KS. KRZYSZTOF ADAMSKI
TRANSHUMANIZM
MIE
DZY UTOPI
A, BIOTECHNOLOGI
A A GNOZ
A
Nikogo nie trzeba w dzisiejszym s´wiecie przekonywac´, ze dynamiczny rozwój nauki i techniki, wyrazaj acy sie w procesach coraz wiekszej specjali-zacji i indywidualispecjali-zacji, wywiera zasadniczy wpyw na materialn a oraz ducho-w a egzystencje wspóczesnego czowieka i zarazem oddziauje na spoeczen´-stwo w jakim on zyje. Postep naukowo-techniczny sam w sobie jest zja-wiskiem ambiwalentnym, gdyz z jednej strony pomaga przezwyciezyc´ szereg trudnos´ci, jakie w dawnych stuleciach towarzyszyy czowiekowi, wydaj ac sie niepokonalnymi, ale z drugiej inspiruje czowieka do tworzenia i realizacji utopijnych wizji nowego czowieka, wolnego od trudnos´ci minionego czasu i zyj acego w przebudowanym do jego mozliwos´ci nowym „wspaniaym” s´wiecie. Konkretyzacj a tych wizji jest idea posthumanistyczna, gosz aca now a jakos´c´ w egzystencji czowieka zespolonego s´cis´le z osi agnieciami nauki i techniki, róznego w swej naturze od czowieka epoki minionej. Najbardziej radykalnym nurtem posthumanizmu jest analizowany w niniejszym teks´cie transhumanizm, spajaj acy w sobie odwieczn a tesknote za nies´miertelnos´ci a z naukow a cybernetyk a zakadaj ac a jednos´c´ pracuj acego czowieka oraz maszyny umozliwiaj acej mu wykonywan a prace. Refleksje zawarte w niniej-szym artykule przedstawione s a w perspektywie normy antropologicznej stawiaj acej w centrum, bed acym punktem odniesienia, dobro czowieka jako wartos´c´ najwyzsz a. W pierwszym punkcie rozwazan´ zostanie przedstawiona istota transhumanizmu w odniesieniu do eugeniki oraz innych coraz szerzej dzis´ stosowanych w medycynie praktyk biotechnologicznych. Drugi punkt rozwazan´ ukazuje historie idei transhumanistycznej, pocz awszy od
starozyt-Ks. dr KRZYSZTOF ADAMSKI Wyzsze Seminarium Duchowne Diecezji S´widnickiej; adres do korespondencji: pl. Jana Pawa II 1, 58-100 S´widnica; e-mail: adamsk@wp.pl
nych mitycznych tesknot za osi agnieciem nies´miertelnos´ci i doskonaos´ci, do prezentacji pogl adów „ojca” nowoczesnego transhumanizmu N. Fiodorowa. Trzeci punkt rozwazan´ przedstawia transhumanistyczn a wizje czowieka, natomiast czwarty kres´li panorame najbardziej znanych luminarzy transhuma-nizmu zgrupowanych we wpywowych organizacjach lansuj acych ich pogl ady. Pi aty punkt rozwazan´ ukazuje krytyke prezentowanego pr adu ideowego na gruncie filozofii spoecznej z wyeksponowaniem pogl adów F. Fukujamy okres´laj acego go mianem najbardziej niebezpiecznej wspóczesnej idei. Ostat-ni szósty punkt Ostat-niOstat-niejszych rozwazan´ stanowi próbe krytyki transhumaOstat-nizmu w perspektywie normy antropologicznej. Niniejszy tekst jedynie nakres´la stosunkowo nowy problem coraz popularniejszej w niektórych kregach dok-tryny posthumanistycznej wykazuj ac koniecznos´c´ dalszych badan´ tegoz feno-menu na gruncie antropologii teologicznej.
I. CO TO JEST TRANSHUMANIZM I CZYM RÓZ NI SIE OD EUGENIKI ORAZ INNYCH PRAKTYK BIOTECHNOLOGICZNYCH?
Transhumanizm, to wspólne okres´lenie konglomeratu róznych idei i pogl a-dów filozoficznych zwi azanych z poszukiwaniem nies´miertelnos´ci. Najogól-niej mozna mianem transhumanizmu1 okres´lic´ idee postuluj ac a uzycie nauki i techniki do poprawy psychicznej oraz fizycznej kondycji2 czowieka. Samo d azenie do poprawy jakos´ci zycia gatunku ludzkiego, poprzez zbiorowe inge-rencje biomedyczne, nie wydaje sie zbyt nowe, gdyz pod wzgledem celu s´cis´le jest zwi azane z eugenik a równiez maj ac a na celu „skonstruowanie” idealnego czowieka, wolnego od chorób oraz niedoskonaos´ci umysowych, maj acego tworzyc´ nowe, zdrowe spoeczen´stwo3. Jednakze transhumanizmu nie mozna s´cis´le utozsamiac´ z eugenik a, kad ac a nacisk na biomedycyne, gdyz prowadzi on do tworzenia nies´miertelnych hybryd zozonych z czowie-ka i urz adzen´ elektronicznych (humanoidów czy cyborgów) nie odrzucaj ac
1 Samo okres´lenie idei pochodzi od ang. transistory human, czyli „przejs´ciowa forma
czowieka”. Przez jej zwolenników transhumanizm oznaczany jest symbolami: „H+”, „h+” lub „>H”. Jako pierwszy terminu „transhumanizm” uzy Julian Huxley w ksi azce New Bottles for New Wine z 1957 r.
2 Okres´lenie „kondycja ludzka” jest uzywane przez transhumanistów zamiast pojecia
„natura ludzka”.
3 Por. B. C h y r o w i c z. Eugenika. W: A. Muszala (red.). Encyklopedia bioetyki.
jednoczes´nie zaawansowanej biotechnologii, jes´li zmierzaaby ona do tego samego celu. Mozna uznac´, ze transhumanizm aspiruje do wyzszej pozycji niz inzynieria biotechnologiczna, gdyz gosi zmiane natury ludzkiej na postludz-k a. Ma sie zatem w tym przypadku do czynienia z now a jakos´ci a czowieka, a raczej postczowieka4.
Pojecie „transczowiek” mozna rozumiec´ jako ogniwo pos´rednie pomiedzy wspóczesnym czowiekiem a wspomnianym postczowiekiem maj acym stano-wic´ kon´cow a faze cybernetyzacji czowieka, czyli zespolenie ciaa ludzkiego z maszyn a. Aby osi agn ac´ ten cel konieczne jest na pocz atku tych staran´ uzys-kanie tzw. wolnos´ci morfologicznej, umozliwiaj acej takie uksztatowanie ciaa, aby osi agneo ono w rezultacie zaplanowan a uprzednio forme. Ideaem ma stac´ sie tym wzgledzie „przepyw umysu” (mind uploading), czyli prze-niesienie umysu z formy biologicznej do komputera i stworzenie w ten spo-sób poz adanego cyborga czy humanoida. Zdaniem entuzjastów transhuma-nizmu fizyczne oraz umysowe mozliwos´ci „postczowieka” dalece prze-wyzszyyby jakiegokolwiek najwybitniejszego („nieposzerzonego czowieka”), który byby m adrzejszy od jakiegokolwiek ludzkiego geniusza i tym samym zdolny do atwiejszego zapamietywania róznych rzeczy. Jego ciao nie byoby podatne na choroby i starzenie, daj ac mu nieograniczon a modos´c´ oraz wigor. Jego zdolnos´c´ do przezywania uczuc´, dos´wiadczenia przyjemnos´ci, mios´ci lub piekna sztuki byaby niewyobrazalnie rozszerzona. Postczowiek nie mu-siaby juz odczuwac´ ani zmeczenia, ani nudy, ani tez irytacji z powodu nie-wiele znacz acych drobiazgów5.
Narodziny postczowieka ma poprzedzac´ tzw. osobliwos´c´ technologiczna (technological singularity) stanowi aca analogie do osobowos´ci grawitacyj-nej6. Mówi ac pros´ciej, chodzi tu o moment powstania sztucznej inteligencji, która miaaby w rezultacie po aczyc´ sie z inteligencj a przyrodzon a. Pojecie
technological singularity wprowadzi w latach 80. XX wieku pisarz sci-fi
Vernor Vinge (ur. 1944), a w roku 1993 stwierdzi, ze nast api ona prawdo-podobnie w latach 2005-2030. Osobliwos´c´ technologiczna ma zatem przynies´c´ s´wiatu now a sztuczn a inteligencje, która moze rozwijac´ sie nieporównywalnie szybciej niz inteligencja ludzi, którzy j a stworzyli. Dynamika postepu
tech-4 Por. E. B e n d y k. Utopia posthumanizmu. W: P. Z uk (red.). Spotkania z utopi a
w XX w. Warszawa 2008 s. 107-108.
5 Por. N. B o s t r o m. The Transhumanist FAQ. A general introduction version 2.1.
Oxford 2003 s. 5.
6Mianem osobliwos´ci grawitacyjnej okres´la sie w astronomii obszar, w którym
nicznego ma radykalniej przewyzszac´ ludzkie mozliwos´ci poznawcze, w zwi azku z czym ma nast apic´ kres ery ludzkos´ci i nadejs´cie „Robota Odku-piciela”7.
Dzisiejsze, powszechnie akceptowane, rozumienie transhumanizmu, wpro-wadzi do obiegu naukowego Max More, twierdz acy, ze ambicj a transhuma-nistów jest kontynuacja renesansowego humanizmu, czyli okazywanie szacun-ku dla rozumu i nauki oraz nacisk na postep ludzkos´ci i tym samym docenia-nie roli czowieczen´stwa (czy tez transczowieczen´stwa) w doczesnym zyciu, a nie w nadnaturalnym „zyciu po s´mierci”. Od historycznego humanizmu kierunek ten rózni sie przyzwoleniem i oczekiwaniem na radykalne zmiany w naturze czowieka i mozliwos´ciach ludzkiego zycia, oferowanych przez nowoczesne technologie (np. neurologia, neurofarmakologia, przeduzenie zycia, nanotechnologia, sztuczna superinteligencja, zamieszkanie przestrzeni kosmicznej, w zestawieniu z racjonaln a filozofi a i systemem wartos´ci)8.
