HANNA. BUJWID,. HA~A STRZELCZmf Instytut Kształtowania Srodow1ska
zAGOSPODARO\V ANIE WYROBISK' :('
.
ODPADOW SUR()WCOW
.
WĘGLANOWYCH
W ASPEKCIE' OCHRONYSRO.I>OWISKA·
. Pdls~ad-ESt kl'adem, W którym wyStępują różne ilu·rOW'lCe. do produlk:cji .ma.tel.iałów budowłanych •. Pl> surO-M:ÓW Q najw,iększym .zna<:zen.iu należą' Skały ~nowe. . Istniej e 'WIiele podziałów sUl'O'V'{k!Ów bu-doWllanych przeprowa.d!ronyeh na pOdstawie. różnych
kryteriów (genezy, stanu skuPienia, skład'uehemiocz nego).W nirue;jBrzYllIl artyaro!le· :Przrl~ ,pOddał
we-dług PN 74--iB...()2490: Bur~. skal-bltę i nie'sokal'iW!. W pierwt;zej. g.rupie mieszczą slę ~tem WSiys.flltie &uro~e ~nawe, taJlde j8lk: ma«"1DlUry, waJP'ienie,OOlomitY', margle, qpDld., kreda. ' .
Surowce do produkcji materiałów . budowlanych wylStfllP1.Qą na ob6zarze całego. 'kraju. Są ooe elmPlo-atowane w ponad 2 tys. kopalń odkrywkowych.·Wy-ddbycie W'Szystlcich SW'ow06w buOOw'lanyoh wynio. -sk> w. 19'115 r. prałWie 200 mln
t,
a w 1990 r. wyn'ie-sie okocXO. 650 mln t (9). W~obyc-ie surowców węgllS no~h stanowi około 1/4 wydobycia surowców skal-nych. Są one eks.pro.atawane 'W5a
kopaJ.'n:iach Q łą'CZ nej Powi,er'zC'bni 3600 ha, należących do· n~udą cych okJręgÓtw ek6ploaltacyjnych: dolnośląBkiego, ślą'!! ]ro-kraikowsllro-wieluńskdegO., śwj~ySlk:i.ego, lu!bel-skiego. i kujawskiego. Dwie ozróżrnOOWl8n1e :włeśe'ilWo ści fizyczno-chemi'C'ZnyclJ. skał ~aIllOlWyC'h stwa-rza. <Jg.romne moIŻliW1OŚCi ichza~a. Głów,. nym odbiorcą suraw(:ów węglanOWYCh jesltprze-m;yt;ł cementowy i wa.pdenniczy, wyddbY!W8ÓąoCe
ro-c~nie. około. 47' mln ,t surowca
:z
44 koQpalń (dł).PKlnadto korzy'Sita
z
ndCh przemylSł kamienia buIOO-Wlanego, hutniczy, oukrorwnicz-y,ce1UlO'Zowo-'P8iJ.lier-. niczy, rolnictwb, przemysł materiałów . ogniQU'wa-łych iklwasoodPorny,ch itlp. Su.rdwtle M51anOW(i-tio-lomiJtyezne wytdolbYWaJle 'są dla potrzeb pw.emysłu materiałów ogniotrwałych oraz w niewiellk.ich Ho-ści~ch dla re60.rtu komun:ilkac;ll. .
lUlKULTYwACJA 'I'EBENOW POGORNICZYCH Wszystkie SU4'owCe do (produkCji ma4leriałów bu-dowlanych Bą ekSplIoad;owane meł.ołdą o.d4tryW1ko1Wą.
Jest to najstar'Szy SIP06Ób e~oatacjd górniic~,
1dIi6-ry
W OIstatllllc'h laoba:ch, W ZWlłąl'lJku z Qgrolmnym po-stępem -w Jtechnice, przeżywa swój renesans. Po:" 1!wie'nizeniem t.y'Ch tendenc,iiw
&'kall śWiatowej , są opinie UIowail"te IW materiałach IX SWliaJtaweg-o Kon-gresu Górniczego (DUsseldorf, maj 1976. r.). Nowo-czesny sprzęt uralbiają:oo-1lranspomujący' IUmożl.iMiia wydołbycie sur0w'C6w zaiega:jących na coraz ~szych ~clach. . . . ' . .
