А С Т Л U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA ARCH ЛЕС LOG1CA 8, 1987
Lucyna D o m a ń ska
W Y T W Ó R C Z O Ś Ć K RZEM IEN IA RSK A GRUPY Ł U P A W S K IE J KULTURY P U C H A R Ó W L E J K O W A T Y C H 1 P r e z e n t o w a n y a r ty k u ł je s t p r ó b ą c h a r a k t e r y s t y k i w y b r a n e j d zied z in y g o s p o d a r k i p o p u la c ji g r u p y łu p a w s k ie j KPL2. P r z e d m io te m r o z w a ż a ń b ę d z ie w y tw ó r c z o ś ć n a r z ę d z i z k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o , s u r o w c a p o -w s z e c h n ie -w y k o r z y s t y -w a n e g o p rz e z s p o łe c z n o ś c i te j g r u p y . W p ie rw s z e j k o le j n o ś c i p r z e d s t a w i o n y z o s ta n ie c a ło k s z ta łt p r o b ’e- m ó w z w ią z a n y c h z r e k o n s t r u k c j ą p r o c e s u o b ró b k i k r z e m ie n ia p o m o r -skiego, n a s t ę p n i e s c h a r a k t e r y z o w a n e z o s ta n ą n a j w a ż n i e j s z e in w e n t irze k r z e m i e n n e n r u PY łu p a w s k i e j KPI, i n a ich p o d s t a w i e p o d j ę t a b ę d z ie p r ó b a c h a r a k t e r y s t y k i p r z e m y s łu łu p a w s k ie g o .
Analiza p r z e d s t a w i o n y c h w y ż e j z a g a d n ie ń s ta n o w ić b ęd z ie p o d s t a wy do r e k o n s tr u k c j i t r e n d ó w r o z w o j u k r z e m i e n b r s t w a g r u p y ł u p a w s -k ie j -k u l t u r y p u c h a r ó w le j-k o w a ty c h .
KRZEMIEŃ P PM C R SK I CH ARAKTERYSTYKA I ROZPRZESTRZENIENIE
K rz e m ie ń p o m o r s k i ;e s t j e d n ą z o d m ia n n a r z u t o w y c h k rz e m ie n i k r e d o w y c h , k t ó r y c h z ło te m p i e r w o tn y m są w a p ie n ie k r e d o w e p o ł u d n i o w e -g o o b r z e ż e n ia B a łtyku. W e d łu -g B. G i n t e r a 3 k r z e m i e n i e te w y s t ę p u j ą
1 P re ze n to w a n y artyki I jest fragm en tem p racy d o k to rs k iej p!. K r z e m i e ń p o m o r s k i
w k ’Jl u i a c h ŕ r o d k o w e j i i r t o d z e j e p o k i k a m ie n i a na N i ż u P o ls k im , n a p isa n e j pod
k ie ri n k iem prof. dr h :b. S. K. K o zło w s k ie g o .
* D. J a n k o w s k a , K u l t i r a p u c h a t ó w l e j k o w a t y c h na P o m o r z u S r o d k i w y m ,
P ozn ań 1980, s. 3— 163. V lork a n in iejsz y m sk ład a se r d e c z n e p o d zię k o w a n ia dr D. Jan-k o v ^ Jan-k i' j za u d o stę p n ie n ie do p b liJan-k acji m a ter ia łó w Jan-k rz em ien n y c h z p o g in ie Jan-k ie y o k itn p l ksu o sa d n ic z e g o k ; I t ir y p u ch a ró w le jk o w a ty c h .
3 B. G i n t r, W y d o b y w a n i e , p r z e t w ó r s t w o i d y s t r y b u c j a s u r o w c ó w i w y r o b ó w k r z e m i e n n y c h w s c h y ł k o w y m p a l e o l i c i e p ó ł n o c n e j c z ę ś c i E u r o p y Ś r o d k o w e j , „P
w z a c h o d n ie j cz ęści Polski, o d P o m o rza p o G ó r n y Śląsk, o b e j m u j ą s w y m z a s ię g ie m r ó w n ie ż M e k le m b u rg ię , B ra n d e n b u r g ię , c z ę ś c io w o S a k -s o n ię i T u r y n g ię , a d a le j na za c h ó d D olną S ak -so n ię.
K rz e m ie n ie n a r z u t o w e w y s t ę p u j ą n a jc z ę ś c ie j w o s a d a c h fluw io g la- c j a l n y c h i m o re n o w y c h . C z ę śc ie j s p o tk a ć je m ożna w m o r e n a c h c z o ło w y c h , rz ad ziej n a to m ia s t w m o r e n ie d e n n e j. W y s t ę p u j ą g łó w n ie w p o staci n ie w ie lk ic h o to c z a k ó w u t w o r z o n y c h z o k r u c h ó w k o n k re c ji. W e d łu g o b s e r w a c j i S. K r u k o w s k ie g o 4 k o n k r e c j e m a c ie r z y s te o s ią g a ły t a k -że m ałe ro z m ia ry . M ia ły o n e . k s z ta łt buł, n i e r e g u l a r n i e w y d łu ż o n y c h , z licznym i w y ro s tk a m i. Ich s t r u k t u r a w e w n ę tr z n a , b a r w a a ta k ż e s t o p ie ń łu p liw o śc i z a le ż n e b y ły o d m ie js c a ich w t ó r n e g o z a le g a n ia i o d l e -g ło śc i od złóż p ie r w o tn y c h . K o n k r e c j e k rz e m ie n i n a r z u t o w y c h m a j ą na s w y c h p o w ie r z c h n ia c h c h a r a k t e r y s t y c z n e ś la d y d ł u g o tr w a łe g o t r a n s p o r -tu lo d o w c o w e g o i w o d n e g o w postaci z d a r te j k o r y , o b ic ia k r a w ę d z i i z a g ła d z e n ia p o w ie r z c h n i. C h o ć ich w a r to ś ć u ż y t k o w a n ie j e s t du ża , to j e d n a k ze w z g lę d u na z n a c z n e r o z p r z e s tr z e n ie n ie na N iżu E u ro p e js k im p o w s z e c h n ie b y ły w y k o r z y s t y w a n e w p r a d z ie ja c h .
W y r ó ż n ik i m a k r o s k o p o w e i g e n e z a k rz e m ie n ia p o m o rs k ie g o K rz e m ie ń p o m o rs k i w y s t ę p u j e w p o sta c i o t o c z a k ó w k s z t a ł t u ,,j a j o w a te g o " , n ie c o s p ła sz c z o n y c h w z d łu ż osi d łuższej okazu. K o lor ich w a ha się od ż ó łto b r u n a tn e g o do s z a r o b r u n a tn e g o , r o z m ia r v o to c z a k ó w m ie -szczą się w g r a n i c a c h 4— 6 cm. O to c z a k i p o k r y t e są k o r ą o g r u b o ś c i 1— 2 mm. Z a b a r w ie n ie m a s y k r z e m ie n n e j je s t n ie j e d n o lite i w a h a się od m io d o w e j do sz a ro m io d o w e j. N a ty m tle w y s t ę p u j ą c z ę sto b i a ł a w e p la m k i o n i e r ó w n o m ie r n y m rozłożeniu, w ie lk o śc i i kształc ie . B rak jest p rz e jrz y s to ś c i. M a sa k r z e m i e n n a słab o łuoliw a.
Z łożem p i e r w o tn y m k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o są w a p ie n ie z r e j o n u p o łu d n io w e g o w y b r z e ż a B ałty k u na o d c in k u P om orza Ś r o d k o w e g o i G d a ń sk ie g o . Z w a p ie n i ty c h k rz e m ie ń p o m o rs k i z o sta ł w y e r o d o w a n y p rz e z d z ia ła ln o ś ć m ó rz trz e c io rz ę d o w y c h , n a j p r a w d o p o d o b n i e j w e p o c e p a l e o c e n u 3, n a s t ę p n i e zaś ro z p r o w a d z o n y p rz e z k o l e j n e lą d o lo d y i o s a d z o n y w u t w o r a c h p o lo d o w c o w y c h . W r e z u lta c ie na złożu w tó r n y m w y s t ę p u j e on w m a te r ia le m o r e n o w y m na P o m o rzu i ta k ż e d alej, k u p o -łu d n io w i, n a ca ły m o b s z a rz e z lo d o w a c e ń . Z n a n y ;e s t t a k / e z o b s z a r ó w B o rnholm u, g d z ie r ó w n ie ż w'ystęiouje w d u ż y c h ilościach®.
4 S. K r u k o w s k i , P i e r w o c i n y k r z e m i c n ia r s k i e g ó r n ic t w a , t r a n s p o r tu i han Ilu
w h o l o c e n ie P o ls k i, cz. 1, „ W ia d o m o śc i A rch eo lo g icz n e " 1920, t. V, s. 185—206.
8 C. J. B e c k e r , M a g i e m o t e k u l t u r p a a Bornholm, „A arb eger" 1951, s. 171, 177, M. K s i ą ż k i e w i c z, J, S a m s o n o w i c z , E R ü h 1 e, Z a r y s g e o lo g i i P o lsk i, W ar-sza w a 1965, s. 186.
