• Nie Znaleziono Wyników

Zum Problem der Textentschlüsselung und Textanalyse im Fremdsprachenunterricht

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zum Problem der Textentschlüsselung und Textanalyse im Fremdsprachenunterricht"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

______ _________ FOLIA LINGUIST ICA 15, 1987_______________________

A l e k s a n d e r K o z ł o w s k i

ZUM PROBLEM DER TEXTENTSCHLÜSSELUNG UND TEXTANALYSE IM FREMDSPRACHENUNTERRICHT

D e r F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t h a t d i e A u f g a b e , d i e f r e m d s p r a c h ­ l i c h e K o m m u n i k a t i o n s f ä h i g k e i t z u f o r d e r n . D i e s e A r t d e r v e r b a ­ l e n , f r e m d s p r a c h l i c h e n K o m m u n i k a t i o n f i n d e t d u r c h T e x t p r o d u k t i o n , T e x t ü b e r m i t t l u n g u n d T e x t v e r a r b e i t u n g s t a t t . D e r T e x t a n a l y s e u n d d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g kommt im R ahm en d i e s e r f r e m d s p r a c h l i c h e n S p r a c h b e t r a c h t u n g e i n z e n t r a l e r S t e l l e n w e r t z u . G e g e n s t a n d d e r T e x t a n a l y s e i s t d i e a n a l y t i s c h e B e t r a c h t u n g v o n T e x t e n , i h r e m I n h a l t ( G e h a l t ) u n d i h r e r S p r a c h f o r m ( G e s t a l t ) B e i j e d e r T e x t a n a l y s e g e h t e s d a r u m , d i e F a k t o r e n z u u n t e r ­ s u c h e n , d i e d i e s p r a c h l i c h e u n d i n h a l t l i c h e G e s t a l t u n g d e s T e x ­ t e s g e p r ä g t h a b e n , a l s o d i e s o z i o k u l t u r e l l e n R a h m e n b e d i n g u n g e n e i n z u b e z i e h e n . E s i n t e r e s s i e r e n u n s i n d i e s e m Z u s a m m e n h a n g f o l ­ g e n d e P r o b l e m e u n d F r a g e n k o m p l e x e : 1 ) W e r? - A u t o r d e s T e x t e s u n d s e i n K o n t e x t ; 2 ) s a g t w a s ? - I n h a l t ( G e h a l t ) u n d T e x t i n t e n t i o n ; 3 ) a u f w e l c h e m Weg? - S p r a c h e , T e c h n i k u n d M e t h o d e ; 4 ) z u wem? - A d r e s s a t e n k r e i s u n d s e i n e I n t e r e s s e n l a g e ; 5 ) m i t w e l c h e r W i r k u n g ? - T e x t w i r k u n g a u f b e s t i m m t e A b n e h m e r . N a c h d i e s e n B e r e i c h e n k ö n n e n w i r v e r s u c h e n , d e n K r i t e r i e n k a ­ t a l o g z u r T e x t e r s c h l i e ß u n g z u s a m m e n z u s t e l l e n . E s s i n d : 1 ) K r i t e r i e n o d e r F r a g e n zum A u t o r u n d г и г T e x t e n t s t e h u n g s - s i t u a t i o n ; 2 ) K r i t e r i e n o d e r F r a g e n zum I n h a l t u n d z u r T e x t i n t e n t i o n ; ' V g l. D. P и k a s, Werbung a i s T e x ta n a l y s e im D e u t s c h u n t e r r i c h t , " L in g u i s t ik und D id a k tik " 1973, 39, S. 191-209.

(2)

1) G r a p h i e - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f d a s ä u ß e r e E r s c h e i n u n g s b i l d d e s T e x t e s b e z i e h e n . B e i ­ s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g n i s s e : " U n t e r s t r e i c h u n g e n ; H e r v o r h e b u n g w i c h t i g e r S ä t z e ” . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " z u e n g e r Z e i - l a b s t a n d " . 2 . S y n t a x - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f f o r m a l e V e r k n ü p f u n g s a s p e k t e o d e r S a t z l ä n g e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g n i s s e : " k e i n e S c h a c h t e l s ä t z e ; e r f r e u ­ l i c h k u r z e S ä t z e " . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " k o m p l i z i e r ­ t e r S a t z b a u " . 3 ) S e m a n t i k - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f A b s t r a k t i o n s g r a d e v o n B e g r i f f e n u n d / o d e r B e k a n n t h e i t s ­ g r a d e v o n B e g r i f f s i n h a l t e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r ­ e i g n i s s e : " a n s c h a u l i c h e B e i s p i e l e , k e i n e F r e m d w ö r t e r " . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " F e h l e n d e B e i s p i e l e , s t a r k e U n a n s c h a u ­ l i c h k e i t “ . 4 , T e x t u a l i t ä t - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x p l i z i t a u f d i e t h e m a t i s c h e O r i e n t i e r u n g u n d / o d e r l o g i s c h ­ t h e m a t i s c h e V e r k n ü p f u n g e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g ­ n i s s e : " ü b e r s i c h t l i c h - l o g i s c h e r A u f b a u ; g u t e G l i e d e r u n g ; g e n a u e r T e x t , K l a r h e i t d e r T e x t g l i e d e r u n g " e t c . B e i s p i e l e f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " z u v i e l D e t a i l s ; z u v i e l e W i e d e r h o l u n g e n ; T e x t u n ­ ü b e r s i c h t l i c h " . 5) P r a g m a t i k - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x p l i z i t a u f k o m m u n i k a t i v e Z i e l e im R ah m en d e s L e r n p r o z e s s e s u n d / / o d e r s p ä t e r e V e r w e n d u n g s s i t u a t i o n e n b e z i e h e n . B e i s p i e l f ü r n e g a ­ t i v e E r e i g n i s s e : " k e i n H i n t e r g r u n d w i s s e n " , " z u s c h w i e r i g ; l a n g ­ w e i l i g " ^ . I n d i e s e n A s p e k t e n k a n n j e d e r T e x t u n t e r s u c h t w e r d e n , w o b e i d i e i n d i v i d u e l l e n E i n s c h ä t z u n g e n u n d E i n s t e l l u n g e n d e r L e r n e n d e n zum A u s d r u c k k om m en. D i e v o n u n s b i s h e r g e ä u ß e r t e n M e i n u n g e n b e ­ z i e h e n s i c h e i g e n t l i c h a u f d e n F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t , s o w i e a u f d e n M u t t e r s p r a c h e n u n t e r r i c h t . Man muß a l l g e m e i n b e t o n e n , d a ß d i e P r i n z i p i e n u n d M e t h o d e n d e r T e x t a n a l y s e i n d e r F r e m d s p r a c h e u n d i n d e r M u t t e r s p r a c h e ä h n l i c h s i n d . D i e T e x t a n a l y s e i n d e r F r e m d s p r a c h e w i r d a b e r v o r a l l e m v o n dem v o l l e n s p r a c h l i c h e n ^ Vg1. J . N o w a k , T e x t u a l i t ä t und L e r n p r o z e ß . E in V er su c h z u r e m p i r i ­ sc h e n P r ü fu n g d e s h e u r i s t i s c h e n T e x tm o d e l l s von S . J . S c h m i d t, "Di e neuer en Spr achen" 1980, H. 3 , S. 390.