·Pojęcie "ochrona środowiska" W odniesieniu (k) przemysłu iWy1dobYWC7Jl!go' surowców wvęgla'nowYdl
za-wieraw
sobie dwa 'elemenity:' . . . . . - ochroo.ę ~w z10ża pr~ ra'Cjon,idneg.o6IpO-dar·awanie n:lm, . .
-- och~o'nę Śl'odowdJska 1Pr'.zed Uljemriyml 'skutka-mi wytwołanymi ek1'lPlroabaoją. . ' ,
Prasw.iidłowa ochrona zasobów złoża Opiera się na:
pełnym rozpo.znanilU geolot*znym 'złoża, ustaleniu praJWidł.owych kryteriów billanSOW-ÓlŚCf dla surowca 'POkfstawowego i Ik:~.fn WwarZys'ząeych.·· dabor'ze 9p06Obu ekBpIoataiCji na,jwłaścl'\Wzegó w danych wa-runlk:a'C'h geolloOgi'CZIloO-gÓrniCZylCh,· na,pełnym 'WYEIkS-·ploatawaniu . i wykorzystaniu. :st1'r~a. na
~eI{-UKO . w.m.l'm:622.837:B02,'f~'f11.455+'l98.5(O&.U)(ł38)
sowym· ~podai['owaniu i utyliza'Cji kopallin t()wa-rzy&zących li. oOdo;lad6w powsitałych. przy .ek8pO.oatacji. Zagos.podarowanie .oQpadów
ocIlY'Wi
się prze'L wy-korzystanie ich jallro surowc()w d.uh jako mater-iału służąoogo do częściOwego :wypełnianda wy,robiak po-elmploatacyanycb, adlbo Ited: do m~eiowania. allt.rop!):geIiicznych fO.rm krajOlbrazu. .
. E~eje. odiki-Y1W'~wa W1'Wliera'. be~edriJ.
. WlPływ na degradację Śol'1OfdIQ'W'iska 'w pOiStaei: .
---,degrądAl:C'j i, .a nawet l&MdaCji ~eb,. . _ . narl.iszan:ie . gó-ro1lworu i·. ania n w~runków
geo-l.ogi'Czno-iniżyni~skieb, . .' . .
....,. Qlmdan iłościdwycb i jak!Qściowych. wód powlen:-chni'OlWych i jpCJ'CIJz:i.ernny.ch,
. - lPx:zek1tzJba1caniu neiby powierzchni terenu, - z8lPyla~a Ipowie1lrZa.
WydObyciu' SurOW'Ców węglanO.wych towarzyszą nosstępUjjące procesy przeróbcze: p~er6lJ:jka meiChani· czna, 'W:lbogacani-e, segregacja oraz procesy
prze-twórcze, lcióre odby'W!a.ją s.i.~ w 'Z8!\dadIach 2lI.0.kail.1~
wanyc;h w 'sąsiedlJbwie kOipailni, 00 pQw-oduje z'wIięk S'Zenie obciąr!enia środowk;kQ.
:W celu przyłwrócenia wWLorów \lIŻy,1lkO.wyOO tere-nów 'zdegradowanych eló!rtIiOaltacją odk:ry.wkową
pro-Wadzi się na noichm'iałalln<Eć relkuIty,wacyjttą: Re.lrul-. ty:WiaQja. :wy.robisk !PO e'ksploataeji skał ~anowY'Ch
.jest . wyjątkowo 'trUldna, ze ~ą\:l.u na . fur.m.ę wy-rohi;ska k()ńoowegO.. iFormil ta jest wynikiem warun-k{}w g.oo.IoglcZDO-górnic~)1l'h złoża, zastosowanej ~h nologU ro'b6It uIklfst4plia!jących i
'IlfP06IOIbu
e'lalpLoatacjl .Wyróżhla się pięć podstawO.Wyoo tY1PÓW wyrobisk:
wgłębne, stdkowo-iWgłębne, stokowe; w'ier:zc·h.oWino-we, wierzebiow'inoorwo-wgłębne (2). Zazwyczaj
wyro--bislro kO.ń'OOiWe jesłt formą o .stromych :dboC'6ach,' z odoiSami O' kąlbaeh ruwhyienia w grandlcacłl 7~Oo, li lUIIWet 90°. Są one 'trtidnedro modelowania r6wnletz;e
~ę'du na liczne na'Wdsy, mo7Jl1ilwOść ,tworzeniasię obrywów' i 'oswwmsk ~'C'yC'h jlednym z przeje_:.