T a b e l a t
O g ó ln e clanc ilo ś c io w e
d o ły c z ą c e w y tw o r ó w z k rzem ien ia p o m o r sk ieg o i in n y ch su ro w c ó w k rzem ien n y ch
•/o
S ta n o w isk o K rzem ień Razem
w y tw o r ó w z k rzem ie-nia p om
or-sk ie g o pom orski b a łty c k i
P o g a n ice , sła n . 4, 1 300 10 310 96,77 11 3 514 92 3 686 97,50 III 1 008 34 1 042 96,73 IV 2 871 69 2 940 97,65 V 806 22 828 97,34 VI 2 775 53 2 828 98,12 VII 3 909 98 4 007 97,55 VIII 372 U 383 97,12 IX 381 6 387 98,44 Ł' paw a, stan. 15 165 35 200 82,50 18 67 1 68 98,52 R azem 16 248 431 16 679 r o z p r z e s t r z e n i e n i e k r z e m i e n i a p o m o r s k i e g o n a N iżu P olski n A n a liz a k a r to g r a f i c z n a r o z p r z e s t r z e n i e n i a k r z e m i e n i a p o m o r s k ie g o na o b s z a rz e Niżu P o lsk ie g o .pozwala w y r ó ż n ić trz y z a s a d n ic z e s tre f y w y s t ę p o w a n i a te g o s u r o w c a (rys. 1):
s tie f a I P o b rz e ż e S ło w iń s k ie i K a sz u b s k ie o ra z p o łu d n io w a część P obrze ża W s c h o d n io b a ł ty c k ie g o 7,
s tre f a II — P o je z ie r z e P o m o r s k ie i M a z u rsk ie , s tre fa III — N iz in y Srodkowopolskie.
S trefa I •— w s tre f ie tej k r z e m ie ń p o m o rs k i w y s t ę p u j e w d u ż y c h ilo śc ia c h z a r ó w n o w strefie b r z e g o w e j, ja k i w d o lin a c h rz ek w y m i e n io n y c h P obrze ży. J e s t on na ty m t e r e n i e s u r o w c e m d o m in u ją c y m ; in n e o d m ia n y k r z e m ie n ia b a łty c k ie g o n a r z u t o w e g o w y s t ę p u j ą tu s p o r a -d y c z n ie . W stre f ie P o b rz e ż y k r z e m ie ń p o m o rs k i b y ł ta k ż e n a jc z ę ś c ie j w y k o r z y s t y w a n y jí’k o s u r o w ie c do p r o d u k c ji n a r z ę d z i p rz ez lo k a ln e s p o łe c z n o śc i n e z o l i t y c z n e i n e o lity c z n e . W ś r ó d z a r e j e s t r o w a n y c h s t a -n ow isk p r o c e -n t w y t w o r ó w z k r z e m ie -n ia p o m o r s k ie a o w a h a się w -npa- n ic a c h 80— 100%.
0 100 k m
R ys. 1. W y d z ie lo n e strefy v. y str jp o w in ia k rzem ien ia p o m o rsk ieg o n,i N iżu P olsk im
S trefa II — na o b s z a r z e P o je z ie rz u P o m o r s k ie g o i M a z u r s k i e g o k r z e -m ie ń p o -m o rs k i w y s t ę p u j e w u t w o r a c h o s t a t n i e g o z lo d o w a c e n ia , nie jest j e d n a k tak ła tw o d o s t ę p n y j a k w s tre fie P o b rze ży , N ie n a tr a f ia się tu na w ię k s z a s k u p is k a te j o s u r o w c a n i po w ierzch n i. Z a p e w n e z tej p r z y -c z y n y b y ł on w m n ie js z y m s to p n iu w y k o r z y s t y w a n y w e p o -c e k a m ie n ia . J e d n y m ze s ta n o w is k b a d a n y c h w y k o p a li s k o w o w te j stre f ie jest
m e z o lity c z n y k o m p le k s o s a d n ic z y w S w o r n i g a c ia c h 8. W p r z e b a d a n y c h ta m k rz e m ie n ic a c h u d z ia ł k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o w o g ó ln e j s t r u k t u -r z e s u -r o w c o w e j w a h a się od 9 d o 57% .
S trefa 111 — k r z e m ie ń p o m o r s k i w y s t ę p u j e w n ie w ie lk ic h ilo ściach w u t w o r a c h p o lo d o w c o w y c h , ale na p o w ie r z c h n i s p o t y k a n y j e s t s p o r a -d y cz n ie . W y k o r z y s t y w a n o g o ta k ż e b a r -d z o rz a -d k o . Z n a n y j e s t z w ie lu in w e n t a r z y k r z e m i e n n y c h z a r e j e s t r o w a n y c h w tej strefie, a le jeg o u d z ia ł w s t r u k t u r z e s u r o w c o w e j t y c h i n w e n t a r z y j e s t n ie w ie lk i i n i e p r z e k r a c z a 5% .
J a k o p r z y k ła d słu ż y ć m oże o b s z a r ś r o d k o w o z a c h o d n ie j części N iz iny W ie lk o p o ls k ie j, g d z ie w p a l e o l i t y c z n y c h i m e z o lity c z n y c h m a t e r i a -ła c h o p r a c o w a n y c h p rz e z M. K o b u s ie w ic z a 9 i n t e r e s u j ą c y n a s s u r o w ie c w y s tą p ił n a trz e c h s t a n o w i s k a c h w ilości p o dw a , w z g lę d n ie trz y o k a -zy. Były to g ł ó w n ie o d łu p k i k o r o w e i n e g a ty w o w e .
S tw ie rd z o n o ta k ż e w y k o r z y s t y w a n i e k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o p rz e z p o p u l a c j e n e o lity c z n e s tre f y w ie lk o d o lin n e j N iżu P o ls k ie g o 10. W y k o r z y s t y w a n i e k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o do p r o d u k c j i n a r z ę d z i z a r e j e s t r o w a -no m. in. w ś ró d g r u p k u l t u r y c e ra m ik i w s tę g o w e j r y t e j (Podgaj, stan. 32 — r d z e ń j e d n o p i ę t r o w y w ió ro w y , t r ó j k ą t r o z w a r t o k ą t n y i f r a g m e n t w ióra), k u l t u r y p u c h a r ó w l e j k o w a t y c h z fa zy w c z e s n o - i k l a s y c z n o p u - c h a r o w e j (Łącko, sta n . 6 — łu s z c z n ie i o d łu p k i łu s z c z n io w e ) o ra z p ó- ż n o p u c h a r o w e j (T a rkow o, stan. 14, 23, 50 — r ó w n ie ż łu sz c z n ie i o d ł u p -ki łuszcz niow e).
SPECY FIKA CJA FORM PÓ LSU R O W C A 1 NARZĘDZI Z KRZEM IENIA POM ORSKIEGO ORAZ PRÓBA CHARAKTERYSTYKI PROCESU W Y T W A R Z A N IA PÓ LSU R O W C A
W GRUPIE ŁUPAW SKIEJ KULTURY PU C H A R Ó W LEJKOW ATYCH
Dla p r e z e n ta c ji o ra z in t e r p r e t a c j i o m a w i a n y c h w n in ie js z y m a r t y k u le m a t e r ia łó w k r z e m i e n n y c h g r u p y ł u p a w s k ie j KPL z a s to s o w a n o m e t o dę d y n a m ic z n e j k la s y f ik a c j i t e c h n o lo g ic z n e j 11, k t ó r a p o z w a la n a o d tw o -8 N in ie jsz y m au tork a d z ię k u je o d k r y w c y ty c h m a ter ia łó w — prof, dr hab. S. К K o zło w sk iem u za p o z w o le n ie w y k o r z y sta n ia ich w ty m a rty k u le.
9 M. K o b u s i e w ic z, P a le o lit s c h y ł k o w y w ś r o d k o w o z a c h o d n i e j W i e l k o p o l s c e , „ S w ia to w it" 1969, t. X X X I, s. 19— 100; t e n ż e , M e z o l i t w ś r o d k o w o z a c h o d n i e j W i e l
-k o p o l s c e , „ S w ia to w it" 1969, t. X X X I, s. 101— 187.
10 M a ter ia ły Z esp o łu do Badań K ujaw In sty tu tu A r c h e o lo g ii U n iw er sy te tu im. A . M ic k ie w icz a .
11 R. S c h i 1 d, M. M a r c z a k, H. K r ó 1 i k, P ó ź n y m e z o li t . P r ó b a w i e l o a s p e k -t o w e j a n a l i z y o -t w a r -t y c h s -t a n o w i s k p i a s k o w y c h , W r o c ła w 1975, s. 12— 13; por. -ta k że
L. R. B i n i o r d , Q I. Q u i m b y , In dia n s i t e s a n d c h i p p e d s t o n e m a te r i m s in th e
N o r h e r n L a k e M ic h ig a n are a, [w:] L. R. В i n f o r d , A n A r c h a e o l o g i c a l P e r s p e c t i v e ,
Grupa e k s p lo a ta c ji łu s z c z n io w e j S ta n o w is k o Ł u szczn ie 1 O d łu p k i F ra g m en ty N H je d n o s tr o n n e d w u s tr o n n e k o r o w e o d h isz c z n i с M N w. o d b p k ó w je d n o -b ie g u n o w e d w u -b ie g u n o w e k r z y ż o w e je d n o -b ie g u n o w e u ? o t Э = Ol * .k T J -C o £ •N >-N h js ŕ V I Ё ° o .5 jr . j= >. S o 1 с o = •a с ■i. Jo jC u > . * O с i Ó> i Ü "3 £ kr z y ż o w y c h Lusk: P o g a n ic e , stan . 4, I 11 1 34 2 24 20 19 2 8 5 126 II 10 89 4 15 151 6 64 341 192 221 37 660 3 1 1 794 III 2 48 4 1 48 2 10 115 53 68 5 170 2 1 529 I V 10 67 2 8 105 5 36 317 108 155 22 553 1 2 1 391 V 3 31 4 26 15 100 29 45 8 114 1 376 V I 7 92 4 6 200 7 U 239 113 130 15 377 7 7 1 215 V II 10 81 6 14 180 10 38 366 192 204 23 802 5 4 1 935 V III 1 12 1 16 2 6 55 19 29 7 39 187 IX 5 18 1 28 1 5 51 26 22 2 13 1 2 175 Ł u p aw a, stan . 15 3 8 1 1 10 1 6 19 15 5 3 20 6 4 102 18 1 7 2 2 10 5 2 2 3 34
r ż e n i e c a łe g o p r o c e s u p r o d u k c j i w y t w o r ó w k r z e m i e n n y c h o r a z d o -k ł a d n e o -k r e ś le n ie m ie js c a -k a ż d e g o z n ic h w ty m p ro c e s ie . P o s z c z e g ó l-n e w y d z ie lo l-n e g r u p y w y t w o r ó w r e p r e z e l-n t u j ą k o l e j l-n e e t a p y p r o c e s u p r o d u k c ji p ó ł s u r o w e a i n arządz i.