(3)

3 ) K r i t e r i e n o d e r F r a g e n z u r T e c h n i k d e r S p r a c h v e r w e n d u n g u n d M e t h o d e d e r B e e i n f l u ß u n g ; 4 ) K r i t e r i e n o d e r F r a g e n zum A d r e s s a t e n k r e i s u n d s e i n e r I n ­ t e r e s s e n l a g e ; 5 ) K r i t e r i e n o d e r F r a g e n z u r T e x t w i r k u n g . D a s V o r g e h e n b e i d e r T e x t e r s c h l i e ß u n g ( w i r w e r d e n i n u n s e r e n A u s f ü h r u n g e n d i e B e g r i f f e " T e x t e r s c h l i e ß u n g " u n d " T e x t e n t s c h l ü s ­ s e l u n g " i d e n t i f i z i e r e n ) f o r d e r t e i n e m ö g l i c h s t g e n a u e E r f a s s u n g e i n e s T e x t e s im H i n b l i c k a u f P h o n e m e , G r a p h e m e , M o r p h e m e , P a r a ­ d i g m e n u . a . u n d i h r e r Z u o r d n u n g z u e i n a n d e r d u r c h K o n t i g u i t ä t ( N a c h b a r s c h a f t s b e z i e h u n g ) , Ä q u i v a l e n z ( G l e i c h h e i t e n u n d U n g l e i c h ­ h e i t e n s y n t a k t i s c h e r , l e x i k a l i s c h e r , m o r p h o l o g i s c h e r u n d p h o n o - l o g i s c h e r A r t u n t e r B e r ü c k s i c h t i g u n g d e r R a n g f o l g e ) , K o r r e l a t i o n ( Z u o r d n u n g ) , D i s t r i b u t i o n ( S t e l l u n g im G e f ü g e ) u n d K o h ä r e n z ( Z u ­ s a m m e n h a n g a u f v e r s c h i e d e n e n E b e n e n d e s T e x t e s ) . W i r k ö n n e n a l s o d a r a u s s c h l u ß f o l g e r n , d a ß d a s P r o b l e m d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g m i t d e r T e x t a n a l y s e s e h r e n g z u s a m m e n h ä n g t . W i r k ö n n e n w e i t e r h i n a n n e h m e n , d a ß d i e g e n a u e T e x t a n a l y s e e i n e B a s i s f ü r d i e s p ä t e r e T e x t e n s c h l ü s s e l u n g i s t . D i e s e F e s t s t e l l u n g v e r s u c h e n w i r , i n u n s e r e n w e i t e r e n A u s f ü h r u n g e n z u b e w e i s e n . D i e T e x t a n a l y s e e r f a ß t d i e s p r a c h l i c h e n E n t s p r e c h u n g e n a l s P a r a l l e l e n u n d K o n t r a s t e . S i e s t r u k t u r i e r e n u n d c h a r a k t e r i s i e r e n d e n T e x t a u f s e i n e n v e r s c h i e d e n e n E b e n e n , u n d z w a r d e r g r a p h e m i - s c h e n , p h o n e m i s c h e n , s y n t a k t i s c h e n u n d s e m a n t i s c h e n . I n d e r A b­ h ä n g i g k e i t v o n d e r s p r a c h l i c h e n E b e n e u n t e r s c h e i d e n w i r 2 A r t e n d e r T e x t a n a l y s e : - s p r a c h w i s s e n s c h a f t l i c h e T e x t a n a l y s e ( z . B . p h o n e m i s c h e u n d s y n t a k t i s c h e E b e n e ) ; - l i t e r a t u r w i s s e n s c h a f t l i c h e T e x t a n a l y s e ( z . B . s e m a n t i s c h e E b e n e ) . B e i d e r z w e i t e n A r t d e r T e x t a n a l y s e i s t d i e B e m e r k u n g v o n g r o ß e r B e d e u t u n g , d a ß d i e T e x t e r s c h l i e ß u n g i m m e r e i n b e s t i m m t e s Maß a n E r f a h r u n g e n u n d S e n s i b i l i t ä t d e s L e s e r s o d e r H ö r e r s v e r ­ l a n g t . D a s g i l t i n b e s o n d e r e r W e i s e f ü r d e n f i k t i v e n T e x t . J e d e r T e x t k a n n i n 5 D i m e n s i o n e n b e t r a c h t e t w e r d e n . F o l g e n d e I n d i k a t o r e n w e r d e n f ü r d i e s e D i m e n s i o n e n g e w ä h l t : 2 Vgl. E-. H o m b i t z e r , T. S. E 1 i о t , " A u n t H e le n " . E in B e i s p i e l s t r u k t u r a l i s t i s c h e r T e x t e r s c h l i e ß u n g i n d e r S e k u n d a r s t u f e I I , "Di e neueren Spr achen" 1975, H. 5 , S. A07.