Podstawowym zaozeniem transhumanizmu jest darwinowskie uznanie, ze obecna ludzkos´c´ nie stanowi kon´ca ewolucji, ale dopiero jej pocz atek. Wyni-ka z tego, iz ruch transhumanistyczny moze byc´ rozumiany dwojako. Po pierwsze, jako badanie konsekwencji, obietnic i potencjalnych zagrozen´ wyni-kaj acych z uzycia nauki, techniki i innych s´rodków twórczych maj acych na celu przezwyciezenie podstawowych ludzkich ograniczen´, a po drugie, jako ruch intelektualno-kulturowy, pozytywnie odnosz acy sie do mozliwos´ci oraz potrzeby fundamentalnej zmiany ludzkiej kondycji, szczególnie przez wyko-rzystanie nowych technologii do wyeliminowania procesu starzenia sie i do
7 Por. R. B a r b r o o k. Przyszos´ci wyobrazone. Od mys´l acej maszyny do globalnej
wioski. T. J. Dzierzgowski. Warszawa 2009 s. 21.
8Dla przykadu czoowy transhumanista, N. Bostrom, definiuje te idee jako luz´no
ujmowa-ny ruch promuj acy interdyscyplinarne podejs´cie do zrozumienia oceny mozliwos´ci usprawnienia ludzkiego organizmu otwieraj acej sie przed czowiekiem na skutek postepu technologicznego. Zwi azany jest on s´cis´le z inzynieri a genetyczn a i technologiami informatycznymi oraz oczeki-wanymi w przyszos´ci nowymi technologiami, takimi jak nanotechnologia molekularna oraz sztuczna inteligencja. Transhumanizm ma na celu aplikacje usprawnien´ prowadz acych do radykalnego przeduzenia trwaos´ci ludzkiego zycia, wytrzebienie chorób i eliminacje nie-potrzebnego cierpienia, wzrost ludzkiej wydajnos´ci intelektualnej, fizycznej oraz emocjonalnej. Do wymiaru indywidualnego dochodz a jeszcze postulaty spoeczne, takie jak: kolonizacja przestrzeni kosmicznej, stworzenie inteligentnych maszyn, tworzenie nowych modeli ekono-micznych, spoecznych i instytucjonalnych, rozwój kultury, sztuki oraz technik psychologicz-nych. Por. N. B o s t r o m. Wartos´ci transhumanistyczne. T. S. Szostak, E. Binswanger-Stefan´ska. W: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,6014 (dostep 1.12.2012); por. E. B e n d y k. Zatruta studnia. Rzecz o wadzy i wolnos´ci. Warszawa 2002 s. 87.
ogromnego udoskonalenia intelektualnych, fizycznych i psychicznych mozli-wos´ci czowieka9.
Z punktu widzenia nauk spoecznych transhumanizmowi najblizej jest do technokracji (idea rz adów specjalistów), czy technokratyzmu (systemu spo-ecznego zbudowanego na idei technokracji), zas´ z perspektywy bioetycznej, co zostao pokazane wyzej, najblizej mu do eugeniki. Jednakze tradycyjna eugenika, wywodz aca sie od F. Galtona, chciaa ulepszac´ czowieka z pokole-nia na pokolenie w oparciu o dziedziczny dobór genetyczny, co oznaczao w wymiarze negatywnym eliminacje osobników mniej wartos´ciowych. Trans-humanizm od takiego rodzaju praktyk sie odzegnuje i woli nawi azywac´ do renesansowego humanizmu, stawiaj ac w centrum zainteresowan´ czowieka, którego chce obdarzyc´ doskonaos´ci a. Mozna za to stwierdzic´, ze znacznie blizej omawianej idei do neoeugeniki, powstaej w USA w latach 40. XX w., polegaj acej na propagowaniu postepu nauki i techniki w udoskonalaniu czo-wieka w celu stworzenia nowego doskonaego spoeczen´stwa skadaj acego sie z wyselekcjonowanych drog a genetycznego doboru elitarnych grup genialnych znakomitos´ci i wybitnych fachowców reprezentuj acych wszystkie dziedziny zycia zbiorowego10.
Mozna odnies´c´ mylne wrazenie, ze pojecie transhumanizmu odnosi sie jedynie do wyodrebnionej jednostki ludzkiej, bez uwzglednienia kontekstu spoecznego, w jakim sie znajduje. Trzeba jednak zauwazyc´, ze transhuma-nizm stanowi podstawe dla tworzenia nowych, technokratycznych ideologii spoecznych, takich jak: nanosocjalizm (czy tez socjalizm transhumanistyczny, bed acy syntez a tradycyjnego socjalizmu i transhumanizmu); transhumanizm demokratyczny, propagowany przez J. Hughesa, bed acy typem filozofii poli-tycznej zawieraj acej w sobie tradycyjn a demokracje, demokracje liberaln a, demokracje bezpos´redni a oraz sam transhumanizm11.
Ws´ród rozmaitych nurtów dzisiejszego transhumanizmu wyróznic´ mozna ekstropianizm, czyli wczesny nurt transhumanizmu, kad acy nacisk na
wdraza-9 Por. B o s t r o m. The Transhumanist FAQ s. 4.
10Por. A. M u c h o w s k a. Eugenika a transhumanizm. Nowe s´rodki i stare cele. W:
R. Stefan´ski, A. Zamojski (red.). Wspóczesny czowiek w spoeczen´stwie informacyjnym. Egzystencja – ideologia – moralnos´c´. Torun´Kielce 2010 s. 361-362. Zdaniem autorki euge-niczny model „nowego spoeczen´stwa” zdradza wyraz´nie rysy spoeczen´stwa opartego na zasadach rasistowskich. Zakadaj ac stwarzanie pewnych grup o wyselekcjonowanych was´ciwos´-ciach, czyli elit tworzonych za pomoc a technik biologicznych, co doprowadzioby do dyskrymi-nacji w postaci powstania spoeczen´stwa skadaj acego sie jedynie z elit i pospólstwa.
11J. H u g h e s. Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the
nie zasad ekstropii12 jako symbolu ci agego postepu oraz zaznaczyc´ znacze-nie imperatywu hedonistycznego uznaj acego koniecznos´c´ uzywania technolo-gii do wyeliminowania cierpienia wszelkich s´wiadomych istot zyj acych. Post-humanizm, to nurt rozwijaj acy w sobie wspomniany renesansowy humanizm tak, aby jego zasady przystaway bardziej do XXI w. Zamierza on „str acic´ czowieka z piedestau wadcy wszelkiego stworzenia i architekta kon´cz acego boskie dzieo”. Warto wyróznic´ w tym konteks´cie nurt prometeistyczny, czyli religijn a synteze kosmoteizmu oraz transhumanizmu. Z kolei nurt zwany syngularytarianizmem stanowi wiare w to, ze technologiczna osobliwos´c´ jest mozliwa do osi agniecia i poz adana dla rozwoju ludzkos´ci. Z nurtem trans-humanistycznym zwi azany jest takze transutopianizm wi az acy radykalny technoutopizm z transhumanizmem13.
Podsumowuj ac, za A. Muchowsk a, idee transhumanistyczne mozna roz-patrywac´ na trzech paszczyznach. Po pierwsze, w sensie neutralnym aksjolo-gicznie, jako badanie konsekwencji, mozliwos´ci oraz potencjalnych zagrozen´ wynikaj acych z postepu nauki i techniki w przezwyciezaniu ludzkich ograni-czen´ i uomnos´ci. Po drugie, jako ruch intelektualno-kulturowy popieraj acy zmiany ludzkiej kondycji (czyli wyeliminowanie procesu starzenia, powiek-szenie mozliwos´ci intelektualnych i fizycznych) poprzez wykorzystanie nowo-czesnej techniki. Oraz po trzecie, jako wspomniane wyzej przeduzenie huma-nizmu, gdyz oba nurty (tradycyjny i progresywny) na pierwszym miejscu stawiaj a czowieka, jako jednostke, któr a mozna udoskonalac´ i starac´ sie, aby byo jej lepiej, uznaj ac, ze nowoczesne s´rodki naukowo-techniczne pozwol a czowiekowi wznies´c´ sie ponad tradycyjnie rozumiane czowieczen´stwo14.
II. HISTORIA IDEI TRANSHUMANISTYCZNEJ – W POSZUKIWANIU HOMO PERFECTUS
Poszukiwanie eliksiru zycia, modos´ci i nies´miertelnos´ci byo przedmiotem d azen´ ludzkos´ci od jej zarania. Prehistoria ludzkiej cywilizacji pokazuje, ze u jej najgebszego fundamentu lezy d azenie do nies´miertelnos´ci, o czym
12Ekstropia [Extropia], to przeciwien´stwo entropii, czyli termodynamicznej funkcji stanu
okres´laj acej kierunek przebiegu procesów spontanicznych, czyli samorzutnych, w odosobnionym ukadzie termodynamicznym. Extropia uznaje, ze ukierunkowany postep w nauce i technologii w konsekwencji zaprowadzi czowieka do nies´miertelnos´ci.
13Por. http://en.wikipedia.org/wiki/Transhumanism (dostep 1.12.2012). 14Por. M u c h o w s k a, Eugenika a transhumanizm s. 362-363.
s´wiadcz a pochówki ludzkich szcz atek. Gdyby nie fakt pochówku, co stwier-dzi w swoim czasie Giambattista Vico, to nie wiadomo byoby czy ma sie do czynienia z czowiekiem czy ze zwierzeciem, a skoro czowieka sie grze-bie, to oznacza, iz nie umiera on cay, a przez to zakada sie, ze bedzie on zy nadal w innym wymiarze czasoprzestrzennym15. A zatem trudno sie dziwic´, iz czowieka fascynowao przez wieki d azenie do uzyskania nies´mier-telnos´ci, aby zyc´ nadal w tym wymiarze, jaki zna. Tak a was´nie interpretacje chowania zmarych da sie wyczytac´ z dzie ideowego twórcy transhumanizmu Nikoaja Fiodorowicza Fiodorowa (1829-1903), o którym szerzej w dalszym toku wywodu.
