A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA BIOCHIMICA ET BIOPHYSICA 6, 1988
ŻY C IE I D Z IA Ł A L N O Ś Ć P R OF E S O R A A N TO N I E G O D M OC H O W S K I E G O
(R eferat na o t w a rc i e se sj i J em u po świ ęc on ej )
J ak o n a j s t a r s z e m u p r ac o w n i k o w i byłej K a te d r y Bio ch emi i, kt ór ą st w or zył w U n i w e r s y t e c i e Ł ód z k i m prof. A nt oni Dm oc ho wsk i, p r z y -pa dł m i w u d z ia l e z a s zc z yt p r z y p o m n i e n i a d zi ś P a ń s t w u J eg o s y l -w et k i i d zi a ła ln oś ci .
Z e br a l i ś m y się tutaj w m i e s i ą c u u r o d z i n i śm ie r ci P ana P r o f e -sora, b y zło ży ć h o łd t e m u w i e l k i e m u u czo nemu , n a u c z y c i el o w i i w y -c h o w a w -c y w i e l u p o k o l e ń b io-c he m ik ó w. Is t ot n ie 2 lata temu, d o -k ł ad n ie 6 g ru d n i a 1983 r., w 87 r o cz n i c ę u r o d z i n Pa na P ro f es o ra o d w i e d z i l i ś m y G o po raz o st a t n i bar dzi ej of i cj a lni e, w trójkę: prof. T a de u s z Kr aje ws ki , d y r e kt o r I n s t yt u tu B i o c he m i i i Bi of izyk i, prof. Zo fia W a l t e r - p r z e w o d n i c z ą c a Ł ó d zk i e g o O d d z i a ł u P ol s ki e g o T o w a r z y s t w a B i o c h e m i c z n e g o i m ó w i ą c a te słowa, jako ó w cz e s n y p r o -d z ie k a n n a s z e g o W y-d z ia łu. W o b e c n oś c i syn a P an a Pr ofe sora , b ę d ą -c eg o ró wn ież d zi ś na tej sali, z osta ł o d c z y t a n y p o n i ż s z y tek st u zn a ni a i ży cz eń od d z i e k a n a i R a d y W y d z i a ł u Bi o lo g i i i N a u k o Zi emi U Ł i w r ę c z o n y w h on o ro wej t ec z c e nasze j Uczeln i.
" Wi el ce S z a n o w n y P an i e Profes orze ,
Z o ka z j i p i ę k n e g o j u b i l e us z u 87 r o cz n i c y u r o d z i n ze chc e Pan P r o fe s or p r zy j ąć n a j s e r d e c z n i e j s z e ży c ze n ia i gr at ul acj e. Cz uj e my si ę za wsz e b a rd z o s il ni e z wi ąz an i z P an e m p a m i ę c i ą d a w ny c h lat, k i ed y b ył P an n a s z y m p ro f es o re m , j ed ny m ze w s p ó ł t w ó r c ó w U n i w e r s y -tetu, k t ó re g o jest P an d o k t o r e m h o n o ri s causa.
Dz i ę k i Pa na st aran iom, Pa ni e Pro feso rz e, z d ni e m 1 w r ze ś n i a 1945 r. zo st a ła u t w o r z o n a - w nas zej U c ze l ni K a t e d r a Bi och emii , p i er w s z a w Po l s c e u n i w e r s y t e c k a K at e d r a B i o c he m i i na W y d zi a l e M a -t e m a -t yc z n o - P r zy r o d n i c zy m , k t ó r ą k ie r ow a ł P a n p rz e z 22 lata. Jej w s p a n i a ł y rozwój p r z y c z y n i ł s ię d o r o z s ł a w i e ni a łó dzkiej b i o l o -gii. Do Pa na n a l e ż y z or g a n i z o wa n i e W y d z i a ł u B i o lo g i i i N a u k o Ziem i UŁ, k tó r e g o był Pan p i e r w s z y m Dz ieka nem.
W ie my , że z ai n i c j o wa ł P an w P ols ce, a n a s t ę pn i e w o ś r o d k u ł ó d z k i m b a d a n i a z d z i e d z i n y k w a s ó w nukleinowych- o ra z n u kl e op r o- t e in w t k a n k a c h z d r o w yc h i p a t o lo g i c z n y ch . ' S tał s ię Pan, Pa nie P ro f es or ze , t w ó r c ą łó dzk ie j s o k o ł y b io c he m i c z ne j p o p r z e z ' z o r g a n i -zo wa n ie k s z t a ł c e n i a s t u d e n t ó w w za k re s ie b i o c he m i i i to za ró wn o na W y d z i a l e M a t e m a t y c z n o P r z y r o d n i c z y m , a pó źnie j na W y d z i a l e B i o log ii i N a u k o Zi em i U n i w e r s y t e t u Ł ód zk ie go, jak i na W y d z i a l e L e -k a r s -k i m w l at a ch 1 945 -194 9, k i e d y w c h o d z i ł o n w s k ła d U n i w e r s y t e -tu Ł ód zk ie go . W y k s z t a ł c i ł P an d l a n a s z e g o k r a j u l ic z ną k a d r ą b i o -c he m ik ów , w t ym pr o fe s or ó w, d o c e n t ó w i do kt or ów, a ta kż e cał e r ze s ze m a gi s tr ó w. S k ł a d a m y w y r a z y n a j g ł ę b s z e g o s z a c u n k u i w d z i ę c z n o ś c i D z i e k a n i R a d a W y d z i a ł u B i o l o g i i i N a u k o Zie mi UŁ Łódź, d n ia 6 g r u d n i a 1983 roku". W t y m p i ś m i e z o st a ła z a w ar t a g ł ó w n a d z i a ł a l n o ś ć n a sz e g o P r o f e -sora. D oda m, że w t a m t ą 87 r o c z n i c ę u r o d z i n b y ł o p l a n o w a n e p r z y -w i e z i e n i e P a n a P r o f e s o r a d o sa li r ek to ra tu , e w e nt u a l n i e o d w i e d z e -ni e G o p rz e z r e k to r a U n i w e r s y t e t u i d z i e k a n a W yd z ia łu, n i es t e t y - jak z aw s z e - ni e zg od z ił s ię na ża de n "szum " w ok ó ł swojej o s o -by. P r z y j ą ł n as s i e dz ą c w f ote lu . B ył jak z w yk l e e l e g a n c k o u b r an y i p o d k ra w at em . B ył j e dn a k już ba rd zo , b a r d z o o sła bion y.
W n i e s p e ł n a 3 t y g o d n i e p óź ni ej , w w i g i l i ą w i g i l i i B o ż e g o N a r o d z e n i a o d s z ed ł o d nas na zawsz e, a za 4 dni, d o k ł a d n i e 27 g r u -dnia, w r o z s ł o n e c z n i o n e w c z e s n e p o p o ł u d n i e p o ż e g n a l i ś m y G o w ś r ó d n a s t r o j o w y c h w y s o k o p i e n n y c h s o se n w L a s k a c h p o d W a rs za wą , k tór e o d w i e d z a ł c z ę s t o i g dz i e s p o c z y w a ł a już ż on a P r o f e s o r a - T e re s a- A d a mi n a A n t o n i o w a D m o c h o w s k a z r o d u M y s z k a C h o ł o n i e w s k i c h , p i s a r -k a i t ł u m a c z -k a w i e l u d zi e ł z j ę z y ka a n g i e l s k i e g o i f ra ncu sk ie go , zn an a p o d p s e u d o n i m e m J a n Rybał t. B ył p o c z e t s z t a n d a r o w y U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o i l ic zn e d e l e -gacje: S e n a t u n as ze j u c zel ni , W y d z i a ł u B i o l o g i i i N a u k o Ziemi UŁ, d e l e g a c j a Z a r z ą d u G ł ó w n e g o P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a B i o c h e m i c z -n e go z W a r s za w y , Ł ó d z k i e g o T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o itp. B y ło ki l ka w z r u s z a j ą c y c h p r z em ó wi e ń: p r o r e k t o r a Z b i g n i e w a Ku c ho w ic z a, p r o f . J u l i a n a Ł a w r y n o w i c z a - s e k re t a r z a g e n e r a l n e g o ŁT N i p r o f . T a d e u -s za K r a je w -s k i e g o. x X X P r o f e s o r A n t on i D m o c h o w s k i u r o d z i ł s ię w e w s i S a r n ó w w w o j e -w ó d z t -w i e lub el sk im . W y k s z t a ł c e n i e ś re d n i e i w y ż s z e z do był w W ar
-s za wi e W 1915 r. w s t ą p i ł na W y d z i a ł F i l oz o f i c z n y U n i w e r s yt e t u W a r sz a ws k ie g o, m aj ą c z amia r p o ś w i ęc i ć s ię m at e ma ty ce . J ak c zę s to sa m w s po m i n a ł - zu p eł n ie p rz y p a dk o w e w y sł u c h a n i e w y k ł a d u na tema t
%
g l i k o l i z y w y g ł o s z o n e g o pr z ez prof. J a k u b a K ar o l a Par nasa, kt ó ry w l at a ch 19 16-1919, p r z e d p r z e n i e s i e n i e m s ię na U n i w e r s y t e t L wows ki był p r o f e s o r e m ch e mi i fi zj o lo g ic z ne j w ła ś n i e w U n iw e r s y t e c i e W a r -s z a w -sk i m - z a d e c y d o w ał o o zm ia ni e k i e ru n ku s t u di ó w na c h e mi ę i fizjol ogię . St u d i a te pr z er w a ł je dn ak na p r aw i e 2 lata, ab y w zi ą ć c zy n n y u dz ia ł w w a l k a c h o n i e p o d l e g ło ś ć Polski, co z aw sz e z d um ą p o d -kr eś l ał d o o s t a t n i c h c hw i l s we go życia. N a u c z e l n i ę p ow r ó ci ł jako i n wa l id a w o j e n n y III grupy.