Z a p r o p o n o w a n a p o n iż e j lista w y t w o r ó w s k u p i o n y c h w p ię c iu g r u -pac h , o p r a c o w a n a z o s ta ła dla r o z w ią z a n ia k o n k r e t n y c h p r o b l e m ó w (por. u w a g i w e w stę p ie ) i m o że b y ć z a s to s o w a n a j e d y n i e do k la s y f ik a c j i i a n a liz y m a t e r ia łó w z k r z e m ie n ia p o m o r s k i e g o 12. Lista k a t e g o r i i w y t w o r ó w z k r z e m ie n ia p o m o r s k ie g o g r u p y ł u p a w s k ie j KPL Grupa e k sp lo a ta c ji łu sz c z n io w e j T e c h n i k a łu s z c z n io w a z n a n a j e s t c o n a j m n i e j o d p o c z ą t k ó w g ó r n e g o p le js to c e n u . N a jw c z e ś n ie j s t o s o w a n a b y ł a d o o b r ó b k i n arz ę d z i, p ó ź -n ie j za ś j a k o j e d -n a z te c h -n i k u z y s k i w a -n i a p ó łs u r o w e a . S z c z e g ó l-n y jej ro z w ó j n o t o w a n y j e s t w ś r ó d ł o w i e c k o - z b ie r a c k ic h i w c z e s n o r o ln ic z y c h sp o łe c z n o ś c i h o lo c e n u na N iżu E u ro p e jsk im . N a ro lę te c h n ik i łu s z c z n io w e j w p r o c e s ie p r o d u k c j i p ó ł s u r o w e a i n a rzędzi w ś ró d s p o łe c z n o śc i p r a d z i e j o w y c h z w r a c a ło u w a g ę w ie lu a u t o rów . W p i e r w s z y c h la ta c h n a s z e g o w i e k u j a k o p ie rw s i t e c h n i k ę tę o p i sali L. B a rd o n i A. B o u y s s o n ie 13. P ó ź n ie j L. S. B. L e a k e y o p i s a ł s t o s o w a n ie je j w p l e j s to c e ń s k ic h k u l t u r a c h K e n ii14, a W . C. Pei o p r a c o w a ł łu s z cz n ie z j a s k in i C zu Ku T i e n 15. W ś r ó d b a d a c z y w s p ó łc z e s n y c h , z a j m u j ą -c y -c h się m. in. tą p r o b l e m a ty k ą , n a u w a g ę z a s łu g u j ą p r a -c e L. R. Bin- f o r d a 1®, a w l i te r a t u r z e p o ls k ie j — B. B a lc e r a 17.
T a k ż e n a p o p u l a r n o ś ć te j t e c h n ik i w ś r ó d w s p ó ł c z e s n y c h s p o ł e -c z e ń s tw p i e r w o t n y -c h w s k a z y w a ł o w i e l u e t n o g r a f ó w 18.
lt L. D o m a ń s k a , K r z e m i e ń p o m o r s k i w k u l t u r a c h ś r o d k o w e j i m ł o d s z e j e p o k i k a m ie n i a na N i ż u P o ls k im , Ł ó d ź 1980, m a sz y n o p is w K ated rze A r c h e o lo g ii UŁ.
13 L. B a r d o n , A. B o u y s s o n i e , O u li l s e s c a i l l e s p a r p e r c u s s io n , „ R ev u e A n- th ro p o lo g iq u e" 1906, nr 16, s. 170— 175. u L. S. B. L e a k e y , T h e s t o n e a g e c u ltu r e s ot K e n y a C o l o n y , N e w Y ork 1931, s. 174. 15 W . C. P e i , A p r e l i m i n a r y s t u d y o l a n e w p a l e o l i th ic s t a t i o n k n o w n as l o c a -l i t y 15 w i th in th e C o o u k o u t ie n re g io n , „ B u -l-letin of th e G e o -lo g ic a -l S o c ie ty of C h in a ” 1939, nr 19, s. 147— 187. 16 B i n 1 o r d, op. c it „ s. 348—-372. 17 B. B a l c e r , Bad ania k r z e m i e n i a r s t w a k u l t u r y p u c h a r ó w l e j k o w a t y c h (KPL) w M a ł o p o h c e , [w:] 7. b a d a ń n a d k r z e m i e n i a r s t w e m n e o l i t y c z n y m i e n e j i . i y c m y u i , W ro cła w 1971, s. 25— 60; t e n ż e , K r z e m i e ń ś w i e c i e c h o w s k i w k u l t u r z e p u c h a r ó w l e j -k o w a t y c h . E -k s p lo a ta c ja , o b r ó b -k a i r o z p r z e s t r z e n i e n i e , W r o cła w 1975, s. 126—130.
W ię k s z o ś ć b a d a c z y za lic za łu sz c z n ie do n arzęd z i, rz a d z ie j zaś i ty l-k o n i e l-k t ó r e ich fo r m y u z n a ją c za r d z e n i e 19. Ł u szczn ie S ą to p ła sk ie , n ie w ie lk ie fo rm y rd z e n io k s z ta łtn e o p i ę t a c h k r a w ę d z io w y c h , w p r z e k r o j u o s tro z a k o ń c z o n y c h ( d łu to w a ty c h j. E k s p lo a to w a n e b y ły p r z y u ż y c iu t w a r d e j p o d s ta w k i. P o u d e r z e n i u tłu c z k a w j e d e n z b ie g u n ó w łu s z c z m a o p a r t e g o n a p o d s t a w c e n a s t ę p o w a ł o o d d z i e le n ie się p ła s k ic h o d łu p k ó w , c h a r a k t e r y z u j ą c y c h się p i ę t k a m i k r a w ę d z io w y m i i w y r a ź n i e z a z n a c z o n y m i fa la m i u d e r z e ń . Za j e d n y m u d e r z e n ie m u z y s k i w a n o n a jc z ę ś c ie j d w a odłupki, k t ó r e o d d z ie la ły się n a p r z e -c iw le g ły -c h s tr o n a -c h lu b (i) w ie r z -c h o łk a -c h łusz-czni. K i e r u n e k u d e r z e n ia był w p rz y b liż e n iu r ó w n o l e g ły do osi p io n o w e j o to c z a k a . K ra w ę d z io w e p ię tk i łuszczni m a ją f o r m ę linii p ro s te j, rz a d z ie j le k k o w k lę s łe j, ze ś l a -d a m i zm iaż-dżeń. W w y p a -d k u łu szcz n i -d w u s t r o n n y c h p i ę t a j e s t l e k k o z y g z a k o w a ta , co je s t e f e k te m n a p r z e m i e n n e g o o d b ija n ia łu p k ó w o d d w u r ó w n o l e g ły c h w z g lę d e m sieb ie o i ł u p n i ze w s p ó ln y m b ie g u n e m (piętą).
1. Ł uszczn ie je d n ostro n n e20. Ł u szc zn ie j e d n o s t r o n n e p o s i a d a j ą j e d n ą p o w i e r z c h n i ę (odłupnię) z n e g a t y w e m j e d n e g o lu b k il k u o d łu p k ó w o d -d z ie lo n y c h o-d j e -d n e g o lub w ię c e j b ie g u n ó w .
Ł uszczn ie jed n o stro n n e jed n o b ie g u n o w e . K a t e g o r i a n ie lic z n a , o b e j m u j e łu sz c z n ie p o c h o d z ą c e z p i e r w s z e j fa z y e k s p lo a ta c ji. M a j ą o n e f o r mę n a t u r a l n y c h o to c z a k ó w z j e d n y m lu b d w o m a n e g a ty w a m i e k s p l o a -ta c y jn y m i, rz a d z ie j z w ię k s z ą ilością n e g a t y w ó w (-tabl. I, 1; -tabl. XA, 1). P ię tę s ta n o w i w ie r z c h o łe k o to c z a k a ze ś la d a m i zm ież dżeń, k t ó r e w id o c z -n e są r ó w -n ie ż -na p o d s ta w ie o to c z a k a . W p r z y p a d k u w ię k s z e j ilości M u se m M agazin e" 1941, t. VII, s. 257— 263,• J. P. W h i t e , F abricato r s, ou tils esc ail -
les o r s c a l e r c o r e s , „M ankind" 1968, t. VI, s. 658— 666.
“ L e a k e y , op. cit., s. 130; t e n ż e , A d a m ' s a n c e s t o r s , N e w Y ork 1953, s. 63; J. D esm o n d C l a r k , S o m e s t o n e a g e w o o d w o r k i n g to o ls Írom S o u th e r n A tr ica , „South A frican A r c h a e lo g ic a l B ulletin" 1958, t. XIII, s. 149; J. E F i t t i n g , T h e a r c h a e o l o g y
o l M ic h ig a n , A n Arbor, M ic h ig a n 1970, s. 43. Z b a d a czy p o lsk ic h na m o ż liw o ś ć u ż y
t-k o w a n ia łu sz c zn i ja t-k o n arzęd zi z w r a c a li u w a g ę m. in. L. S a w i c t-k i , P r z y c z y n e t-k do
z n a j o m o ś c i t e c h n ik i o b r ó b k i k r z e m i e n ia , „ W ia d o m o śc i A r ch e o lo g icz n e " 1922, t. VII,
s. 58— 77; B a l c e r , K r z e m i e ń ś w i e c i e c h o w s k i .. . , s. 126— 130.