Najbardziej wyraz´ne przykady takich d azen´ w starozytnos´ci odnajduje sie na kartach najstarszego dziea literackiego na s´wiecie, a mianowicie „Eposu o Gilgameszu”, w którym to d azenie do nies´miertelnos´ci jest gównym moty-wem postepowania tytuowego Gilgamesza po s´mierci jego przyjaciela Enki-du. W atki d azenia do nies´miertelnos´ci w wymiarze doczesnym mozna odczy-tac´ takze z mitu o Prometeuszu, a w kregach kabay zydowskiej choc´by w le-gendzie o Golemie16.
Wspóczesny transhumanizm jest bezpos´rednim dziedzictwem mys´li os´wie-ceniowej gloryfikuj acej zlaicyzowan a, chrzes´cijan´sk a idee postepu, co widac´ dla przykadu w empiryzmie Francisa Bacona, przedstawionym w jego gów-nym dziele Novum Organum. Inny nowozytny mys´liciel, Giovanni Pico della Mirandolla, mówi o „rzez´bieniu wasnego pomnika”, zas´ piewca idei postepu Nicolas de Condorcet postulowa przeduzenie ludzkiego zycia poprzez dziaa-nia medyczne. W atki dotycz ace przeduzania zycia odnalez´c´ mozna takze u Beniamina Franklina. Jak juz zostao uprzednio nadmienione, K. Darwin twierdzi, w swej teorii ewolucji, ze aktualny stan ludzkos´ci nie oznacza jeszcze kon´ca jej rozwoju, lecz dopiero jej pocz atkow a faze17.
Dwudziestowieczne podejs´cie do kwestii transhumanizmu nosi na sobie pietno pogl adów Fryderyka Nietzschego (1844-1900), dla którego obecny czowiek to tylko ogniwo pos´rednie miedzy zwierzeciem a nadczowiekiem (übermenschem). Naukowe d azenie do osi agniecia nies´miertelnos´ci daje sie wyraz´nie wyczytac´ z mys´li jednego z przedstawicieli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego, a zarazem gównego przedstawiciela rosyjskiego kosmizmu, twórcy filozofii supramoralizmu, czyli wspomnianego we wstepie
15Por. R. A l b e r o n i. Wygnac´ Chrystusa. T. A. Z dzarska. Izabelin 2007 s. 46. 16Por. N. B o s t r o m. A History of Transhumanist Thought. W: http://
www.nickbos-trom.com/papers/history.pdf, s. 1-2 (dostep 1.12.2012).
Nikoaja F. Fiodorowa. Swoje pogl ady rozwin a on na podstawie specyficznej interpretacji Apokalipsy wedug s´w. Jana twierdz ac, ze apokaliptyczne pro-roctwo zapowiadaj ace S ad Ostateczny, z podziaem na zbawionych i potepio-nych, odczytywac´ nalezy jednie jako przestroge. Apokalipsa wedug Fiodo-rowa przynosi wizje katastrofy, jaka nast api wtedy, kiedy czowiek nie wypeni swojej dziejowej misji polegaj acej na wskrzeszaniu zmarych.
Jes´li misja ta nie zostanie speniona, to wówczas nie bedzie ludzi zbawio-nych, gdyz z´ródem cierpienia, dla tych, którzy unikn a bezpos´redniej kary, bedzie s´wiadomos´c´ potepienia wielu innych z racji ich bezczynnos´ci. Narze-dziem, za pomoc a którego miao sie dokonywac´ wskrzeszanie umarych, miaa stac´ sie technika. Fiodorowowi chodzio o osi agniecie takiego poziomu rozwoju technicznego, który umozliwiby wskrzeszanie zmarych, poczynaj ac od tych, którzy zmarli cakiem niedawno, poprzez coraz starsze pokolenia, az po wskrzeszenie wszystkich ludzi, którzy kiedykolwiek zyli na Ziemi18.
Wyraz´nie widac´ w tych ideach, oryginalnego rosyjskiego mys´liciela, w atki zarówno gnostyckie, pelagian´skie jak i prometejskie19. D azenie do nies´mier-telnos´ci zauwazalne jest u transhumanistów w zainteresowaniu krionik a, czyli rozmaitymi technikami zamrazania zwok uzywanymi w nadziei, ze dalszy postep techniki medycznej umozliwi nie tylko leczenie dzisiaj nieuleczalnych chorób, ale w konsekwencji takze i nies´miertelnos´c´. Wielu z pionierów trans-humanizmu na wasne zyczenie zostao poddanych krioprezerwacji, czy tez innym technikom zamrazania.
III. TRANSHUMANISTYCZNA WIZJA CZOWIEKA
Zwolennicy omawianej idei wychodz a z zaozenia, ze rozpietos´c´ mys´li, uczuc´ oraz dos´wiadczen´ dostepnych ludziom zyj acym obecnie stanowi
przy-18Por. S. M a z u r e k. Rosyjski renesans religijno-filozoficzny. Próba syntezy. Warszawa
2008 s. 48-51; Por. B e n d y k. Utopia posthumanizmu s. 113-114. Fiodorow, zwany takze „moskiewskim Sokratesem”, aczy skrajny racjonalizm z mistycyzmem nie w atpi ac, ze nauka z czasem rozwi aze wszystkie fizyczne problemy czowieka, przyczyniaj ac sie do likwidacji wszelkich chorób oraz samej s´mierci. Jednakze wówczas, kiedy czowiek zyska juz nies´miertel-nos´c´, to niedopuszczalnym egoizmem byoby zapewnienie zycia wiecznego tylko sobie, gdyz ludzkos´c´ czeka znacznie powazniejsze zadanie, a mianowicie wskrzeszanie zmarych pokolen´, a warunkiem powodzenia tego projektu byoby rozszerzenie granic ludzkos´ci w Kosmos. Idee Fiodorowa wywary ogromny wpyw na twórce sowieckiej kosmonautyki Konstantego Ciokow-skiego oraz na twórce pojecia „inteligencja zbiorowa” Wadimira WiernadCiokow-skiego.
puszczalnie niewielk a cz astke penych mozliwos´ci czowieka. Z tego powodu, twierdz a oni, nie ma sensu utrzymywac´ zaozenia, ze biologiczna natura czowieka musi podlegac´ takim samym ograniczeniom jak w przypadku zwie-rz at. Ograniczone pole istnienia czowieka okres´lone dugos´ci a zycia powoduje, ze nie us´wiadamia on sobie jak wiele mógby dokonac´ gdyby zy znacznie duzej niz wynosi przecietna dugos´c´ zycia. N. Bostrom przywouje przykad Goethego czy Beethovena, którzy przy zaozeniu, iz mogliby dugie lata cieszyc´ sie witalnos´ci a doszliby, byc´ moze, do poziomu znacznie bardziej przekraczaj acego ten, do którego doszli za zycia. Norweski posthumanista przypuszcza, ze istniej a nieodkryte jeszcze ogromne pokady ludzkich mozli-wos´ci20.
Innym kluczowym zakresem dziaania transhumanistów jest poszerzenie tzw. wydajnos´ci intelektualnej, poprzez któr a ukazuj a oni niewystarczaj ac a moc ludzkiego mózgu nie bed acego w stanie przeczytac´ oraz zapamietac´ wszystkich ksi azek ze zbiorów biblioteki Kongresu USA. Co wiecej mózg moze nakadac´ na czowieka pewne ograniczenia, uniemozliwiaj ace intuicyjne poznanie tego, jak zyje postczowiek, co przypominac´ moze skazanie czowie-ka na ogl adanie samych cieni w platon´skiej jaskini, bez mozliwos´ci poznania rzeczywistos´ci21.
W zakresie poprawy funkcjonalnos´ci cielesnej czowieka wyznawcy trans-humanizmu posuwaj a sie znacznie dalej niz pozwalaj a na to mozliwos´ci tra-dycyjnej medycyny, a szczególnie immunologii. Postuluj a oni wspomniany wyzej „przelew umysu do komputera”. Jak twierdzi norweski wyznawca transhumanizmu, ów przelew umysu mógby umozliwiac´ tworzenie „kopii zapasowych siebie” oraz umiejetnos´ci „transmitowania siebie” z predkos´ci a s´wiata, co prowadzioby do mozliwos´ci sterowania „z umysu” swoim „robo-tem penomocnikiem”.
Kolejny punkt rozwazan´ zwolenników ulepszania czowieka stanowi pro-blem niewystarczaj acych ludzkich zmysów czy tez tzw. modalnos´ci senso-rycznych. Ich zdaniem nie ma zadnej fundamentalnej blokady by czowiek móg, oprócz tychze modalnos´ci sensorycznych posiadanych przez zwierzeta (np. orientacja magnetyczna, sonar, czy sensory wyczuwaj ace wibracje), siadac´ takze widzenie w podczerwieni, odbieranie sygnaów radiowych po-przez sztuczn a telepatie istniej ac a dzieki nadbudowie na mózg22.
20Por. B o s t r o m. Wartos´ci transhumanistyczne s. 2-3. 21Por. tamze s. 3.
Do zainteresowan´ transhumanistów nalez a takze nastrój czowieka, jego energia oraz samokontrola. Chc a oni przezwyciezyc´ genetyczne determinanty ludzkiego temperamentu oraz walczyc´, poprzez integracje czowieka z maszy-n a i powstanie postczowieka, z ludzkimi sabos´ciami, naogami i zymi na-wykami. Nie sposób nie dostrzec, ze postczowiek pozbawiony byby elemen-tarnych cech wolnos´ci, a wszystko zostaoby w nim podporz adkowane utyli-tarnemu celowi. Podsumowuj ac wypada zatem stwierdzic´, ze obecny czowiek jest niewystarczaj acym ogniwem na drodze do cielesnej i intelektualnej dos-konaos´ci.
