Brańsk, woj. białostockie, st. 22

Jerzy Maciejczuk

Brańsk, woj. białostockie, st. 22

Informator Archeologiczny : badania 22, 31-32

1988

Inform ator A rch eo lo g iczn y 1988

31

7 0 cm . W w a rstw ę k u ltu ro w ą w k o p a n a była w ięk szo ść o d k ry ty c h obiektów , p rzy czym Ich z a ry s y były lepiej c z y te ln e d o p iero od poziom u 4 0 -5 0 cm , wyżej n a to m ia s t Ich o b e c n o ść sy g n alizo w ał o d p o w ied n i ro z k ła d m a ta r la tu zabytkow ego w w arstw ie.

Ł ączn ic o d k ry ło 16 o b iek tó w o sad o w y ch In r 10-25) o c h a ra k te rz e g o sp o d arczy m . W ięk­ sz o ść z n ic h w rz u c ie p o s ia d a ła k o listy lu b lekko o w aln y z a ry s o w y m ia ra c h w a h a ją c y c h się w g r a n ic a c h 100 x 140 cm . W p ro lllu ja m y m iały przew ażnie k s z ta łt n ieck o w a ty lu b c y lin d ry ­ czn y 1 sięg ały do g łęb o k o ści 1 2 0 -1 4 0 cm . W ystąpiły rów nież o b le k ły płytsze o m iąższo śc i w ynoszącej zaledw ie 3 0 cm . Z arysy Ja m ta k w rzucie, Jak 1 w p ro lllu były n ie je d n o k ro tn ie ro z m a z a n e 1 z a sa d n ic z o tr u d n e d o d o k ład n eg o o d tw o rzen ia. Je d y n ie w k ilk u p rz y p a d k a c h z a ry s y ś c ia n e k 1 lin ia d n a były w y raźn ie zazn aczo n e. W ypetniska Ja m p o sia d a ły p rzew ażn ie Jed n o lity -zasy p lsk o w y c h a r a k te r . T w orzyła Jc ziem ia b a rw y zazw yczaj b r u n a tn e j, b r u n a tn o · sz a re j, lu b sz a ro -c z a rn e j z w trę ta m i lu b cien k im i p rz e w a rslw tc n la m l Ja s n e g o p la s k u . W yraź­ n iejsze w a rstw o w a n ie w o b rę b ie w y p c ln is k a z a re je stro w a n o Jed y n ie w d w óch p rz y p a d k a c h .

W w y p e łn ls k a c h ja m (p rzew ażn ie w Ich stropow ej partii), a ta k ż e w w arstw ie k u ltu ro w e j n a tra fio n o n a d o ść liczny m a te ria ł zabytkow y. P rzede w szy stk im z n a jd o w a n o c e ra m ik ę w p o ­ sta c i n ie ra z w ięk szy ch frag m en tó w n aczy ń w azow a ty ch , g a rn k ó w o ja j ow a to-becz ul ko w a tym k sz ta łc ie , m is p ro filo w an y ch lu b p ó łk o listy ch , czerp ak ó w 1 Iz w. p o d k ład ek . Prócz lego z a re je ­ stro w a n o po lep ę ( w Jed n y m obiekcie w y stąp iły w ięk sze Jej g ru d y z o d c is k a m i d re w n ia n y c h k o n stru k c ji), a ta k ż e w y ro b y k rz e m ie n n e I k o śc i zw ierzęce. C ałość m a te ria łu pozw ala zaliczyć b a d a n ą cz ę ść o sa d y do g ru p y g ó rn o ślą sk o -m a lo p o lsk le j k u ltu r y łużyckiej ze sc h y łk u e p o k i b rą z u 1 p o c z ą tk u o k re s u h alsztack ieg o .

M ateria ł zab y tk o w y p rzech o w y w an y Jesl o b ecn ie w M uzeum A rcheologicznym w K rakow ie. B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e .

B ra n ic e K o n se rw a to r Z ab y tk ó w A rchcologl-w oj. o p o lsk ie , c zn y ch w O polu

I

B a d a n ia prow adził m gr K rzysztof S p y c h a ła (a u to r sp ra w o z d a n ia ), przy u d ziale m gr Sylw ii W u szk an . F in a n s o w a ł WKZ w O p o lu . Pierw szy sezo n b a d a ń . C m e n ta rz y sk o c ia ło p a ln e lu d n o ś c i k u ltu ry łużyckiej d a to w a n e n a IV 1 V o k re s epoki b rą z u .