ю Z nan e są ta k ż e in n e p rób y k la sy fik a c ji łu sz c z n i — por. B i n f o r d, Q u i m b y ,
o p. cit., s. 356— 357. B inlord k la s y fik u je łu sz c zn ie Ze w z g lę d u na rod zaj p ię ty . I tak w y r ó ż n ia on trzy ro d z a je pięt; k r a w ę d z io w e, p ła sz c z y z n o w e , w form ie „ostro z a k o ń -c z o n e g o w ie rz -ch o łk a " u tw o rz o n e g o p op rzez trzy z b ież n e od łu p n ie . W y r ó ż n io n e przez B inforda k a te g o r ie łu sz c z n i są k o m b in a cją p o w y ż s z y c h trzech cech . T aka k la sy fik a cja łu szczn i n ie o d p o w ia d a je d n a k że n a szy m m ateriałom . W a n a liz o w a n y c h in w en ta rza ch dom in u ją z d e c y d o w a n ie p ię ty k r a w ę d z io w e , p ię ty p ła sz c z y z n o w e w y s tę p u ją sp ora-d y c z n ie.
W y tw m c z o ś ć krzom lcn larsk u gru p y łu p a w sk ie j KPL 25 Dł. 50 - 40 . 30 20 10 10 20 30 40 50 mm Szer.
opuszczenie jednostronne dwubiegunowe ■ łuszczenie dwustronne dwubiegunowe
o o d łu p k i od fuszezni jednobiegunowych • od łupki od łuszczni dwubiegunowych » odłupki od łuszczni krzyżowych ■ odłup ki krzyżowe
R ys. 2. D iagram m e tr y c z n y łusZLzni i o d łu p k ó w łu sz c z n io w y c h ze s ta n o w isk a P o y a n ice 4, I
o d b ić p ię ta p r z y b ie r a f o r m ę silnie w k lę s łe j linii, c o j e s t e f e k t e m ty lk o j e d n o s t r o n n e j e k s p l o a t a c j i łuszczni. N e g a t y w y o d łu p k ó w są z r e g u ły z n a c z n ie k r ó t s z e od d łu g o śc i o to c z a k a . W tej k a t e g o r i i łuszcz ni w y s t ę -p u j ą t a k ż e — ch o ć rz a d z ie j — form y, k t ó r e są e f e k t e m „ r o z łu -p a n ia " o to c z a k a n a d w ie p o łó w k i. O kaz, k t ó r y na j e d n e j z e s tr o n p o s ia d a n e -g a t y w „ r o z łu p a n ia " o k r e ś la n o m ia n e m łu sz c z n ia j e d n o s t r o n n e -g o je d n o -
b ie g u n o w e g o . J e d n a k ż e z p u n k t u w id z e n ia p r z y d a t n o ś c i form a ta w d a l-szym p r o c e s ie o b ró b k i, k t ó r e g o c e le m b y ło w y p r o d u k o w a n i e n arzęd z i, b yła ta k s a m o w y k o r z y s t y w a n a j a k o d łu p k i k o r o w e . R zad z iej o b ie p o ł ó w ki, p o w s t a ł e г „ r o z ł u p a n i a " o to c z a k a , p o d d a w a n e b y ły d a ls z e j e k s p l o a -tacji łu sz c z n io w e j. W ty m w y p a d k u , z g o d n ie z p r z y ję ty m i za sad am i, z a k la s y f ik o w a n o je do k a te g o r ii łuszczni j e d n o s t r o n n y c h j e d n o b i e g u n o w y c h lub d w u b i e g u n o w y c h . Do łuszcz n i j e d n o b i e g u n o w y c h za lic z o n o n a -s t ę p u j ą c e fo rm y : o k a z y z n e g a ty w e m ,,ro z łu p a n ia " , u k t ó r y c h k i e r u n e k o d b ic ia n a s t ę p n y c h o d łu p k ó w z g o d n y b y ł z k i e r u n k i e m fal n e g a ty w u , o r a z w s z y s tk ie o k a z y z p o z y ty w e m „ r o z łu p a n ia " , jeśli e k s p l o a t o w a n e b y ły d a l e j t y lk o od j e d n e g o b ie g u n a (inaczej m o żn a je o k r e ś lić m ia n e m łuszcz n i z o d łu p k ó w ). D o łuszcz ni d w u b i e g u n o w y c h z a lic z o n o o k a z y z n e g a ty w e m „ r o z łu p a n ia " , u k t ó r y c h k i e r u n e k o d bicia d a ls z y c h o d ł u p -k ó w b y ł p rz e c iw n y d o -k i e r u n -k u fal n e g a ty w u .
c z n y c h . Z e w z g lę d u na p o c z ą t k o w y e t a p e k s p l o a t a c j i n ie u le g ła i s t o t -n ie j s z e j z m ia -n ie f o r m a i w ie lk o ś ć o to c z a k ó w .
Ł uszc znie j e d n o s t r o n n e d w u b i e g u n o w e . S p o ś ró d łuszcz n i j e d n o s t r o n n y c h s t a n o w i ą n a jlic z n ie j s z ą k a te g o r ią . Ł u szc zn ie te p o s i a d a j ą d w a b ie -g u n y p o ło ż o n e n a p r z e c iw le -g ły c h w i e r z c h o łk a c h o k az u . O d łu p n ia j e s t z a w s z e w s p ó ln a d la o b u b i e g u n ó w (tabl. I, 2; tabl. VI, 1; tabl. XI, 1). N e g a t y w y p o o d b ity c h o d łu p k a c h n a jc z ę ś c ie j s t y k a j ą się w cz ęści ś r o d -k o w e j odłupni. Z d a r z a się j e d n a -k i ta-k, że w ię -k sz o ść o d łu p -k ó w o d b ita z o s ta ła o d j e d n e g o z d w u b ie g u n ó w . Ł uszcznie ta k ie w p r z e k r o j u p o -d łu ż n y m b ę -d ą w k lę s ło -w y p u k łe .
Ł uszcznie jed n o stro n n e k rzy ż o w e. Ł uszcznie te p o s i a d a j ą c z te ry , rz a d z ie j trzy b ieg u n y , a c e c h ą w y r ó ż n i a j ą c ą j e s t tu c h a r a k t e r y s t y c z n y u k ł a d k i e r u n k ó w odbicia, p r z e b i e g a j ą c y c h w z g lę d e m sie b ie p o d k ą t e m p r o s t y m lub do n ie g o zbliżonym . W y d a j e się, że ty lk o j e d n a p a r a b i e g u n ó w n a p r z e c iw le g ł y c h g r a ł a r o lę w p r o c e s i e e k s p lo a ta c j i. O d łu p k i o d b ite od tej p a r y b ie g u n ó w są z d e c y d o w a n ie w ię k s z e w s t o s u n k u do o d -ł u p k ó w o d b ity c h od d r u g ie j p a r y b ie g u n ó w . W s p ó l n e o d -łu p n ie dla tych
b ie g u n ó w są z r e g u ły b a r d z o n ie ró w n e .
2. Ł uszcznie d w u stron n e. Ł uszc znie d w u s t r o n n e m a j ą d w ie o d iu p - nie, p o ło ż o n e n a p r z e c i w l e g ł y c h s t r o n a c h o k a z u , s t y k a j ą c e się lub r o z -g r a n ic z o n e c a łk o w ic ie n a t u r a l n y m i p ła s z c z y z n a m i o to c z a k a .
Do łuszcz n i d w u s t r o n n y c h z a lic zo n o t a k ż e r z a d k ie łu sz c z n ie w f o r -m ie w ie lo ś c ia n ó w . W s t o s u n k u d o p o p r z e d n i c h -m a j ą o n e z n a c z n ie m n ie js z e ro z m ia ry , co w s k a z y w a ło b y , że są to fo r m y w o s t a tn ie j fa zie e k s p lo a ta c j i. Łuszcznie te s ą z a w s z e d w u b ie g u n o w e , z o d łu p n ią o b e j
-m u ją c ą c a ły o b w ó d o kazu.
W ś r ó d łuszcz n i d w u s t r o n n y c h d w u b i e g u n o w y c h lu b k r z y ż o w y c h n ie s tw ie r d z o n o fo rm z o d d z ie ln y m i o d łu p n ia m i d la p o s z c z e g ó ln y c h b i e g u -nów .
Ł uszcznie d w u stron ne jednobiegunow ie. K a t e g o r i a r z a d k o s p o t y k a n a w a n a li z o w a n y c h m a te r ia ła c h . Ł uszc znie te c h a r a k t e r y z u j ą s ię w s p ó ln ą p i ę t ą dla o b u o d łu p n i, k t ó r e n a jc z ę ś c ie j są r o z g r a n ic z o n e p r z y n a j m n ie j n a j e d n y m b o k u (tabl. I, 3; tabl. XB, 1). P ię t y t y c h łu sz c z n i są z a w s z e k r a w ę d z i o w e , w p r z e k r o j u p o d łu ż n y m łu s z c z n ie te m a j ą fo rm ę m i g d a -ło w a tą .
Ł uszcznie d w u stron n e d w u b ieg u n o w e. J e s t to k a t e g o r i a n a jlic z n ie j r e p r e z e n t o w a n a w a n a liz o w a n y m m a te r ia le . F o r m a łuszcz ni d w u s t r o n -n y c h d w u b i e g u -n o w y c h j e s t w z -n a c z -n y m s to p -n iu z r ó ż -n ic o w a -n a i o d b ie g a o d n a t u r a l n y c h fo rm o to c z a k a . D o m in u ją tu o k a z y o k s z ta łc ie p r o s t o -k ą t n y m i -k w a d r a t o w y m , r z a d s z e są o -k a z y o w a l n e (tabl. VI, 2— 3; tabl. XA, 2 ; tabl. XB, 2; tabl. XI, 2). J e s t to e f e k t e m z n a c z n ie p o s u n i ę t e j e k s p lo a ta c ji o to c z a k a . O k a z y te są ta k ż e c ie ń s z e w s t o s u n k u do p o p rz e d
W y tw ó r c z o ść krzi’m inniiirskd gru p y łu p a w sk ie j KPL 29 T d b l i с a III
T d b l i C d
U
T a b l i c a VI
3 СП
m
i\- j ?
n ic h k a te g o r ii. Są o n e r ó w n ie ż z n a c z n ie z r ó ż n ic o w a n e m e try c z n ie . W g r u p i e tej na u w a g ą z a s łu g u j ą łu sz c z n ie w k s z ta łc ie k w a d r a t u , o w y -m i a r a c h nie p r z e k r a c z a j ą c y c h 15 -m-m.