wfJw zmian warUilk6w gedl.o81iicznro-'inżym.ierskich.
·te-renu dl)jętego ~ją.
Qpi'Sane ceohy unielIllOŻl!ilWiiaaą za&tosO'Wanie' naj· ~l.ej' IPnyjętycl1 /kierunlk6:W rekUG.tyw&c'j.i' pog6rnl-czej --:.. rOlnejd.ub
lamet!.
Przy wybot~innych lJde--runk6W zag~lllia wyrot:;hc;lk, OfPrÓ'CZ usytuo-wania i 1iotmy wYu-oOIbi:ska . lroi'loowego, . decydująceznaczenie madą W!al'u.nlkihydrogeoLog!CZ'ne. W~O.biis ks' suche, po Uprzednim uszcz~ndeniu w celu
Z'Il-be~~nia J;r.led e'wentuad.nym Slka'Że'ndem~ wód
pod-'zl~y'C'h,' mogą' być wypełniane' OIt>aJdami
przemy-·slowymi lub ikO.muno8JllIlymi. 'Po W'YIPC!fuiJen=iu wyrabis-'ka .i praw'~ym ubztałt/ofw'a'niu paw:ie'1'7;Chni, te-ren powintien być IPrzeka~'ny do dalis'zego zagospo-darowania, . Z'godnie: z miedsoowymi p.]:anami zagos-padarawvrnia' P'rzEt;triennego, z lU~ęidnien1em 1Ml·
l"I1nkÓ'W geoll~C'Zno-:irltyrilerski,.clh. Tego rodzaju kon'Cepcje są ~ne w'pIanach .przeStrzennego z·ag.o~arowa'111a mias-t.a Qpola, gd!zle wyrobii$ka poek~ta'cyjne ma:ią być WY'PeJn!ia'lle popiołowo-4u:lll.owymi ~dami z e1e«dtrowni (5). Innym kie-runkiem Z81gOSlPOdarawywania :wy:roblSlk suchych [ub czę'Ś'Ciowo żawodniooy.cłl jeElil; .adapttreja :ich :pod obiek-ty sporoto~, rekreacyjne, 'WiIdorW'i'Skloowe ... ··
Wyrobiska wYiIJemione iWOdą mogą być
wykorzy-sty.wIBne jalko 7Jbiorni1k.i speł'nia.jące różne runGreje:
re-tencyjne, przeciwpożarowe. kąpieliskowe, jako
ba-seny dU:a 5;p04"tów wodnych, stawy tl'y\bne i'ljp. W
za-leżności od funkcji, jaką mają spełniać po zakoń
czeniu eksploatacji. - zbocza, dna oraz tereny przy-o
ległe powinny być odpowiednio wymodelowane
i wkomponowane w otaczające środowisko. Przykła
dem prawidłowego zagospodarowania takich
wyro-bisk może być powszechnie już znany kamieniołom
"Kadzielnia" w Kielcach oraz plany zagospodarowa-·
nia kamieniołomu "Wietrznia" w tym rejonie.
Podane kieq-un!k:i i przy:kłady z~podarowania
wy'rOloosk SUlroWCÓW węg.lanaw~h odnos'zą się głów
nie do wy.robdJ9k lS~okowo-Wlg'ł.ębnych, wgłębnych. o.raz
wierzchowinoQW1O-,wgięb'nych. W wyrolbiskach
stoko-wych i wienchowinowych pro,blem!itProwBdza s';'~
głóWlIlie .do ,be2'lPiieC'Znego i estetyczn~ w sensłie
kra-jOlbrazowym wym~lowania 7Jbo'Cza. ..
