Cwinarowicz, Jerzy
"Rolnictwo Polski
północno-wschodniej", Bohdan
Wilamowski, Warszawa 1969 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 156-158
1971
1 5 6 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A
p la n u sześcio letn ie g o a u to r, u w z g lę d n ia ją c p rz e s ła n k i s p o łec z n o -g o sp o d arcz e , u z a s a d n ił k o n ie c zn o ść d alszeg o is tn ie n ia rz e m io s ła in d y w id u a ln e g o w ta k im z a k re s ie , w ja k im n ie m o ż e z a s tą p ić go p o z o sta ła d ro b n a w y tw ó rc z o ść i p r z e m y s ł k lu c z o w y . O d n o si się to m .in. do w oj. o lszty ń sk ie g o , w k tó ry m s ła b y ro zw ó j rz e m io sła , a z w ła szcza in d y w id u a ln e g o , szczeg ó ln ie u je m n ie w p ły n ą ł n a z a o p a trz e n ie d ro b n y c h m ia s t i osiedli.
W o s ta tn im ro z d z ia le a u to r p r z e d s ta w ił s y tu a c ję d ro b n e j w y tw ó rc z o śc i w l a ta c h 1960— 1965. W w y n ik u z m ia n w p o lity c e , p o p ie ra ją c e j je j ro z w ó j, n a s tą p ił p o n o w n y w z ro st rz e m io s ła in d y w id u a ln e g o p rz y ró w n o c z e s n e j s ta b iliz a c ji rz e m io sła u sp o łeczn io n eg o . R ozw ój rz e m io s ła in d y w id u a ln e g o o ra z je g o e fe k ty s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e p rz y c z y n iły się do u z n a n ia je g o ro li w p o le p sz a n iu z a o p a trz e n ia m a ły c h m ia s t i w si, w k tó ry c h u sp o łe c z n io n a d ro b n a w y tw ó rc z o ść n ie m o g ła z re a liz o w a ć te g o z ad a n ia .
P r a c ę A. G o ry w o d y tru d n o ocen ić w sp o só b z u p e łn ie je d n o z n a c z n y . P e w n e je j u ję c ia d o ty c z ąc e m .in . ro li s a m o rz ą d u g o sp o d arcz e g o rz e m io sła , s y s te m u z a o p a tr z e n ia i z b y tu , in w e s ty c ji i in n y c h z a g a d n ie ń p o tra k to w a n o z b y t o g ó ln ik o w o . N ie m n ie j trz e b a p o d k re ś lić s ta r a n n o ś ć i w n ik liw o ść w p rz e d s ta w ie n iu w ię k sz o ści m a te ria łu . C a ły sw ó j w y k ła d o ro li rz e m io s ła n a z ie m iac h o d z y sk a n y c h u k a z a ł a u to r n a tle g łę b o k ic h sp o łec z n y c h u w a ru n k o w a ń . P r z y u z a s a d n ia n iu p o d s ta w o w y c h tez o p a rł się o o b s z e rn y m a te r ia ł d o k u m e n ta c y jn y z a ró w n o s ta ty s ty c z n y , ja k i p iśm ie n n icz y , k tó re g o i n t e r p r e ta c ja o ra z fo rm u ło w a n ie w n io s k ó w ś w ia d c z y o u g ru n to w a n e j z n a jo m o śc i p o ru s z a n y c h p ro b le m ó w . O p u b lik o w a n a p r a c a , u j m u ją c a t e m a t w sp o só b w ie lo s tro n n y w n o si sp o ro n o w y c h e le m e n tó w do d o ty c h c za so w e g o s ta n u w ied zy o ro z w o ju rz e m io s ła z iem o d z y sk a n y c h i w 'k ra ju . J e r z y A f fe lt o w ic z B o h d a n W i 1 a m o w s к i, R o ln ic tw o P o ls k i p ó łn o c n o -w sc h o d n ie j, W a rsz a w a 1969, ss. 321. P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o R o ln ic ze i L eśn e. P r a c a ta , w y d a n a w s e r ii „R o ln ictw o w P o lsc e w u ję c iu p rz e strze n n y m * ’, zg o d n ie z in te n c ją w y d a w c y „ p rz e z n a c z o n a j e s t d la p ra c o w n ik ó w s łu żb y ro ln e j w s z y s t k ic h szczeb li [...] o ra z d la ty c h w s z y s tk ic h , k tó rz y p r a g n ą d o w ie d zieć się, czym d y s p o n o w a ło ich w o je w ó d z tw o w z a k re s ie p r o d u k c ji ro ln ic z e j po o k re s ie z n iszczeń w o je n n y c h , ja k i j e s t je g o u d z ia ł w te j p r o d u k c ji w c h w ili o b e cn e j o ra z ja k ie m a ono p e rs p e k ty w y d a lsz e g o je j r o z w ija n ia ” .