IV. WSPÓCZES´NI NAJBARDZIEJ ZNANI PRZEDSTAWICIELE TRANSHUMANIZMU I GRUPUJ ACE ICH GLOBALNE ORGANIZACJE
TRANSHUMANISTYCZNE23
Powojenny transhumanizm zwi azany jest z postaci a Fereidouna M. Esfan-diary’ego (1930-2000), który zapragn a stac´ sie pierwszym na s´wiecie post-czowiekiem, w zwi azku z czym w latach 70. XX w. zmieni swoje nazwisko na FM-2030, gdyz wierzy, ze dozyje swoich setnych urodzin w 2030 r. Ponadto chcia zerwac´ z tradycyjnymi konwencjami dotycz acymi imion i naz-wisk, które uzna za relikt przeszos´ci plemiennej. Twierdzi, ze dynamika nowoczesnej globalnej cywilizacji przyniesie z sob a cakowite przewartos´cio-wania etyczne bed ace w jego mniemaniu nieodwracalnymi. Przez cae zycie by wegetarianinem twierdz acym, ze nigdy „nie zje niczego, co miao matke”. Wbrew nadziei, wyrazonej w swoim nowym nazwisku, zmar na raka trzustki i zosta na wasne zyczenie poddany krioprezerwacji24.
23Ws´ród innych licz acych sie postaci zwi azanych ze wspóczesnym ruchem
transhumanis-tycznym mozna wyróznic´ miedzy innymi: Beniamina (Bena) Besta – prezesa Cyronics Institute; Davida Brina (ur. 1950) pisarza Sci-fi, Riccardo Campa (ur. 1967), Mike’a Darwina (Fedorowi-cza) (ur. 1955), Kima Erica Drexlera (ur. 1955), George’a Dvorsky’ego (ur. 1970), Gregora M. Fahy’ego, Roberta Freitasa, Patri’ego Friedmana (ur. 1976), Davida Gobela (ur. 1952), Bena Goertzela (ur. 1966), Aubrey’a de Greya (ur. 1963), Curtisa Hendersona (1926-2009), Saula Kenta, Jerry’ego Leafa (1941-1991), Ralpha Merkle (ur. 1952), Rameza Naama, Davida Pearce’a, Charlesa Platta (ur. 1945), Giulio Prisco (ur. 1957), Andersa Sandberga (ur. 1972), Jasona Silve (ur. 1982), Petera Thiela (ur. 1967), Eliezera Yudkowsky’ego (ur. 1979), Natashe Vita-More, Shannona Vyffa (ur. 1975), Roya Walforda (1925-2004) i Briana Wowka.
24Najbardziej znane dzieo FM-2030 to: Are You a Transhuman?: Monitoring and
Stimu-lating Your Personal Rate of Growth in a Rapidly Changing World [Czy jestes´ transhumanist a? Monitorowanie i stymulacja twojego osobistego tempa wzrostu w szybko zmieniaj acym sie s´wiecie], New York 1989.
Kolejnym autorem, który równiez zmieni swoje nazwisko, jest wspomnia-ny wyzej Max More [Wiecej] (ur. 1964), pierwotnie nazywa sie Max T. O’Connor. Z yj acy obecnie More jest filozofem oraz futurologiem udziela-j acym konsultacji dotycz acych podejmowania decyzji w dziedzinie nowych technologii oraz krioprezerwacji25.
Inny znany transhumanista, to Marvin Lee Minsky (ur. 1927), amerykan´ski naukowiec, zajmuj acy sie gównie problemem sztucznej inteligencji (AI), bed acy wspózaozycielem laboratorium AI w Massachusetts Institute of Technology (MIT), który w 1951 roku zbudowa pierwsz a sztuczn a siec´ neuronow a26. By tez konsultantem podczas krecenia filmu „Odyseja kosmiczna 2001”27.
Popularnym dzis´ na Zachodzie transhumanist a jest Ray (Raymond) Kurz-weil (ur. 1948), amerykan´ski naukowiec, pisarz, futurolog oraz pionier w dziedzinie techniki OCR28, ale tez konstruktor elektronicznych instrumen-tów muzycznych. W 1982 r. zaozy firme Kurzweil Music Systems. Jest auto-rem ksi azek na temat zdrowia, sztucznej inteligencji, technologicznej osobli-wos´ci i transhumanizmu. Organizuje coroczne konferencje Singularity Summit, maj ace na celu propagowanie mozliwos´ci nowych technologii. W 2009 r. wraz z NASA oraz Google stworzy wydzia futurologii na Singularity
Uni-versity w Dolinie Krzemowej, który cechuje interdyscyplinarnos´c´ ksztacenia
oraz ma na celu przygotowanie ludzkos´ci na pojawienie sie osobliwos´ci tech-nologicznej. To was´nie Kurzweil zapowiada29, mniej wiecej na poowe XXI
25Jego doktorat dotyczy kluczowych kwestii nurtuj acych transhumanistów, czyli natury
s´mierci oraz kwestii, dlaczego jednostki wci az trwaj a mimo istotnych zmian w ci agu upywa-j acego czasu. More jest twórc a Extropy Institute i autorem wielu artykuów dotycz acych trans-humanizmu i extropii, a jego gówny manifest, to Zasady extropii, które s a na biez aco aktuali-zowane: Principles of Extropy (Version 3.11): An evolving framework of values and standards for continuously improving the human condition, Extropy Institute w: http://www.extro-py.org/principles.htm (dostep 1.12.2012).
26 Siec´ neuronowa to ogólna nazwa struktur matematycznych i ich programowych lub
sprzetowych modeli, realizuj acych obliczenia lub przetwarzanie sygnaów poprzez rzedy ele-mentów zwanych sztucznymi neuronami. Transhumanis´ci uwazaj a, ze korzystanie z sieci neuro-nowych powoduje, ze nie byoby potrzebne programowanie superinteligencji, gdyz uczyaby sie ona sama z dos´wiadczenia dokadnie jak robi to dziecko.
27Film „2001: Odyseja kosmiczna” z 1968 r. w rezyserii S. Cubricka, wedug scenariusza
futurologa Arthura C. Clarka (1917-2008), pokazuje jak bliska jest granica miedzy fantastyk a a rzeczywist a realizacj a pomysów artystycznych (np. stacje kosmiczne).
28 OCR (od ang. Optical Character Recognition), czyli technika syntezy mowy i pisma
oraz ich rozpoznawania.
29 Swe pogl ady zawar on w trylogii: The Age of Intelligent Machines (1990), The Age
wieku, mozliwos´c´ zmiany przez czowieka swojego nos´nika informacji z móz-gu biologicznego na sztuczny. Jego zdaniem, bedzie to kres gatunku homo
sapiens, gdyz rozpocznie sie era sztucznej inteligencji, prowadz aca bezpos´red-nio do ery duchowych maszyn, których mozliwos´ci obecnie zyj acy czowiek nie jest sobie w stanie wyobrazic´30.
Inny amerykan´ski naukowiec Robert C. W. Ettinger (1918-2011), to fizyk, autor wydanej w 1962 r. ksi azki Perspektywa nies´miertelnos´ci31, uwazany za „ojca krioniki”. Miano pioniera transhumanizmu zyska po wydaniu w 1972 r. publikacji Czowiek zorientowany na nadludzkos´c´32. Ettinger zao-zy Cryonics Institute [Instytut Krioniki] oraz zwi azane z nim Immortalist
Society [Stowarzyszenie Nies´miertelnych], do 2003 bed ac ich prezesem. Po s´mierci zosta na wasne zyczenie poddany krioprezerwacji, podobnie jak jego pierwsza i druga zona oraz matka.
Cytowany uprzednio Nick (Niklas) Bostrom [Boström] (ur. 1973), to szwedzki filozof, kierownik Future of Humanity Institute w Oxfordzie znany z publikacji dotycz acych zasady antropicznej33, który zajmuje sie równiez popularyzacj a tematów zwi azanych z transhumanizmem, takich jak klonowa-nie, sztuczna inteligencja, krionika i nanotechnologia. W 1998 r. wspózaozy
World Transhumanist Association (WTA), które nastepnie zmienio nazwe na Humanity+. Bostrom jest zwolennikiem samoulepszania i udoskonalania ludzi
poprzez etyczne zastosowanie nauki i krytykuje etyków sprzeciwiaj acych sie modyfikacjom ludzkiego organizmu. Jednym z tematów, podejmowanych przez Bostroma, s a zagrozenia dla przetrwania ludzkos´ci34.
30 Por. B. W i e c z o r e k. Transhumanizm utopia cyborgizacji czowieka. „Fronda”
40:2006 s. 27; por. B e n d y k. Utopia posthumanizmu s. 113.
31The Prospect of Immortality (wyd. 1964). 32Man Into Superman (wyd. 1972).
33 Por. M. H e l l e r. Kosmiczna przygoda Czowieka M adrego. Kraków 1994 s. 239.
Zasada antropiczna, to koncepcja kosmologiczna, zgodnie, z któr a fundamentalne stae fizycz-ne, takie jak dla przykadu staa Plancka, predkos´c´ s´wiata, staa grawitacji, maj a dokadnie takie wartos´ci, aby umozliwic´ powstanie zycia, a w szczególnos´ci doprowadzic´ do pojawienia sie istoty mys´l acej na Ziemi. Jest ona prób a odpowiedzi na pytanie, dlaczego prawa fizyki s a takie, jakie s a. Sugeruje ona odpowiedz´, ze gdyby prawa fizyki byy inne, nikt nie mógby ich poznac´, poniewaz pojawienie sie inteligentnego obserwatora nie byoby mozliwe.
34 Bostrom argumentuje, ze z utylitarnego punktu widzenia zagada ludzkos´ci oznaczac´
bedzie utrate wszystkich przyszych ludzkich istnien´ i w zwi azku z tym nawet niewielkie ryzyko takiej zagady ma kosmiczne znaczenie etyczne. Norweski posthumanista jest równiez autorem wspóczesnej wersji hipotezy symulacji, która mówi, ze rzeczywistos´c´, któr a postrzega-my, jest jedynie symulacj a, której nie jestes´my s´wiadomi. Zasugerowa, ze jes´li mozliwe jest stworzenie wiernej symulacji caej cywilizacji, albo nawet caego Wszechs´wiata, za pomoc a
Hans Moravec (ur. 1948), to kanadyjski futurolog pochodzenia austriackie-go. Profesor, prowadz acy badania w Instytucie Robotyki na Uniwersytecie
Carnegie Mellon w Pittsburghu, zajmuje sie teori a rozwoju technologii oraz futurologi a, w ramach której przewiduje, ze okoo roku 2040, dzieki stale wzrastaj acej mocy obliczeniowej komputerów, roboty bed a w stanie odczuwac´ i wyrazac´ emocje, co przyspieszy znacznie dalsz a ewolucje mys´l acych ma-szyn. Z jego osob a jest zwi azane odkrycie tzw. paradoksu Moraveca mówi a-cego, ze wbrew tradycyjnym przes´wiadczeniom „wysokopoziomowe” rozumo-wanie wymaga niewielkiej mocy obliczeniowej, natomiast „niskopoziomowa” percepcja i zdolnos´ci motoryczne wymagaj a paradoksalnie olbrzymiej mocy obliczeniowej. Wedug tegoz transhumanisty superkomputery ok. 2030-2040 r. maj a osi agn ac´ wydajnos´c´ mózgu czowieka.