Od tej c hw i li las ka by ł a n i eo d ł ą c z n ą Je go to wa rzy szką . Dał te mu w y r a z sy n Pro fes or a, Ja n e k D m oc h o w s k i z Bos tonu , we f r a g m e n -ci e e l eg i i na pi sa ne j na w i a d o m o ś ć o śm ie rc i s we go Ojca:
Otóż więc nadszedł dzień garbaty, śmierć utopiła w winie czarnym binokle, laską, łyk herbaty i życie prawe w palcie marnym, więc smutno,
lecz cóż tu płacz pomoże? Łagodny Ojcze - Profesorze...
J e s z cz e ja ko s t ud e nt z ost ał a s y s t e n t e m w K a t e d rz e C he mi i F i zj olo gi cz nej na W y d z i a l e L e k a r s k i m U n i w e r s y t e t u Warsz awskiego, k t ó -rą k i er o wa ł od 1927 r. prof. S t an i s ł a w Bąd zy ńsk i. P o d jego pr omo- t o r s t w e m n a p is a ł r o z p r a w ę pt. "O p r o d u k t a c h t r a w ie n i a ok sy he mo - g l o b i n y k rwi za p o m o c ą pe ps yn y" , u z y s ku j ą c d o k t o r a t z fi lo zo fi i w z ak re s ie c he m ii or az f i zj o l og i i z wi er zą t w 1924 r. W ty mż e roku w c z a s o pi ś m i e P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a P r z y r o d n i k ó w im. K o p e rn i k a u- k a za ł a s ię J eg o p i e r w s z a p u b l i k a c j a naukow a: " Ba da n ia n a d hema- t yn ą trawienną"'*'. Dodam, że pr a ce n a d h e m o g l o b i n ą kr wi i jej p o -c h o dn y mi s t a n ow i ą n a j w c z e ś n i e j s z y nur t z ai n t e r e s ow a ń n a sz e go P r o -fesora. K o n t y n u a t o r a m i tej lini i ba d ań s po ś r ó d Je g o u c z n i ó w s t a -li się: prof. W a n d a L ey k o i jej u c z e ń - prof. R o m a n Gondko.
Po ś mi er ci prof. B ą d z y ń s k i e g o w 1927 r. K a t e d r ę Ch e mii F i z j o -log iczn ej U W o bj ął prof. S t a n i s ł a w P r z y łę c ki - je de n z p i o n i er ó w w ch e m i i b i o k o l o i d ó w (s y m p l e k s ó w ) . Na je go p o l ec e n i e dr An t oni
^ A. D m o c h o w s k i ,
nr 49.
D m o c h o w s k i ja ko p i e r w s z y w P o ls c e zaj ął się z a g a d n i e n ie m b u do w y i roli k w a s ó w n u k l e i n o w y c h w k o m ó r k a c h i t k a n ka c h or ga ni zm ów. N a -w i ą z a ł -w ó -w c z a s b l i sk i k o n t ak t z p r o f e s o r e m f i z jo l og i i zwierząt, K a z i m i e r z e m B ia ł as z e w i c ze m , p r a c u j ą c u n i eg o jako w o lo n ta r iu s z. O w o c e m tej p r a c y i w s p ó ł p r a c y b y ł o sze ść s a mo d z i e l n y c h p u b l i -ka cj i w l at ac h 1928 -192 9, k tó r e o k a z a ł y sią s z cz e g ó l ni e p ło d ne w se n si e t w ó r cz o ś c i ba da wc z ej Pa na Pr ofe sora . D wie z ni ch z os ta ły o g ł o s z o n e w " B i o c h e m ic a l J ou r na l" . D o t y c z y ł y one z ag a d n i en i a r e -z er w b i a ł k o w y c h w o k r e s i e g ł o d u u k r ą g o w c ó w z mi en no - i s t a ł o -ci ep l ny c h, r e z er w o c e n i a n y c h p o p r z e z z mi an y s t o s u n k u j ąd r ow o- cy - t o p l a z m a t y c z n e g o w o r g a n i z m a c h l ub t kan kac h, a o k r e ś l a n e g o z a w a r -t o ś c i ą puryn , jak o j ed n e g o ze s k ł ad n i k ó w k wa s ó w n uk l ei no wy ch. P o z o s t a ł e c z t e r y p u b l i k a c j e - to pr ac e o p u r y n a c h mi ąśn i, z k t ór y c h je dna u k a z a ł a s ią w "C om p te s R e nd u es H e b d o m a d a i r e s des S é an c es de 1 A c a dé m i e de Sci en ce, Paris", ' jedn a w "B i oc h em i ca l Jo ur na l" , a d w i e - w "A ct a B i o l o g i a e E x p e r i m e n t a l i s " , za jmu ją c tr z ec i i c z w a r t y z esz yt t eg o pisma . Ta d w u c z ę ś c i o w a p u b l i k a c j a pt. "0 p u r y n a c h m i ęś n i " s ta ł a s ię p o d s t a w ą J eg o h a b i li t a c j i z c he mii fi z jo l o g i c zn e j , .jaka o d b y ł a si ę w 1932 r. na W y d z i a l e M a t e m a -t y c z n o - P r z y r o d n i c z y m U n i w e r s y -t e -t u W a rs z aw s ki e go . Do ko ńc a s woi ch d ni z d u m ą p o d kr e śl a ł, że jest d o c e n t e m U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e -go. X n a tej jedynej w zm i an c e, że jest d o c e n t e m U n i w e r s y t e t u W a r -s za w -sk ie go , j e dy n ie M u z a l eż a ł o - jak to mi p r z e k az a ł a by u k a -za ła s ię w n e k r o l o g u p o J e g o śm ierci.
W r am a c h pr ac n ad p ur y n a m i m i ę ś n i wy k r y ł On - ni e m a l r ó w n o -c z e ś n i e z p r o f . E m b d e n e m (1927) i prof. P a r n a s e m (1928) - n i e -zn an y d o t y c h c z a s tzw. kwas a d e n y l o w y m i ę ś n i o w y (5 -f os fo a de n oz y nę , 5 ’- A M P ), r óż n y o d z na n e g o już tzw. k wa s u a d e n y l o w e g o d r oż d ż o w e g o ( 3 ' - f o s f o a d e n o z y n y ) . Za b a d a n i a te u zy s ka ł On w ó w c z a s I N a g r o d ę Zw i ą z k u A s y s t e n t ó w Po l sk i ch , k tó r a u ł at w i ł a M u w y j a z d za granicę . Po z a k r ó t k i m 6 - t y g o d n i o w y m s t a ż e m u p r o f . P a r n a s a we L wo w i e odbył n a s t ę p u j ą c e s tu d ia u z u p e ł n i a ją c e : w A u st r ii (Graz, 1925) - u prof. Pr egl a, w S z w a j c a r i i (Genewa, 1929) - u prof. P ic t e t a ora z w U S A (N ow y Jork, 1 93 0/ 19 31 ) - w I n s t y t u ci e R o ck e fe l le r a.
N a u w a g ę z as ł u g uj e t en o s t a t n i i n aj d łu żs zy , bo r o cz n y staż n a u k o w y w l a b o r a t o r i u m n a j z n a k o m i t s z e g o " nu k le i no w ca " o w y c h c z a -s ów - prof. P. A. L ev e ne 'a. P rz e z 20 lat prof. L ev e n e ni e m ógł r o z s z y f r o w a ć m i e j s c a p r z y ł ą c z a n i a kw a s u f o s f o r o w e g o do r y bo z y w k w a s a c h n u kl e i n ow y ch . U d a ł o s i ę te g o d ok o n a ć m ł o d e m u s t y p e n dy ś c i e F u n d u s z u K u l t u r y N ar o do w ej , A n t o n i e m u D mo c ho w s ki e m u , pr ze z u m i e -ję t ną d e z a m i n a c j ę n u k l e o t y d ó w p u r y n o w y c h i u z y sk a n i e w p o st a c i
ps e ud o kr y s t a l ic z n e j kw a s u ks a n t y lo w e g o ( ks a n t y n o - 3 ' - f o s f o r a n u ) , kt ó ry od eg r ał z a sa d ni c zą ro lą p r zy w y j a ś n i e n i u po zy c ji 3 - r y b o z y , jako m i e j s c a p r z y ł ą c z e ni a kw as u f o s f or o we g o w ł a ńc u c h a ch p ol inu - kl eo ty do wy ch . Był a to p i e rw s z a s ku t ec z na m et o d a i z ol o wa n ia 3 -fo- s f o r y b o z y z kw a su g u a n y l o we g o p o pr ze z kwas ks an ty lo wy . Uk az a ła sią w " Jour na l of B i o l o g i c al C h em ist ry " (1931, No. 93, s. 563) pt. "The c om p a r at i v e ra te s of h y dr o ly s is of ade nylic, g ua ny lic a nd x a n t h y li c a c i d s " .