(4)

1) G r a p h i e - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f d a s ä u ß e r e E r s c h e i n u n g s b i l d d e s T e x t e s b e z i e h e n . B e i ­ s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g n i s s e : " U n t e r s t r e i c h u n g e n ; H e r v o r h e b u n g w i c h t i g e r S ä t z e " . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " z u e n g e r Z e i - l a b s t a n d " . 2 . S y n t a x - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f f o r m a l e V e r k n ü p f u n g s a s p e k t e o d e r S a t z l ä n g e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g n i s s e : " k e i n e S c h a c h t e l s ä t z e ; e r f r e u ­ l i c h k u r z e S ä t z e " . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " k o m p l i z i e r ­ t e r S a t z b a u " . 3 ) S e m a n t i k - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x ­ p l i z i t a u f A b s t r a k t i o n s g r a d e v o n B e g r i f f e n u n d / o d e r B e k a n n t h e i t s ­ g r a d e v o n B e g r i f f s i n h a l t e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r ­ e i g n i s s e : " a n s c h a u l i c h e B e i s p i e l e , k e i n e F r e m d w ö r t e r " . B e i s p i e l f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " F e h l e n d e B e i s p i e l e , s t a r k e U n a n s c h a u ­ l i c h k e i t " . 4 , T e x t u a l i t ä t - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x p l i z i t a u f d i e t h e m a t i s c h e O r i e n t i e r u n g u n d / o d e r l o g i s c h ­ t h e m a t i s c h e V e r k n ü p f u n g e n b e z i e h e n . B e i s p i e l e f ü r p o s i t i v e E r e i g ­ n i s s e : " ü b e r s i c h t l i c h - l o g i s c h e r A u f b a u ; g u t e G l i e d e r u n g ; g e n a u e r T e x t , K l a r h e i t d e r T e x t g l i e d e r u n g " e t c . B e i s p i e l e f ü r n e g a t i v e E r e i g n i s s e : " z u v i e l D e t a i l s ; z u v i e l e W i e d e r h o l u n g e n ; T e x t u n ­ ü b e r s i c h t l i c h " . 5 ) P r a g m a t i k - a l l e k r i t i s c h e n E r e i g n i s s e , d i e s i c h e x p l i z i t a u f k o m m u n i k a t i v e Z i e l e im Rahm en d e s L e r n p r o z e s s e s u n d / / o d e r s p ä t e r e V e r w e n d u n g s s i t u a t i o n e n b e z i e h e n . B e i s p i e l f ü r n e g a ­ t i v e E r e i g n i s s e : " k e i n H i n t e r g r u n d w i s s e n " , " z u s c h w i e r i g ; l a n g ­ w e i l i g " ^ . I n d i e s e n A s p e k t e n k a n n j e d e r T e x t u n t e r s u c h t w e r d e n , w o b e i d i e i n d i v i d u e l l e n E i n s c h ä t z u n g e n u n d E i n s t e l l u n g e n d e r L e r n e n d e n zum A u s d r u c k k om m en. D i e v o n u n s b i s h e r g e ä u ß e r t e n M e i n u n g e n b e ­ z i e h e n s i c h e i g e n t l i c h a u f d e n F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t , s o w i e a u f d e n M u t t e r s p r a c h e n u n t e r r i c h t . Man muß a l l g e m e i n b e t o n e n , d a ß d i e P r i n z i p i e n u n d M e t h o d e n d e r T e x t a n a l y s e i n d e r F r e m d s p r a c h e u n d i n d e r M u t t e r s p r a c h e ä h n l i c h s i n d . D i e T e x t a n a l y s e i n d e r F r e m d s p r a c h e w i r d a b e r v o r a l l e m v o n dem v o l l e n s p r a c h l i c h e n Vgl. J . N o w a k , T e x t u a l i t ä t und L e r n p r o z e ß . E in V ersu c h z u r e m p i r i ­ sc h e n P r ü fu n g d e s h e u r i s t i s c h e n T e x tm o d e l l s von S . J . S c h m i d t, “ Die neueren Spr achen" 1980, H. 3 , S. 390.

(5)