James J. Hughes, to z kolei socjolog oraz bioetyk, wykadowca polityki zdrowotnej w Trinity College w Hartford w amerykan´skim stanie Connecticut. Otrzyma doktorat z socjologii na University of Chicago, gdzie pracowa jako asystent dyrektora ds. badan´ w MacLean Center for Clinical Medical Ethics. Przed studiami, w 1984 r., by mnichem buddyjskim pracuj ac jako wolonta-riusz organizacji Sarvodaya w Sri Lance. W latach 2004-2006 by dyrektorem wykonawczym WTA (dzis´ Humanity+), a obecnie jest dyrektorem w Institute
for Ethics and Emerging Technologies, który zaozy wraz z N. Bostromem.
Wspomniana na wstepie ksi azka Hughesa Citizen Cyborg, to najbardziej jego znane dzieo, w którym odrzuca on zarówno ekstremalny biokonserwatyzm jak i libertarian´ski transhumanizm, bed ac zwolennikiem trzeciego rozwi azania, jakim jest „demokratyczny transhumanizm”, czyli radykalna forma techno-progresywizmu, stoj aca na stanowisku, ze najlepsza mozliwa posthumanistycz-na przyszos´c´ jest osi agalna tylko przy zapewnieniu, ze technologie, maj ace ulepszyc´ czowieka, s a bezpieczne, dostepne dla kazdego i szanuj a prawo jednostki do kontroli nad swoim ciaem (tzw. wolnos´c´ morfologiczna). Wol-nos´c´ morfologiczna ma zredukowac´ tzw. ucisk cielesny (body-bassed
oppre-sions), to znaczy umozliwic´ kazdemu stanie sie tym, kim on zechce
(zakada-j ac zmiane pci, cech rasowych czy fizyczne rozmiary). Ludzie jego zda-niem bed a szczes´liwi, jes´li przejm a racjonaln a kontrole nad spoecznymi i naturalnymi siami, które decyduj a o ich zyciu. Hughes zakada przede wszystkim, ze powstaj ace technologie i radykalna demokracja pomog a obywa-telom przezwyciezyc´ niektóre z takich „z´ródowych przyczyn” nierównos´ci
wystarczaj aco poteznego komputera, a symulowani ludzie mog a dos´wiadczac´ s´wiadomos´ci, to duza liczba takich symulacji stworzonych przez zaawansowane cywilizacje sprawia, ze jest bardzo prawdopodobne, ze my zyjemy w jednej z nich (jest to tzw. simulation argument).
wadzy. Ponadto twierdzi, iz postepuj acy rozwój technologii wykorzystywanej do doskonalenia ciaa ludzkiego doprowadzi do zmiany tradycyjnego pojecia osobowos´ci. Demokratyczny transhumanizm Hughesa opiera sie na jedenastu punktach mówi acych miedzy innymi o potrzebie zapewnienia morfologicznej wolnos´ci i autonomii cielesnej, obronie wolnos´ci badan´ naukowych oraz przymierzu z wszelkimi kulturowymi i biologicznymi mniejszos´ciami (np. wsparciu wielkich map, delfinów i wielorybów) oraz umocnieniu demokra-tycznego rz adu s´wiatowego35.
Z kolei najbardziej znanym rosyjskim transhumanist a jest Dania A. Mied-wiediew (ur. 1980 r.), bed acy futurologiem specjalizuj acym sie w nauce i przyszos´ci Rosji, bed acy takze politykiem i czonkiem rady koordynacyjnej Rosyjskiego Ruchu Transhumanistycznego (C@FF46F8@,
HD">F(J<">4FH4R,-F8@, *&40,>4,). Miedwiediew jest tez jednym z zaozycieli i dyrektorem
generalnym KrioRus, pierwszej firmy krionicznej funkcjonuj acej poza USA. Inn a znan a przedstawicielk a rosyjskiego transhumanizmu, blisk a wspópracow-nic a Miedwiediewa, jest Valerija Pride (ur. 1960, was´c. nazwisko Walerija W. Udaowa)36.
Podsumowuj ac, skrótow a z koniecznos´ci, prezentacje luminarzy wspóczes-nego transhumanizmu wypada zauwazyc´ zwi azek nauki i techniki z ruchem kontrkulturowym lat 60. XX w. i ich zwi azki ze wspomnian a na pocz atku niniejszych rozwazan´ nowoczesn a gnoz a techniczn a. Na pocz atku lat 70. nieformalna grupa dysydencka informatyków i radykalnych programistów, którzy wypadli uprzednio z uczelnianego gównego nurtu, zdaa sobie sprawe z mozliwos´ci uzycia komputerów, stosowanych do tej pory jedynie w wojsku i biznesie, do stworzenia alternatywy dla oficjalnego przekazu medialnego stanowi acego podpore dla tradycyjnego, konserwatywnego spoeczen´stwa mieszczan´skiego37. Z kolei rozwój rosyjskich ruchów transhumanistycznych, czerpi acych z dziedzictwa rosyjskiego kosmizmu, wynika czes´ciowo z resen-tymentu dziaan´ imitacyjnych w stosunku do Ameryki stanowi acych dzie-dzictwo zimnowojennej rywalizacji.
35Por. W i e c z o r e k, Transhumanizm s. 22-23.
36 Por. W. E m i l i a n i e n k o. Nadchodz a postludzie [A@FHR,:@&,84 4*JH]. W:
http://www.profile.ru/items_23833 (dostep 1.12.2012).
V. FILOZOFICZNO-SPOECZNA KRYTYKA UTOPII TRANSHUMANISTYCZNEJ
Filozoficzno-spoeczna krytyka idei posthumanistycznych w niniejszym opracowaniu bedzie przebiegac´ w czterech etapach. Na wstepie zostanie prze-prowadzona krytyka fizycznej mozliwos´ci powstania sztucznej inteligencji w ogóle, kolejnym etapem bed a próby interpretacji technicznych staran´ stwo-rzenia sztucznej inteligencji w oparciu o ideologie zimnowojenn a, które nastepnie poprowadz a czytelnika w strone pogl adów F. Fukujamy. Zwien´cze-niem wywodu bed a interpretacje zaliczaj ace transhumanizm do rodzaju wspó-czesnej gnozy, a konkretnie „utopijnej techgnozy”.
Wiara transhumanistów w stworzenie perfekcyjnego, nies´miertelnego, wolnego od ograniczen´ ludzkiego organizmu, cyborga czy humanoida jest uwarunkowana wiar a w stworzenie sztucznej inteligencji38. Zdaniem zwolen-ników posthumanizmu jej narodziny bed a stanowic´ cios dla s´wiatopogl adów przyznaj acych centraln a pozycje czowiekowi. Wi aze sie z tym niebezpieczen´-stwo, iz bedzie to ostatni ludzki wynalazek, gdyz stworzone uprzednio sztucz-ne inteligencje bed a mogy same prowadzic´ dalszy naukowy postep, i to znacznie wydajniej niz mogliby czynic´ to ludzie. Tym samym rodzaj ludzki przestanie byc´ najm adrzejsz a zyj ac a form a we wszechs´wiecie39.
We wspóczesnej informatyce istnieje wiele technik okres´lanych mianem sztucznej inteligencji, dla przykadu mog a to byc´ techniki odczytywania mo-wy czy pisma, jednakze z punktu widzenia niniejszego studium wazniejsze jest rozumienie sztucznej inteligencji jako „s´wiadomos´ci maszyny” zblizonej, a nawet tozsamej ze s´wiadomos´ci a ludzk a. Dla Francisa Fukujamy (ur. 1952) s´wiadomos´c´, to subiektywne stany umysu. Nie chodzi mu tylko o mys´li czy obrazy ukazuj ace sie podczas rozwazan´, ale o uczucia i emocje doznawane w zyciu codziennym. Uwaza on, ze sztuczna inteligencja, rozumiana jako wynik „Testu Turinga”40, nigdy nie bedzie oznaczac´, ze maszyna jest w sta-nie wykrzesac´ z siebie odczucia odnosz ace sie do realizowanych przez ni a
38Termin „sztuczna inteligencja (AI Artificial Intelligence)” ma dwa podstawowe
znacze-nia. W pierwszym znaczeniu jest to hipotetyczna inteligencja realizowana w procesie inzynie-ryjnym, zas´ w drugim jest to nazwa technologii i dziedzina badan´ naukowych informatyki na styku z neurologi a, psychologi a i kognitywistyk a, a nawet z wspóczesn a filozofi a. W niniej-szym teks´cie zasadnicz a wage przykada sie do pierwszego znaczenia.
39Por. B o s t r o m. The Transhumanist FAQ s. 12-14.
40Test Turinga (od Alana M. Turinga [1912-1954] angielskiego kryptologa i matematyka),
to sposób okres´lania zdolnos´ci maszyny do posugiwania sie jezykiem naturalnym i pos´rednio maj acym dowodzic´ opanowania przez ni a umiejetnos´ci mys´lenia w sposób podobny do ludzkiego.
dziaan´, jednakze czoowi transhumanis´ci, tacy jak R. Kurzweil czy H. Mora-vec, obstaj a kurczowo przy swoim stanowisku, ze maszyny, kiedy tylko osi agn a okres´lony stopien´ zozonos´ci, zdobed a równiez takie cechy ludzkie, jak s´wiadomos´c´41.