Za pe w ne jakaś g e n i a ln a i nt ui cj a n a uk o wa k a za ł a n a sz e mu P r o f e -soro wi zaj ąć sią sub sta nc ja mi , k tó re w ó wc z a s w rę c z o d s tr a sz a ły i nn yc h b a d a c z y z u wag i na o l br z y m ie t rud n oś c i p r ep a r a t y wn e i a n a -li tyczne, a k tó r e z r ob i ły t ak z a w r ot n ą karierę, lo ku ją c s ię - jak d o br z e d zi ś w i e m y - u źr óde ł w s z y s t k i c h ż y ci o wy c h pro cesó w, g ł ó w -nie d z i e d z i c z no ś c i i b i o s y n t e z y białka. P ro fe s or c zę s to p o d k r e -ślał, że c ał e sw oj e życ ie t rz ym a ł się z as ad y p o r y w a ni a na rz ecz y nowe, t ru dn e i o d s t r a s z a j ąc e innych. D zi ś tyle l a bo r at o ri ó w w k r aj u i za g r a ni c ą za jm uj e s ię k w a sa m i n u kl e ino wy mi , p r z y z a st o -s o wa n iu na jb ar dz iej w y r a f i n o w a n y c h technik, ze w z g l ę d u na f u n d a -m e n t a l n e ich z na c ze ni e w b i o c he m i i życia, ale p ra c e prof. A n t o -ni e go D m o c h o w s k i e g o z teg o z a kr e su b ył y w r ę c z p io ni er sk ie . Mo ż na Go ś mi a ło u wa ż ać za i ni c j a to r a b ad a ń na d k wa sa mi n u k le i n ow y mi w n a s z y m kraju, a j ed n oc z eś n ie za kogoś, kto d z ię k i s wy m pracom, z wł a sz c za t ym w I n s t y tu c i e R o c ke f e l l e r a w N o w y m Jorku , u to ro wał d r o g ę p ó ź n i e j s z y m b a d a c z o m z tej d z i e d z i n y d o p o z n an i a s t ru kt ur y t yc h związków.
W 1935 r. o g ło s ił On w y c z e r p u j ą c ą m o n o g r a f i ę "0 w s p ół c z e s n y m s ta ni e c he m ii i f i zj o lo g ii k w a s ó w n uk le in ow yc h" , o ma w ia j ąc w niej o s ią g n i ę c i a z lat 193 1-1935. By ł a to c zw a r t a w ów cz es nej li t e r a -tu r ze św ia tow ej m o n o g r a f i a nt. k w a s ó w n uk l ei no wy ch , po w c z e ś n i e j -sz yc h o p r a c o w a n i a c h Jo n e s a (1921), F e ul g en a (1923) oraz Leve- ne a i B as s a (1931). Pr z ez w ie l e n as t ę p ny c h lat m o n o g r a f i a A n t o -n ie g o D m o c h o w s k i e g o s t a n ow i ł a d la c z y t e l ni k a p o l s k i e g o jedyn e i f u n d a m e n t al n e źró dł o w i e d z y w za k re s ie k wa s ó w nu kl ei no wy ch . Był a o g ło s z o n a w " Bi o log ii L ek ar ski ej ", zajm uj ąc 2 pe ł n e numery. D o -dam, że z aw i er a ł a o na 228 p o zy c ji p i ś m ie n n i c t w a i na d ok ł ad nie 154 s t r o n a c h ł ąc zn ie z a m yk a ła on a w ó w c z a s c ał o ść ów cz esne j wi e d z y o k w a s a c h n uk l ei no wy ch.
N a m a r g i n e s i e w a r t o pr z yp o mn i eć , że dw u to m ow a m o no g r a f i a o k w a s ac h n uk l ei no wy ch , w y d a n a w 20 lat p óźni ej p o d r e d a k cj ą Char- ga f fa i Da vid so na , b y ła p i sa n a już p rz ez 34 a u t o r ó w i l iczy ła p o -na d 1200 stron. Te l icz by są j e d no c z eś n ie w y r a z e m o l b r z ym i e g o
po-s tą p u w b a d a n i a c h n ad k w apo-s a mi n u k l ei n o w y m i na we t d o 1955 r., nie m ó w i ą c już o w rę c z z a w r o t ny m t e mp i e b ad a ń w s p ó ł c z e s n y c h i ich rej estr acji .
La t a II w o j n y św ia towe j p r z e r y w a j ą p r a c ę n a u k o w ą n as z e g o P r o -fes ora. Ni e re z yg n u j e O n je d na k naw et w t e d y z p r a c y dy da kt yc z ne j p r o w a d z ą c w o k r e s i e 1 94 2 1 9 44 ta j n e n a u cz a ni e jak o w y k ł a d o w c a c h e -m i i f i z jo l og i cz n ej na W y d z i a l e L e k a r s k i -m i F a r m a c e u t y c z n y m U n i -w e r s y t e t u W a r s z a -w s k i e g o (r ekto r - prof. W i t o l d Eu g en i u s z Orł owski) o ra z na W y d z i a l e L e k a r s k i m U n i w e r s y t e t u P o z na ń s k i e g o (rektor prof. A d a m Wr zo se k) .
Z Ł o d z i ą prof. D m o ch o w s k i zw ią zał się już p r z e d wojną , t j . od 1932 r. B ę d ą c d o c e n t e m U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e g o p od j ą ł w y -k ł a d y z c he m ii f i z jo l og i cz n ej na n ow o u t w o r z o n y m w y d z i a l e M a t e m a -t y c z n o - P r z y r o d n i c z y m w Ł ó d z k i m O d d z i a l e W olne j W s z e c h n i c y P o l -skiej , u c ze l n i b a r d z o p os t ęp o w e j i o w y s o k i m p o zi o m i e nauk owym , m o ż e n a j ba r dz i ej p o st ę po w ej u cz e l n i w P ol s ce o k r e s u m i ę d z y w o j e n -n eg o a o t wa r te j w Ło dz i j es i e -n i ą 1928 r.
O d tej p o r y prof. A nt o n i D m oc h o w s k i r e g u la r n i e dw a ra z y w t y -g o dn i u d o j e ż d ż a ł z W a r s z a w y do Ło dz i w ł aś n i e na te wyk ład y. W 1934 r. z os ta ł k i e r o w n i k i e m Z a k ł a d u C he mi i F iz j ol o g i c zn e j Woln ej W s z e c h n i c y Po ls ki ej . W 1937 r. o t r zy m ał n o m i n a c j ę na p r o f es o r a n a d z w y c z a j n e g o c h em i i f iz j ol o g i cz n e j or az k i e r o w n i k a K a t e d r y i Z a -k ł a d u C h e m i i F i z j o l o g i cz n e j W ol n e j W s z e c h n i c y P ol sk ie j z s i e dz i bą w W a r s z a w i e i f il i ą w Łodzi. O b u z a k ła d om s łu ż ył s wą w i e d z ą i z a -p a ł e m ba da wc z ym .
R e k t o r e m Wo ln ej W s z e c h n i c y Po l ski ej już p r z e d w o j o ą był prof. T e od o r Vi e we g e r . Tuż p o w y z w o l e n i u Łod zi zo st ał o n p r z e w o d n i c z ą -c y m K o m i t e t u O r g a n i z a -c y j n e g o U -c z e l n i Pa ńs t wo w ej w Łodzi, k t ó r a w jeg o z am y śl e m i a ł a by ć k o n t y n u a c j ą Woln ej W s z e c h n i c y Pols ki ej z nazwą: " Wo l na W s z e c h n i c a P o l s k a - U n i w e r s y t e t P a ń s t w o w y w Łodzi". W w y n i k u o b o w i ą z k ó w s ł u ż b o w y c h prof. V i e w e g e r w i e l o k r o t n i e k u r s o -w ał m i ę d z y Ł o d z i ą a W a r s z a w ą sa mo ch od em , k t ó r y sa m pr ow a dz i ł. W k o ńc u l u t e g o 1945 r. n a jednej z u l ic z ni szc zo ne j st olic y, w z a -d y m c e ś ni e żn e j, s p ot k ał o n prof. A n t o n i e g o D m o c h o w s k i e g o i n a m ó -w i ł Go, a b y p o d j ą ł p r a c ę w n o w o t wo r zą c ej si ę łód zkie j ucz elni.
J a k o p o w i a d a ł n a m prof. A nt o n i Dm o ch o ws k i, r ek t or V i ew e g e r zg i ną ł 22 m a j a t eg o r o k u w k a t a s t r o f i e sa mo ch o do w ej , w r a c a j ą c z W a r s z a w y do Ł od z i w ł a ś n i e na św i ę t o o t w a r c i a łód zkie j u c ze l n i w y -z n a c -zo n e na 24 m a j a 1945 r. Ze w z g l ę d u n a ó w c z e s n y b r a k t e l e f o n ó w or az na fakt, że prof. V i e w e g e r j ec h ał sam, a w y p a d e k z d ar z ył si ę p o d S oc h ac z ew e m, w i a d o m o ś ć o jeg o ś m ie r ci d o t a r ł a do nasze j u c z e l -ni k i l k a dn i p o świ ęcie.