PRZEPISY PRAWNE o OCHRONIE . ZASOBOW, REKULTYWACJI· I ZAGOSPODAROWANIU TERENOW.
POEKSPLOATACYJNYCH
Stały
W"LOOElt
zapotrzebowania na· różne surowcemineralne s.powodował koniean'OlŚć· prawnego
ure-gwlowania spraw związanych za:równo z
eksip1celt'lf-cją, ochirooną. żłóż . k,apalin użytelcZnych, j.aik. ł
och!l"o-nę środowiska IP'l"zY!l"odniC'Zie'gO. Alkltem prBlWllym,
W-ry unormJOlwał zag.a&ienia ochrony powierz'Ch.ni·
te-renu w zw.iązllru z górniczą· eksdlJ,oatacją Złóż ~est
prawtl górnicze ~195s3 r.). Regullrusje ono ~ra..wy zwią
·zane z wyddbyciem podległych mu kopalin głów
nych.
Uoh'Wała nr 'lM Rady MliniSlbr6.w z dnia 14m'19'715r.,
obowiązująca 00 1 4wietnia 1975 r., Ulpor'ządiiroW1lła
gospodall."kę zasabam.i złóż kOpalin, których
wydoby-cie nie pIodlega prawu gór'niezemu. P,rzepilsy te
na-kładaiją na lP1"ZEIdlsiębiOlI"Stwo ~oaJtacyjne obowiąz
ki Uktwidaocji wyrobiSk w miarę pot;Itępu .prac
Wy-dabyv..'1Czyoch, rekultywaeji oraz przyg,otawania
grun-tu ,~aidowarnego !do zagOlSpoda:rO!Wanła., UC'hwała
ta dotyczy jednak tyillk:o ·zaikładów wydlolby,waaących
·r~znie !pOwyżej 1000 rt surowca. Tallde przedsd.ębOOir
stwa eksa,:a.soQtaeyjne są zobowiązane SfPOrządzać, na
podsta.wie zart'wierldzonej dOkumentacji geoJ.lOgi.czn<el,
projekot za~Orwania zfuża kOlpa[iny u~dnia
jący kcmipleiksowre wykorzystanie !kqpaliny główtne.j
wraz z k0fP8!linami !to'Wa1"Zy's'zącymi i odjpadowymi
oraz 'Sp06ób lik'Wlida'Cdi wytl'obil9k i rekuil.'ty,wacji
te-renu oobljętego e~loatacją.
Przy wydolbY'Ciu :Iropailin dła Z8.lSJPOkojeniapotr'7..eb
lokalnycl1 w Llaści poniżeti 1000 t r~nie lPl"Zedls'ię
biol"Sltwo m'OŻe zostać ·71W'olnione, z obowiązku
spo-rządzania projektu za~'OOw8.n1a 'złoża i
lik'W1-dacji sik;utków eDIPloat~ji. W zwdąziklu z IPOWYż
szym s,pod koniliroli wynika'jącej z Przepisów tej
uchrwały mogą . wymy.kać się :prywatni właś'ciclele
oraz zakłady SlPÓłldziel'Cze Jprowaidozą'Ce wyd.bb~ie
ko-paJ.i'n !bez il:iik'wsiklaoji sku,tJków naruszeń Środawdska.