S ta n o w is k o położone Je s t n a te re n ie sz p ita la w B ra n ic a c h . O koło 5 0 -1 0 0 m n a p o łu d n io w y - zach ó d od k ościoła sz p italn eg o . Na połu d n io w y m s to k u w y n iesien ia. C m e n ta rz y sk o z n iszczo ­ n e zo stało w d u ż e j m ierze w k o p am l pod b u d y n k i s ta w ia n e w o k re s ie m iędzyw ojennym o raz w la ta c h 5 0 . I 60.

W zw iązku z w c z eśn iejszą b u d o w ą ciepłociągu, p o d czas której n a ru s z o n o 1 grób, p o s ta n o ­ w iono p rzep ro w ad zić k ró tk o trw a łe rato w n iczo -ro zp o zn aw cze w y k o p alisk a. W ykop w ytyczono m iędzy b u d y n k a m i, n a o b sz a rz e s k w e rk u . Przy zd ejm o w a n iu w a rstw y n a rz u to w e j po d a w n y c h p ra c a c h b u d o w la n y c h l w a rstw y h u m u s u użyto k o p ark i. R ęczne p ra c e e k sp lo ra c y jn e ro z ­ poczęto od głęb o k o ści około 6 0 -7 0 cm , od w sp ó łczesn eg o poziom u użytkow ego. P rz e b a d a n o około 3 / 4 a r a . O d k ry to 12 grobów c ia ło p aln y ch . T rzy sp o ś ró d n ic h były w dużej części zn iszczo n e p rz e z p rzep ro w ad zo n e p ra c e zw iązan e z bu d o w ą ciep ło ciąg u o raz b u d y n k u e n e r ­ g etycznego. S ie d e m grobów , w rzu cie poziom ym , m iało k sz ta łt w p rzy b liżen iu p ro s to k ą tn y . W y p o sażo n e były tylko w n a c z y n ia różnej w ielkości I k s z ta łtu . F u n k c ję u r n sp e łn ia ły p rz y s a d z i­ s te am fo ry p rzy k ry te m isa m i o raz ch ro p o w a c o n e g a rn k i. J a k o p rz y sta w k i użyto m . In. m ałe am fo ry , c z e rp a k i, k u b k i, m isy. W ystąpiło do 10 n a c z y ń w g ro b le. W J a m a c h grobow ych ro z rz u c o n e były re s z tk i s to s u w ra z ze sp a lo n y m i kośćm i.

S p o śró d o d k ry ty c h grobów w yróżniał się je d e n , o k sz ta łc ie k o listy m (śre d n ic a około 2 0 cm ). J a m a w p rz e k ro ju m ia ła k sz ta łt płytkiej nlcckl. W w y p c łn ls k u zn ale zio n o d ro b n e , sp a lo n e k ości o raz o sie m k aw ałk ó w b ra n s o le ty w y k o n an ej z b rą z u .

B a d a n e c m e n ta rz y s k o u ży tk o w an e było przez lu d n o ś ć k u ltu r y łużyckiej przy k o ń c u IV o kr. e p o k i b rą z u , przez V o k r. e p o k i b rą z u 1 za p e w n e w p o c z ą tk a c h o k r. h a ls z ta c k ie g o C.

Z a b y tk i z o s ta n ą p rz e k a z a n e do M uzeum Ś lą s k a O polskiego w O polu. N ie p la n u je ι ί ς d a l i i y c h b a d a rt. B raA sk , w o j. b ia ł o s t o c k ie , s t . 2 2 K o n se rw a to r Z a b y tk ó w A rch eo lo g i­ czn y ch w B ia ły m sto k u

B a d a n ia prow adził m gr J e r z y M aclejczuk. F in a n s o w a ! WKZ w B iały m ­ s to k u . Pierw szy se z o n b a d a ń . C m e n ta rz y sk o c ia ło p a ln e k u ltu r y łu

-3 2 O K R E SY BRĄZU

życklej z epoki b rą z u I o k re s u h alsztack ieg o . Ś lad y o sa d n ic tw a z o k re s u m ezo litu , n e o litu 1 w czesnego śred n io w iecza.

