfunkcjąpotęgowąpostaci}15_: g l k t t t t t t t f k l g k l g y ₌ ₍ _, _, ₎₌ θ θ θ _, ₍₁₀₎ gdzie: g_t–wydatkirządowe, θk+θl+θg =1, θk, θ ∈(0,1)� Korzystajączwłasnościfunkcjipotęgowejostałychefektachskalipowyższą funkcjęprodukcjimożnazapisaćnastępująco: t t t t t t t k wl g y =ρ + +µ , (11) gdzie:

w

_t–realnastawkapłac(krańcowyproduktpracy),

ρ

_t–krańcowyproduktkapitału, μ_t–krańcowyproduktdóbriusługdostarczanychprzezpaństwo16_, w_t, ρ_t>0� Badaniaempirycznewskazują,żewydatkirządowestanowiązregułyczynnik zwiększającyproduktywność(por�Gramlich,1994;LinnemanniSchabert,2005), czylizachodzi:µ_t >0�Wydatkirządowewpływająnietylkonaproduktywność, aletakżenapoziomzadowoleniagospodarstwdomowych17_{,któremaksymalizują} następującąwartośćoczekiwanąsumyzdyskontowanychużyteczności:       =

∑

∞ = ) , , ( 0 t t t t t_u _c _l _g E U β , (12) 14 WczęścimodeliRBCprzyjmujesiętakże,żenakształtowaniesięmożliwościprodukcyj-nychmarównieżwpływpoziomkapitałupublicznego(por�np�BaxteriKing,1993;Bukowskiiin�, 2005)orazzatrudnieniewsektorzepublicznym(por�Ardagna,2006)� 15 Aschauer(1988)przyjmujewfunkcjiprodukcji(atakżewograniczeniubudżetowym)po-ziomkapitałuzokresupoprzedniegokt–1,jednakwceluzachowaniaspójnościoznaczeńzinnymi modelamiprzedstawionymiwpracy,wopisiemodeluprzyjętowfunkcjiprodukcji(orazwogra-niczeniubudżetowym)bieżącypoziomkapitału,coniewpływanawnioskiwynikającezmodelu� 16_Czyli: t t t t t _k g l k f ∂ ∂ = ( , , ) ρ , t t t t t f k _ll g w =∂ ( _∂, , ), t t t t t f k_∂_gl g ∂ = ( , , ) µ �

17 Dotypowychwydatkówrządowychwpływającychnapoziomużytecznościgospodarstwdo-mowychzaliczyćmożnam�in�wydatkirządowezwiązanezesłużbązdrowia,kulturą,rekreacjąitp�

(20)

gdzie: 0 > ∂ ∂ t t c u

_,

_<₀ ∂ ∂ t t l u

_,

_>₀ ∂ ∂ t t g u

_�

Naużytecznośćgospodarstwadomowegowpływmazatemzarównopoziom konsumpcjiprywatnej,jakikonsumpcjipublicznej18

�Definiując„efektywnąkon-sumpcję” jako konsumpcję gospodarstw domowych wynikającą z konsumpcji prywatnejorazzkonsumpcjiprzezgospodarstwodomowedóbriusługdostar-czanychprzezpaństwootrzymujesię(por�Bailey,1971): t t e t

c

g

c

=

+

γ

, (13) gdzie: e t c –efektywnakonsumpcja,

γ

∈ <0,1>�

Parametr

γ

19_{określa siłę wpływu wydatków rządowych na efektywną}

kon- sumpcję�Oznaczaonjednocześniekrańcowąstopęsubstytucjipomiędzykonsump- cjąprywatnąakonsumpcjądóbrpublicznych�Szacunkikrańcowejstopysubstytu-cjipomiędzykonsumpcjąprywatnąakonsumpcjądóbrpublicznychznaczniesięod siebieróżnią�PrzykładowoAschauer(1985)dlagospodarkiamerykańskiejuzyskał oszacowanie krańcowej stopy substytucji pomiędzy konsumpcją prywatną a pu-blicznąwgranicach0,2–0,4,podczasgdywedługAmanoiWirjanto(1997)wynosi 0,9�Wynikiniektórychbadańwskazująnawet,żekonsumpcjapublicznastanowi dobrokomplementarnewzględemkonsumpcjiprywatnej(por�Ismail,2010)20_� Wramachanalizywpływukrańcowejstopysubstytucjipomiędzykonsump- cjąprywatnąakonsumpcjądóbrpublicznychnazachowaniegospodarstwdomo-wychwartorozważyćdwaskrajneprzypadki,tj�gdyγ=0orazγ=1� Dlaγ=0wydatkirządoweniepowiększająużytecznościgospodarstwdomo-wychzkonsumpcjiprywatnej(por�np�Cooper,1997)�Należyprzytymzaznaczyć, żeprzyjęcie,iżwydatkirządoweniepowiększająużytecznościgospodarstwdo- mowychzkonsumpcjiprywatnej,niejestjednoznacznezzałożeniem,żewydat-kirządoweniewpływająnapoziomużytecznościgospodarstwdomowych(por� Christiano, Eichenbaum, 1992)� Wydatki rządowe mogą bowiem oddziaływać