Wydan.ie
l\lI"zez
CUG (iWyty.c'l:ne De\pa1'lta.mentuHy-drogeologdi i GeoLogii Inżynierskiej i !Departamentu
Surowt:6w Miinerallnyclh % dnia 25 !lutego 1972 r. w
sprawie wykomywania bakIań ldIla ~w relkultywacji
pr'zy ustalaniu peoJ.loglCzno-i!Órni;c.zyeh warunków
złóż ip'r'ze'Wijdozianyclt do eIkSploaltacji systemem o.d~
~ywilrowym) przepisów usta1aj~ych zasady
wyIro-nYlwania badań ~iC'Znych daa ,potrzeb
rekUllty-wacii ISItallO'W'i dalszy krok "II dzIed7JInie ochrony Ś1'O
doW'islka na drod~e prawi<iłowlej likWidacji sku.ł1k6'W
eKs.plo.ata'Cji cdlk:ry'W'ksowej. Zaik:>res Ibarlań dIa celów
rekwlitywac.i'i IPOwi'Ilien być ustalony w prO!ie!k:cie
badań Jteologicznych. Badania dla lPost'tzeb
rekullty-waeyjnyC'h oowdnllly' objąć nadkład zioża oraz
war-'stwypacnre1elające do gtębolkOlŚCi 2 'In IPOniżE!lj SIO~.
. * y lPl'awne reguJlrujące sPrawy zWli$ane 'Z
Il'e-lWIIttYWalCją i ~'1'Iowaniem gruntów przeikształ
cony.ch w wy.n.ilru działailh05ci lp1'IZe[Ilysbwej, a w
tym TĆWnież g6rniczej, ukazujją się od 1966 r.:
Uchwały nil:' ,198, 3011, Ustawa z 26 X 197!l r.,
R<Wpo-,nądze'ri.ia nr a35 i 300 z 19'j\1 r. nr 300 oz 19712 r. oraz
104 z 1974 r.
258
ZAGOSPODAROWANIE ODPADOW
Z ipUnktu widzenia oclwony środOlWiska, za
od-pad uważa się ubocroy JPTooulkt działa[nooci człowie
ka za;r6wno
w
sferze prodUkcY'jnej, jak inielpll'O-dukcy·jnej, nie zagolSpodarowany jaklo su·rowiec
w1t6r-ny a,1bo w inny sposób i .powodu(jący
zanieczySzicze-nie śroc:ltowiska lub jegoo loomponen1l6w (7). Zgodnie
z ,projekltem Ustawy o OC'hl"onie Śr'odO!wiska
zanie-C'zys'z.czeniem jest: WlPr'crwadzenie do gleby, powielt'l'lza
lub wody suJljstancji stałY'Ch,ciekłych i gazowy-ch w
ilościach wywierających wjemny wlpływ na zdrow'e
człow4e1ka, klian·a.t, wegetację roślin, hodOWllę
z,W'ie-rząt, W1lrtość ,uriYibksową gleby i W<lIdy Ilsulb
powodu-jących inne· straty w gOspodarce n.a;rodorwej, IPod
pojęciem zanieczyszczenia roromie się akumulację
su,'bsItaneji w miejscu niepotŻąidianym, przek1l'a'Czającą
zdoilno8ci sor'f.cyrj'no-regeneracY'jne eroosystemu. W
sforma.lizowane~ pOlStaci lWyrati;a się onoo pII."Ze!kl'so~
niem dopuszczalnych wal'1fjości za:nie'czysZC'Zenia, w
szc'zególlllości w odIniesien'iu do 'wtedy i powietrZa.
Pojęcie odpadu górniezego,
tJ.
poW\s'tadą-cego wwY'Ilmtu eklslJ,llsoataeji górniczej, szczegÓlnie· SIPO'SOberh ordI«'yw!kowy.m, z pun'kltu wil&enia oC'hrony ś:rodowdS
ka 'nie jest ~ednbznączne. Według wy!I:y.cznych
De!par-tamentu Ochrony SrodO'Wiska MiniSterstwa AJdImłoni
s.tl'acji, GospodaTki Terenowej i Ochrony
Sl'Od'Oowi'S-ka "nie są odjpasda.mi masy :ziemi natikłedu z .
gór-nictwa odklrY'Wl!roWe~o, baw.iem ~iemda ta nie··
00-. Wstaia 'W wyniku &ziałailności .człowielka, . a u'egła .
jedyn'ie okresowemu przemieszczeniu i 7lmagazyn'O-.waniu".