T e x t v e r s t e h e n ( d i e B e f ä h i g u n g z u r f r e m d s p r a c h l i c h e n P e r z e p t i o n e i n e s T e x t e s ) a b h ä n g i g . D i e l i n g u i s t i s c h e F e s t s t e l l u n g , v o n d e r S c h m i d t a u s g e h t , l a u t e t : " w e n n ü b e r h a u p t k o m m u n i z i e r t w i r d , w i r d t e x t u e l / t e x t - h a f t k o m m u n i z i e r t " ( S c h m i d t , 1 9 7 3 ) . D a m i t i s t d e r T e x t a l s I n t e r a k t i o n s p r o d u k t c h a r a k t e r i s i e r t , d e n n o h n e I n t e r a k t i o n ­ s p a r t n e r k a n n e s k e i n e K o m m u n i k a t i o n V o r k o m m e n , a l s o a u c h k e i n e T e x t e . Um d i e I n t e r a k t i o n d e s P a r t n e r s z u g e w ä h r l e i s t e n , muß d e r T e x t v ö l l i g v e r s t a n d e n w e r d e n . D i e s e B e m e r k u n g b e z i e h t s i c h b e s o n d e r s a u f d e n f r e m d s p r a c h l i c h e n T e x t . Man u n t e r s c h e i d e t f o l g e n d e v i e r F a k t o r e n f ü r d a s v o l l e V e r ­ s t ä n d n i s e i n e s f r e m d s p r a c h l i c h e n T e x t e s : a ) d e r e n t s p r e c h e n d e G r a d d e r S p r a c h b e h e r r s c h u n g , b ) W i s s e n v o n W o r t b e d e u t u n g e n , c ) I d e n t i f i z i e r u n g v o n I n t e n t i o n e n , d ) d i e E n t w i c k l u n g d e r F ä h i g k e i t d e s L e s e r s , d i e t h e m a t i s c h e S t r u k t u r o d e r G l i e d e r u n g d e s T e x t e s z u e r k e n n e n . D i e u n t e r s c h i e d l i c h e K o n s t i t u t i o n s w e i s e v o n T e x t e n i n b e z u g a u f K o m m u n i k a t i o n s s i t u a t i o n u n d K o n t e x t h a t K o n s e q u e n z e n s o w o h l f ü r d i e T e x t a n a l y s e s o w i e f ü r d a s T e x t v e r s t e h e n . Da f i k t i o n a l e T e x t e m e i s t e n s a b s t r a k t s i n d , e r f o r d e r n s i e a l s B e i t r a g z u r S i ­ c h e r u n g d e s T e x t v e r s t e h e n s e i n e n w e i t h ö h e r e n G r a d a n l i n g u i s t i ­ s c h e r K o h ä r e n z u n d K o m p l e x i t ä t . D i e F i k t i o n a l i t ä t e i n e s l i t e r a ­ r i s c h e n T e x t e s h a t n i c h t n u r z u r K o n s e q u e n z , d a ß d e r S p r e c h e r s e i n e n T e x t d i c h t e r s t r u k t u r i e r e n m u ß , um d i e f e h l e n d e S i t u a t i o n s ­ k o n k r e t h e i t a u s z u g l e i c h e n . D a s T e x t v e r s t e h e n kom mt im Rahm en e i n e r T e x t i n t e r p r e t a t i o n zum A u s d r u c k . " T e x t i n t e r p r e t a t i o n w i r d e r s t d a n n n ö t i g , w e n n d i e g l e i c h e I n f o r m a t i o n e i n e s T e x t e s e i n e r A d r e s s a t e n g r u p p e m i t Ц a n d e r e n V e r s t e h e n s v o r a u s s e t z u n g e n v e r m i t t e l t w e r d e n s o l l " . D i e T e x t i n t e r p r e t a t i o n w i r d e n t w e d e r d u r c h K o m m e n t a r e o d e r d u r c h d i e s p r a c h l i c h e A n p a s s u n g a n d e n j e w e i l i g e n A d r e s s a t e n k r e i s g e l e i ­ s t e t . B e i dem V e r s t e h e n d e r T e x t e s o l l e n w i r d i e B e m e r k u n g b e ­ r ü c k s i c h t i g e n , d a ß M a n g e l am T e x t v e r s t e h e n im R ah m en d e r T e x t ­ i n t e r p r e t a t i o n a u s g e g l i c h e n w e r d e n m u ß . D e r p o l n i s c h e S p r a c h w i s s e n s c h a f t l e r , d e r s i c h m i t d e r T e x t w i s ­ s e n s c h a f t b e s c h ä f t i g t , Z d z i s ł a w W a w r z y n i a k b e z e i c h n e t d a s T e x t v e r -L E. W e r I i c h , T y p o lo g ie d e r T e x t e , H e i d e l b e r g 1979, S. 23.

(6)