Is to tn ie , k s ią ż k a s ta n o w i h is to rię ro ln ic tw a b ia ło s to c k ie g o i o lsz ty ń sk ie g o w y p ro w a d z o n ą od p ie rw s z y c h l a t p o w o je n n y c h p o ro k 1965, z a w ie ra ją c z b ió r tru d n o d o s tę p n y c h lu b w ogóle n ie o sią g a ln y c h d a n y c h . T e n w a lo r d o cen i k a ż d y , k to w ie, j a k s k ą p e są ź ró d ła p is a n e n a t e m a t p rz e sz ło ści r o ln ic tw a teg o re g io n u .
P r a c a p is a n a j e s t w e d łu g p e w n eg o , o ry g in a ln e g o „ k lu c z a ”. A u to ro w i n ie ch o d zi b o w ie m o o g ó ln ą p a n o ra m ę g o s p o d a r s tw a w ie jsk ie g o i ż y cia w si w u ję c iu c h ro n o lo g ic z n y m (tego r o d z a ju p u b lik a c je s p o ty k a się w l i t e r a t u r z e p rz e d m io tu ), a le o w y d a jn o ść p ro d u k c ji ro ln e j. O g ó ln o k ra jo w a ro ln ic z a l i t e r a t u r a e k o n o m ic z n a je s t w o g ó le dość u b o g a , ty m b a rd z ie j n a le ż y do rz a d k o śc i teg o ty p u l i t e r a t u r a re g io n a ln a . S ta n o w ią c w d u ż y m s to p n iu p rz e g lą d h is to rii ro ln ic tw a , o p ra c o w a n ie to s łu ż y p rz e d e w sz y s tk im c h w ili b ie ż ą c e j i p e rs p e k ty w o m w z a k r e s ie p r o d u k c ji ro ln e j w B ia ło sto c k ie m i O lszty ń sk ie m . J e s t to je d n o c z e ś n ie i n te r e s u ją c a p ró b a c ało śc io w ego i d ia le k ty c z n e g o p rz e d s ta w ie n ia g łó w n y c h p ro b le m ó w ro ln ic z y c h re g io n u . S k ła d a się o n a z d z ie w ię c iu z a s a d n ic z y c h ro z d z ia łó w : Z a r y s r o z w o ju ro ln ic tw a ; W a
r e c e n z j e i o m ó w i e n i a 157 c h ło p s k a (w ra z ze sp ó łd z ie ln ia m i p ro d u k c y jn y m i i k ó łk a m i ro ln ic z y m i — J.C.); P a ń s tw o w e G o sp o d a r s tw a R o ln e; E f e k t y p r a c y w p r o d u k c ji r o ln e j i P e r s p e k ty w y r o z w o ju r o ln ic tw a . A u to r s łu sz n ie w y ch o d zi w sw e j p ra c y od h is to rii, w a r u n k ó w p rz y ro d n ic z y c h i s y tu a c ji d e m o g ra fic z n e j, z n a jo m o ść b o w ie m ty c h trz e c h e le m e n tó w u ła tw ia ro z u m ie n ie ro ln ic tw a teg o re g io n u i je g o p e rs p e k ty w . K s ią ż k a z a jm u je się g o s p o d a r s tw a m i ro ln y m i d w ó ch , g e o g ra fic z n ie b lis k ic h w o je w ó d z tw . T o k w y k ła d u ro z d z ie la n y je s t w ó w czas, g d y w y m a g a te g o s p e c y fik a w o je w ó d z tw , z aś łą c z o n y j e s t ta m , g d zie j e s t to m o ż liw e . T y m , co łą c zy ło B ia ło sto c k ie i O ls z ty ń s k ie w p rz e sz ło ści b y ło n ie w ą tp liw ie p e r y f e r y jn e p o ło ż e n ie w s to s u n k u do o ś ro d k ó w c e n tra ln y c h o ra z u p o ś le d z en ie g o sp o d arcz e .