Ł uszcznie d w u stron ne k rzy ż o w e. C e c h a m i w y r ó ż n i a j ą c y m i tę k a t e g o r i ą łuszcz n i są cz te ry , rz ad ziej trz y b ie g u n y . Do k a t e g o r i tej z a lic z o n o ta k ż e te o k a z y , u k t ó r y c h ty lk o n a j e d n e j s tr o n ie (odłupni) z a o b s e r -w o -w a n o taki u k ła d n e g a ty -w ó -w , k t ó r y by ł re z u lta te m d -w u k i e r u n k ó -w
o d b icia p r z e b i e g a j ą c y c h w z g lę d e m s ieb ie p o d k ą t e m p r o s ty m lub do n i e -g o z b liż o n y m (tabl. I, 7— 8; tabl. V, 2). U c z y n io n o t a k z e w z -g lę d u n a n ie w ie lk i u d z ia ł p r o c e n t o w y tej k a t e g o r i i w o g ó ln e j ilości łu sz c z n i a n a -l i z o w a n y c h i n w e n ta r z y , u z n a j ą c o b e c n o ś ć d w u p r o s t o p a d ł y c h w z g -lę d e m s ieb ie k i e r u n k ó w o d b icia n a j e d n e j ty lk o s tr o n ie za c e c h ę n a tyle is to t-n ą, by o k a z taki z a k la s y f ik o w a ć do łuszczt-ni d w u s t r o t-n t-n y c h k rz y ż o w y c h . Łuszczniie d w u stron ne k om b in ow an e. Do tej k a t e g o r ii zalic zo n o ł u s z c z n ie d w u b i e g u n o w e z w y k o r z y s t a n i e m ty lk o j e d n e g o b i e g u n a n a j e d n e j ze s t r o n (tabl. VI, 7). P o n ie w a ż w tej g r u p i e łu sz c z n i d o m i n u j ą o k a zy w iększ e, d a j ą c e m ożliw o ść z r e k o n s t r u o w a n i a w ie lk o ś c i oto cza k a, n a -le ż y sądzić, że k a t e g o r i a ta j e s t p r z e j ś c io w a d o łuszcz n i d w u s t r o n n y c h
d w u b ie g u n o w y c h .
3. O dłupki łu szczn io w e.
O dłupki k o ro w e. Do o d ł u p k ó w k o r o w y c h z a lic zo n o te o k a z y , k t ó r y c h s t r o n a g ó r n a p o k r y t a j e s t c a łk o w ic ie k o r ą (n a tu r a ln a p o w ie r z c h n ia oto cza k a). U n i e k t ó r y c h o k a z ó w z a lic z o n y c h do tej k a t e g o r i i z a o b s e r -w o -w a n o d r o b n e o d p r y s k i (nie p r z e k r a c z a j ą c e k ilk u m ilim e tró -w na s tr o n ie g ó rn e j, p rz y piętce), b ę d ą c e n a jp r a w d o p o d o b n i e j w y n ik ie m s t o s o w a n ia twardego, k a m i e n n e g o tłuczka. P ię tk i ty c h o d łu p k ó w są w y -łą c z n ie (naturalne (k o r o w e p o w ie r z c h n ie o to c z a k a ) a sęczki d o ść duże, m n ie j lu b b a r d z ie j w y p u k ł e , rz a d z ie j p ł a s k i e lu b l e k k o w k lę s łe (tab. II, 1). O dłupki n e g a ty w o w e . S ą to o d ł u p k i , u k t ó r y c h n a s t r o n i e g ó r n e j w id o c z n e są n e g a t y w y (je d e n lu b w ię c e j) p o w c z e ś n i e j s z y c h o d b iciach. U n i e k t ó r y c h o k a z ó w część s t r o n y g ó r n e j j e s t n a t u r a l n ą p ł a s z -c z y z n ą o to -c z a k a . W i e l k o ś ć t e j n a t u r a l n e j p o w ie r z -c h n i j e s t ró ż n a. N ie w y d z ie la n o j e d n a k k a t e g o r i i p o ś r e d n ic h , b o w ie m — j a k się a u t o r c e w y d a j e — n ie są o n e is to tn e z p u n k t u w id z e n ia z a m ie r z o n e j p r o d u k cji o d łu p k ó w w a n a l i z o w a n y c h in w e n ta r z a c h . N a o d h i p k a c h n e g a t y -w o -w y c h s t-w ie r d z o n o -w y ł ą c z n i e p ię tk i k r a -w ę d z i o -w e . S ęczki -w y s t ą p i ł y w d w u o d m ia n a c h : — d o ść d u ży , m n ie j lu b b a r d z ie j w y p u k ł y , c z ę s to z n ie s io n y p o p r z e z b a r d z o d r o b n e n e g a ty w y ,
— płask i lub l e k k o w k l ę s ł y , c z ę sto ze sk az ą, z a a k c e n to w a n y j e -d y n ie k o n c e n tr y c z n y m i falam i t y p u łu s z c z e n io w e g o .
F a le są n a j c z ę ś c ie j b a r d z o w y r a ź n e , m a j ą p r z e b i e g n i e r e g u l a r n i e łu k o w a ty , t w o r z ą c s e r ie b lisk o s ie b ie p o ł o ż o n y c h fałd.
D a lsz y p o d z ia ł o d ł u p k ó w n e g a t y w o w y c h o p a r to o k r y t e r i u m u k i e -r u n k o w a n i a n e g a t y w ó w n a s t -r o n i e w i e -r z c h n ie j o k a z u w s to s u n k u do k i e r u n k u o d b icia d a n e g o o d łu p k a . I t a k w y d z ie lo n o : a. O d łu p k i od łu szcz n i j e d n o b i e g u n o w y c h . O d i u p k i te c h a r a k t e r y -z u ją się j e d n o k i e r u n k o w o ś c i ą n e g a t y w ó w n a s tr o n i e g ó r n e j, k t ó r a je s t j e d n o c z e ś n ie z g o d n a z k i e r u n k i e m o d b icia o d łu p k a . J e s t rz e c z ą o c z y -w istą , że n ie -w s z y s tk ie o d łu p k i za lic z o n e d o tej k a t e g o r i i u z y s k a n e z o s ta ły o d łu szcz n i j e d n o b i e g u n o w y c h . C z ę ś ć z n ic h z a p e w n e p o c h o
-dzi od łu szcz n i d w u b ie g u n o w y c h , w z g lę d n ie k r z y ż o w y c h . N ie is tn ie ją j e d n a k ż e w ty m w y p a d k u ż a d n e k r y t e r i a p o z w a l a j ą c e z c a łk o w it ą p e w n o ś c i ą o d r ó ż n ić o d łu p k i z łu sz c z n i j e d n o b i e g u n o w y c h od o d łu p k ó w z łuszcz n i o d w u lu b w ię c e j b i e g u n a c h (tabl. II, 4).
b. O d łu p k i o d łu sz c z n i d w u b i e g u n o w y c h . C h a r a k t e r y z u j ą się o b e c n o ś -cią n a s tr o n i e g ó r n e j p r z y n a j m n i e j je d n e g o n e g a t y w u o p r z e c i w n y m k i e r u n k u o d b ic ia niż k i e r u n e k o d b ic ia s a m e g o o d łu p k a . S p o ś ró d w s z y -s t k i c h o d łu p k ó w n e g a t y w o w y c h w y -s t ę p u j ą n a j c z ę ś c i e j (tabl. II, 5— 7; tabl. VII, 5 —7).
c. O d łu p k i od łuszcz n i k r z y ż o w y c h . Są to o d łu p k i, n a k t ó r y c h s t r o n ie g ó r n e j w id o c z n e j e s t s k r z y ż o w a n i e się d w u k i e r u n k ó w odbić, p r z e b i e g a j ą c y c h w z g lę d e m s ie b ie p o d k ą t e m p r o s t y m lu b d o n ie g o zbliżo n y m . O d łu p k a m i o d łuszcz n i k r z y ż o w y c h n a z y w a ć b ę d z ie m y t a k ż e o d -łupki, u k t ó r y c h n a s t r o n i e g ó r n e j w id o c z n y j e s t ty l k o j e d e n n e g a t y w o p r o s t o p a d ł y m k i e r u n k u o d b ic ia w s t o s u n k u d o k i e r u n k u o d b ic ia s a -m e g o o d ł u p k a (tabl. II, 8).
Łuski. Do te j k a t e g o r i i zalic zo n o w s z y s t k i e o d łu p k i, k t ó r y c h s z e r o -k o ś ć i d łu g o ś ć n ie p r z e -k r a c z a 1 cm.
Grupa e k sp lo a ta c ji w ió r o w e j
W a n a li z o w a n y c h m a t e r ia ła c h g r u p y łu p a w s k i e j k u l t u r y p u c h a r ó w l e j k o w a t y c h w i ó r y i rd z e n ie w i ó r o w e w y s t ą p i ł y s p o r a d y c z n ie . N a t r a fio n o j e d y n i e n a j e d e n r d z e ń j e d n o p i ę t o w y — o d iu p n ia n a b o k u w ę ż -szym , p ię ta u f o r m o w a n a o d b ic ie m k ilk u o d ł u p k ó w (Łupaw a, stan . 15) — j e d e n r d z e ń + łu s z c z e ń (P oganice, sta n . 4/IV), j e d e n w ió r c a łk o w i -ty (Łupaw a, sta n . 15) i j e d e n w i ó r z u ł a m a n ą c z ę śc ią w ie r z c h o łk o w ą .