s t e h e n a u f f o l g e n d e W e i s e : " M i t T e x t v e r s t e h e n m e i n e n w i r T e x t - a n e i g n u n g s p r o z e s s e , a n d e n e n s ä m t l i c h e K o m m u n i k a t i o n s p a r t n e r , d . h . s o w o h l S e n d e r a l s a u c h E m p f ä n g e r b e t e i l i g t s i n d " ' ’ . J e d e s V e r s t e h e n i s t a u ß e r d e m s o z i a l d e t e r m i n i e r t , w e i l e s a u f i n d i v i d u e l l e N o r m e n u n d K o n v e n t i o n e n b e z o g e n i s t . D i e s e r F a k t o r muß b e i d e r A u s w a h l d e r e n t s p r e c h e n d e n T e x t e f ü r d e n F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t b e r ü c k s i c h t i g t w e r d e n . D i e b r e i t v e r s t a n ­ d e n e D e t e r m i n i e r t h e i t d e s T e x t v e r s t e h e n s b e t r i f f t n i c h t n u r d a s V e r s t e h e n s p r a c h l i c h e r T e x t e s e l b s t , a b e r a u c h d a s V e r s t e h e n a u ß e r s p r a c h l i c h e r K o m m u n i k a t i o n s p h ä n o m e n e , w i e z . B . B l i c k e , G e ­ s t e n , M i m i k . E s s o l l u n t e r a n d e r e m a u s d i e s e m G r u n d e v i e l l a u t g e l e s e n w e r d e n . J e d e s T e x t v e r s t e h e n u m f a ß t 3 K o m p o n e n t e n : 1) d i e p r a g m a t i s c h e T e x t k o m p o n e n t e , 2 ) d i e s e m a n t i s c h e T e x t k o m p o n e n t e , 3 ) d i e s y n t a k t i s c h e T e x t k o m p o n e n t e . B e i d e r p r a g m a t i s c h e n T e x t k o m p o n e n t e g e h t e s d a r u m , d a ß a u s p r a g m a t i s c h e r S i c h t j e d e s p r a c h l i c h e Ä u ß e r u n g n i c h t n u r Ä u ß e r u n g v o n I n h a l t e n , s o n d e r n a u c h Ä u ß e r u n g v o n I n t e n t i o n e n i s t . J e d e s p r a c h l i c h e Ä u ß e r u n g i s t i n d i e s e m S i n n e e i n K o m m u n i k a t i o n s a k t i n n e r h a l b d e r H a n d l u n g s a b l ä u f e . B e i d e r s e m a n t i s c h e n T e x t k o m p o ­ n e n t e g e h t e s um d i e K l ä r u n g d e r B e d e u t u n g e n v o n d e n e i n z e l n e n W ö r t e r n , a u c h um d i e K l ä r u n g d e r s p r a c h l i c h e n A u s d r u c k s m i t t e l n , d i e im T e x t g e b r a u c h t w e r d e n . U n t e r dem B e g r i f f " s y n t a k t i s c h e T e x t k o m p o n e n t e " v e r s t e h e n w i r d i e K l ä r u n g d e r b i l a t e r a l e n B e ­ z i e h u n g e n z w i s c h e n e i n z e l n e n W ö r t e r u n d S ä t z e n . D i e s e d r e i K o m p o n e n t e n m ü s s e n a u c h im F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t i h r e W i d e r s p i e g e l u n g f i n d e n , i n d e m d e r L e h r e r a u f e i n e v o n d e n d r e i o b e n g e n a n n t e n T e x t k o m p o n e n t e n w ä h r e n d e i n e r U n t e r r i c h t s ­ s t u n d e b e s o n d e r e A u f m e r k s a m k e i t l e n k t . A u s dem o b e n G e s a g t e n g e h t h e r v o r , d a ß d a s T e x t v e r s t e h e n v o r a l l e m i n d e r F r e m d s p r a c h e d i e n o t w e n d i g e V o r a u s s e t z u n g f ü r d i e T e x t a n a l y s e i s t . D i e A b h ä n g i g k e i t d e r d r e i v o n u n s g e n a n n t e n B e ­ g r i f f e : T e x t a n a l y s e , T e x t v e r s t e h e n u n d T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g k ö n ­ n e n w i r m i t H i l f e f o l g e n d e r Z u s a m m e n s t e l l u n g am b e s t e n w i d e r ­ s p i e g e l n : Z • W a w r z y n i a k , E in fü h r u n g i n d i e T e x t u i s s e n s c h a f t , Warszawa 1980, S.

(7)

63-A n h a n d d i e s e r S k i z z e e r s c h e i n t u n s d i e T e x t a n a l y s e a l s e i n M i t ­ t e l u n d z u g l e i c h e i n e M e t h o d e z u r D u r c h f ü h r u n g d e r T e x t e n t ­ s c h l ü s s e l u n g , d . h . z u r k o n k r e t e n B e h a n d l u n g , B e s p r e c h u n g , E r ö r ­ t e r u n g u n d B e h a n d l u n g v o n d e n T e x t e n . D i e T e x t a n a l y s e i s t i n d i e s e m S i n n e d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g u n t e r g e o r d n e t u n d g i l t a l s s p r a c h l i c h - f o r m a l e s M i t t e l z u r T e x t e r s c h l i e ß u n g . D i e T e x t a n a l y ­ s e , d i e s i c h d e r s p r a c h w i s s e n s c h a f t l i c h - t h e o r e t i s c h e n M e t h o d e n b e d i e n t , e r m ö g l i c h t d i e T e x t e r s c h l i e ß u n g . Im w e i t e r e n T e i l u n s e r e r A u s f ü h r u n g e n w e r d e n w i r n ä h e r d i e P h a s e n u n d d i e M o d e l l e d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g b e s p r e c h e n . D i e T e x t e r s c h l i e ß u n g e r f o l g t ü b e r : d e n W o r t s c h a t z , d i e S t r u k ­ t u r e n , d i e T e x t f o r m , d i e I n h a l t e , d i e L a n d e s k u n d e u n d d i e L e r n - z i e l e . J o a c h i m B e c k e r u n d G ü n t h e r K o t t e u n t e r s c h e i d e n g r u n d s ä t z l i c h 3 P h a s e n d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g im D e u t s c h u n t e r r i c h t f ü r A u s ­ l ä n d e r ° : 1) P h a s e d e r E i n f ü h r u n g , 2 ) P h a s e d e r E r p r o b u n g , 3 ) P h a s e d e r A n w e n d u n g . W i r s c h l a g e n im Z u s a m m e n h a n g d a m i t f o l g e n d e S c h r i t t e z u r A r b e i t am T e x t v o r : 1 . P h a s e : a ) A n h ö r e n e i n e s T e x t e s , T e x t v o r l a g e ( L e s e n ) , V e r s t ä n d n i s k l ä r u n g , T e x t b e s c h r e i b u n g , U m fo r m u n g zum R e s u m e ; b ) A n a l y s e d e s A u f b a u s , S k i z z e d e s A u f b a u s ; c ) A n a l y s e d e r s p r a c h l i c h e n M i t t e l ; d ) V e r g l e i c h v e r s c h i e d e n e r T e x t e d e s s e l b e n T h e m a s . D e r L e r n e n d e b e k o m m t d u r c h d i e s e w i e d e r h o l t e n V e r s u c h e E i n b l i k - k e i n d i e B e s c h a f f e n h e i t v o n T e x t e n ; e r e r k e n n t , d a ß man a n j e d e m T e x t e t w a s F o l g e n d e s u n t e r s u c h e n k a n n : T h e m a , I n h a l t ( B e ­ k j . B e c k e r , G. K o t t e , Zur M ethode d e r T e x t e n t s c h l ii s s e l u n g im neu s p r a c h l i c h e n U n t e r r i c h t d e r S e k u n d a r s t u fe I I , "Der f r e m d s p r a c h l i c h e U n t e r r i c h t " 1976, H. 39 ( 3 / 7 6 ) , S. I 1*.