W tra k c ie o b e cn y c h p r z e m ia n teg o r o ln ic tw a n a s tę p u je r o z ra c h u n e k z n ie d o b rą sp u śc iz n ą . D o b rz e , że w k s ią ż c e z n a jd u ją się lic z n e i k o n k r e tn e , a m a ło z n a n e m a te r ia ły d o ty c z ąc e te g o w y ją tk o w o n ie k o rz y stn e g o b ila n s u p rz e sz ło ści. A u to r, o p e r u ją c y ję z y k ie m liczb i w sk a ź n ik ó w , z m u sz a do trz e ź w e g o s p o jrz e n ia z a ró w n o n a w a r u n k i te g o ro ln ic tw a , je g o w y n ik i o ra z n ie w y k o r z y s ta n e m o żliw o ści. K s ią ż k a je s t b o w ie m p r a w ie a n a to m ic z n y m ro z b io re m e k o n o m ik i p r o d u k c ji ro ln e j re g io n u .
A u to r z g ro m a d z ił w ie le szczeg ó ło w y ch in fo r m a c ji, k tó r e p rz e k o n u ją , że w a r u n k i p rz y ro d n ic z e p ro d u k c ji ro ś lin n e j s ą t u t a j m n ie j s p r z y ja ją c e n iż n a p rz y k ła d w w o je w ó d z tw ie w ro c ła w sk im . S ą to : b o g a ta rz e ź b a te r e n u , n ie b e z p ie c z e ń s tw o e r o zji, u t r u d n i e n ia a g ro te c h n ic z n e , s u ro w o ść k lim a tu itp . N a t e m a t n ie k o rz y s tn y c h w a ru n k ó w p rz y ro d n ic z y c h re g io n u n a p is a n o i p o w ie d z ia n o t a k w ie le , że n ie k ie d y te p rz e c iw n o ś c i u r a s ta ł y do „ siły f a t a l n e j ” , a p o w o d z e n ia w p r o d u k c ji ro ś lin n e j p rz y jm o w a n e b y ły n ie o m a l j a k „ c u d o w n y ” w y p a d e k . N ie tru d n o d o w ie ść , ż e teg o r o d z a ju p o s ta w a j e s t s z k o d liw a i d e m o b iliz u ją c a . Z a le tą o m a w ia n e j k s ią ż k i je s t to, że n a z y w a o n a po im ie n iu k a ż d ą z w y m ie n io n y c h tr u d n o ś c i, p o k a z u je je j sk a lę i to w ty m c elu , a b y u ś w ia d o m ić p o trz e b ę sp ec y fic z n e g o d z ia ła n ia .
I n te n s y f ik a c ja p r o d u k c ji ro ln e j w y m a g a z ro z u m ie n ia i u w a ż n e j a n a liz y szcze g ó łó w te c h n o lo g ii i o rg a n iz a c ji. T e m u w ła ś n ie z a g a d n ie n iu p o ś w ię c o n a j e s t p rz e d e w s z y s tk im o m a w ia n a p ra c a . I w d o k ła d n o śc i a n a liz y le ż y je j n a jw ię k s z a w a rto ś ć . T r z e b a te ż je sz c z e s p e c ja ln ie p o d k re ś lić je j p e w ie n c h a r a k te r y s ty c z n y r y s k o n s t r u k c y jn y . U f u n d a m e n tó w te j p u b lik a c ji p o ło ż y ł a u to r, j a k ju ż w sp o m n ia n o , h is to rię g o s p o d a rk i ro ln e j o b y d w u w o je w ó d z tw , tę d a w n ą i tę , k tó r a z ac z ę ła się w la ta c h 1944 i 1945. N a w ię k sz o ści o d c in k ó w w y n ik i r o ln i c tw a re g io n u są g o rs z e od ś re d n ic h k ra jo w y c h . T u ż o b o k zaś s k rz ę tn ie w y liczo n o d y n a m ik ę p r o d u k c ji (ró w n ie ż w u k ł a d zie p o w ia to w y m ), n a ogół w ię k sz ą niż ś re d n ie k r a jo w e . U w ie ń c z e n ie cało śc i s t a n o w ić m o że k o ń c o w y fr a g m e n t k s ią ż k i, s tw ie r d z a ją c y że: „ P o d w o je n ie p r o d u k c ji w la ta c h 1965— 1985 j e s t z a d a n ie m n ie b y w a le tr u d n y m , a le m o ż liw y m do o siąg n ięc ia . R e a liz a c ja te g o z a d a n ia b ę d z ie w y m a g a ła n ie ty lk o p la n o w a n e g o z w ię k s z e n ia p o m o cy p a ń s tw a , a le p rz e d e w sz y s tk im d u ż ej m o b iliz a c ji sp o łe c z e ń stw a ty c h te re n ó w . D o św ia d c z e n ia m in io n y c h -la t p o z w a la ją u fa ć , że ro ln ic tw o P o ls k i p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j