P i e r w s z y m r e k t or e m U n i w e r s y t e t u Ł ód z ki e go zost ał z no mi na cj i prof. T a d eu s z Ko tar bi ńs ki , j edn o cz e śn i e p r o f e so r z w yc z aj n y f i l o -zofii na W y d z i a l e H u m a n i s t y c z n y m w U n i we r s y t e c ie W a rs zaw sk im . U- n iw e r sy t e t Łó dzk i n a t o mi a st w dużej m ie r z e op ar ł się w swojej o r -g an i za c ji na z ręb a ch wc ze śn ie j z ac i os a ny c h pr ze z W o l n ą W s z e c h n i -cę Polską. P is m e m z 12 m a r c a 1945 r. M i n i s t e rs t w o O ś w i a t y s ki er ow ał o prof. A n t o n ie g o D m o c h o w s k i eg o do p ra c y w U n i w e r s y t e ci e Łódzkim, a 1 w r ze ś n i a 1945 r. p o ws t a ł a p o d Je g o k ie r o w n i c t w e m p i er w sz a w Po l sc e u n iw e r s y t e c k a K a te d r a B io c he m i i na W y dz i a l e M a te m at y cz n o-2 - P r z y r o dn i c z y m . Do tej p or y no t ow a n o ty lk o z ak ł ad y i k at e dr y ch em ii f iz j ol og icz ne j, i to g łó w ni e na w y d z i a ł a c h le ka r sk i ch u n i -w er s yt et ó-w. N a l e ż y dodać, że k i er o w n i k i e m Z a kł a du C he mi i F i z j o l o -giczne j na W y d z i a l e L e k ar s k i m U n iw e r s y t e t u Ł ó d zk i e g o był prof. E rn e st Sym, k t ó r y zgin ął w k at a s t ro f i e s am oc ho do we j j es ie ni ą 1946 r. Z tej to p r z y c z y n y A nt o ni D mo c h o ws k i o d 1 li st o pa d a 1946 r. do 30 w r z e ś n i a 1949 r., będ ąc na dal p r o f e s o r e m na W y d z i a -le M a t e m at y c z n o - Pr z y r o d n ic z y m , pr ac o wa ł j ed n oc z eś n ie jako z a s t ę p -ca p r of e s o r a i k i er o w n i k K a te d r y Ch emii Og ólne j i Fiz jo log ic zn ej W y d z i a ł u L e k a r s k ie g o U n i w e r s y t e t u Łó dzkiego.
W y r a z e m p o t ę ż n y c h o b o w i ą z k ó w d yda kt yc z ny c h, jak ie s pa d ły w ó w -cz as na n a s ze g o P r o f es o r a m o g ą być l ic zb y s t u d e nt ó w t rz ec h w y -d z i a ł ó w me -d yc zn yc h, kt ór e od 27 s ie r p ni a 1945 r. do ko ńc a 1949 r. w c h o d z i ł y m. in. w sk ła d U n i w e r s y t e t u Łó dzki ego: 2351 st u de n tó w w r oku 19 46 /1 947 i 3737 s tu d en t ó w w r ok u 1 94 8 /1 949 (lekarski
3
1866, s t o m a t o l o g i c z n y - 1436, i f a r m a c e u t yc z n y - 435) . N i e kt ó r z y z nas p am ię ta ją , jak prof. D mo c h ow s k i p r o w ad z i ł w y k ł a d y i e g z a m i -no wa ł na c z t e re c h w y d z i a ł a c h w U n iw e r s y t e ci e Łó dzki m, t j . l ek a r -skim, st o ma t ol o gi c zn y m, f a r m a c e u t y c zn y m i m a t e m a t y c z n o p r z y r o d n i -czym, a ta kż e n a Po lite ch ni ce .
Ni e b ył o to za dan ie łatwe zw ł as z cz a pr z y k o mp l e t n y m br a k u p o d -ręcz nikó w. W i e l o t y s i ę c z n e r ze s ze m ł o d z i e ż y ak ad em i ck i ej n ie m i a ł y w og ó le z c z e g o si ę uczyć. W i e l k ą p o m o c ą o k az a ło się op ra c ow a ne pr zez n a s z e g o P r o f es o r a już w 1945 r. t łu m a c ze n i e z ję zyk a n i e -m i e c k i e g o p o d r ę c z n i k a " C he mi a f i z j ol o gi c zn a " Len artz a, jakie z o -st ał o w y da n e pr ze z Ko ł o M e d y k ó w U n i w e r s y t e t u Ł ód z k i e g o w dw óc h t om a ch (w sumi e ok. 350 stron), pt. "S kr ypt z c he m i i fiz jolo gi cz nej
2 "Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty" 1946, nr 3, poz. 69.
^ Materiały do dziejów Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1950), red. B.
d la s tu d en tó w" . W r ok pó źni ej , t j . w 1947 r. i n a s t ęp n ie w 1950 r. p od J e g o r e d a k c j ą u ka za ł s ię " Po d r ę c zn i k c he m ii f izj ol o gi c zn e j" w g p r z e d w o j e n n y c h n o t a t e k prof. S t a n i sł a w a Przyłęckiego, k t ó r y z g i -nął w P o w s t a n i u W a rs z aw s ki m . P i e r ws z e - n a k ł a d e m K s i ę g ar n i Ludowej a d rugi e, zmienione, i u z u p e ł n i o n e - n a k ł ad e m znanej sp ółk i w y d a -wn icz ej Tr z ask a, Ev er t i M i c h a l s k i (oba w y da n i a po ok. 600 stron ) Bez w k ł a d u prof. D m o c h o w s k i e g o w te t r zy p u b l i ka c j e d y d a k ty c z n e - k s z t a ł c e n i e z b i o c h em i i w i e l o t y s i ę c z n y c h rze sz s tu d e n c ki c h w o wy m p o w o j e n n y m okr es ie , w k t ó r y m w s z y s t k o r o z po c z y n a ł o si ę k o mp l et n ie od zera, b y ł o b y z u p eł n ie ni em oż li we.
A kraj w y n i s z c z o n y p o ż o g ą c ze k ał na n ow e kadry. D la z i l u s t r o -w a n i a ó -wc z es ne j sy t ua c ji n a s z e g o U n i w e r s y t e t u w a r t o z ac y to wa ć dwa p o r ó w n a n i a p i e r w s z e g o r e k to r a nasze j U c ze l ni prof. K o t a r b i ń s k i e -g o “*: " Un i w er s y t e t Łó dz ki f un k c jo n u j e [...] in st a t u nasc endi . Jest to tak, jak g dy b y wó z ru s zy ł w d r o g ę i jak g d y b y d o p i e r o p o dc z as ja z dy n a k ł a d a n o ko ła na o si e [•••]• P e łn o b r a k ó w i n i e z a s p o k o j o -nych, a n a b r z m i a ł y c h po tr zeb" .
I d ru g i e po r ów n ani e: " U n i w e rs y t e t Łó dz ki jest o k rę t e m ni ed a wn o na w o d ę sp us zc zo n ym , al e z ał o gę te go ok r ę t u st an ow i ze sp ół m a r y -narzy, k t ó r z y w ie l e lat st r aw i li nie na p ró ż n o w sw o i m rze miośle, z a p r a wi e n i w t r ud z i e na i nn y ch ok rę ta ch , a p o ś r ó d tej za łog i nie b r a k p r a w d z i w y c h w i l k ó w mo rs k ic h ".
T a k i m w i l k i e m m o r s k i m b ył r ó w ni e ż prof. A nt o ni Dm oc ho ws ki . Łód ź z g r o m ad z i ł a w ó wc z a s w y t r a w n ą k a d r ę p r o f e s o r s k ą i n a uc z a j ą c ą z i n n y c h u ni w er s y t et ó w , g ł ó w n i e z Wilna , L wo w a i Wa rs za w y. N i e k t ó -rz y o de s z l i do stol icy, jak ty l k o zap ad ła d ec y z j a o jej szy bkiej od bu d ow i e, ale prof. A nt o n i D m o c h o w s k i po zo st ał. Odw aż ny , ni e p o -rz uc ił tr udne j p l ac ó w k i m i m o k u s z ą c y c h p r o p oz y c j i o b ję c i a K at e d r y C he m ii F i zj o l o g i c zn e j w K r a k o w i e lub W a r s z a w i e ( do wo de m - lis ty na n asze j w y s t a w i e w s p ra w ie t yc h s tano wisk ).