(8)

s t a n d , H a n d l u n g ) , P e r s o n a l , A u f b a u ( S t r u k t u r ) , S p r a c h e ( M i t t e l ) , H a l t u n g o d e r I n t e n t i o n . 2 . P h a s e : Man b e r ü c k s i c h t i g t i n d i e s e r P h a s e v o r a l l e m : a ) E r s t e i n d r u c k , b ) R e l e v a n z i n I n h a l t u n d P e r s o n a l , c ) S p r a c h e . 3 . P h a s e : D i e d r i t t e P h a s e d i e n t d e r f r e i e n u n d s e l b ­ s t ä n d i g e n A n w e n d u n g d e r g e l e r n t e n S t o f f e . W ä h r e n d d i e s e r P h a s e w e r d e n u n t e r a n d e r e m u n t e r s u c h t : d i e B e h e r r s c h u n g d e s V o k a b u l a r s , M i t t e l - E r w a r t u n g , A s s o z i a t i o n , P o i n t e , T h e m a o d e r P r o b l e m , V e r ­ g l e i c h , G a t t u n g o d e r F o r m , S i t u a t i o n , B i l d e r u n d S y m b o l e , H i ­ s t o r i z i t ä t , B e s o n d e r h e i t e n a u s I n h a l t , A u f b a u , P e r s o n a l . W i r m ö c h t e n n o c h e i n M o d e l l d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g , d e r v o n W i l f r i e d B r u s c h u n d K l a u s H. K ö h r i n g b e a r b e i t e t w i r d , d a r s t e l l e n : 7 1 . 0 . E r k e n n t n i s ( v o n G e d a n k e n , I n f o r m a t i o n e n , d i e im T e x t d a r g e s t e l l t s i n d ) ; 1 . 1 . E r k e n n t n i s v o n E i n z e l h e i ­ t e n ( d i e Nam en v o n G e s t a l ­ t e n , d i e E r z ä h l p e r s p e k t i ­ v e ) ; 1 . 2 . E r k e n n t n i s v o n H a u p t g e d a n ­ k e n ( . d a s H e r a u s f i n d e n u n d I d e n t i f i k a t i o n d e r H a u p t ­ i d e e ) ; 1 . 3 . E r k e n n t n i s d e r U r s a c h e u n d F o l g e d e r b i l a t e r a l e n V e r ­ h ä l t n i s s e n ( F e s t s t e l l u n g u n d I d e n t i f i k a t i o n d e r U r s a c h e f ü r e i n i g e H a n d l u n ­ g e n u n d G e s c h e h e n , d i e im T e x t d a r g e s t e l l t s i n d ) ; 1 . 4 . E r k e n n t n i s d e r k o n o t a t i v e n B e s t a n d t e i l e n im T e x t ; 2 . 0 . S c h l u ß f o l g e r n a n H a n d d e r B e o b a c h t u n g v o n E i n z e l h e i -2 . 1 2.2. t e n ( K o n s t r u k t i o n d e r d a r ­ g e s t e l l t e n S i t u a t i o n H a n d ­ l u n g e n u s w . ) ; S c h l u ß f o l g e r n a u s d e r H a u p t i d e e d e s T e x t e s ( d i e D a r s t e l l u n g d e s T h e m a s u n d P r o b l e m s ) ; S c h l u ß f o l g e r n a u s d e r H a n d l u n g ( d i e D a r s t e l l u n g d e r f r ü h e r e n S i t u a t i o n , d i e H y p o t h e s e f ü r d i e k ü n f ­ t i g e S i t u a t i o n 2 . 3 . S c h l u ß f o l g e r n a u s d e n V e r ­ g l e i c h e n ( Ä h n l i c h k e i t e n u n d U n t e r s c h i e d e z w i s c h e n G e s t a l t e n u n d S i t u a t i o n e n ) . 2 . 4 . D i e S c h l u ß f o l g e r u n g e n ü b e r U r s a c h e n u n d E r g e b n i s s e d e r E n t s t e h u n g v o n d e n e i n z e l n e n S i t u a t i o n e n ; 2 . 5 . D i e S c h l u ß f o l g e r u n g e n ü b e r C h a r a k t e r e i g e n s c h a f t e n W . B r u s c h , K. H . K ö h r i n g , Von d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g z u r T e x t v e r a r b e i t u n g , "Oer fre m d sp ra ch lic h e U n t e r r ic h t " 1976, H. 39 (3 / 7 6 ), S.

(9)