S tan o w isk o położone Jest n a p iaszczystym w yniesieniu, cyplow alo w cin ający m się w dolinę B ronki. Przed II w ojną św iatow ą odkryto tu bogato w yposażony g ró b skrzynkow y k u ltu ry am for k u listy ch . M ateriał z e b ra n y z pow ierzchni sta n o w isk a przez Z. R o m an iu k a z B ra ń s k a I p rzek aza­ n y KZA w B iałym stoku w skazyw ał n a Istnienie tu bogatego o sa d n ic tw a z o k re s u m ezolitu, n eo litu I w czesnej epoki b rązu .

S ta n o w is k o w s tę p n e ro z p o zn an o sy s te m e m dołków so n d a ż o w y c h . P o tw ierd zo n e zo sta ło o sa d n ic tw o n eo lity czn e I w czesn o brązow e (m. In, fra g m e n ty c e ra m ik i k u ltu r y p u c h a ró w lejko­ w a ty c h 1 k u ltu r y c e ra m ik i szn u ro w ej). Nowym z a g a d n ie n ie m byto b ard zo liczne w y stęp o w an ie p rz e p a lo n y c h k ości I m a te ria łu ceram iczn eg o k u ltu ry łużyckiej, co su g e ro w a ło b y Istn ien ie c m e n ta rz y s k a ciało p aln eg o .

C h c ą c u ch w y cić e w e n tu a ln y p ó łn o cn y zasięg c m e n ta rz y s k a , w ykop o w y m ia ra c h 5 x 8 m założono w m ie js c u w y p ły can la się w arstw y k u ltu ro w e j. E k sp lo ra c ję p ro w ad zo n o w ra m a c h m etro w y c h d z ia łe k d zleslęclo cen try m etro w y m l w a rstw a m i m e c h a n ic z n y m i 1 s to so w a n o sz c z e ­ gółow ą p la n lg ra d ę . O d k ry ta 9 ob iek tó w z czego 7 to c ia ło p a ln e g ro b y Jam ow e o b r u n a tn y m

l b ru n a tn o c z a rn y m w y p ełn lsk u z z a w a rto c lą w ęgli d rzew n y ch . W ięk szo ść g ro b ó w u s y tu o w a n a b y ła w s p ą g u w a rstw y k u ltu ro w e j, której m iąższo ść w a h a ła s ię w g r a n ic a c h 4 0 cm . W g ro b a c h o p ró cz sp a lo n y c h k o śc i w ystępow ało k ilk a lu b k ilk a n a śc ie frag m en tó w n a c z y ń 1 n iek ied y n a rz ę d z ia k rz e m ie n n e . N iektóre g ro b y (2, 3, l 4) p o sia d a ły o b u d o w ę k a m ie n n ą . W ielkość Jam była ró ż n a 1 w a h a ła się od 0 ,7 m do p o n a d 2 m w stro p ie . D uże Ilości p rz e p a lo n y c h kości w y stą p iły ró w n ież w w arstw ie k u ltu ro w ej w pobliżu obiektów 5, 6. 7, 8 . W w arstw ie k u ltu ro w e j n a tra fio n o oprócz tego n a liczny m a te ria ł c e ra m ic z n y o raz k rzem ien ie.

B a d a n ia potw ierdziły is tn ie n ie n a ty m s ta n o w is k u śla d ó w o sa d n ic tw a z o k re s u m ezo litu , n e o litu 1 w czesn ej e p o k i b rą z u zn iszczonego w tra k c ie fu n k c jo n o w a n ia c m e n ta rz y s k a k u ltu ry łużyckiej.

M a te ria ły 1 d o k u m e n ta c ja z n a jd u ją się w M uzeum O kręgow ym w B ia ły m sto k u . B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e .

[

I

---B a d a n ia prow adził m gr E d w a rd P udełko. F in a n s o w a ł WKZ w K aliszu. C zw arty sezo n b a d a ń . C m e n ta rz y sk o k u ltu ry łużyckiej IV o k re s EB-HD . C m e n ta rz y sk o k u ltu ry p rzew orskiej B l - C l a .