In n e te ch n ik i p o z y sk iw a n ia p ó łsu r o w c a
1. T ech n ika rdzenia o d łu p k o w eg o . W m a t e r i a ła c h k r z e m i e n n y c h g r u p y łu p a w s k i e j KPL n ie z a r e j e s t r o w a n o ż a d n y c h e l e m e n tó w tej t e c h -n ik i.
2. Grupa techniki p on tin ia ń sk iej. T e c h n i k ę tę s p o ł e c z n o ś c i g r u p y łu p a w s k i e j KPL s to s o w a ły s p o r a d y c z n ie . U z y s k iw a n ie p ó ł s u r o w e a o d -b y w a ło się p o p r z e z ro z -b ija n ie d r o -b n y c h o to c z a k ó w n a k o n c e n tr y c z n e „ ć w i a r t k i " 21. O d łu p k i ta k ie p o s ia d a ły n a t u r a l n y ty le c k o r o w y .
T a b o 1 a 3
In ne te ch n ik i p o z y sk iw n a ia p ó łsu ro w ea oraz od p ad k i i o k a z y p rzep alon e
S ta n o w isk o O dp adki O k azy przep a-lo n e R azem T e ch n ik a p on ti-n iań sk a P o g a n ic e , stan. 4, I 83 59 142 II 611 756 1 361 III 174 179 353 IV 380 722 1 102 V 117 158 275 VI 446 770 1 216 VII 745 847 1 592 1 VIII 57 82 139 IX 91 72 163 Ł upaw a, stan. 15 34 12 46 18 20 3 23
O dp adki, o k a z y p rzep alon e
1. O dpadki. Do k a t e g o r ii te j za lic zo n o w s z y s t k i e k a w a ł k i k rz e m ie n i, k t ó r y c h nie m o ż n a d o k ła d n ie j z a k la s y fik o w a ć . Są to g łó w n ie p o k r u s z o -n e f r a g m e -n t y o to c z a k ó w .
2. O kazy p rzep alon e. Do k a te g o r ii tej z a k la s y f ik o w a n o w s z y s tk ie o k a z y , k t ó r e n a s k u t e k s i l n e g o p r z e p a le n ia n ie d a d z ą s ię d o k ła d n ie j o k r e ś lić .
N a rzęd zia
W tej cz ęści n in ie js z e g o r o z d z ia łu o m ó w i o n e z o s ta n ą t e n a r z ę d z ia , k t ó r e są e f e k t e m w t ó r n e j o b r ó b k i p ó ł s u r o w e a (n a rzę d zia w s e n s ie m o r fo lo g icz n y m ). N a o b r ó b k ę tę s k ła d a się s z e r e g r ó ż n y c h z a b ie g ó w t e c h n ic z n y c h : o k r e ś l o n y ty p r e tu s z u , o d b ic ie r y lc o w e , śc in a n ie w i e r z c h o ł k a p ó ł s u r o w i a k a itp. Z a b ie g i te n ie d e t e r m in o w a ł y z g ó r y fu n k c ji n a -41 J. K. K o z ł o w s k i , A r c h e o l o g i a p r a h is t o r y c z n a , cz. 1, S ta r s z a e p o k a k a m ie n ia , K rak ów 1972, s. 116— 117, por. ta k ż e sz c z e g ó ło w ą c h a r a k te r y sty k ę tzw . te ch n ik i c y -tr u so w ej z a w a rtej w : M. B. S c h a f f e r , B e h a w io r a l A r c h e o l o g y , N e w Y ork 1976,
rz ęd zia, lecz s t a n o w i ł y j e d n ą z w ie lu m o ż liw o śc i p r z y s t o s o w a n i a pół- s u r o w i a k a do o p r a w i e n i a w o k ła d z in ie z m a t e r ia łu o r g a n ic z n e g o , w y -r ó w n a n i e k -r a w ę d z i n a -r z ę d z ia , z m ia n y k s z t a ł t u p ó ł s u -r o w i a k a 22. J a k j u ż w s p o m n i a n o w y ż e j , n i e k t ó r e ‘łu sz c z n ie z a r e j e s t r o w a n e w o m a w i a n y c h m a t e r ia ła c h a ta k ż e z a p e w n e n i e k t ó r e o d ł u p k i n e g a t y w o w e b y ł y n a r z ę d z ia m i w r o d z a j u p rz e c in a k ó w , d łu t itd. B ra k w y r a ź n y c h ś la d ó w p r a c y n a ty c h o k a z a c h u t r u d n i a ich w y d z ie le n ia s p o ś r ó d in n y c h łu szcz n i czy o d łu p k ó w . K w e s tię tę m o g ł y b y w y j a ś n i ć j e -d y n ie b a -d a n ia m i k r o s k o p o w e .
W e w n ę t r z n e g o p o d z ia łu g r u p y n a r z ę d z i d o k o n a n o w o p a r c i u o c e -c h y m o rfo lo g i-c z n e p o s z -c z e g ó ln y -c h w y t w o r ó w .
Z a p r o p o n o w a n a lista form , o b e j m u j ą c a zw ła sz c z a tzw. n a r z ę d z ia z r e tu s z o w a n y m i k r a w ę d z ia m i, o p ie r a s ię w y ł ą c z n i e n a w y t w o r a c h z k r z e m i e n i a p o m o r s k i e g o i s t ą d s t o s o w a n a b y ć m o ż e ty lk o do k l a -s y f i k o w a n ia m a t e r i a ł ó w z te g o -s u r o w c a .
1. N arzęd zia z retu szow a n ym i kraw ędziam i. Są to n a r z ę d z ia w y k o n a n e p o p r z e z z a r e t u s z o w a n i e co n a j m n i e j j e d n e j k r a w ę d z i p ó ł s u r o w i a -k a 23. P o s z c z e g ó ln e -k a t e g o r i e w y d z ie lo n e z o s ta ły ze w z g lę d u n a ro d z a j r e t u s z u o r a z p o ło ż e n ie k r a w ę d z i r e tu s z o w a n e j do o si p o d ł u ż n e j p ó ł -s u r o w i a k a . D rapacze. W i ę k s z o ś ć o k a z ó w n a l e ż ą c y c h do t e j g r u p y z o s ta ła u f o r -m o w a n a r e tu s z e -m k r a w ę d z i p ó ł s u r o w i a k a p r o s t o p a d ł e j do je g o osi, j e śli za ś p ó ł s u r o w i a k i e m b y ł łu s z c z e ń j e d n o s t r o n n y — d r a p is k o u m i e -s z c z o n e z o -s ta ło n a j e d n y m z j e g o b ie g u n ó w . D r a p i-s k o c h a r a k t e r y z u j e s ię o k r e ś l o n y m t y p e m r e tu s z u p r z y k r a w ę d n e g o . J e s t to p ó ł s t r o m y lub s tro m y , n a j c z ę ś c ie j w y s o k i, re tu s z l a m e l a r n y o n e g a t y w a c h c z ę ś c io w o z a c h o d z ą c y c h n a sieb ie b okam i, s c h o d z ą c y c h się n a jc z ę ś c ie j p r o -m ie n iś c ie w k i e r u n k u j e d n e g o p u n k tu . U w ię k s z o ś c i o k a z ó w k r a w ę d ź r e t u s z o w a n a (d rap isk o ) w y r ó w n y w a n a b y ł a s e r ią b a r d z o d r o b n y c h w y ł u s e k ś c i n a j ą c y c h g r a n ic e m i ę d z y n e g a t y w o w e w ł a ś c iw y c h n e g a t y -w ó -w . W a n a li z o w a n y c h m a t e r i a ł a c h za n a j b a r d z i e j i s to tn e c e c h y p r z y k la s y f ik a c ji d r a p a c z y u z n a n o w y s o k o ś ć d r a p i s k i p r o p o r c j e o k a z ó w , za c e c h y d r u g o r z ę d n e zaś k s z ta łt d r a p is k i u f o r m o w a n i e b o k ó w o k a -zów . W y r ó ż n i o n o n a s t ę p u j ą c e k a te g o r ie : 22 J. K. K o z ł o w s k i , U w a g i o z n a c z e n iu i m e t o d a c h b a d a ń nad n e o l i t y c z n y m i i n w e n t a r z a m i k r z e m i e n n y m i , [w:] Z b a d a ń n a d k r z e m i e n i a r s t w e m n e o l i t y c z n y m i e n eo- l i t y c z n y m , K rak ów 1972, s. 145— 146.