R a z e m z na mi p r ze ż y ł w i e l e " t r zę s i e ń ziemi", jaki e o d koń ca lat c z t e r d z i e s t y c h n a w i e d z a ł y na sz U n i w e r s y t e t i inn e u cz e l n i e w Polsce. T a k i m " t r z ęs i e n i e m ziem i" b y ł o w y o d r ę b n i e n i e s ię t rz e ch w y d z i a ł ó w m e d y c z n y c h w A k a d e m i ę M ed y cz ną , k il k a r e f o r m st udiów, w p r o w a d z e n i e d y s c y p l i n y st udió w, n ie c ie s zą ce j si ę u z n a n i e m p r o f e -s o r ó w w y r o -s ł y c h z i n ny c h t r a d y c j i o raz n ie p op u l a rn e j w ś r ó d ó w c z e -snej mł o dz i e ż y , i w r e s z c i e - p od z i a ł W y d z i a ł u M a t e m a t y c z n o P r z y -r o d n i c z e g o na W y dz i a ł M a te m at y ki , Fi z yk i i Ch e m i i oraz W yd z i a ł B i o l o g i i i N a u k o Ziemi. Z o r g a n i z o w a n i e i u r u c h o m i e n i e t e go d r u -gi e g o w y d z i a ł u m i n i s t e r sz kó ł w y ż s z y c h i na u k i p o wi e r z y ł w ła ś n i e 4 Ibidem, s. 52, 234.
prof. A n t o n ie m u D mo ch ow sk ie mu . W l at ach 19 51 -1 95 8 b ył O n p ie r w sz y m d z i e k a n e m W y d z i a ł u B i o lo g ii i N a u k o Ziemi UŁ, s tają c sią od 1956 r. t w ó r c ą od rębn ej s p e cj a li z ac j i b io ch e mi c zn e j na k ie r un k u b i oc h em i cz n o - mi k r o b i o lo g i c z n y m.
W 1956 r. Rada P a ńs t wa n ad a ła m u tytuł p r o f e s or a z wy c za jn eg o n a uk p r zy r odn ic zy ch .
P r o fe s or Ant on i Dm oc ho ws ki , jako k i e r o wn i k katedry, pom im o b ar d zo s p e c ja l i s t y c zn e g o w ł a s n e g o w y k s z t a ł c e n i a b io c he m i cz n e g o g ł ów n ie w jednej d zi e dz in ie , t j . w d z i e d z in i e k wa s ów n u k l ei n ow y ch był g o r ą c y m z w o l e n n i k i em idei w i e l o k i e r u n k o w e g o k s zt a ł c e ni a i w y -c ho w y wa n i a bio -ch em ik ów . To t eż t em a ty k a b a d aw c z a u tw or zo ne j przez N i eg o k a t ed r y b ył a o d p o c z ą t k u d o k oń c a zró żnic owan a.
We w c z e s n y m o k r es i e p ow oje nn ym , a w i ę c w l at ac h 1 94 51 949 m i -m o o gr o -m u p ra c o r g a n i z a c y j n y c h i d y d a k t y c z n y c h - b y ł y ro zw ij an e t rz y za gadn ieni a, jakie d a ł y s i ę w o gó l e r oz wi j ać w o wy c h p r y m i -t y wn y ch w a r u n k a c h l ab o ra t o r y j ny c h pr ze z t r z ec h w c z e ś n i e j s z yc h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w Pana Prof es or a. I tak prof. T a de u sz C z y s t o h o r s k i , w ów c za s do k to r chemii, ko nt y nu o wa ł jak gd y b y p r a c ę d o kt o r s k ą n a
-sz ego P ro f es o r a i z aj mo wał si ę h e m og l o b i n ą ora z p ro d uk t a m i t r a w i e -nia jej pe psyn ą, inż. m gr c he m ii E d m un d K o w al s ki - zw ią zk am i f o -sf o ro wy mi w kaze inie , a prof. E mil Łoza, w ó w c z a s do k to r na u k m e -d y c z n y c h - m e c h a n i z m e m a kt y wa c j i p e n i c y l i n y pr z ez zw iązk i jodu.
W o k re s i e 19 50-1967, tj. p rz e d o d e j ś ci e m P r o f e so r a na e me r yt u r ę m o ż n a w y o d r ę b n i ć sze ść g ł ów n y c h k i er u n k ó w bad awc zy ch:
1. K w a s y n u k l e i n ow e (R N A i DNA) oraz n u k l e op r o t e i n y (beta-ry- b o n u k l e o p r o t e i n y i d e o k s y r y b o n u k l e o p r o t e i n y ) t k a ne k p r a w id ł ow y ch i p a t o l o g i c z n y c h (dz ie dzi na r oz w ij a na pr zez c z t er e c h p ó ź n i e j sz y c h s a m o d z i el n y c h p r a c o w n i k ó w nauki: L eo k a d i ę K ł y s z e j k o - S t e f a n o w i c z , E l żb i e t ę Sem piń sk ą, Z of i ę W a l t e r i R y sz a r d a Wi er z bi c ki e go ; ten o- st atni - n ie g dy ś a di u nk t w m o i m zespole, ob e c n i e k i e ro w n i k Za kła du B i o c h e m i i na W y d z ia l e F a r m a c e u t y c z n y m AM).
2. H e m o p r o t e i n y ora z zw ią zk i a de n i no w e kr wi i t ka n ek (badane pr z ez prof. W a n d ę L ey k o i jej u c z n i a - prof. R om a n a G o n d k ę ) .
3. Zw ią z ki fo s fo r o w e f i br y n o g e n u i w ł ó k n i k a krw i (ba dania za -i n -ic j ow a ne pr ze z prof. Em -i la Ł o z ę -i k o n ty n u o w a n e do d z-iś pr ze z prof. T a de u s z a Kr a je w sk i eg o ).
4. B i oc h e m i a ł u s zc z y c y i d o ś w i a d c z a l n e g o go ś ć c a p r z e w le k ł e g o p o st ę p u j ą c e g o (k ie run ek z wi ą z a n y ró wni eż z n a z w i s k i e m prof. Łozy, a r o z wi j a n y we w s p ó ł p r a c y z dr. A l o j z y m Z g i r s k i m w za k re s ie s u b -s ta nc ji m in e ra l ny c h, c e r u l o p l a z m i n y i c y t oc h r o m u c u c h o ry c h na łusz czyc ę, zaś z doc. D a n u t ą T y r a w s k ą - S p y c h a ł o w ą - po d w z g l ę d e m k w a s ó w n u k l e i n o w y c h w e k s p e r y m e n t a l n y m m o d e l u go śćca).
5. G l i k o z c a m i n o g l i k u r o n o g l i k a n y (kwaśne m u k o p o l i s a c h a r y d y ) t k a -ne k l u dz k i c h i zw i e r zę c y c h p r a w i d ł o w y c h i p at o lo g ic z ny c h, z w ł a -sz c za w ś c i a n a c h t ęt n ic l u d zk i c h w m i a r ę s t a r ze n ia s ię i m i a ż d ż y c y ( n aj s il n i e j sz e - p o k w a s a c h n u k l e i n o w y c h - z a i nt e r e s o w an i e prof. D m oc h o w s k i eg o , r e a l i z ow a n e p rz e z d r M a r i a n a S c h m i d t a i dr B a rb a rę W a c h o w i c z ).
6. B i o c h e m i a roślin. T e n k i e r u n e k w i ą ż e się g łó w ni e z faktem, że prof. W a c ł a w a M a c i e j e w s k a - P o t a p c z y k w l at ac h 19 56-1961, t j . do h a b i l i t a c j i b ył a p r a c o w n i k i e m K a t e d r y B i o c h em i i UŁ, za j mu j ąc się w ra z z doc. E l ż b i e t ą S e m p i ń s k ą r e g u l a t o r am i w z r o s t u roślin, w t ym ki ne ty ną. J ak mi o p o w i a d a ł a Pa ni W ac ła w a, to w ł a ś n i e nas z P ro f es o r - m a j ą c y w y s u b t e l n i o n e w y c z u c i e i w r a ż l i w o ś ć na w sz y st ko , c o nowe w na u c e - z as u g er o w a ł jej, a b y z aj ę ła si ę ki ne ty ną. S u bs t a n c j a ta w z b u d z i ł a J e g o z a i n te r e s o w a n i e j ak o p o c h o d n a pu ry no wa . O n s p o w o d o -wał, a b y k i n e t y n ą z o st a ła z s y n te t y z o w a n a w Z a k ł a d zi e C he mi i O r g a -ni czn ej nas zej u c ze l -ni p rz e z no w o p r z y b y ł e g o w ó w c z a s z P o zn a ni a d o k t o r a ch emi i; b ył n im n a gl e z m a r ł y w t ym r ok u prof. W i t o l d Hahn.
P o n a d t o w r a m a c h b i o c h e m i i r o ś l i n p od k i e r u n k i e m prof. D m o c h o -w s k i e g o b y ł y bad ane: t u m o r y r o ś l i n n e ze s z c ze g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m h a m o w a n i a i ch w z r o s t u p r ze z a n a lo g i za s ad a z o t o w y c h k w as ó w n u k l e i -n o w y c h ( g łó w -ny m r e a l i z a t o r e m - prof. H e -n r y k Urb a-n ek, o b ec n i e d y r e -kt or I n s t y t u t u Fizjologii- i C y t ol o g i i Roś lin) o raz su b s t an c j e p e -k t y n o w e (prz ez dr H e n r y -k a Ł u-k a si a-k a) .