Wielu innych mys´licieli uznaje jednak, ze stworzenie tak rozumianej sztucznej inteligencji oraz osobliwos´ci technologicznej nie nast api nigdy. Podaj a oni rózne argumenty natury filozoficznej. Najbardziej znanym kryty-kiem powstania sztucznej inteligencji jest amerykan´ski zwolennik fenomeno-logii, w wydaniu M. Heideggera, Hubert Dreyfus (ur. 1929) twierdz acy, ze ludzki proces mys´lenia nie moze zostac´ odtworzony w od aczonym od ciaa aparacie mys´l acym. Co prawda od lat 80. XX w. poszukuje sie sztucznej inteligencji w oparciu o tzw. sieci neuronowe maj ace byc´ odwzorowaniem przyblizonego ukadu neuronów w ludzkim mózgu, jednakze Dreyfus pozosta-je sceptyczny takze co do takich rozwi azan´, w atpi ac w to, ze w ogóle da sie zbudowac´ maszyne o inteligencji ludzkiej, a co wiecej posiadaj ac a ludzk a s´wiadomos´c´42.
Lewicuj acy brytyjski krytyk spoeczen´stwa informacyjnego, Richard Bar-brook, ujmuje spór o sztuczn a inteligencje w konteks´cie walki politycznej w czasie zimnej wojny. Pokazuje on, ze w czasie II wojny s´wiatowej razem ze sob a wspópracowali dwaj gówni twórcy cybernetyki43, Norbert Wiener (1894-1964) oraz John von Neumann (1903-1957), maj ac we wspólnym celu pokonanie nazizmu. Wraz z nastaniem zimnej wojny drogi tych dwóch uczo-nych sie rozeszy. Wiener przeszed na strone lewicy twierdz ac, ze sztuczna inteligencja oznacza najwyzsze stadium technologicznej dominacji nad czo-wiekiem, a J. von Neumann kontynuowa prace naukow a na rzecz armii ame-rykan´skiej. Miaa ona na celu doskonalenie komputerów w celu uzyskania sztucznej inteligencji maj acej w konsekwencji stworzyc´ samoregeneruj acego sie sztucznego zonierza zdolnego przetrwac´ atak atomowy44. Z czasem od-prezenia w stosunkach miedzynarodowych oraz upowszechnienia sie, a co za
41Por. F. F u k u j a m a. Koniec czowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej.
T. B. Pietrzyk. Kraków 2008 s. 219-221; por. A. N a s t e r n a k. Biotechnologia jako problem spoeczen´stwa informacyjnego, na przykadzie koncepcji „kon´ca czowieka” Francisa Fukujamy. W: R. Stefan´ski, A. Zamojski (red.). Wspóczesny czowiek w spoeczen´stwie infor-macyjnym: egzystencja – ideologia – moralnos´c´. Torun´Kielce 2010 s. 350-356.
42Por. V. D u s e k. Wprowadzenie do filozofii techniki. T. Z. Kasprzyk. Kraków 2011
s. 88-92.
43Cybernetyka (od gr.NXEHUQKWK9 „sternik”) ogólna teoria sterowania, autorstwa
Norber-ta Wienera, zwi azana z przetwarzaniem i przekazywaniem informacji.
tym idzie takze „ucywilnienia” sie komputerów, stay sie one narzedziem w rekach biurokratów, managerów i innych „biaych konierzyków”, a tym samym powszechne marzenia o sztucznej inteligencji nalezao odozyc´ na bok, gdyz stay sie one domen a jedynie utopijnych transhumanistów. Dla przykadu Theodor Nelson (ur. 1937) zauwazy, ze sztuczna inteligencja nie-ustannie sie od czowieka oddala, gdyz im lepiej rozumie sie technologie, tym „gupsze” s a budowane przez czowieka urz adzenia45. Przyznac´ trzeba, ze kluczow a kwesti a dla wyonienia sie idei transhumanizmu oraz posthuma-nizmu jest powstanie oraz popularnos´c´ wspomnianej wyzej cybernetyki. N. Wiener pracuj ac nad kwestiami ulepszania broni stwierdzi, ze sterowanie systemami zozonymi z dziaania ludzi i zwierz at mozna sprowadzic´ do zbio-ru uniwersalnych regu. Dla Wienera czowiek nie rózni sie od maszyny, gdyz dla przykadu pilot w samolocie nie stanowi odrebnego od samolotu podmiotu, lecz zlewa sie z samolotem w jednos´c´. Taka integracja jest mozli-wa, bo wszystkie rodzaje bytu wedug twórcy cybernetyki integruje zasa-da matematycznos´ci s´wiata, zgodnie z któr a wszystkie dziaania, w acznie z mys´leniem i aktami woli, s a efektem rachunku, którego reguy nie mozna wyabstrahowac´ i oderwac´ od konkretnego ucieles´nienia46.
Bior ac caos´ciow a ocene idei transhumanistycznych, trzeba przyznac´, ze najbardziej ostrym krytykiem ich jest wspomniany juz F. Fukujama, który w swoim artykule, opublikowanym w 2004 r. w „Foreign Policy”, okres´li transhumanizm jako „najbardziej niebezpieczn a idee na s´wiecie”47. W swojej kluczowej ksi azce dotycz acej biotechnologii zatytuowanej Koniec czowieka amerykan´ski politolog, pochodzenia japon´skiego, wychodz ac od wizji A. Hux-leya z Nowego Wspaniaego S´wiata, twierdzi, ze podstaw a czowieczen´stwa jest posiadanie przez wszystkich ludzi jednej wspólnej natury. Fukujama twierdzi, ze: „najwieksza groz´ba wspóczesnej biotechnologii wynika z faktu, iz moze ona zmienic´ nature ludzk a i w zwi azku z tym przenies´c´ nas w
post-czowieczy etap historii. […] [Wbrew krytykom stwierdzic´ trzeba, ze] istnieje
cos´ takiego jak natura ludzka i jest to pojecie znacz ace, tej naturze zreszt a zawdzieczamy, jako gatunek, ci agos´c´ naszego istnienia. Wspólnie z religi a definiuje ona nasze podstawowe wartos´ci. Natura ludzka ksztatuje i ogranicza wszelkie rodzaje ustrojów politycznych, tak wiec technika zdolna nas zmienic´
45Por. tamze s. 74-75.
46Por. B e n d y k. Utopia posthumanizmu s. 108.
47 Por. F. F u k u y a m a. Transhumanism. W: http://www.
moze miec´ zowrogie konsekwencje zarówno dla demokracji liberalnej, jak i dla samej istoty polityki”48.
Nie brakuje takze bardziej metafizycznych interpretacji transhumanizmu rozumianego jako wspóczesna gnoza, czy tez „techgnoza”, wywodz aca sie z refleksji Erika Davisa (ur. 1967)49. Pojecie to oznacza, ze technocentrycz-na wizja s´wiata, zakadaj aca przejs´cie od ludzkiego ciaa do bytowania w rze-czywistos´ci wirtualnej, jest now a utopi a bed ac a pokosiem starozytnej gnozy opartej na przeciwstawieniu s´wiata materialnego i duchowego. Gnostycka idea ciaa s´wietlistego odpowiada posthumanistycznej fikcji symulacji ciaa ludz-kiego w cyberprzestrzeni, co znajduje potwierdzenie w tym, ze najbardziej znani protagonis´ci ruchu „H+”, tacy jak H. Moravec i M. Minsky, s a w isto-cie gnostykami d az acymi do pokonania s´wiata materii i cielesnos´ci pozosta-wiaj ac tylko czyst a sfere umysu. Z kolei wspomniany simulation argument N. Bostroma, to czysto gnostyckie przekonanie, ze s´wiat, w którym obecnie zyje czowiek, nie jest s´wiatem realnym, z czego pynie wniosek, ze s´wiat, w którym zyje dzisiejszy czowiek, jest jedynie symulacj a wymodelowan a przez jak as´ postludzk a cywilizacje, czy nawet samych ludzi50.
Z filozoficznego punktu widzenia bezsprzecznie mozna okres´lic´ transhuma-nizm mianem utopii w rozumieniu Ernsta Blocha, pamietaj ac, ze w s´wietle arystotelesowsko-tomistycznej filozofii realistycznej wszelka utopijnos´c´ zaka-da budowe cywilizacji charakteryzuj acej sie aprioryzmem, czyli modelowa-niem zycia spoecznego w oderwaniu od realnej rzeczywistos´ci, mechani-cyzmem zakadaj acym, iz zycie obywateli jest s´cis´le zaplanowan a, zamknie-tos´ci a, czyli izolacj a wzgledem innych, co powoduje w rezultacie, ze taka cywilizacja jest apersonalistyczna, czyli redukuj aca czowieka do roli narze-dzia czy anonimowej jednostki pos´ród wielu innych. W konsekwencji przyz-nac´ nalezy, ze utopizm, posiadaj acy swoje korzenie w idealizmie, powoduje totalitarne konsekwencje cywilizacyjne, czego przejawem jest monizm kultu-rowy i co za tym idzie degradacja bytu osobowego51.
48F u k u j a m a. Koniec czowieka s. 20.
49Zawarta w dziele: TechGnoza. Mit, magia + mistycyzm w wieku informacji. T. J.
Kie-rul. Poznan´ 2002.
50Por. W i e c z o r e k, Transhumanizm s. 25.
51 Por. . S t e f a n i a k. Utopizm: z´róda mys´lowe i konsekwencje cywilizacyjne.
Lublin 2011 s. 10-11. W s´wietle wspóczesnego propagatora pojecia „utopia” E. Blocha za utopie uwaza sie rezultat marzenia o tym, ze lepszy s´wiat jest mozliwy. Jednakze nie chodzi w tym miejscu o puste fantazjowanie, lecz o wykorzystanie antycypacji rzeczywistos´ci, która powszechnie nie jest us´wiadomiona.
VI. MORALNA OCENA TRANSHUMANIZMU W S´WIETLE NORMY ANTROPOLOGICZNEJ
Zarówno tradycyjna galtonowska eugenika, neoeugenika oraz transhuma-nizm w swych zaozeniach i celach s a bardzo podobne, rózni a sie jedynie drog a do ich osi agniecia. Twórcom tych idei zalezy na udoskonalaniu zarów-no jedzarów-nostki ludzkiej jak i caej ludzkos´ci poprzez zwiekszenie osobistych zdolnos´ci psychicznych oraz fizycznych, a takze na poprawie kontroli nad wasnym zyciem. Z czysto humanistycznego punktu widzenia, w kazdym z tych d azen´ cel wydaje sie byc´ szczytnym, jednakze w perspektywie etyki katolickiej nalezy koniecznie zauwazyc´, ze wszystkie te idee traktuj a obecnie egzystuj acego czowieka jedynie jako s´rodek do osi agniecia pewnego celu, jakim jest nowy w domys´le lepszy humanoid52.