s3 Grupa n arzęd zi z r etu sz o w a n y m i k ra w ęd zia m i o d p o w ia d a w y d z ie lo n e j przez A. M. W h ite g ru p ie A 2 n arzęd zi „m argin al reto u ch a rtifacts" — A. M. W h i t e , A n a
-l y t i c d e s c r i p ti o n o -l c h i p p e d s t o n e i n d u s t r y fro m S n y d e r s site, C a -lh o u n C o u n t y , -l-l-l iono-ls,
O g ó ln e z e sta w ie n ie d an y ch d o ty c z ą c y c h n a rz ę d z i rO <TJ Nта OS a if O) ^ та та м Ö Uh ip A u u i Az.opcfpjp >• го N -ü "* та ö 15 а 2 N тзO' *та ТЗ «■ а та -g “ л я та и и 8 ł I -а í § -S о ИOl О a auP5tí.njoj5(ra i 0U P 5{sn{ Л г р ц о IIJIUIJJIM 'oz3PM.n{3(dzad i5(iu z3&(qo 3Z3pqoj5(s pjqazjBz azopdpjp о M<Л
f
О g Cn ЙО О М и Ю О и н O) O CO S H io о И О м ‘ (Ч СО N О) N ^ f Of ONt v i OTp o O^ ^ * -• СО «—• СО СО N0 5 0 ) NOCOCOt —« - - t W СО tv i i н N (t, оо S t ( O n C ! H ( N ( 4 l O СО -X CO CN CO CN —* *ч •H N CS Ю ^ o N ^ IO O) to CO to M CO TH ^ ГО O i C O C N t O ’- ' ^ C O O O O ^OOf s ^- HOTf cSCO CO CN — CNI CNd та O) £ Łup aw a, sta n. 15 4 7 3 1 15 7,5 0 18 6 1 1 1 9 13 ,2 3
a. D ra p a c z e w y s o k ie . Za d r a p a c z e w y s o k i e u z n a n o te o k a z y , k t ó -r y c h w y s o k o ś ć d -r a p is k je s t -r ó w n a luib w ię k sz a o d 5 . m m (po-r. tab. 6). D o m in u ją o n e z d e c y d o w a n ie w o m a w i a n y c h in w e n t a r z a c h ; d r a p a c z e n is k ie są s t o s u n k o w o r z a d k ie . Ze w z g lę d u n a p r o p o r c j e w y d z ie lo n o : 1) d r a p a c z e k r ó t k i e — s t o s u n e k s z e r o k o ś c i do d łu g o śc i j e s t r ó w n y lu b m n ie j s z y o d 1 : 1,5 (por. tab. 6); 2) d r a p a c z e s m u k łe — g d y s t o s u n e k t e n p r z e k r a c z a w a r t o ś ć 1 : 1,5. W ś r ó d d r a p a c z y w y s o k ic h , w p r o p o r c j a c h k r ó tk ic h , b io r ą c pod u w a g ę ilość d r a p is k i u f o r m o w a n ie b o k ó w , w y d z ie lo n o : 1) p o je d y n c z e , 2) podwójne,, 3) z r e tu s z o w a n y m i b o k a m i, 4) z j e d n y m b o k ie m u f o r m o w a n y m p o p r z e z o d b ic ie z n o s z ą c e cz ęść p ó łs u r o w ia k a . D r a p a c z e p o j e d y n c z e p o s ia d a j ą j e d n ą k r a w ę d ź z a r e t u s z o w a n ą ( d r a pisko), zaś p o d w ó j n e — d w ie ta k ie k r a w ę d z i e . W y r ó ż n i o n o d w ie k a -te g o r i e d r a p a c z y p o d w ó j n y c h , r ó ż n ią c e s ię m ię d z y s o b ą w z a je m n y m p o ło ż e n ie m Obu d r a p is k :
1) z d r a p is k a m i n a p r z e c iw le g ły m i, 2) zbieżne.
W t y c h o s t a t n i c h o b ie k r a w ę d z i e z a r e t u s z o w a n e z b ie g a j ą się w o s t r y w ie r z c h o łe k , k ą t m ię d z y ty m i k r a w ę d z i a m i z b liżo n y j e s t d o p r o s t e -go (tabl. III, 11). D r a p a c z e z r e tu s z o w a n y m i b o k a m i w o m a w i a n y c h m a t e r ia ła c h w y s t ę p u j ą s p o r a d y c z n ie . Z a r e j e s t r o w a n o łą c z n ie tr z y o k a z y , k t ó r e z o s t a -n ą d o k ł a d -n i e j o m ó w i o -n e w t r a k c i e a -n a li z y k o -n k r e t -n y c h i -n w e -n ta r z y . D r a p a c z e z j e d n y m b o k ie m u f o r m o w a n y m p o p rz e z o d b ic ie z n o s z ą c e cz ę ść p ó ł s u r o w i a k a w y d z ie lo n e z o s ta ły ze w z g lę d u n a c h a r a k t e r y s t y c z n y ro d z a j p ó ł s u r o w c a , z j a k i e g o b y ł y w y k o n a n e . O k a z y te w y t w a r z a n o z o d łu p k ó w k o r o w y c h , k t ó r e w c z e ś n ie j z o s t a ł y i n t e n c j o n a l -n ie „ z w ę ż o -n e " p rz e z o d d z ie le -n ie o d p o d s t a w y (rzad z ie j w ie r z c h o łk a ) w ą s k i e g o o d ł u p k a o k i e r u n k u o d b ic ia r ó w n o l e g ły m do o si p ó ł s u r o w i a -k a (nib y -ry lc za-k ). P ó ź n ie j u f o r m o w a n e d r a p is -k o (na w i e r z c h o ł -k u p ó ł-s u r o w ia k a ) t w o r z y ło z n e g a t y w e m n i b y - r y l c z a k a c h a r a k t e r y ł-s t y c z n y w i e r z c h o ł e k (tabl. III, 12), p o d o b n y do w i e r z c h o łk a m a s y w n y c h r y lc ó w w ę g lo w y c h b o c z n y c h (form t y c h j e d n a k ż e za r y l c e u z n a ć n ie m o ż n a ze w z g lę d u n a k o l e j n o ś ć o p i s a n y c h za b ie g ó w ). W ś r ó d d r a p a c z y p o j e d y n c z y c h , ze w z g lę d u n a k s z ta łt d r a p is k a i j e -go s t o s u n e k do osi p ó ł s u r o w ia k a , w y d z ie lo n o d ra p a c z e : 1) o d r a p is k u p ro s ty m , 2) o d r a p is k u l e k k o z a k o lo n y m , 3) o d r a p i s k u siln ie z a k o lo n y m ,
D ra p a cze w y s o k ie , k r ó tk ie T a b e l a 5 •N *» Г* r> •< Ł a o в e . P o je d y n c z e 1 P o d w ó jn e Z retu - szo - w a - n y m i b o -k am i Z je d n y m bo-k ie m ufor-m o w a n y ufor-m p rz ez o d b i-c ie z n o sz ą i-c e c z ę ś ć su ro w ia k a R azem o d rapisk u p o d k r ą ż k o w c 0 1 o •N 1C* l i M с *•£ > 0 N *e u •3 1 o ■e o o ”oЬя f: О z d r a p is k a m i n a p r z e c iw le g ły m i z b ie ż n e S ta n o w isk o p r o st y m s k o ś n y m z a o k r ą g lo n y m o v 3 £ P o g a n ic e , stan . 4, I 1 2 2 3 1 5 3 17 3 -x II 8 20 30 10 134 11 4 3 7 50 1 32 310 III 4 7 10 3 27 3 1 5 7 67 IV 9 18 32 3 108 10 5 3 25 1 34 248 V 5 7 6 2 42 2 1 2 4 36 107 V I 26 18 34 4 63 3 6 1 18 15 188 V II 9 23 36 12 82 3 5 1 1 27 22 221 VIII 1 2 3 4 11 1 1 1 2 2 28 IX 3 2 4 1 9 2 1 3 2 27 Ł up aw a, stan. 15 1 1 1 1 4 18 1 3 1 1 6
T a b e l a 6 Ś r ed n ie w a r to śc i m e tr y c zn e d ra p a czy w y s o k ic h W y s z c z e -g ó ln ie n ie / D łu g o ść S ze ro k o ść S to su n ek d łu g o śc i do sz e ro k o ści W y s o k o ś ć d rap isk Sx 1 444 1 357 72,8 810 Sx« 30 632 26 961 79,0 6 504 n 70 70 70 100 x 20,63 19,38 1,04 8,1 s 3,47 3,09 0,22 0,75
Sx — suma w arto ś ci poszczególnych p o m ia ró w ; Sx* — suma k w a -d ra tó w w a rto ś c i poszczególnych p o m ia ró w j n — lic zb a o k a zó w w p ró - bie; x — średn ia a ry tm e ty c z n a w arto ś ci poszczególnych p o m ia ró w ; s — w arto ś ci o d c h y le n ia standard ow eg o. 4) p o d k rą ż k o w e , 5) k r ą ż k o w e , 6) w a c h la rz o to a te , 7) o d r a p is k u sk o ś n y m , 8) o s tr o łu k o w e . Za p o d s t a w ę w y r ó ż n i e n i a p ię c iu p i e r w s z y c h k a te g o r ii p r z y j ę t o s t o s u n e k d łu g o śc i cz ęści p r a c u j ą c e j do d łu g o śc i n a r z ę d z ia 24. O b ie d łu g o ś -ci m i e r z o n e są n a o si p ó ł s u r o w i a k a (rys. 3), p r z y c z y m Hi o z n a c z a d łu g o ś ć części p r a c u j ą c e j , H — d łu g o ś ć o k a z u , AB — m a k s y m a l n ą s z e r o k o ś ć cz ęści p r a c u j ą c e j m i e r z o n ą po linii p r o s t o p a d ł e j do osi p ó ł
-s u r o w ia k a , łą c z ą c e j je d n o c z e ś n i e k r a ń c e łu k u d r a p i-s k a . W a r t o ś c i w y r ó ż n i a j ą c e p o s z c z e g ó ln e k a t e g o r i e w y n o s z ą w o d n i e -s ie n iu d o d r a p a c z y : — o d r a p is k u p r o s ty m : H t = 0, — o d r a p is k u l e k k o z a k o lo n y m : Hj ) 1/3 H, — o d r a p is k u silnie z a k o lo n y m : 1/3 H (H j) 1/2 H, — p o d k r ą ż k o w y c h : 1/2 H (H ,) H, — k r ą ż k o w y c h : H , = H. P o z o s ta łe k a t e g o r i e d r a p a c z y p o j e d y n c z y c h w y r ó ż n i o n o w o p a rc iu o k r y t e r i a p o w s z e c h n i e p r z y j ę t e w l ite r a tu r z e . W g r u p ie d r a p a c z y n is k ic h (w y s o k o ś ć d r a p is k a m n ie js z a niż 5 mm) w y r ó ż n i o n o id e n t y c z n e k a te g o r ie , j a k w g r u p i e d r a p a c z y w y s o k ic h .