( a u f d e r G r u n d l a g e d e r H i n w e i s e im T e x t ) ; 2 . 6 . D i e S c h l u ß f o l g e r u n g e n ü b e r M e t a p h o r e n , d i e vom A u t o r im T e x t a n g e w e n d e t w e r d e n ; 3 . 0 . E i n s c h ä t z u n g d e s I n h a l t s d e s T e x t e s m i t t e n a n d e r e n I n f o r m a t i o n e n b z w . Q u e l l e n ( d u r c h d e n A u t o r s e l b s t , d u r c h a n d e r e Q u e l l e n - z . B . K r i t i k e n o d e r R e z e n s i o n e n o d e r i n F o l g e d e s i n d i v i ­ d u e l l e n W i s s e n s z u dem b e ­ s t i m m t e n T h e m a ) ; 3 . 1 . E i n s c h ä t z u n g d e s i n n e r e n A u f b a u s d e s T e x t e s ( E i n ­ s c h ä t z u n g d e r T e c h n i k e n d e r F o r m , d e s S t i l e s u n d d e r S t r u k t u r ) ; 3 . 2 . E i n s c h ä t z u n g d e r T a t s a c h e n u n d M e i n u n g e n ; E n t s c h e i d u n g , o b d i e F e s t s t e l l u n g e n im T e x t o b j e k t i v o d e r s u b j e k ­ t i v s i n d ; 3 . 3 . E i n s c h ä t z u n g d e r R e a l i t ä t o d e r P h a n t a s i e ; F e s t s t e l ­ l u n g , o b d i e b e s c h r i e b e n e n P e r s o n e n o d e r S i t u a t i o n e n d e r W i r k l i c h k e i t e n t s p r e ­ c h e n ; 3 . 4 . E i n s c h ä t z u n g d e r R i c h t i g ­ k e i t . E i n s c h ä t z u n g , o b d a s T h e m a r i c h t i g b e h a n d e l t w u r d e , t i e f o d e r o b e r f l ä c h ­ l i c h ; 3 . 5 . E i n s c h ä t z u n g d e s W e r t e s , d e s Z i e l e s u n d d e r P e r z e p ­ t i o n . E n t s c h e i d u n g , o b d e r T e x t d i e L ö s u n g d e r i n ih m d a r g e s t e l l t e n P r o b l e m e m i t s i c h b r i n g t ; 4 . 0 . A n e e i g n u n g : d a s S a m m e ln v o n a l l e n I n f o r m a t i o n e n , d i e im T e x t e n t h a l t e n s i n d u n d a l l e n P r o b l e m e n , d i e im T e x t b e s p r o c h e n s i n d ; 4 . 1 . D i e ä s t h e t i s c h e A n e e i g n u n g F u n k t i o n u n d W i r k u n g d e s S t i l e s ( t r a d i t i o n e l l e , g e ­ g e n w ä r t i g e ) B e s t i m m u n g , w e l c h e A s p e k t e d e s S t i l e s k ö n n t e n f ü r d a s i n d i v i ­ d u e l l e S c h r e i b e n d e s L e ­ s e r s n ü t z l i c h s e i n ; 4 . 2 . D i e e m o t i o n e l l e A n e e i g n u n g B e s t i m m u n g d e s e m o t i o n e l ­ l e n E i n f l u s s e s d e s T e x t e s a u f d i e L e s e r ; V e r g l e i c h z w i s c h e n dem e m o t i o n e l l e m E i n d r u c k , d e r a u s d e r L e k ­ t ü r e h e r v o r g e h t , u n d dem E i n d r u c k , d e r n a c h ä h n l i ­ c h e n , i n d i v i d u e l l e n G e ­ s c h e h e n e n t s t a n d e n i s t ; 4 . 3 . D i e p s y c h o l o g i s c h e A n e e i g ­ n u n g A n a l y s e , w s l c h e S i t u a ­ t i o n e n h a b e n a u f d i e L e s e r d i e s t ä r k s t e A u s w i r k u n g u n d w a r u m . B r i n g t d e r T e x t m i t s i c h e t w a s N e u e s , w a s m i t d e n i n d i v i d u e l l e n P r o ­ b l e m e n d e r L e s e r k o r e s p o n - d i e r t ? 4 . 4 . D i e h i s t o r i s c h e A n e e i g n u n g ; A n a l y s e d e r v e r g a n g e n e n u n d g e g e n w ä r t i g e n B e d e u t ­ u n g d e s T e x t e s .

(10)

D a s v o n u n s d a r g e s t e l l t e M o d e l l d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g w i r d v o r a l l e m f ü r d a s F a c h E n g l i s c h a l s F r e m d s p r a c h e k o n z i p i e r t , a b e r a s k a n n a u c h f ü r a l l e F r e m d s p r a c h e n g e l t e n . W i r h a b e n d a s M o d e l l w e i t g e h e n d v e r k ü r z t . E s s i n d h i e r d i e e i n z e l n e n P h a s e n u n d S c h r i t t e b e i d e r T e x t a n e i g n u n g d e u t l i c h u n d e i n d e u t i g d a r ­ g e s t e l l t . D i e A u t o r e n u n t e r s c h e i d e n 4 P h a s e n d e r T e x t e n t s c h l ü s ­ s e l u n g , w o b e i d i e v i e r t e P h a s e a l s d i e P h a s e d e r e i g e n t l i c h e n I n t e r p r e t a t i o n am m e i s t e n a u s g e d e h n t w i r d . E s w u r d e n a u c h a l l e P h a s e n a u s f ü h r l i c h s c h e m a t i s i e r t . W i r f ü h r e n f ü r u n s e r e Z w e c k e ( F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t m i t H i l f e d e r T e x t e ) e i n e a n d e r e Z u s a m e n s t e l l u n g v o n d e n P h a s e n d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g e i n : 1 ) P h a s e d e r T e x t a u f n a h m e . D a r u n t e r v e r s t e h e n w i r : R e a k t i v i e r e n b z w . N e u v e r m i t t e l n v o n s p r a c h l i c h e n K e n n t n i s s e n u n d S a c h i n f o r m a t i o n e n , s y n t h e t i s c h e s u n d s y n t h e ­ t i s c h - a n a l y t i s c h e s L e s e n m i t d e n Z i e l e n : E r f a s s e n d e s T e x t i n ­ h a l t s b z w . - g e h a l t s , V o r b e r e i t e n a u f d e n T r a n s f e r d e s I d e e n g e ­ h a l t e s a u f d i e p e r s ö n l i c h e L e b e n s s i t u a t i o n d e r L e r n e n d e n . 2 ) P h a s e d e r T e x t v e r a r b e i t u n g . D a r ­ u n t e r v e r s t e h e n w i r : a n a l y t i s c h - s y n t h e t i s c h e s L e s e n , g e l e n k t - v a ­ r i i e r e n d e s u n d f r e i e s S p r e c h e n m i t d em Z i e l : E r s c h l i e ß e n d e s T e x t i n h a l t s i n e n g e r V e r b i n d u n g m i t d e r U n t e r s u c h u n g d e r s p r a c h ­ l i c h - s t i l i s t i s c h e n A u s f o r m u n g d e r T e x t e . 3 ) P h a s e d e r T e x t w e i t e r f ü h r u n g . D a r u n t e r v e r s t e h e n w i r : s y n t h e t i s c h e s L e s e n u n d f r e i e s S p r e c h e n m i t d e n Z i e l e n : E r s c h l i e ß e n d e s I d e e n g e h a l t e s , T r a n s f e r d e s I d e e n g e h a l t e s a u f d e n p e r s ö n l i c h e n E r f a h r u n g s - u n d E r l e b n i s r a u m d e r L e r n e n d e n , f r e i e A n w e n d u n g d e r p r o d u k t i v v e r f ü g b a r e n s p r a c h ­ l i c h e n K e n n t n i s s e . D i e s e d r e i P h a s e n d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g k ö n n e n w i r a u c h a u f a n d e r e W e i s e b e z e i c h n e n : 1 ) E r s t r e z e p t i o n , 2 ) v e r t i e f t e R e z e p t i o n , 3 ) p o s t r e z e p t i v e P h a s e . W i r h a b e n i n d e n o b i g e n A u s f ü h r u n g e n v e r s u c h t , d a s P r o b l e m d e r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g u n d d e r T e x t a n a l y s e i m F r e m d s p r a c h e n u n ­ t e r r i c h t e t w a s n ä h e r z u e r l ä u t e r n . W i r h a b e n w e i t e r h i n f e s t ­ g e s t e l l t , d a ß d a s T e x t v e r s t e h e n d i e n o t w e n d i g e V o r a u s s e t z u n g