Posthumanizm i jego najradykalniejszy nurt, czyli transhumanizm, to swoista mozaika rozmaitych idei oraz pogl adów, nie zawsze ze sob a spój-nych, które aczy chec´ stworzenia perfekcyjnego czowieka w oparciu o jego s´cis a symbioze z osi agnieciami techniki oraz biotechnologii. W zwi azku z niedookres´lonos´ci a ruchu „H+” nie istnieje, jak na razie, zadna oficjalna wypowiedz´ Magisterium Kos´cioa dotycz aca transhumanizmu jako caos´ci. Istnieje natomiast wiele wypowiedzi dotycz acych biotechnologii, stanowi acej znacz acy fragment omawianych idei. W s´wietle podstawowych zasad etyki chrzes´cijan´skiej na czoo wysuwa sie zasada prymatu etyki przed technik a. Kos´ció, wbrew laickim stereotypom, nie sprzeciwia sie nigdy postepowi technicznemu, co wiecej sam poozy niepodwazalne zasugi w rozwoju mate-matyki, stanowi acej podstawe nowoczesnej techniki obliczeniowej53. Dos´-wiadczenie dwudziestowiecznych totalitaryzmów, zarówno na gruncie chrzes´-cijan´skim jak i humanistycznym, zrodzio przekonanie, ze pytanie o istote techniki jest jednoczesnym pytaniem o istote czowieka, gdyz zachodzi s´cisy zwi azek miedzy technik a a antropologi a filozoficzn a, gdyz nie mozna zro-zumiec´ roli techniki w zyciu czowieka bez uwzglednienia faktu, ze to czo-wiek jest jej cakowitym twórc a, wobec czego nie istnieje dalszy rozwój techniki bez twórczego dziaania czowieka. To was´nie czowiek jest tym punktem, w którym przewaga umysu nad materi a musi objawic´ sie zarówno w wymiarze poznania jak i dziaania. Z jednej strony nauka i technologia
52Por. M u c h o w s k a, Eugenika a transhumanizm s. 364.
53 Por. T. E. W o o d s Jr. Jak Kos´ció katolicki zbudowa Zachodni a Cywilizacje. T.
G. Kucharczyk. Kraków 2006 s. 84-124; por. T. H a l í k. Wzywany czy niewzywany Bóg tutaj sie zjawi. T. A. Babuchowski, Kraków 2006, s. 57.
cakowicie tkwi a w sferze bytu czowieka, czyni ac go peniejszym i s a ko-niecznymi czynnikami w jego stopniowej „humanizacji”. Z drugiej jednak strony, czego najlepszym przykadem s a omawiane w tym teks´cie idee, istnie-j a uzasadnione obawy, ze nauka i technologia mog a doprowadzic´ do „dehu-manizacji” czowieka podporz adkowanego deterministycznym poczynaniom porz adku technicznego, w którym czowiek tworzy cos´, nad czym nie jest w stanie duzej panowac´, gdyz zamiast wadac´ porz adkiem technicznym, dosta sie pod jego wadze54.
Transhumanizm jawi sie zatem jako skrajna forma determinizmu technicz-nego ostro sprzeciwiaj aca sie zarówno chrzes´cijan´skiej wizji godnos´ci osoby ludzkiej, jak i tradycyjnej etyce zakadaj acej fakt, iz osoba ludzka jest ze swej natury istot a woln a i rozumn a. Pena, integralna wizja humanizmu chrzes´cijan´skiego zakada rozwój caego czowieka, a nie tylko wyjetej spo-s´ród innych sfer zycia nieokres´lonej do kon´ca „kondycji ludzkiej” z pominie-ciem otwarcia czowieka na Absolut nadaj acy zyciu ludzkiemu prawdziwy sens. Z tej perspektywy mozna stwierdzic´, ze idea transhumanistyczna jawi sie jako skrajnie materialistyczna i ateistyczna namiastka zbawienia polegaj a-ca na samozbawieniu czowieka poprzez technike. Transhumanizm, mimo iz jest pr adem stosunkowo nowym, to w istocie opiera sie na takich pogl adach filozoficznych, jak monizm teoriopoznawczy, pragmatyzm, immanentyzm nauki i techniki oraz utylitaryzm. W konsekwencji zostaje zagubiony trans-cendentny wymiar czowieka, czego nie zmienia nawet gnostycka atmosfera wytwarzana wokó tych idei. Nowos´c´, zmiana i postep, to podstawowe kryte-ria transhumanistów. Rewolucyjne osi agniecia biotechnologiczne i nanotech-nologiczne, w mniemaniu wyznawców tej idei, id a w kierunku zmiany funkcji organizmu czowieka, a wiec zmiany caej natury ludzkiej, na co wskaza F. Fukujama. Wszystkie wymienione wyzej bedy i zagrozenia pochodz a jednak od samego czowieka, który absolutyzuje nauke i zwi azan a z ni a s´cis´le technike, co poci aga za sob a dalekosiezne zmiany maj ace charakter sekularys-tyczny, a w konsekwencji takze ateistyczny. W takim „nowym wspaniaym s´wiecie” czowiek zostaje zamkniety w swojej perspektywie bez Boga, co doprowadza do powstania nowych zastepczych „religii bez Boga”, z których jedn a z istotniejszych staje sie omawiany transhumanizm55.
54Por. A. G. van M e l s e n. Nauka i technologia a kultura. T. S. Zalewski. Warszawa
1969 s. 10.
55Por. T. C z e r n i k. Proces technicyzacji kultury i jej spoeczne implikacje.
Jak naucza w swej programowej encyklice Jan Pawe II: „Istnieje bowiem bardzo realne i wyczuwalne juz niebezpieczen´stwo, ze wraz z olbrzymim postepem w opanowaniu przez czowieka s´wiata rzeczy, czowiek gubi istotne w atki swego ws´ród nich panowania, na rózne sposoby podporz adkowuje im swoje czowieczen´stwo, sam staje sie przedmiotem wielorakiej – czasem bezpos´rednio nieuchwytnej – manipulacji poprzez ca a organizacje zycia zbiorowego, poprzez system produkcji, poprzez nacisk s´rodków przekazu spoecznego. […] Nie chodzi tu tylko o abstrakcyjn a odpowiedz´ na pytanie, kim jest czowiek, ale o cay dynamizm zycia i cywilizacji, o sens róznych poczynan´ zycia codziennego, a równoczes´nie zaozen´ wielu programów cywi-lizacyjnych, politycznych, ekonomicznych, spoecznych, ustrojowych i wielu innych”56.
Najbardziej radykaln a wersje idei posthumanistycznej mozna równiez oce-niac´ jako odlege dziedzictwo os´wieceniowego i pozytywistycznego scjen-tyzmu. Ojciec S´wiety Jan Pawe II wskazuje, ze niezaprzeczalne osi agniecia nauki oraz wspóczesnej techniki przyczyniy sie do rozpowszechnienia men-talnos´ci scjentystycznej, a jej oddziaywanie wydaje sie niczym nieograniczo-ne, gdyz widac´ jak przeniknea ona do róznych kultur, wywouj ac w nich radykalne przemiany zaliczaj ace wszystko, co dotyczy pytania o sens zycia, do sfery irracjonalnej lub do domeny wyobraz´ni. Prowadzi to w konsekwencji do zubozenia ludzkiej refleksji poprzez usuniecie z jej zasiegu fundamental-nych pytan´, które czowiek mys´l acy od pocz atku swego zycia na ziemi nie-ustannie sobie zadawa. Uporawszy sie w ten sposób z krytyk a opart a na wartos´ciowaniu etycznym mentalnos´c´ scjentystyczna zdoaa wpoic´ wielu ludziom pogl ad, iz wszystko to, co technicznie wykonalne, staje sie tym samym takze dopuszczalne moralnie57. Najwieksze pole starcia miedzy per-spektyw a personalistyczn a a scjentystyczn a ujawnia sie na polu bioetyki, dlatego tez Kos´ció pyta w tym konteks´cie o granice i godziwos´c´ stosowa-nych s´rodków techniczstosowa-nych w przypadku ich ingerencji w ludzki organizm, a zatem musi ze strony Kos´cioa pas´c´ zastrzezenie, ze postep techniczny, a szczególnie biotechnologiczny nie moze sprzeciwiac´ sie godnos´ci czowieka, a przez to ma prawdziwie mu suzyc´. Nie sposób nie zauwazyc´, ze wspó-czesnemu postepowi technicznemu towarzyszy mentalnos´c´ techniczna, która charakteryzuje sie z jednej strony przecenianiem mozliwos´ci technicznych, z drugiej zas´ niedocenianiem etyczno-moralnych aspektów wykorzystania
56J a n P a w e II. Encyklika Redemptor hominis. Watykan 1979 nr 16. 57Por. J a n P a w e II. Encyklika Fides et ratio. Watykan 1998 nr 88.
tychze mozliwos´ci. Niebezpieczen´stwo zego wykorzystania techniki jest tym wieksze i groz´niejsze dla czowieka, im bardziej dotyczy struktury osobowej czowieka. W s´wietle tych niebezpieczen´stw Magisterium Kos´cioa gosi potrzebe proporcjonalnego rozwoju moralnos´ci i etyki, co staje w sprzecz-nos´ci z nastawieniem technokratycznym, które charakteryzuje sie zarówno s´lep a wiar a w tenze postep, ale i brakiem odniesienia do zasadniczych zagad-nien´ koncepcji czowieka i wartos´ci zycia ludzkiego58.
