A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 263, 2012
WPROWADZENIE
Prezentowana publikacja zawiera zbiór trzynastu artykuáów, które stanowią rezultat badaĔ wáasnych, przeprowadzonych przez autorów, pracowników Katedry RachunkowoĞci na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu àódzkiego, a takĪe wiąĪą siĊ z tematyką dziaáalnoĞci statutowej tej Katedry.
Wiodącą motywacją dla przygotowania tego zbioru artykuáów są istotne zmiany zachodzące w sposobie, zakresie i narzĊdziach pomiaru oraz raportowa-nia dokonaĔ podmiotów gospodarczych w ostatnich latach, a takĪe wciąĪ rosnące znaczenie tej problematyki w badaniach empirycznych w nauce rachun-kowoĞci.
Prezentowane i objaĞniane zagadnienia ujĊto w dwie czĊĞci. CzĊĞü pierwsza obejmuje szeĞü artykuáów, w których zostaáy przedstawione wybrane aspekty koncepcji i praktyki wspóáczesnej sprawozdawczoĞci podmiotów gospodar-czych. Na czĊĞü drugą skáada siĊ siedem artykuáów prezentujących szczególne zagadnienia pomiaru w dziedzinie rachunkowoĞci zarządczej i finansowej oraz oceny dokonaĔ podmiotów gospodarczych, zarobkowych i organizacji poĪytku publicznego.
W pierwszym artykule czĊĞci pierwszej przedstawiono ewolucjĊ rozwiązaĔ w zakresie prezentacji sprawozdania finansowego w Ğwietle regulacji MiĊdzyna-rodowego Standardu RachunkowoĞci (MSR) 1 Prezentacja sprawozdaĔ
finan-sowych. Szczegóáowej analizie zostaáy poddane poszczególne wersje MSR 1
oraz inne dokumenty Rady MiĊdzynarodowych Standardów RachunkowoĞci (IASB), dotyczące prezentacji sprawozdaĔ finansowych, opublikowane od 1997 r. do listopada 2011 r. Podstawową uwagĊ zwrócono na zmiany, które moĪna okreĞliü mianem „kamieni milowych”, za jakie uznano publikacjĊ MSR 1 z roku 1997, 2003 i 2007. W artykule przedstawiono równieĪ podstawowe zaáoĪenia projektu (z 2008 r. ze zmianami w 2010 r.), realizowanego wspólnie przez IASB i RadĊ Standardów RachunkowoĞci Finansowej (FASB) w USA, dotyczącego nowego standardu regulującego zasady prezentacji sprawozdania finansowego. Proponowane rozwiązanie w znaczący sposób zmienia dotychcza-sową strukturĊ poszczególnych skáadników sprawozdania finansowego, w celu spójnej prezentacji sytuacji finansowej i wyników dziaáalnoĞci jednostek.
W drugim artykule przedstawiono problem prezentacji informacji w bilan-sie, tj. sprawozdaniu, które jest fundamentem modelu sprawozdawczoĞci
Wprowadzenie 6
finansowej. Na podstawie analizy obecnie obowiązującego MSR 1 oraz propo-zycji standardu, bĊdącej rezultatem wspólnych prac IASB i FASB nad nową formuáą sprawozdania finansowego, postawiono tezĊ, iĪ zmiany struktury i formy bilansu zmierzają w kierunku ograniczenia polityki prezentacji informa-cji w tym sprawozdaniu.
Autorzy artykuáu pt. Teoria bilansowa Wilhelma Osbahra jako reakcja na
lukĊ informacyjną w sprawozdawczoĞci finansowej XXI wieku podkreĞlają, Īe
dysponowanie „dobrą” informacją finansową nabiera obecnie duĪego znaczenia. Asymetria informacji, przeáoĪona na formĊ sprawozdawczą, skutkuje powsta-waniem barier w ocenie wartoĞci, które áącznie czĊsto są okreĞlane jako luka komunikacyjna. Nauka i praktyka rachunkowoĞci nie ustają w wysiákach podejmowanych w celu eliminacji wspomnianej asymetrii. W artykule zaprezen-towano zaáoĪenia teorii bilansowej W. Osbahra, która moĪe posáuĪyü jako punkt wyjĞcia do próby zamkniĊcia luki informacyjnej w raportowaniu biznesowym XXI w. Wizjonerski, wyprzedzający epokĊ „bilans przedsiĊbiorcy” W. Osbahra stanowi bowiem, zdaniem autorów, solidny fundament do budowania przydatnej i atrakcyjnej z punktu widzenia czytelnika informacji dodatkowej do bilansu wspóáczesnego przedsiĊbiorstwa.