W y k o p alisk a ra to w n ic z e p rz ep ro w ad zo n o n a o b szarze ok. 3 ,5 a r a położonym n a te re n ie d z ia łe k b u d o w la n y c h o ra z n a s k r a ju la su . O d k ry to 47 pochów ków c ia ło p a ln y c h lu d n o ś c i k u ltu r y łużyckiej I przew o rsk iej. Pochów ki w cześniejszej fazy g ru p o w a ły się we w sch o d n iej c z ę śc i te r e n u b a d a ń , o d k ry to Ich 3 8. G ro b y lu d n o śc i k u ltu r y przew orskiej, k tó ry c h z a re je s tro ­ w an o 9 , g ru p o w a ły się w z a c h o d n ie j s tro n ie po o b u s tr o n a c h dro g i osiedlow ej. U chw ycono z a c h o d n i s k r a j c m e n ta rz y s k a . S y ste m e m w ykopów p rz ep ro w ad zo n o ro z e z n a n ie pó łn o cn eg o z a się g u o b ie k tu n a te re n ie la s u . Jak s ię w ydaje o k re ślo n o Jego g ran icę.

W ięk szo ść pochów ków lu d n o ś c i k u ltu r y łużyckiej p rz y k ry ta była b ru k a m i k a m ie n n y m i, k tó re n a gł. ok. 3 0 -4 0 c m od dzisiejszego poziom u p o w ierzch n i tw orzą rozległe płaszczyzny. C zęść pochów kow p o sia d a ła re g u la rn e k o n s tru k c je k a m ie n n e , o b sta w y Ja m grobow ych k s z ta ł­ tu głów nie o w alnego (gr. 131, 159) czy czw oro ścien n eg o (150, 163). K o n stru k c ję w lęk szo śri o b s ta w 1 b ru k ó w o k reślić m o żn a Jak o n ie re g u la rn e . M ala liczba pochów ków p o zb aw io n a była z a b e z p ie c z e n ia k am ien n eg o . Na p o d sta w ie w y p o sażen ia grobow ego w y ró żn io n o 2 7 g robów p o p ieln ico w y ch I 1 1 pochów ków Jam ow ych, te o s ta tn ie w y raźn ie g ru p u ją się w w y k o p ach p o p ro w a d z o n y c h n a s k r a ju w sp o m n ian eg o la s u , co Je s t w sk aźn ik iem , że c m e n ta rz y s k o się g a głębi te r e n u a d m in is tro w a n e g o przez N adleśnictw o Ta cza nów .

W śród g ro b ó w d a to w a n y c h n a s c h y łe k epoki b rązu n a szczeg ó ln ą uw ag ę z a słu g u je p o c h ó ­ w ek 152 Jam ow y, b ez k o n s tru k c ji k a m ien n ej w y p o sażo n y w trzy n a c z y n ia (g a rn e k , m isę 1 c z e rp a k ) o raz g rz e c h o tk ę w k sz ta łc ie ptakożólw la. P o siad a o n a sty lizo w an ą form ę p ta k a (d łu g a ś c le n la ją c a się szy jk a, n ó żk a, głów ka) ale je d n o c z e śn ie k o rp u s o d d a je w iern ie k s z ta łt żółw ia. D opełnia lego o b ra z u te c h n o lo g ia w y p ału , gdyż d o ln a część figurki J e s t c ie m n a z a ś p a n c e rz z w y raźn y m z g ru b ie n ie m dzielącym go n a połowy. Ja sn o b rązo w y , co J e s t w ynikiem a tm o sfe ry u tle n ia ją c e j. Na tylnej części p a n c e rz a z n a jd u je się ryty z n a k Jodełki.

W z a w a rto ś c i popielnicy g ro b u 123 o d k ry to b ra n s o le tk ę brązow ą u fo rm o w a n ą Z połow y m asy w n eg o to rd o w an eg o n a sz y jn ik a z k o ń c e m ro z k le p a n y m I zw iniętym w u sz k o .

Z po cn ó w k ó w Jam o w y ch o k re s u w czesn ej epoki żela za n a u w ag ę z a s łu g u ją : g ró b 133 w y p o sa ż o n y ob o k c e ra m ik i w szp ilę l d o s k o n a le zach o w a n y nóż żela z n y z łu k o w ato w ygiętym o strz e m , g ró b 163 z p rz y s ta w k a m i w p o sta c i 7 n aczy ń , to rd o w an eg o żelaznego n a sz y jn ik a