Zgodnie z nomenl(daturą w:prowfadz.oną Uchwałą
nr 230!73 Rady Ministrów z 28 IX 1973 r. dla
po-trzeb Jl'oopodaxki materiałowej - od(pady górnicze
z kospa'l.ń węg!la, ruld mied'zii, cyniku, ołowiu,. sia'l'ki
itp. naJeżą do odpadów minera.lnveh, 'Iropałiny zaś
w~ące "II warstwach nad1daJdu lub W' spągu
'kOlpaliny J(łówhej w lropiailn!ia'C'h odikryVl~OIWY'Ch
za'li-cza się do kQpaJin torw.ar'Lyl<;za'cY'Ch. ZS(oonie z
ta
uchwałą ·do tyeh ()IS,talt'nioCh nasleią: imi.,oceń'Skie iły
z Turoszowa. iły plioceńlS!k:ie ZBi,!!ł€ibia konińIskiego,
ifloorfy z kopa,lń węgla b:ru'nall:ne~o (zboże B€łc"ba,t6w
w pr'zyszłooci), iły i !UI\")k'i iIla:s1:e z lkIQuaAń rUld żetla
ZB.. ih' nad'kłado'We z kllroas1ń rud siarki ('iły kTa
ko-wiec!k:ie) I(Jra'z oialS·koi wYlStęoujace w· SjpągtI złóż
siar-kowych (lniiaSlk.i ,ba>rRI'O'WSIkie). Do.tychczaf<l
wym·!enio-ne w l.Ich~lle lkOO'ea~ny towarzyszące :;:łanowia
od-ppdv ,ItÓt1'nicze. Jed·lJak ze WZi'tled-U na leh
przvdat-ność J;''l'zemysrową zaUcza .się je do lmpaUn
rowa-rzy<szący'C'h.
W pl'ocesa.ch wydobywczO-!Przeróbczych surowc6w
węJ.aJnIOlWyeh porwlsta1ją 2 'POdstawoWe typy odJpa'dów:
11) gÓl'nreze, na które S'k1aJd'adą się:'
- skały l(grunty) nadlkładu - mlią7Js'ZOść i &kład
nadikł.a:du .zależy odbudowy geułllJgi{:znei danego
do-ża i S\IXlSO'bu e~,plo/łltacji Jlórnioczei. Nadczęściej
nad-kł8d S'kłada się z mieszaniny rUilllOOZu ska,l'Ilego, tj.
7JWielt!rzał~h parltIi złOoŻa. iłów. pia\s-'ków,~lin;
- paT!tie złOiŻa nietprzy!datne d""a 'użyt\kOlW1lika
złoża:; .
2) JprzE!'I.'óbcze,oorws.taóaoce w orocesa'C'h obrólbki,
ro'Zdl:a;bnianaa surowca, cięcia bloków, pł1uIk.a:nia:.
se-gregowania i'tp. Ro,zmdary OO'SZC'Zelgólnych fraikcii
on-padoswych i ich skład a· oZM4a:szc·za' zanieICzy.s21czern:ie
innymi gruntami, nlD. iłami. hu,m'U~em, lależą od
ro-dzaju wyld()bY'Wa·I'e~o SUIfOlWca OTaz cd·
zastosowa-nej technologii prze:roibu.
Przy wydobyswaniu bloków masrmursowych i i'Ch
obróbce - clędu na nłysf;y oow:sotaią haOOlw duże
Jlo-~i odipadów 'Ska.lnych. Stosunek rdinadowei masy
Slkal'nej do masy bl-r..ków wvnooi 10. :mość tych
011-,oadów wyi'woT"ziOr,Y'C'h w 11975 iI'. wvniocsla ponad 200
tys.
t,
z czesgl() 3f4 I'ltalJ"'wił kamień łams'Ilv -l!uro-wlec ,przy1daibly do piNlduiklcj.i konflll.,cme;ra,t6w l!B).
,Wprocesaoch płukania kamienia wapienn~o
po-wstaje 'odIpad w ,postaci szlam'U, niezwy1lcl.e uciąt2lli
wy dla śł.'ooulW'i.s'ka, z pow1OIdu swoich właściwośei.
Llość .tych ocI,pad&v:, wy.twananych :w 4 zakładach
przemysłu wapienniczego, wyniósł na koniec 1976 r.
ok. 6 m:lIn
mi.