Celem kolejnego artykuáu jest objaĞnienie istoty i zasad prezentacji dochodu caákowitego (comprehensive income) w Ğwietle regulacji MSR 1 Prezentacja
sprawozdaĔ finansowych i jego ostatniej nowelizacji (w czerwcu 2011 r.) oraz
analiza sposobu prezentacji i poziomu wartoĞci dochodu caákowitego ogóáem, a takĪe jego skáadników w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych za lata 2009–2010, sporządzonych przez najwiĊksze spóáki akcyjne notowane na Gieádzie Papierów WartoĞciowych w Warszawie. Ustalanie i prezentacja
comprehensive income stanowi nowe zagadnienie dla Ğrodowiska ksiĊgowych
i uĪytkowników sprawozdaĔ finansowych w Polsce od 2009 r. Od tego bowiem roku spóáki notowane na gieádach papierów wartoĞciowych w Unii Europejskiej mają obowiązek okreĞlony w MSR 1, zmienionym w 2007 r., prezentowania tej kategorii wyniku dziaáalnoĞci w skonsolidowanych sprawozdaniach finanso-wych.
W nastĊpnym artykule autor wskazaá moĪliwoĞci powstawania zysków i strat kapitaáowych w spóákach stosujących MiĊdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej. Po zidentyfikowaniu i omówieniu podstawo-wych obszarów powstawania zysków i strat kapitaáowych, autor przedstawiá wyniki badaĔ wáasnych w zakresie prezentacji takich pozycji przez spóáki notowane na LondyĔskiej Gieádzie Papierów WartoĞciowych, objĊte indeksem FTSE100.
Celem ostatniego artykuáu w czĊĞci pierwszej publikacji jest prezentacja koncepcji wspóáczesnych raportów biznesowych. Przedstawiono w nim propo-zycjĊ komentarza zarządu przygotowaną przez RadĊ MiĊdzynarodowych Standardów RachunkowoĞci (International Accounting Standards Board) oraz
Wprowadzenie 7 koncepcjĊ áaĔcucha raportów korporacyjnych. WyjaĞniono zadania rady nadzorczej związane z tą koncepcją. W opracowaniu zaproponowano przede wszystkim rozszerzenie wspóáczesnych raportów biznesowych o raporty przy- gotowywane przez radĊ nadzorczą.
CzĊĞü drugą publikacji otwiera artykuá pt. Wykorzystanie relacji miĊdzy
elementami pieniĊĪnymi i memoriaáowymi w procesach decyzyjnych – przegląd badaĔ empirycznych, w którym autorka podkreĞla, Īe lata 70. i 80. XX w.
zostaáy w teorii i praktyce rachunkowoĞci zdominowane przez badania empi-ryczne, polegające na wysuwaniu hipotez i ich praktycznej weryfikacji za pomocą róĪnorodnych metod – eksperymentów, ankiet i wywiadów. Nurt badaĔ empirycznych silnie zaznaczyá siĊ równieĪ w obszarze sprawozdawczoĞci przepáywów finansowych i pieniĊĪnych. W artykule autorka zawaráa przegląd waĪniejszych badaĔ w tym zakresie.
W drugim artykule jego autorka przedstawiáa i objaĞniáa mierniki pomiaru dokonaĔ oraz sposoby komunikowania wyników stosowane w szczupáej rachunkowoĞci zarządczej w przedsiĊbiorstwach zorientowanych na ciągáe doskonalenie procesów zapewniających realizacjĊ strategii przetrwania w wa- runkach silnej konkurencji rynkowej.