S z e r e g b a d a ń b y ł o w r ę c z p i o n i e r s k i c h i to na s ka l ę św iatową. W p r o s t w i e r z y ć s ię ni e chce, że z o s t a ł y o ne w y k o n a n e w p r y m i t y -w n y c h -w a r u n k a c h l a bo r a t o ry j ny c h, w p o r ó w n a n i u ze ś w i et n ie w y p o s a -ż on ym i w a p a r a t u r ę p r a c o w n i a m i i n n y c h o ś r o d k ó w i to w m i e ś c i e nie m a j ą c y m żadnej t r ad y cj i "w ie lki ej nauki". Z os t a ł o to o s i ą gn i ę t e k o s z t e m c o d z i e n n y c h p r z e m y ś l i w a ń C z ł o w i e k a o n ie sp o ży t ej e n er g ii tw ór cz ej, ni ez w yk ł ej i n w en c ji na uk owe j. C z ło w i e k t en stał się t w ó r c ą łó dzk ie j s z k o ł y b i o c h e m i c z n e j , a u l u b i o n y J e g o t em a t k w a s y n u k l e i n o w e - t e m a t e m ś r o d o w i s k a łó dz kieg o. N adm i en i ę, że K o -m i t e t B i o c h e -m i c z n y PA N w 1955 r. z o r g a ni z o w a ł w ł a ś n i e w Ło dz i s y m -p o z j u m -p o ś w i ę c o n e k w a s o m n u k l ei n ow y m. R e f e r a t prof. D m o ch o w s k i e g o o k w a s a c h n u k l e i n o w y c h w i r u s ó w b y ł j e dn y m z gł ów nyc h. O d n o s i się r ó w n ie ż w ra ż e n ie , że w o k r e s i e p o w o j e n n y m sw oj e ś w ie t ne d o ś w i a d -c z e n i e w b i o c h e m i i s ta r ał s i ę O n z u ż y tk o w a ć g łó w n i e w p at o lo g i i c h o r ó b c zło w ie k a, w t ak że roślin.
D z i e ł e m prof. D m o c h o w s k i e g o s ta ł o s ię u t w o r z e n i e K a t e d r y B i o -c h em i i w U n i w e r s y t e -c i e Łó dzk im . R ozw ój tej k a t e d r y lok alow y, o r
-ga niz ac yj ny, p u b l i k a c yj n y i d y d ak t y c z n y - m oż e by ć ró wnie ż pe w ną m i a r ą Je g o osi ągnięć.
Rozwój lo ka l ow y K at e d r y Bi o ch e mi i (tab. 1) jest z kole i w yr a z e m w i e l k i c h trudn ości , jaki e p i ę t r z y ł y si ę na d ro d ze P ro f es o ra i ja -kie m us i ał O n sta le pr zez wy ci ęż ać .
T a b e l a 1 Rozwój lokalowy Katedry Biochemii UŁ
Okres Liczba
pomieszczeń
2
Powierzchnia (m ) Adres
1945-1948 2 30 ul. Narutowicza 68
1948-1956 7 118 ul. Lindleya 6, parter
od 1956 dodatkowo 5 85 ul. Lindleya 6, I p.
od 1958 dodatkowo 3 80 ul. Rewolucji 1905 r. 66, I
P-od 1961 dodatkowo 7 62 + 159 - 221 ul. Rewolucji 1905 r. 66, I i II p.
(w tym sala ćwiczeniowa 116 m2)
w 1967 22 504 ul. Lindleya 6 i Rewolucji 1905 r. 66
IV p. - 700 m 2 (biofizyka) od 1968 52 1400 2 V p. - 700 m (biochemia) O d 1945 do 1948 r. K a t e d r a i Z ak ł ad B io c h em i i W y d z i a ł u M a t e m a -t y c z n o- P r z y r o d n i c z e g o m i e ś c i ł y s ię w 2 p o k o i k a c h w g m ac h u p r z y ul. N a r u t o w i c z a 68, w k t ó r y m p r z e d w o j n ą b y ła szkoła, a na w et tzw. I n -s ty tu t Rz e mi e śl n ic z y, a w k t ó r y m tuż po w o j n i e z os ta ła u lo k ow a n a w i ę k s z o ś ć z a k ła d ów W y d z i a ł u M a t e m a t y cz n o P r z yr o d n i c z eg o , w ty m K a -te d ry Chemii, F izy ki i Bi ol og ii , a ta kż e Z ak ł ad C he mi i O góln ej i Fi z jo l og i cz n ej W y d z i a ł u L ek ar sk ie go , w c h o d z ą c e g o w ó wc z as w sk ła d U n i w e r s y t e t u Ł ódz kieg o. N a s z a k a t ed r a p o p r o s t u d o 1948 r. k o r z y -st ał a z g o śc i n n o ś ci t eg o zakładu, k t ó re g o k i e r o w n i k i e m d o 30 w r z e -ś ni a 1949 r. b ył prof. A n to n i Dm ocho ws ki .
D o p i e r o o d 1948 r. K a t e d r a B i oc h e mi i o t r z y m a ł a w ł a s n y lokal, p r z y d z i e l o n y p r zy ul. L i n d l e y a 6, na par terz e, w b u d yn k u wr ęc z p r z e z n a c z o n y m na m ie s zk a ni a . L ok a l te n sk ła da ł s ię z 7 p oko ikó w, o łącznej p o w i e r z c h ni 118 m 2 , z u peł ni e n i e p r zy s t o s o w a n y c h d o c e ló w d y da k ty c z n o -n a u k o w y ch . D zis iaj n ie z d a je m y s ob i e sprawy, jak w i e l -ki e t ru d n oś c i t rz e ba b y ł o w ó w c z a s p r z e zw y c i ę ż y ć p r z y ad ap ta c ji t a -k ie go b u d y n -k u do p r a co w ni t y pu l ab or ato r yj n eg o , w t ym b i o c h e m i c z -nego. N a l e ż a ł o p r z e p r o w a d z a ć c a łe w y p r a w y w c el u o d k r yc i a źródeł z ak up u takiej c zy innej c zę śc i s kł ado wej u r z ą d z e n i a k a na l iz a c y j n e go w o d o c i ą g o w e g o c z y ga zowe go.
-w i e d n i c h po mie .¿czeniach, ani s to ł ó -w la bo ra to ry j ny c h, ani nic na te stoły, a ni b ib lio te ki .
W t y c h w s z y s t k i c h "NIC" b y ł o c oś jednak: b ył a a t m o s fe r a ra do śc i i p o d n ie c en i a, j ak ą d a j e n a p i ę c i e en ergi i, p r o w a d z ą c e do t w o r ze n ia r z e c z y n o w y c h z a b r a n ia n y c h pr z ez t r a g ic z n e i b e st i a l s k i e lata o k u -pacji . E n t u z j a z m i w i e l k i e na dz ieje . I u m i e l i ś m y si ę cie szyć. O d -b i ór p ie r wsz ej p ar t ii s t o ł ó w l a b o ra t o r y j n y c h był p r a w d z i w y m ś w i ę -t e m w zakł adzi e.
Z d o b yc i e p o s z c z e g ó l n y c h p r z yr z ąd ó w, o dc zy nn ik ów , szkła, k s i ą -żek z m u sz a ł o w s z y s t k i c h d o w i e lk i e j p rz e ds i ęb i o r c z o śc i , p o m y s ł o w o -ści i w y m a g a ł o w i e l e t r u d ó w i p oś wi ęc eń . P r a c o w a l i ś m y j e dn a k z w i e l k i m z a p ał e m p o d k i e r u n k i e m z a p a l on e g o i n i e s t r u d z o n e g o Szefa.
B y ł y to lat a wy t ęż o n e j p r a c y or g a n i z a cy j n e j maj ąc ej na ce lu s t w o r z e n i e b a z y lok alow ej n iez b ęd n ej do p r a c y d yd a kt y cz n ej i b a d a -wc ze j , p r z y j e d n o c z e s n y m s z k o l e n i u s t u d e n t ó w i to o r ó ż n y m p o z i o -m i e p r z yg o to w an i a. N a l e ż a ł o w i ę c u ru c h om i ć ć w i c z e n i a i p ra c ow n i e od r az u n a k il k u l ata ch stu diów . W s z y s t k o od n owa i p ra w ie z n i -czego.