Z g rz e b ła . Z g rz e b ła w o m a w i a n y c h m a t e r ia ła c h w y k o n a n e są w w i ę k -szości z o d łu p k ó w k o r o w y c h , r z a d z ie j łu szcz n i j e d n o s t r o n n y c h . K r a w ę - d zie ich op r a c o w a n e są r e tu s z e m p łaskim , z a c h o d z ą c y m dość d a le k o
R ys. 3. P o d s ta w y m e tr y c z n i k la s y t ik d c ji d id p a c z y z a k o lo n y c h , p o d k r ą ż k o w y c h i k r ą ż k o w y c h n a p o w ie r z c h n ię n a r z ę d z ia . R e tu s z te n j e s t c z ę s to d w u s to p n io w y . Bio-r ą c p o d u w a g ę k s z ta łt i u z y s k a n i e cz ęści Bio-r e t u s z o w a n e j w s t o s u n k u d o osi p ó ł s u r o w i a k a , w y r ó ż n i o n o n a s t ę p u j ą c e k a t e g o r i e zg rzeb e ł: a) j e d n o b o c z n e — o b o k u łu s k a n y m : 1) p r o s ty m , 2) łu k o w y m , 3) w k lę s ły m . b) o b u b o c z n e , z b o k a m i ró w n o le g ły m i: 1) p r o s t y + p ro s ty , 2) p r o s t y + ł u k o w y , 3) p r o s t y + w k lę s ły , 4) ł u k o w y + w k l ę s ł y , 5) ł u k o w y + ł u k o w y , 6) w k l ę s ł y + w k lę s ły . Skrobacze. Są o n e n ie l i c z n e w a n a li z o w a n y c h i n w e n t a r z a c h . Do ich w y t w a r z a n i a s t o s o w a n o ró ż n e g o r o d z a j u p ó łs u r o w ie c : o d ł u p k i k o r o w e , rz a d z ie j n e g a ty w o w e , łu sz c z n ie j e d n o s t r o n n e . P o d z ie lo n o je id e n t y c z -n ie j a k zg rz e b ła . C e c h ą o d r ó ż n ia j ą c ą je o d z g r z e b e ł j e s t r e tu s z b a r d z o d r o b n y ( n e g a -t y w y r e -tu s z u n ie p r z e k r a c z a j ą 3 mm), n a j c z ę ś c ie j p ó łs -tro m y . O b łęczn ik i. W y k o n a n e są w w i ę k sz o śc i z o d ł u p k ó w k o r o w y c h lub łuszcz n i j e d n o s t r o n n y c h . C h a r a k t e r y z u j ą s ię j e d n ą lu b d w ie m a w n ę kam i. W ty m o s ta tn im p r z y p a d k u w n ę k i p o ło ż o n e są na n a p r z e c i w l e g ły c h t o k a c h . W n ę k i o b ł ę c z n ik ó w p r z y g o to w a n e są r e tu s z e m p o d o b n y m do r e tu s z u zg rzeb e ł. C e c h ą o d r ó ż n ia j ą c ą je o d z g r z e b e ł w k l ę s -ły c h jest k s z ta łt w n ę k i. U o b łę c z n ik ó w j e s t o n a w y r a ź n a , n ie o b e j m u j e d łu g o śc i c a łe g o b o k u , ma k s z ta łt m n iej lub b a r d z ie j w g ię te g o łuku.
T a b e l a 7 D ra p a cze n isk ie , k r ó tk ie S ta n o w is k o P o je d y n c z e K rąż-k o w e P o d w ó jn e Z retus z o w a -n y m i b ok am i Z je d n y m b o k iem u fo rm o w a -n y m p rzez o d b ic ie z n o -s z ą c e c z ę ś ć p ó ł- su r o w ia k a R azem o d rapisk u P od k rąż-k o w e z drapi- sk a m i n a p r z e c iw -le g ły m i z b ie ż n e p ro sty m za o k r ą g lo n y m le k k o siln ie P o g a n ic e , sta n . 4, I 2 2 II 6 7 6 l 2 1 23 III 2 1 1 1 5 IV 5 4 1 4 3 1 18 V 2 1 1 4 VI 2 5 3 1 2 13 VII 4 3 5 1 5 2 1 1 22 VIII IX 1 1 2 * W y tw ó rc z o ś ć k rz e m io n ia rs k a grup y łu p a w s k ie j K P L
T a b e l a 8 Z g r z e b ła , s k ro b a c z e i o b łę c z n ik i Z g rz e b ła S k r o b a c z e je d n o b o c z n e , o b o k u łu s k a n y m o b u b o c z n e je d n o b o c z n e o b o k u łu s k a n y m S ta n o w is k o z b o k a m i r ó w n o le g ły m i o i— a с o г dżem >; o с а Ži + * £ О с. s ■* о — с S>* S о G E S ® с -§ N C i. с e j о о .а s -e о g м * 2 = л S о -•? j= -с о t. O b łę -c z n ik i P o g a n ic e , s ta n 4, 1 1 1 1 1 I I 5 2 11 3 21 6 1 7 I I I 1 10 11 . —j 1 2 I V 5 2 ‘20 1 2 5 35 4 1 1 6 V 1 18 19 V I 11 28 3 3 1 46 1 2 1 4 1 V I I 3 17 2 3 2 4 2 33 7 1 2 10 1 V I I I 2 3 5 2 2 I X 1 1 Ł u p a w a , stan . 15 1 2 2 2 7 3 3 18 1 1 1 ■< D
Przek łuw acze, w iertn ik !. S p o r a d y c z n i e (z a le d w ie d w u k r o t n i e ) o d n o -t o w a n o ich o b e c n o ś ć w a n a li z o w a n y c h m a -t e r ia ła c h (por. -tab . 4).
O kazy łu sk an e i m lk rołu sk an e. O b e c n o ś ć ic h s t w i e r d z o n o n a w s z y -s tk ic h -s t a n o w i -s k a c h b a d a w c z y c h . D a n e lic z b o w e n a t e n t e m a t z a w ie r a tab. 4. 2. R ylce. W y s t ę p u j ą s p o r a d y c z n i e w o m a w i a n y c h m a t e r ia ła c h . Z a r e j e s t r o w a n e o k a z y k l a s y f i k o w a n o w g o g ó ln ie p r z y j ę t y c h w l i t e r a t u -rze p o ls k ie j z a s a d “ . 3. Zbrojniki. N ie z a r e j e s t r o w a n o z b r o jn ik ó w w y k o n a n y c h z k r z e -m ie n ia p o -m o r s k ie g o . 4. G roty. W y d z i e l o n o d w ie p o d s t a w o w e k a t e g o r i e g ro tó w .
G roty retu szo w a n e p o w ierzch n io w o . B io rąc p o d u w a g ę k r y t e r i a m o rfo lo g ic z n e , w y r ó ż n i o n o ok azy: — liś c io w a te , w p r z e k r o j u p o p r z e c z n y m p o d w ó j n i e w y p u k ł e , w p r z e k r o j u p o d łu ż n y m p o d w ó j n i e w y p u k łe , n a j c z ę ś c ie j a s y m e t r y c z -nie, — ro m b o id a ln e , r e t u s z o w a n e c z ę ś c io w o d w u s t r o n n i e , w p r z e k r o j u w y p u k łe .
G roty retu szow a n e p rzyk raw ęd n ie. A n a lo g i c z n i e w g r u p i e te j w y -ró ż n io n o o k a z y : .. .
— r o m b o id a ln e , r e tu s z o w a n e c z ę ś c io w o d w u s tr o n n ie , w p r z e k r o j u p o d łu ż n y m t r ó j k ą tn e , w p r z e k r o j u p o p r z e c z n y m — płask ie,
— r o m b o id a ln e , r e tu s z o w a n e p r z y k r a w ę d n i e o b u s t r o n n i e n a ca łe j d łu g o śc i b o k ó w , w p r z e k r o j u p o p r z e c z n y m i p o d łu ż n y m — p ła s k ie ,
— ro m b o id a ln e , r e tu s z o w a n e p r z y k r a w ę d n i e n a s tr o n i e g ó r n e j, w p r z e k r o j u p o p r z e c z n y m i p o d łu ż n y m — p ła s k ie .
5. O kazy ze śladam i gład zen ia na p ow ierzch n i. W a n a li z o w a n y c h m a t e r i a ł a c h w y s t ą p i ł y s p o r a d y c z n i e s k r o b a c z e z g ł a d z o n y m i k r a w ę d z i a -mi.
6. Fragm enty narzędzi, o k azy n ie o k r eślo n e. O b e c n o ś ć ich w a n a -liz o w a n y m m a t e r ia le i l u s tr u j e tab. 4. P r ó b a c h a r a k t e r y s t y k i p r o c e s u w y t w a r z a n i a p ó ł s u r o w e a w g r u p ie łu p a w s k i e j k u l t u r y p u c h a r ó w l e j k o w a t y c h W g r u p ie ł u p a w s k i e j KPL s t w ie r d z o n o s t o s o w a n ie g łó w n ie te c h n ik i łu sz c z n io w e j d o p r o d u k c ji p ó łs u ro w e a . T e c h n i k a t a w o m a w i a n y c h m a t e r ia ła c h u d o k u m e n t o w a n a j e s t sz c z e g ó ln ie b o g a to p rz e z r ó ż n o r o d n e f o r m y łu sz c z n i i o d ł u p k ó w łusz- c z n io w y c h , p o c h o d z ą c y c h z k o l e j n y c h faz o b r ó b k i s u r o w c a . P o g r u p o -w a n ie -w y t -w o r ó -w p o c h o d z ą c y c h z k o l e j n y c h faz o b r ó b k i s u r o -w c a o ra z «= B. G i n t e r , J. K. K o z ł o w s k i , T e c h n ik a o b r ó b k i i t y p o l o g i a w y r o b ó w k a -m i e n n y c h p a l e o l i tu i -m e z o litu , W a rsza w a 1975, s. 89— 134.