Bior ac za fundament integraln a koncepcje czowieka, nauka katolicka uznaje za nieporozumienie postulat moralnej neutralnos´ci wobec nauki i tech-niki. Dziaania twórcze oraz wytwórcze, dotycz ace czowieka rozumianego jako osoba, domagaj a sie respektowania kryteriów etycznych. Poprzez czyny czowiek wyraza sam siebie, ale jest to najpierw akt wewnetrzny wymagaj acy posuszen´stwa sumieniu. Tak problem przedstawia wspóczesne persona-listyczne nauczanie Magisterium, postuluj ac budowe „cywilizacji mios´ci”, przeciwstawiaj ac sie tym samym „cywilizacji s´mierci”, której znacz acym fragmentem wydaj a sie byc´ utopie transhumanistyczne. Id ac dalej nalezy zauwazyc´, ze zadanie nauki jest dwojakie, wobec czego i relacje miedzy nauk a, technik a i etyk a s a dwustronne. Nauka, bed ac przejawem ludzkiej aktywnos´ci, nie tylko podlega wpywowi wartos´ci, ale i sama peni funkcje wartos´ciotwórcz a, uatwiaj ac lub tez utrudniaj ac akceptacje wartos´ci humanis-tycznych. Ze wzgledu wiec na niejednoznacznos´c´ wzajemnego zwi azku nauki i techniki, uczony musi podejmowac´ refleksje etyczn a, a nastepnie poczuwac´ sie do odpowiedzialnos´ci za swoje dziaania. W tym tez celu nalezy formuo-wac´ postulat wobec twórców techniki (w znaczeniu pierwotnym sztuki czy umiejetnos´ci), aby przywrócili jej was´ciwy cel, jakim jest piekno59. Prób a wyjs´cia naprzeciw powyzszym wyzwaniom etycznym jest roboetyka, pojmo-wana z jednej strony jako refleksja moralna na temat problemów wi az acych sie z rozwojem mozliwos´ci technologicznych modyfikacji ciaa ludzkiego, zas´ z drugiej jako poszukiwanie norm etycznych w samej technologii, co jest dopuszczalne, a co nie, w przypadku gwatownych ingerencji technologicz-nych w organizm ludzki60.
58Por. K. J e z y n a, Prymat etyki nad technik a w cywilizacji mios´ci. W: J. Nagórny,
P. Kieniewicz (red.) Geny – wolnos´c´ zapisana? Przesanie moralne Kos´cioa, Lublin 2005, s. 107-108.
59Por. tamze s. 117.
60 Por. R. S a r k a. Svedomie, roboetika a transhumanizmus [Sumienie, roboetyka
i transhumanizm]. W: http://www.teologicketexty.cz/casopis/2009-4/Svedomie-roboetika-a-trans-humanizmus.html (dostep 1.12.2012).
Wczytuj ac sie w manifesty transhumanistyczne mozna zauwazyc´ zarówno analogie jak i sprzecznos´ci w odniesieniu do wizji „Nowego Wspaniaego S´wia-ta” A. Huxleya61, w którym chrzes´cijan´stwo, to jedynie odlege wspomnienie. Nie mozna wszak transhumanizmu w peni utozsamiac´ z wizj a Huxleya. Trans-humanis´ci zaznaczaj a, ze nie s a hurraoptymistami, jezeli chodzi o s´wiadomos´c´ wszystkich niebezpieczen´stw zwi azanych z t a doktryn a, jednak zasadnicza rózni-ca miedzy wizj a huxleyowsk a a wizj a „H+” tkwi w tym, ze w „Nowym Wspa-niaym S´wiecie” wszelkiego rodzaju uczucia i ludzkie emocje miay byc´ wytu-mione przez some (narkotyk), zas´ totalnym ulepszaczom czowieka chodzi o pe-n a indywidualn a realizacje czowieka takze w zakresie emocji. Jednakze nie wszystko w tych manifestach jest jasne i precyzyjne62.
W s´wietle katolickiej teologii moralnej mozna wysnuc´ jeden mozliwy wniosek, mówi acy, iz nalezy odnies´c´ sie krytycznie do zamiaru bezgraniczne-go ulepszania rodzaju ludzkiebezgraniczne-go, który nie bierze pod uwage kosztów, ryzyka i szkodliwos´ci dziaan´ technicznych dla perspektyw zycia ludzkiego na ziemi. Zagrozenia zwi azane z postepem biotechnologicznym s a z´ródem leków i obaw, które powinny skaniac´ czowieka w strone odpowiedzialnos´ci, która oprócz cnoty chrzes´cijan´skiej nadziei zakada takze i strach stanowi acy reak-cje obronn a przed wstepowaniem na niebezpieczn a droge zmiany tozsamos´ci czowieka.
BIBLIOGRAFIA
I. Dokumenty Kos´cioa
J a n P a w e II: Encyklika Fides et ratio. Watykan 1998. J a n P a w e II: Encyklika Redemptor hominis. Watykan 1979.
II. Literatura
A l b e r o n i R.: Wygnac´ Chrystusa. T. A. Z dzarska. Izabelin 2007.
B a r b r o o k R.: Przyszos´ci wyobrazone. Od mys´l acej maszyny do globalnej wioski. T. J. Dzierzgowski. Warszawa 2009.
B e n d y k E.: Utopia posthumanizmu. W: P. Z uk (red.). Spotkania z utopi a w XX w. War-szawa 2008 s. 103-114.
B e n d y k E.: Zatruta studnia. Rzecz o wadzy i wolnos´ci. Warszawa 2002.
61Por. A. H u x l e y. Nowy wspaniay s´wiat. T. B. Baran. Warszawa 2010. 62Por. N a s t e r n a k. Biotechnologia s. 351.
B o s t r o m N.: A History of Transhumanist Thought. W: http://www. nickbostrom.com/pa-pers/history.pdf (dostep 1.12.2012).
B o s t r o m N.: The Transhumanist FAQ. A general introduction version 2.1. Oxford 2003. B o s t r o m N.: Wartos´ci transhumanistyczne. T. S. Szostak, E. Binswanger-Stefan´ska. W:
http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,6014 (dostep 1.12.2012).
C h y r o w i c z B.: Eugenika. W: A. Muszala (red.). Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrzes´cijan´ski. Gos Kos´cioa. Radom 2005 s. 148-153.
C z e r n i k T.: Proces technicyzacji kultury i jej spoeczne implikacje. „S´widnickie Studia Teologiczne” 6:2009 s. 69-82.
D a v i s E.: TechGnoza. Mit, magia + mistycyzm w wieku informacji. T. J. Kierul. Poznan´ 2002.
D u s e k V.: Wprowadzenie do filozofii techniki. T. Z. Kasprzyk. Kraków 2011.
E m i l i a n i e n k o W. [+ ; + 9 [ a = + = 7 ? %.].:A@FHR,:@&,84 4*JH. W: http://-www.profile.ru/items_23833 (dostep 1.12.2012).
F u k u j a m a F.: Koniec czowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej. T. B. Pie-trzyk. Kraków 2008.
F u k u j a m a F.: Transhumanism. W: http://www.foreignpolicy.com/articles/2004/09/01/ transhumanism (dostep 1.12.2012).
H a l í k T.: Wzywany czy niewzywany Bóg tutaj sie zjawi. T. A. Babuchowski. Kraków 2006.
H e l l e r M.: Kosmiczna przygoda Czowieka M adrego. Kraków 1994.
H u g h e s J.: Citizen Cyborg: Why Democratic Societies Must Respond to the Redesigned Human of the Future. New York 2004.
H u x l e y A.: Nowy wspaniay s´wiat. T. B. Baran. Warszawa 2010.
J e z y n a K.: Prymat etyki nad technik a w cywilizacji mios´ci. W: J. Nagórny, P. Kienie-wicz (red.). Geny – wolnos´c´ zapisana? Przesanie moralne Kos´cioa. Lublin 2005 s. 105-118.
M a z u r e k S.: Rosyjski renesans religijno-filozoficzny. Próba syntezy. Warszawa 2008. M u c h o w s k a A.: Eugenika a transhumanizm. Nowe s´rodki i stare cele. W: R. Stefan´ski,
A. Zamojski (red.). Wspóczesny czowiek w spoeczen´stwie informacyjnym. Egzystencja – ideologia – moralnos´c´. Torun´Kielce 2010 s. 357-364.
N a s t e r n a k A.: Biotechnologia jako problem spoeczen´stwa informacyjnego, na przyka-dzie koncepcji „kon´ca czowieka” Francisa Fukujamy. W: R. Stefan´ski, A. Zamojski (red.). Wspóczesny czowiek w spoeczen´stwie informacyjnym: egzystencja – ideologia – moral-nos´c´. Torun´Kielce 2010 s. 350-356.
S a r k a R.: Svedomie, roboetika a transhumanizmus. W: http://www. teologicketexty.cz/caso-pis/2009-4/Svedomie-roboetika-a-transhumanizmus.html (dostep 1.12.2012).
S t e f a n i a k .: Utopizm: z´róda mys´lowe i konsekwencje cywilizacyjne. Lublin 2011. Van M e l s e n A. G.: Nauka i technologia a kultura. T. S. Zalewski. Warszawa 1969. W i e c z o r e k B.: Transhumanizm utopia cyborgizacji czowieka. „Fronda” 40:2006 s. 14-28. W o o d s T. E.: Jak Kos´ció katolicki zbudowa Zachodni a Cywilizacje. T. G. Kucharczyk.
Kraków 2006.
III. Witryny internetowe
TRANSHUMANISM
BETWEEN UTOPIA, BIOTECHNOLOGY AND GNOSIS
S u m m a r y
Transhumanism is a relatively new trend of thought, combining philosophical anthropology and science fiction. Bioethically speaking, this stance bears a clear semblance of eugenics. The transhumanist idea occurred in the Western world about two decades ago. This text attempts to survey the transhumanist ideas in the perspective of the anthropological norm. It tries to explain the basic concepts in the transhumanist realm and to show a wider context in which these concepts are postulated. The historical outline of transhumanism functions as an intro-duction to the presentation of a new vision of the human being. Its goal is also to acquaint the reader with the most prominent figures representing this doctrine. Presenting the proponents of the contemporary idea of homo perfectus is to help the author evaluate morally the doctrine on the grounds of social philosophy and the Catholic moral anthropology.
Translated by Konrad Klimkowski
Sowa kluczowe: transhumanizm, osobliwos´c´ technologiczna, sztuczna inteligencja, biotechno-logia, transczowiek, postczowiek.
Key words: transhumanism, technological singularity, artificial intelligence, biotechnology, transhuman, posthuman.