Dla ilC'h zmagazy.'nowan~· wzbiarni-.kach osadowych została zajęta powierzchnia ok.
Bzla-·my te mog~ byc stosowane do produ'k!cji. cemen·tu
(.metochl
mokrli) OII'U gazabetcn6w. Po calk.orwiltym wY5uszeniu 1Il1Kl~ maleic zastosowanie do produlkc:il natWlOmw 62tucznyICh, ml4C71k.i do asfadJliOibetooOw 1 aldad:zin ceramic7Jllych {!1). Do C'Z8I':lU 1ch zagospoda-rowania bf:dq one stanowie ~ ,,srodow1sko.wy", kto.ry ~ p<JWlOld:u sWtOOcl1 wiunoSci (tp6lp1lynny, 'baTdro WIO'lIno sedymenJtuj~ey) nie moZe bye rekillltY'W~wa ny,nooc
odlpaldOw pner6bczY'dl "11 Pl"lSlly5ile cemen-towym wyniOBaa w uJbiegiym r~u okt. 3. mIDn t, . w,przemySle za5 wa!piEa'lnicZo~owym ok. 13 m!ln t. Zas-o'by oa 21Walach szaCOlWBne sll na ok. 30 mln t w oIbu tych pr7lEmly5~·C'h lqcznie. ~ tych
odPadOw
jest wyllrolrzystywana do niwelacji d reDruUywacji te-ren6w poek'ep],oa,tacyjnyx:b. <H.Ownymi kiell'unkanU W:Y'kcm:ystania o~ow pVAlr60bczych surowc6w Wf:-glanoWyoh SIl (11): produlkcjoa kl'u$zyrwa lama,nego dobeton6w marek nis:lcich i Sreclnlch, w C'ha·r8lktme . tot>-nika 'Wie1koptecolW'ego - szcizegolnie frakcje
d:rob-nej produkcja cementu, jaloo wypemiacz mb bitu-mJ.cznYl:'b, w rOllnictfwde ~anro· naw6z. .
~dy sur0WfC6w ~lalllOWIO-do:l:omiltowych orez ciolomflbo.wych IPC1W6tad<\ glDwInie w pl"2lelnyo9le rnate-rialOw ogniOltlrwalych. Roc:zny .pl'zyrost odIpad6w d· o-lami'tOlWych wy'nJosi ok. 660 . tys. t , a lIla halda'C'h z·najkluQe si~ ok. 5 mln t tych odpad6w (5). Dot~h CZ8S'Cl'We baldatnia lPOOlWO'Lily o'kre§1ie gIl6wne kie;ru'n-Id g06poda'rCzeglO wY!korzySitania· ty.ch odPad6w, kItI6-rymi s~: rolnlctwo - nutC'Zlka ddlomitowa; pr're.mys} materialow budowllanych - krus.zywo, wYJPe!nia'C'Z; pr;zemysl chem.iczny - do rprodulk'cjd n8iWoz6w sz1a.t-cznych; przemysl ceramicZDY, szklarski (1).
Dziafa.niem, kt6re ma na celu relrulltywacj~ Iklra-jobraw zdegradowanego w wyntk,u e~OOttaeji
k.o-. paJin spooobem OIdIa:y"wIk1owym, je'S.t zap;os.podar·o'wa-nie teren6w dawnyeh <Jdlkrywelk i zrwallolWisk odpa-d6w. Rodza,j m.asteTia~u skalneg'O, jEgo s·ldad granu-lomet·ryc'Lny·, ~yttl. chem.liczny, odpio.rniOSe na wieit-rzenie .i pod'obne eec-hy de!flerm~n-uj~ m(}Z1iWlOSC za-stosOlWanda zabiegbw reikUJ1tywacyjnych i wyb6r ki e-runku zagospoodarowania.