sw o je z a d a n ia w y k o n a z n a d w y ż k ą ”. T e m o ż liw o ści re g io n u z n a j d u ją u z a s a d n ie n ie w tru d n y m do o b a le n ia m a t e r ia le lic z b o w y m . N o w o czesn o ść i in te n s y f ik a c ja r o ln i c tw a ja w i się t u t a j ja k o k o n ie c z n o ś ć n ie ty lk o s p o łec z n a , a le ró w n ie ż p rz y ro d n ic z a i e k o n o m ic z n a . Z r a c ji s p e c ja ln ie d u żego u d z ia łu lu d n o ś c i ro ln ic z e j, w ię k sz e j n iż w k r a j u ś re d n ie j p o w ie rz c h n i g o s p o d a rs tw in d y w id u a ln y c h , z n a c z n e j lic z b y g o s p o d a r s tw p a ń stw o w y c h , re g io n n a sz m a d o s p e ł n ie n ia d u że z a d a n ia ja k o w y tw ó rc a i e k s p o r te r a r ty k u łó w ro ln y c h . P o m im o ró ż n y c h u tr u d n i e ń B ia ło sto c k ie i O ls z ty ń s k ie m a ją k o r z y s tn ą s t r u k t u r ę a g r a r n ą . S p r z y ja o n a p r o d u k c ji to w a ro w e j, a w ięc ta k ie j, k tó r ą o b o w ią z u je w y ż sz y s ta n d a r d ja k o śc io w y .
158 r e c e n z j e i o m ó w i e n i a
S tą d k o n ie c zn o ść le p sz e j o rg a n iz a c ji, b a rd z ie j n o w o c z e sn e j s t r u k t u r y p r o d u k c ji i n ie tr a d y c y jn y c h m e to d g o s p o d a ro w a n ia . P a m ię ta ją c o b a g a ż u p rz e sz ło śc i i m a n k a m e n ta c h o b e c n y c h , w y o b ra z ić s o b ie ła tw o , j a k d u ż e z m ia n y w in n y tu n a stą p ić . J e s t b e z sp o rn e , że z re a liz o w a n ie ty c h z a m ie rz e ń w y m a g a ć b ę d zie k o n ty n u a c ji i z w ię k sz e n ia n a k ła d ó w in w e s ty c y jn y c h o ra z p o p ra w y w y p o sa ż e n ia r o ln ic tw a w n o w o czesn e ś ro d k i p ro d u k c ji.
S z y b k a d y n a m ik a w z ro stu p r o d u k c ji w ty m re g io n ie z b ie g a ją c a się ze z w ię k sze n ie m n a k ła d ó w .p a ń stw a w sk a z u je , że ro ln ic tw o p ó łn o c y d o b rz e p ła c i za in w e s ty cje. C zy n a le ż y je d n a k ty lk o w n a k ła d a c h in w e s ty c y jn y c h i z w ię k s z e n iu w y p o sa ż e n ia ro ln ic tw a w id zieć g łó w n ą i je d y n ą d ro g ę in te n s y fik a c ji p r o d u k c ji? O d p o w ie d ź p rz e c z ą c a j e s t o c zy w ista . A u to r w y o d rę b n ia d w a p o z a in w e s ty c y jn e c z y n n ik i p o s tę p u w ro ln ic tw ie re g io n u . P ie rw s z y — to s tr u k tu r a , k ie r u n k i i sp o so b y g o s p o d a ro w a n ia u w z g lę d n ia ją c e o d rę b n o ś c i p rz y ro d n ic z e p o szczeg ó ln y ch p o d re g io n ó w i m ik r o re g io n ó w p rz y ro d n ic z o -ro ln ic z y c h . D ru g i c zy n n ik — to p ra c o w n ic y r o ln ic tw a , ich k w a li fik a c je z aw o d o w e i w y d a jn o ść p ra c y . T a o s ta t n ia s p ra w a w y o d rę b n io n a j e s t w ro z d z ia łac h : L u d n o ś ć i E f e k t y p r a c y w p r o d u k c ji ro ln e j, a le n a t r a f i a s ię n a n ią ró w n ie ż w p o z o sta ły c h p a r tia c h k sią ż k i. T r u d n o p rz e c e n ić z n a c z e n ie c z ło w ie k a w ro ln ic tw ie te g o re g io n u . N ie ty lk o w ty m , co o g ó ln ie m o ż n a o k re ś lić p e r s p e k ty w ą p ro d u k c ji ro ln e j, a le ró w n ie ż w p o m n a ż a n iu i p o p ra w ie a k tu a ln y c h w y n ik ó w . N ie je s t to n a tu r a ln ie m y ś l z u p e łn ie n o w a , a le w k o n te k ś c ie ro z w a ż a ń e k o n o m ic z n y c h n a b ie ra o n a s p e c ja ln e j w y m o w y . N ie o s ta t n i to , a le n ie w ą tp liw ie je d e n z c e n n ie js z y c h w a lo ró w o m a w ia n e j k sią ż k i.