Celem rozwaĪaĔ i badaĔ przedstawionych w nastĊpnym artykule jest próba odpowiedzi przez jego autorkĊ na pytanie, czy zastosowanie zintegrowanego systemu informatycznego w przedsiĊbiorstwie przyczynia siĊ do zwiĊkszenia innowacyjnoĞci rachunkowoĞci zarządczej tej organizacji oraz wdraĪania nowych, innowacyjnych narzĊdzi i metod rachunkowoĞci zarządczej. Na pod- stawie analizy przypadków szeĞciu przedsiĊbiorstw, bĊdących czĊĞcią koncer-nów miĊdzynarodowych, zostaáa dokonana ocena wpáywu zastosowania ERP na ksztaát rachunkowoĞci zarządczej i jej praktyk stosowanych w firmach.
W artykule pt. Pomiar efektywnoĞci dokonaĔ dziaáalnoĞci logistycznej au-torka analizuje problematykĊ pomiaru dokonaĔ, która jest ukierunkowana na dziaáalnoĞü logistyczną. Po rozwaĪaniach na temat modelu implementacji pomiaru dokonaĔ w praktyce oraz związanych z nim wymagaĔ i trudnoĞci, autorka zaprezentowaáa w zarysie problematykĊ logistyki, zarządzania logi-stycznego oraz controllingu logistyki, który obejmuje pomiar dokonaĔ ukierun-kowany na procesy logistyczne przedsiĊbiorstwa. W artykule wskazano wymo-gi, jakie naleĪy speániü, aby pomiar dokonaĔ w dziaáalnoĞci logistycznej byá efektywny i skuteczny, a takĪe przedstawiono informacje na temat pomiaru dokonaĔ w logistyce w praktyce w Ğwietle niektórych badaĔ empirycznych.
W nastĊpnym artykule zostaáy przedstawione korzyĞci, jakie mogą osiągnąü szpitale z wdroĪenia zbilansowanej karty wyników (Balanced Scorecard) do pomiaru dokonaĔ ich dziaáalnoĞci. Poziom potencjalnych korzyĞci zostaá oceniony na podstawie stopnia realizacji celów postawionych przez autorów tej koncepcji, liczby i rodzaju popeánionych báĊdów przy wdroĪeniu oraz dojrzaáo-Ğci wdroĪonej przez szpital formy zbilansowanej karty wyników.
Wprowadzenie 8
Celem kolejnego artykuáu jest ocena finansowych wyników organizacji po-Īytku publicznego w Polsce i ich wpáywu na wysokoĞü darowizn finansowych, uzyskiwanych przez tego typu organizacje, w tym odpisu 1% podatku dochodo-wego. Konkluzje z przeprowadzonych badaĔ mogą byü wstĊpem do dyskusji naukowej na temat celów sprawozdawczoĞci organizacji poĪytku publicznego oraz poĪądanej przez interesariuszy struktury sprawozdaĔ finansowych skáada-nych przez te organizacje. Badania przeprowadzone przez autorkĊ są kontynu-acją badaĔ prowadzonych w 2010 r.
Ostatni artykuá, zamieszczony w prezentowanym zbiorze, zawiera prezenta-cjĊ relacji miĊdzy zasadami pomiaru dochodu podatkowego i wyniku finanso-wego brutto w Ğwietle ustawy o rachunkowoĞci i ustawy o podatku dochodo-wym od osób prawnych. Obowiązująca w Polsce autonomia regulacji rachun-kowoĞci i podatku dochodowego od osób prawnych sugeruje, iĪ zasady pomiaru wyniku finansowego brutto oraz dochodu podatkowego są rozbieĪne. W wyniku przeprowadzonej w artykule analizy przepisów bilansowych i podatkowych autorka stwierdza, Īe zasady ustalania dochodu podatkowego są powiązane z regulacjami rachunkowoĞci.
Autorzy poszczególnych artykuáów i redaktorki niniejszego zbioru wyraĪają nadziejĊ, Īe ta publikacja bĊdzie stanowiü wkáad do rozwoju wiedzy na temat koncepcji, metod i praktyki pomiaru dokonaĔ podmiotów gospodarczych oraz sprawozdawania wyników ich dziaáalnoĞci zainteresowanym stronom, a takĪe znajdzie uznanie wĞród pracowników naukowych i praktyków rachunkowoĞci, finansów i zarządzania.
Anna Szychta Ewa ĝnieĪek