(11)

f ü r d i e T e x t a n a l y s e u n d T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g i s t . D i e T e x t a n a l y s e s c h a f f t w i e d e r u m d i e G r u n d l a g e f ü r d i e T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g . Im z w e i t e n T e i l u n s e r e r E r w ä g u n g e n h a b e n w i r k o n k r e t e M o d e l l e z u r T e x t e n t s c h l ü s s e l u n g u n d d a m i t z u s a m m e n h ä n g e n d e S c h r i t t e u n d P h a ­ s e n d e r T e x t a n e i g n u n g v o r g e s t e l l t . D i e s e s T h e m a k a n n k e i n e s f a l l s a l s a b g e s c h l o s s e n g e l t e n u n d s o l l n u r a l s e i n e A n r e g u n g f ü r d i e w e i t e r e D i s k u s s i o n ü b e r d i e T e x t e r s c h l i e ß u n g im F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t v e r s t a n d e n w e r d e n .

Kat edr a Językoznawstwa Niemi ecki ego i Stosowanego Ut

A le k s a n d e r K o z ło w s k i

Z ZAGADNIEŃ ROZUMIENIA I ANALIZY TEKSTU W NAUCZANIU JĘZYKÓW OBCYCH

W a r t y k u l e omówione z o s t a ł y probl emy a n a l i z y i o d t w a r z a n i a t e k s t u w p r o c e ­ s i e n a u c z a n i a języków obcych. Pr z yt oc z ono d e f i n i c j e obu p o j ę ć . Autor n a k r e ­ ś l i ł ponadt o n i e z bę dne uwarunkowania umo ż l i wi a j ą c e p e ł n e z r oz umi e ni e t e k s t u . Wskazano t a kż e na z a k r e s a n a l i z y t e k s t ó w , obej muj ący m. i n . a s p e k t y : seman­ t y c z n y , s y n t a k t v c z n y , pragmatyczny i g r a f i c z n y . Wyróżnione z o s t a ł y 2 r o d z a ­ j e a n a l i z y t a k s t u : j ęzykoznawczy i l i t e r a t u r o z n a w c z y . Autor dokonał ponadt o próby u s t a l e n i a z a l e ż n o ś c i między a n a l i z ą t e k s t u , j e g o odtworzeni em a z r o z u ­ mieniem t e k s t u .

W d r u g i e j części rozważań p r z y t o c z o n e z o s t a ł y k o n k r e t n e modele u mo ż l i w i a ­ j ą c e o d t wo r z e n i e t r e ś c i t e k s t u o r a z zaproponowane związane z nimi f a z y p r z y ­ swa j a ni a t r e ś c i t e k s t u . Po z a pr ezent owani u 2 modeli p r z e d s t a wi o n o optymalny model od t w a r z a n i a t e k s t u d l a cel ów dydakt yki języków obcych.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Aspekty związane z zastosowaniem algorytmu automatycznej korekty linii bazowej na przykładzie sygnałów symulacyjnych.... Optymalizacja

Active involvement of s o - cialist countries in the international labour division, wide use of capital and financial markets, import of modern technology,

Szczecin - Stare Miasto - Podzamcze. Informator Archeologiczny : badania

Dane ze Starostwa Powiatowego dla badanego okresu wskazują na przewagę prywatnych nieruchomości będących przedmiotem transakcji w latach 2007–2015, które stanowią aż

Urszula Perlikowska-Puszkarska Sypniewo, woj... II Armii W

Th e person who had decided on the pur- chase of the SONDOR equipment for Se-Ma- For was their new manager, Jacek Gwizdała, a graduate of the Faculty of Management of the

Próbowałem też robić zdjęcia podczas grudniowych rozruchów, potem ukazały się one na Zachodzie i to chyba zdecy- dowało o nasileniu akcji SB, której stałem się

The translation of this stereotype created in the U.S.A., where the symbol of Edelweiss gained an added meaning, means that the translator of the English-German language pair is