W l i te r a tu r z e b ra k o w a ło n a m cało ścio w eg o u ję c ia p r o b le m a ty k i ro ln ic tw a w o je w ó d z tw b ia ło sto c k ie g o i o lszty ń sk ie g o . P r a c a B o h d a n a W i l a m o w s k i e g o w y p e łn ia tę lu k ę w. sp o só b rz e te ln y . Z a p o tr z e b o w a n ie n a teg o r o d z a ju l i t e r a t u r ę je s t c o ra z w ię k sz e i w m ia rę e m a n c y p a c ji r o ln ic tw a P o ls k i p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j b ę d zie w z ra sta ło . J e s te ś m y b o w ie m ś w ia d k a m i re w o lu c y jn y c h p rz e m ia n w p r a k ty c e ro ln i czej ty c h d w ó c h w o je w ó d z tw i o n e ju ż z m u sz a ją d o a n a liz y i fo r m u ło w a n ia sy n tez . P o to, b y le p ie j, w sp o só b b a rd z ie j p rz e m y ś la n y i w o p a r c iu o n a u k o w e m e to d y w y z n ac z ać i re a liz o w a ć cele p e rs p e k ty w ic z n e r o ln ic tw a p ó łn o c y p o d w ie lo m a w z g lę d a m i ró ż n e g o od ro ln ic tw a in n y c h d z ie ln ic k r a ju , n a p e w n o tr u d n ie js z e g o , a le i d y s p o n u ją c e g o d u ż y m i i n ie do k o ń c a p o z n a n y m i i w y k o rz y s ta n y m i m o ż liw o ścia m i.
K sią ż k a z a w ie ra 158 ta b e l, 26 ry s u n k ó w , z a o p a trz o n a je s t w o b s z e rn y w y k a z p o d s ta w o w y c h ź ró d e ł i l i t e r a t u r y p rz e d m io tu . B o g ac tw o m a te r i a ł u źró d ło w e g o i d a n y c h lic z b o w y ch p o d n o si je j r a n g ę ja k o d o k u m e n tu , choć n ieco u t r u d n i a le k tu rę . S k o ro ju ż o ty m m o w a , w a rto b y ło b y w tro s c e o p rz e jrz y s to ś ć c ało śc i p rz y n a s tę p n y c h w y d a n ia c h , n ie ty le z re d u k o w a ć , ile p rz e m y ś le ć i w b a rd z ie j k o m u n ik a ty w n y sp o só b z a p re z e n to w a ć d a n e liczb o w e. Z te g o sam e g o p o w o d u b u d z i z a s trz e ż e n ie z b y t r z a d k ie d z ie len ie p o d ty tu ła m i p o szc z eg ó ln y ch ro z d z ia łó w o ra z n ie m a l je d n a k o w y , a p rz e z to n u ż ą c y k ró j p is m a . S ą d z ę też, iż b y ło b y k o rz y s tn e z a m ie s z c z e n ie k ilk u z d ję ć o c h a r a k t e r z e d o k u m e n ta ln y m . N a le ż y żało w a ć , że n a k ła d te j k s ią ż k i C1000 e g ze m p la rz y ) j e s t ta k sk ro m n y . P rz e c ie ż lic z b a s a m y c h g o s p o d a r s tw p a ń s tw o w y c h j e s t t u t a j w ię k sz a , a k s ią ż k a t a j e s t p rz e z n a c z o n a d la sze ro k ie g o k rę g u z a i n te r e so w an y ch .