T y m c z a s e m z ad a nia d y d a k t y c z n e k a t e d r y p otę żn ia ły , n a j p i e r w w z w ią z k u z w p r o w a d z e n i e m w r o k u 1 95 2 /1 9 53 II s t op n i a n a u cz a n i a i w y -k o n y w a n i e m b i o c h e m i c z n y c h p ra c d y p l o m o w y c h na ty tuł m a g i s t r a b i o lo gii w z a k re s i e m i k r o b i o l o g i i i f iz j ol o g i i z wi e rz ą t , a pr z e d e w s z y -s t k i m na -s k u t e k u t w o r z e n i a na W y d z i a l e B i o l og i i i N a u k o Zie mi w r o k u 1 95 6 /1 9 5 7 k i e r u n k u b i o c h e m i c z n o - m i k r o b i o l o g i c z n e g o z o d r ę b n ą s p e c j a l i z a c j ą b ioc h em i cz n ą. W t ym o k r e si e lok al K a t e d r y i Z ak ła d u B i o c h e m i i p o wi ę k s z y ł s ię o 5 m a ł y c h p o k o i k ó w na I p i ę t r z e p r z y ul. L i n d l e y a 6 (łą czna p o w i e r z c h n i a ok. 85 m 2 ) po Za k ła d z i e Ch emi i F iz y cz n ej , jaki p r z e n i ó s ł si ę na ul.. N o wo t k i 18. W 1958 r. n as z P r o f e s o r w y w a l c z y ł 3 m a ł e po koi ki , w t y m m ni e j-2 s zą s a l ę ć w i c z e n i o w ą (ł ącz na p o w i e r z c h n i a ok. 80 m ), w g m a c h u o d -d a l o n y m o -d ul. L i n -dl e y a p r a w i e o 1 km, bo p r z y ul. R e w o l u c j i 1905 r. nr 66 (daw niej P o ł u d n i ow e j ) , z a jm o w a n y m u p r z e d n i o pr ze z I ns t y tu t B i o l o g i i D o ś w i a d c z al n e j im. M a r c e l l e g o N en ck ie go, ja ki p rz e n ió s ł s ię d o W ar s za w y.
W 19 61 r. K a t e d r a B i o c h e m i i u z y s k a ł a r e s z t ę l ok a lu na w s p o m -n i a -n y m I p i ę t r z e (ok. 62 m 2 ) d l a no w o u t w o r z o n e g o Za k ł a d u B i o c h e -m i i A n a l i t y cz n e j , k t ó r e g o k i e r o w n i k i e m z o st a ł a prof. W a n d a Leyko, z a t r u d n i o n a w U n i w e r s y t e c i e Ł ó d z k i m tuż po swojej h abi li t ac j i. N as z P r o f e s o r zdob ył r ó wn i eż w ó w c z a s ca łe II p i ę t r o w p ał a c y k u b y ł e g o I n s t y t u t u im. N e nc k ie g o, w t ym o l b r z y m i ą s a lę ć w i c z e n i o w ą (ok. 116 m 2 ), w k tór ej o d b y w a ł y s ię n i e t y lk o ć wi cz en i a, a le i w y -kłady.
P a m i ę t a m y te k os ze z o dc zyn ni ka mi , w o d ą d e s t y l o w a n ą i s p r z ę -tem p rz y g o t o w yw a n y m i na ć w ic z e n i a pr z y ul. L i nd l e y a 6, gd zi e była je dyn a w ó wc z a s de st yl ar ka, a kt ó re t rz e ba b ył o no sić ta m i z p o -wrotem, bo ć w ic z e n ia o d b y w a ł y s ię g łó wn i e p r z y ul. P ołud niow ej 66 a pr ac e b a d a wc z e - p r zy ul. L i n dl e ya 6. T r z e b a b y ło r ówn ież nosić ta bl ic e na w y k ł a d y Profe sora . K aż d y z nas d o s tą p ił tego zaszczytu.
I t ak w 1967 r.,tj. w m o m e n c i e o d e j śc i a na e m e r y tu r ę prof. D m o c h o w s k i eg o ł ąc zn a p o w i e r z c h ni a l okal ow a K a t e d r y B i oc he mi i UŁ
2
w y n o s i ł a 5 0 5 m , w d w ó c h b u d yn k a c h o d d a l on y c h od s ie bi e o k i l o -metr, c o o g r o mn i e u t r u d n i ał o o b o w i ąz k i d y d a k t yc z n o - n a u k o w e jej p ra co wnik ów.
W 1968 r. K a t e d r a B io ch em ii, już k i e r ow a na pr z ez prof. Wa n dę Leyko, p r z e n i o s ła się d o n o we g o g m a c h u b io lo g ii p r z y ul. No wo po - łud niow ej 12/16 (o becn ie S. Ba na cha ), w k t ó ry m o db y wa się nas za se sja nau kowa, za j mu j ąc o g ó ł e m 52 p ok o j e o łąc znej po w ie r zc h ni
2 2
1400 m , p o 700 m na XV i V p i ę t rz e jego p r a w e g o s krzydła. N a IV p i ę tr z e u l o ko w ał się Z ak ła d Bi ofi zy ki , a na V p i ęt r ze Z a k ł a -d y B i oc hem ii . N a t y m p i ę t r z e był ró wn ie ż za wsz e g a bi n et prof. D mo ch o ws k ie g o, k t ór y d oś ć c z ę st o nas od wi edz ał , z wł a sz c za w p i e r w s z y c h la tac h p o p r z e j ś c i u na e mer ytur ę. A w ię c p o w ie r z c h n i a l ok a -lowa K a t e d r y B io c he m ii UŁ w c i ą g u 22 lat k i e ro w a n i a n ią przez prof. A n t o n ie g o D m o c h ow s k i e g o z w ię k sz y ła s ię p r a wi e 50 -krotnie, a l ic zb a p o m i e s z c z e ń w z r o s ł a o 50, tj. z 2 do 52.
R ozw ój o r g a n i z a c y j n y tej K a t e d r y i lu s tr u je rys. 1. Przez d ł u ż s z y czas, t j . p rz ez 16 lat - od 1945 r. po czą ws zy , b ył a K a t e -d ra i je -de n Z ak ł a-d B i o c h e mi i z k i e r o w n i k i e m w o s o bi e prof. D m o -ch owsk ie go . W 1961 r., po p r z y j ś c i u d o nas prof. W a n d y L e y ko k a -t ed r a l ic zy ł a d w a zakłady, t j . Z a kł a d B i oc h e mi i O góln ej - tr zon d a w n e g o Z a k ł ad u B io c h em i i z 14 p ra c ow ni ka mi , k t ó re g o k i e r o w n i ki e m był n ad al prof. Ewiochowski, k i e r o w n i k k a t e d r y - or az Z ak ła d B i o c h em i i A na li ty c zn e j z 3 p ra co w ni k am i , w t ym z k i e r o w n i k i e m w o s o -b ie prof. W a n d y Leyko.
Po o d e j ś c i u na e m e r y t u r ę prof. D m o c h o w s k i e g o k i e r o w n i k ie m k a -t ed r y zo s-t a ła prof. W a n d a Leyko. W ło ni e k a t e d r y p o w s ta ł y trz y zakłady: na IV p i ę t r ze - Z ak ła d B i of i z y ki p o d k i e r u n k ie m prof. Leyko, a na V p i ę t r z e - Z ak ład B i o c he m ii An al it y cz n ej po d k i e r u n -k ie m ó w c z e s n e g o doc. E mi l a Ł oz y i Z a-k ła d B io c h em i i Og ólne j - p o d m o i m ki er ow ni ct w em .
W 1970 r. - " tr z ę s i en i e ziemi" w p o st a c i peł ne j re or g an i za c ji s t ru k t u r y u ni w er s yt e tu : tw o rz e n i e instyt utów . C a ł a K a te d r a B i o -ch em ii zo st ał a p r z e k s z t a ł c o n a ty l ko w dwa zak łady: Z ak ł ad B i o f i
-zyki o ra z Z a kł a d B ioch em ii , k t ó r e g o k i e r o w n i k i e m zost ał m ł o d y d o -cent, T a d e u s z K ra je ws ki . T e d wa z a k ła d y w ra z z t rz e ma innymi, t j . Z a k ł ad e m C yt o l og i i i C yt o c h em i i Ro ślin, Z a k ł ad e m F iz j o lo g i i R oś l in o ra z Z a k ł a d e m F i z j o l og i i Z wi er z ąt t w o rz y ły I n s ty t ut B i o c he m ii i Fi z jo l og i i, z k t ó r e g o w 1973 r. u d a ł o si ę w y o d r ę b n i ć I ns ty t ut B i o -c he mi i i B io fi zy ki , z d w o m a w y m i e n i o n y m i już zakładami.
D y r e k t o r e m I n s ty t u t u B i oc h e m i i i B i o fi z y k i b ył a n a j p i e r w prof. W a n d a Leyko, a od 1980 r. prof. T ad e us z Kra jew sk i. Z d n i e m 2 k w i e -tn ia 1984 r. w w y n i k u r e o rg a n i z a c j i s t ru k t u r y in s ty t u t u w by ł y m Z a k ł a d z ie B i o c h e m i i z o s t a ły u t w o r z o n e t r z y z akłady, a w Z a kł a dz i e B i o f i zy k i - t r zy p rac owni e. Z d n i e m 1 s i e r p ni a 1985 r. - zg od n ie z z a r z ą d z e n i e m r e kt o ra U Ł - z I n s t y t u t u B i o ch e m i i i B i o fi z y k i U Ł z o st a ła w y o d r ę b n i o n a K a t e -d ra B i o f i z y k i z Z a k ł a d e m B i of i zy k i, k i e r o w a n y m pr z ez prof. Ley ko i t r z e m a pr a co w ni a mi , a m i an o wi c ie : P r a co w n i a B i o f iz y k i P r oc e s ó w R o z w o j u i S t a r z e n i a si ę ( k ie r ow n ik doc. G r z eg o r z Ba rt os z), P r a c o -w n i a B i o fi z y k i S k a ż e ń ( k ie r ow n ik doc. W i rg i l i u s z Duda) i P r a c ow n i a K u lt u r T k a n k o w y c h (k ie r ow n ik dr B łaż ej Rózga), a ta kż e I ns ty t ut B i o c h e m i i z t r ze m a z akł adam i: Z a k ł a d B i o c h em i i Og ól ne j ( ki er ow ni k prof. T a d e u s z K ra je w sk i ), Z a k ł a d G e n et y ki M ol e k u l a rn e j (k ier ow ni k prof. Zo f i a Wa lter ) or az Z ak ł a d C y t ob i o c h e m i i (k i er own ik prof. L e -ok a d i a K ł y s z e j k o - S t e f a n o w i c z ) .
