Jerzy Burchardt (Wrocław)
W SPRAWIE P I S O W N I NAZWY OSOBOWEJ WITELO
Dziesięć najwcześniejszych, czternastowiecznych i piętnastowiecz-nych rękopisów głównego dzieła Witelona — Perspectivorum libri
decem — zawiera prawidłową f o r m ę jego imienia chrzestnego — Witelo,
dwa zaś podają w a r i a n t Wytelo. Żaden z rękopisów nie m a w s a m y m tekście późniejszej, wymyślonej przez renesansowych w y d a w c ó w G. T a n s t e t t e r a i P. Apianusa (Bienewitza) i odnotowanej po raz pierwszy w r. 1535 f o r m y Vitellio, k t ó r ą to f o r m ę powtórzył za w y m i e n i o n y m i w y d a w c a m i n o r y m b e r s k i m i także i F. Risner, uczeń znakomitego uczo-nego francuskiego P i e r r e de la Ramée, w s w y m w y d a n i u bazylejskim z r. 1572.
Konsekwencją błędu renesansowych w y d a w c ó w był domysł Józefa Sołtykowicza, profesora. U n i w e r s y t e t u Jagiellońskiego, z r . 1810, że V i -tellio czy Vitello to tylko modna d a w n i e j latynizacja polskiego Ciołka, innymi słowy, że Vitellio czy Vitello to synonim rodzimego, polskiego Ciołka (vitellus bowiem to nic innego tylko ciołek, cielę, tyle że po łacinie). Błąd Sołtykowicza powtarzali wielcy i pomniejsi Polacy X I X stulecia: Bentkowski, Wiszniewski, Szokalski, Żebrowski i choć doczekał się należnej o d p r a w y w p i ę k n e j książce Aleksandra B i r k e n m a j e r a :
Witelo, najdawniejszy śląski uczony. Katowice 1936, to stugłową h y d r ą
wrócił na ł a m y popularnych opracowań po II wojnie światowej. Główną przyczyną takiego rozpowszechnienia błędu jest i było d e z i n f o r m u j ą c e hasło w Małej Encyklopedii PWN. Warszawa 1959, s. 106, gdzie Witelo, uczony polski XII w., został gruntownie pomieszany z Witeliuszem, c h y ba cesarzem rzymskim, p a n u j ą c y m w r. 69 i z E r a z m e m Ciołkiem, r e n e sansowym dyplomatą polskich królów Aleksandra Jagiellończyka i Z y g -m u n t a Starego, żyjący-m w latach 1474—1522, jak słusznie i n f o r -m u j e
Polski słownik biograficzny (wówczas jeszcze pod r e d a k c j ą Władysława
Konopczyńskiego) T. IV. K r a k ó w 1938, s. 78—81.
W oparciu o błędną latynizującą f o r m ę w y d a w c ó w renesansowych utworzyli osiemnasto- i dziewiętnastowieczni uczeni f r a n c u s c y s w o j ą nazwę osobową Witelona — Vitellion. Tak pisali: Montucla, Bossut, Chasles, Hauréau, Jourdain i taką f o r m ę za nimi powtarza skądinąd po-ważna i rzetelna encyklopedia francuska Larousse'a. Wielki a u t o r y t e t tej pięknej encyklopedii jest zasadniczą przyczyną błędów naszych t ł u -maczy na język francuski.
Tymczasem hipotezę Tanstettera i Bienewitza obalił w X I X w . M. Curtze z doskonałym, o p a r t y m na najlepszych rękopisach Perspektywy
Witelona, uzasadnieniem. Najpoważniejsi badacze Witelona: B a e u m k e r , B i r k e n m a j e r , Lindberg, U n g u r u , wszyscy bez w y j ą t k u p r z y j m u j ą
150 J. Burchardt
sownię: Witelo. Wiemy zaś, że Witelo był nie tylko synem Polaków, ale i Turyngów. I właśnie jego nazwa osobowa jest niczym innym, niż t u -ryngskim imieniem chrzestnym, deminutywem od imienia Wito. Od imienia Wito pochodzi także popularne dziś w całej Polsce imię Witold, posiadające jednak już inny sufiks. Jeżeli Witelo nosił imię niemieckie, nie znaczy to, że był Niemcem, gdyż właśnie Polskę uważał za swoją ziemię ojczystą, a Śląsk, ściślej Nizinę Śląską, skąd pochodził, zawsze nazywał Polską.