18_{Przykładowo, poziom zadowolenia gospodarstw domowych uzależniony jest zarówno} odwysokościwydatkówprywatnychnazakupksiążek,jakiwydatkówpublicznychzwiązanych zutrzymaniembibliotek�

19_{Ambler,Bouakez,Cardia(2010)analizująrównieżimplikacjeteoretycznewystępowania} sytuacji,wktórejwydatkirządowestanowiądobrokomplementarnewzględemkonsumpcjiprywat-nej,czylitaki,dlaktóregozachodziγ<0�

20_{Szerzej na temat badań dotyczących substytucyjności pomiędzy konsumpcją publiczną} aprywatnąpor�Karras(1994),Ho(2001),Okubo(2003),Bouakez,Rebei(2007),Ambler,Bouakez, Cardia(2010)�

(21)

osobnym,niepowiązanymzkonsumpcjąprywatną,kanałemnapoziomużytecz-nościgospodarstwadomowego�Funkcjaużytecznościprzyjmujewówczaspostać:       Γ + =

∑

∞ = ) ( ) , ( 0 t t t t t_u _c _l _g E U β , (14) gdzie: 0 ) (' > Γ g_t � AddytywnedodanieczłonuΓ(gt) niewpływanadecyzjegospodarstwdo-mowych,ponieważwydatkirządowesąegzogenicznym,niezależnymoddecyzji gospodarstwdomowych,procesemstochastycznym� Zkoleigdyγ=1,wówczasnapoziomużytecznościgospodarstwdomo-wychzkonsumpcjiwpływasumakonsumpcjiprywatnejikonsumpcjipublicznej (c +t gt)�Wtakimprzypadku,przyzałożeniu,żewydatkirządoweniewpływają naproduktywność,egzogenicznyszokdotyczącywydatkówrządowychpowodu-jeanalogicznewyparciekonsumpcjiprywatnej,sprawiając,żepozostałezmienne (np�produkcja,ilośćkapitałuinakładpracy)pozostająniezmienione21_� Wmodeluwystępujądwarodzajepodatków:niezryczałtowane(zależneod dochodu)orazzryczałtowane(niezależneoddochodu)�Wprzypadkupodatków niezryczałtowanych,stopaopodatkowaniajestjednakowadladochodówzkapi- tału,dochodówzpracyorazdochodówzpapierówwartościowychiniewystępu-jeprogresjapodatkowa�Dziękiwystępowaniujednakowejstopypodatkowejdla różnychrodzajówdochodówmożliwejestłącznerozpatrywaniedecyzjigospo-darstwdomowychiprzedsiębiorstw22_� Uwzględniającwystępowanieopodatkowaniaotrzymujesięograniczeniebu-dżetowegospodarstwadomowegopostaci:

(

bt+1−bt

)

+it+ct =wtlt +ρtkt+rtbt+µtgt−τtwtlt −τt(ρt−δ)kt−τtrtbt−Tt, (15) gdzie: τ_t –stopaopodatkowaniadochodów,

T_t –podatkizryczałtowane(ang�lump sum taxes), b_t –obligacjeposiadaneprzezgospodarstwodomowe23_, r_t–stopaprocentowa�

21 WrezultacieniewystępowaniewmodelachRBCwydatkówrządowychinterpretowaćmoż-na jako przyjęcie założenia, że polityka fiskalWrezultacieniewystępowaniewmodelachRBCwydatkówrządowychinterpretowaćmoż-na nie oddziałuje WrezultacieniewystępowaniewmodelachRBCwydatkówrządowychinterpretowaćmoż-na funkcję produkcji, a WrezultacieniewystępowaniewmodelachRBCwydatkówrządowychinterpretowaćmoż-na uży-tecznośćgospodarstwdomowychzkonsumpcjiwpływasumakonsumpcjiprywatnejikonsumpcji publicznej� 22 Zachowaniesięgospodarstwdomowychiprzedsiębiorstwwprzypadkubardziejskompliko-wanegosystemupodatkowegoprzedstawionezostałom�in�przezBrockaiTurnovsky’ego(1981), McGrattan(1994),LjungqvistaiSargenta(2004),Bukowskiegoiin�(2005)orazFerroniego(2010)� 23 Zarównopubliczne,jakiprywatne�Wmodeluobligacjeemitowaneprzezpodmiotyprywat-neiprzezpaństwosądlagospodarstwdomowychdoskonałymisubstytutami�

Oddziaływanie polityki fiskalnej na wahania koniunktury w Polsce

Spis treści

Wstęp

1. Mechanizmy podażowego oddziaływania polityki

fiskalnej na gospodarkę w modelach realnego cyklu

koniunkturalnego

Wprowadzenie

1.1. Ogólna charakterystyka modeli realnego cyklu

koniunkturalnego

•

•

•

∑



�

ρ



σ

σ

1.2. Teoretyczne implikacje wprowadzenia polityki fiskalnej do

modelu realnego cyklu koniunkturalnego

•

•

•

w

ρ

∑



,

,

�

c

g

c

=

+

γ

γ

γ

∑

(

)

•

•

•

•

•

•

_,

_,

_