Do 1 s i e r p ni a 1985 r . ' l ic z ba p r a c o w n i k ó w I n s t y tu t u B i o c h e mi i i B io f i z y k i UŁ w y n o s i ł a 59 osób, mnie j wi ęcej z j e d na k o w ą i lo śc ią o só b na k a ż d y m pi ętr ze . A w i ę c K a t e d r a B i o c h e m i i u t w o r z o n a w 1945 r. i l i cz ą ca w ó w c z a s t y l k o 3 osoby, r o z wi n ę ł a si ę o b e j m uj ą c p o n a d 2 0 - k ro t n i e w i ę k s z ą l ic z b ę pr ac ow ni k ów . Roz wój K a t e d r y B i oc h e m i i U Ł w a s p ek c ie d o r o b k u p u b l i k a c y j n e g o i l u s t r u j e tab. 2. W o k r e s i e p o p r z e d z a j ą c y m o d e j ś c ie prof. D m o c h o -w s k i e g o ( 1945 -196 7) - -w l a t a ch p o w o j en n yc h , p e ł n y c h z m ag a ń o r g a n i z a c y j n y c h i t w o r z e n i a od z er a w a r u n k ó w k s z t a ł c e n i a s t u d e n t ó w d o -r ob e k te n o b e jm o w a ł 258 p oz yc ji, w t ym na jwi ęc ej , bo 141 r o z pr a w d o ś w ia d c z a l n y c h . W l a t a c h 1 9 6 8 - 19 8 5 w z r ó s ł o n 4 -kr otni e, licz ąc 1018 p o z y c j i z tym, że n aj wi ęc e j, b o ok. 8 - k r o tn i e w z r o s ł a li czb a k o m u ni k at ó w, a 3 -k r o tn i e - l ic z ba a r t y k u ł ó w d o ś wi a d c z a l ny c h , jako p e ł n y c h p r a c o ry g in a ln y ch . W p r a w d z i e są to ty l k o liczby, ale p o -w s z e c h n i e p r z y j m u j e się, że i n t e n s y -w n o ś ć p r a c y b ad a wc z ej i d y d a -kt y cz n ej n a u c z y c i e l i a k a d e m i c k i c h w y r a ż a si ę n a jd o b i tn i ej w p r o -d u k c j i p i sa r sk i ej n a u ko w o - -d y -d a k t y c z n e j . I n te n s y w n o ś ć p r a c y n a u c z y -c ie l sk i ej m i e r z y s ię r ó wn i eż k s z t a ł c e n i e m m ło de j k a d r y n a u k o w e j .
T a b e l a 2 Dorobek naukowy Katedry Biochemii
oraz powstałego z niej Instytutu Biochemii i Biofizyki UŁ
Rodzaj prac naukowych 1945-1967 1968-1985 1945-1985
Książki, skrypty, monografie 11 25 36
Artykuły doświadczalne 141 441 582
Artykuły przeglądowe 45 67 112
Komunikaty zjazdowe 59 472 531
Recenzje i tłumaczenia 2 7 9
Patenty i wzory użytkowe
(Zakład Biofizyki) - 6 6
Razem 258 1018 1276
P r o f es o r A nt on i D m o ch o ws k i w k u lty wo wa ne j pr ze z s ieb ie d z i ed z in i e w y k s z t a ł c i ł od p o d s t a w 8 d oc entó w, 14 d o k t o r ó w i p ra wi e 200 m a -g i s t r ó w (por. rys. 2). S p o śr ó d jego u c z n i ów p o na d 10 o só b u z y s k a -ło już t y t u ł y p ro fes or sk ie .
1952-1967
1968-1985
(1 61 iT~ *>♦ ii 64. 67 »1 4» 70 71
6 1 7
1]~n 74 75 7« 17 7# 10 » Ił 61
Rok ukończeni* studiów
Rys. 2. Wykres ilustrujący liczbowo prace magisterskie wykonane
w latach 1952-1985 podczas istnienia i rozwoju Katedry Biochemii UŁ, a także
Z a sł u g i prof. A n t o n i e g o D m o c h o w s k i e g o z o st a ły d o c en i o n e prze z w ł a d z e u c z e l n i p r z e d J e go o d e j ś c i e m na em er ytu rą , jak i w ki lk a lat potem. N a j wc z eś n ie j , b o w 1954 r. o t r z y m ał O n Z ł o t y Krz yż Zasług i. Za o f i a r n ą p r a c ą d y d a kt y cz n ą, z w ł a sz c za w c z a si e o k u p a -cji, z os tał o d z n a c z o n y K r z y ż e m K a w a l e r s k i m (1958) i K r z y ż e m O f i -c e r s k i m O r d e r u O d r o d z e n i a P ol s ki (1959). Za s zc z e gó l n e o s i ą g n i ę -cia w o r g a n i z a c j i p r o c e s u d y d a k t y c z n e g o i k s z t a ł c e n i a m ło de j k a -d r y n au ko wej m i n i s t e r s z k ol n i c t w a w y ż s z e g o p r z yz n a ł Mu w 1963 r. i n d y wi d u a l n ą n a g r o d ą I st opnia. W 1966 r. zos ta ł O n l au r ea t em m i a s t a Ł od z i - za z o r g a n i z o w an i e w Ło dz i o d p o d s t a w s t u d ió w b i o -c h e m i -c z n y -c h i s i ln e g o o ś r o d k a b i oc h e m ic z ne g o, a za c ał o k s z ta ł t p r a c y b ad a wc zej i d yd a k t y cz n e j - U ni w e r sy t e t Ł ód zki nada ł Mu w 1970 r. s w o j ą n a j w y ż s z ą g od no ść : d o k t o r & t h o no r is c au s a na uk p r z y r od n ic z yc h .
R ó w n i e w y s o k o z os ta ł O n o c e n i o n y pr ze z P o l s k i e T o w a r z y s t w o B i oc h em i cz n e, kt ó re p r z y z n a ł o M u w 1971 r. g o d no ś ć s we g o c z ło n ka h on o ro we go. I s t ot n ie w r az z prof. K a z i m i e r z e m B i a ł a s z e w i c z e m był O n w s p ó ł t w ó r c ą P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a F i z j o l o g i c z n e g o - t o w a r z y -st wa o a s p e kc i e b i o c he m i c z n y m, k t ó r e go z o r g an i z o w a n ie w lata ch 1 93 5 -1 93 7 p o ł o ż y ł o f u n d a m e n t y p o d P o l sk i e T o w a r z y s t w o B i o c h e m i c z -ne, p o w s t a ł e w 1957 r. w W ars z aw i e. Był O n g ł ó w n y m z a ł o ż y c i e le m Ł ó d z k i e g o O d d z i a ł u P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a B i o c h e m i c z n e g o o ra z p i e r -w s z y m j eg o p r z e -w o d n i c z ą c y m -w l a ta c h 19 59-1962.
x
X X
J a k i m by ł prof. A nt o ni D m o c h o ws k i ?
Każdy, k to G o znał powi e, że by ł p r o f e s o r e m z tzw. p r a w d z i w e -g o z da rz en ia , a le p r z y t ym t a k w i e l o od c i e n i o wy , w i e l oa s p e k t o wy , a j e d n o c z e ś ni e t a k b a r d z o n i e s ta n da r do w y, że w p r o s t n ie p o t r af i ą na we t c z ę ś c i o w o n a s z k i c o w a ć J e g o b ogat ej o s o b o w o ś c i w t ym r e f e r a -ci e i c h y b a w ogóle. B e z s p r z e c z n i e ż a r l iw y n a uko wi ec , z d u m i e w a j ą c y ż y w o ś c ią i n t e -le ktu i n i e z w y k ł y m u w r a ż l i w i e n i e m na w s z y s t k o c o n ow e w na u ce w og óle , a w b i o c h e m i i w s zc z eg ó l n o śc i , a p r z y t ym c z u j n y z w i e r z -chnik, d b a ł y o rozw ój k a ż d e g o z p o d o pi e cz n yc h . Z w i e r z c h n i k i n s p i -r u j ą c y i n i e d o z as tą pien ia. J e g o n a j w y ż s z y m u m i ł o w a n i e m b y ła B i b l i o t e k a U ni w er s y t e c ka , a w niej c z y t e l n i a cz as o pi s m, n a j p i e r w ta u bo żu ch na, ale n i e z a p o m -nian a, p r z y ul. N a r u t o w i c z a 59a, a p o t e m ta w s p a n i a ł a p r z y p a rk u