Na ogol odpa,dy Slkai WQgl:anowych, W tym uttwo-1'y rum06W'We laltIwo Wietir'zej~. W wylniku·teg.o, a
talk-Ze ,prt.ez zmieszande
z
~aml nadldadu powstage matedal nieto.k1syczny 0 odc'zynie zasadO'WYID Iub lIlaJbo kJw~nym, kltlIry w za:J.e0n~i od charakitJ&'u IttologkzneJto ufWlOr6w w~qcY1Ch w pr:i.ewa.d'ze (lIIP; dIolomitY', marmury. wSfPienie· ~bite, w81Pi-enie kredowate, ma'l'gile, 0!p0I1ci) 'Ilworzy grunty nieprodUk-tY'Wne, potencja'1n!Je produki!;ywne IIJuIb produl\d;ywne.• (4). W '7Jw:iq~ z tym - na.'weif; prtZy braku ~ wych ZBlbieg6w retkultywa'CYrinycth - nas~ui~ .
na-turall'Ila sukcesja rOiSJ.in, kthra c.z~.{<lIWO niweluje lHI..odzecia .frockJtw':iSka. W wyjpadl{u 7JWal6w odpa-d6w doWomito~ jesIt to procea ba1'&o ldiug<ltrwa-Iy.
WNIOSKI
1~ 'RekultyWaeja terenaw
Po
ekgp1oa.tacjlsurow-cOw w~n'olWych nie jest rekULtywacjq . dIa cel6!w
rolniczyeb. .
2. Na~iej sq one rwykorz~ywane jako obiek-ty relkreacy:jne, epo:ritolWe. jako zbiorniki wodne 0 rO:tnym lPr~naczenf.u l'Ulb ja'ko S'1d~ka odipa-d6w Tll"!.!:emysJiorwyc'b. Ii k'om'Unru.'nyOO.
3. W celu uapra;wnienia pro'OOSU z8f!OS\Podarorwa-nia terenow ~mallconyC'b e'klrollOlatac:la surowcow
~LaIIlOlWych re1o'we jest okre.4lenie w!PiI'Odellreie g6r-'l'Ii'c'zym ]deru:nIk:'u Ir'eikiuDltylwalCjd &la wl'aki'weg'o 'k52bI-towania - :ltl"i:
w
tt'aklcie ekisIo1<l81tacji - wyrolbh>kakoncowe((lO i OIbszat'ow otzy1lel!'ly'dl.
4. Odpadami. Z DUnktu widzenia ochl'onv srodo-wiS'ka. w pirzemySle lWyIiobyWczlO-fPr7JeOObczym su-rowcow w~anowym s~ ws.pienne smamy p'OfPlucz-·J.no!we OfI'a~ od/pady dIoaOlmJiitylC'Ule skladowane na .ba}":
~~ , .
5. WOlI'oT.e-nie ns ~ka1e ,or1.Em.yskllW~ orir.alColwan~h mef'od utvHlueji tych odpadc9w deS'!; nail!'kute'C'Zn:iei-szym d:cialabSem w cetu ochrony Srodowisk8.
iPooadto ~na .pr.zeldSltaW'ie j~ wnl.()6~i. 0g01-ne, kt6re <lICtrro8Z1l elf: nie tyDro do problematyki
zwti.I\zanej z .p1oatacjll i przerdbern sur0wc6w w~ ·glan·O'Wych, lecz ta·ne do inny'Ch sUXO\V'C6rw
minera,l-nych ~lQ6Itowanych spo&Obeim adkryrwirowym. 1. Z pl.l!n'ktu w.khenia reb8lbllitacH .kl1'8jobra'L6w Zldeg.radorwanych w wyniku ek.s.plo811:aejl
OIdJkrywko-~j powinny !bye ,pt'zestrzegarne poniZi!ze ZBsady og61ne:
- ,w celu ustalelIlia pemegro oddzlalywania !Ila
'Ca-lo6e
Ikrajabra·zu i inne elementy srodo'W'ilSka niez'bf:d-ne Sll ~uD.towD.e baKiania klrajobra'lJCllV.!O-~ogi.<cZ'n~, a w tyro: geolJJolg:i'C'Zno-inzynierskie d hyfdr·ogeo1ogicz-ne, gleibbwe, 1dimaJtyczne i filtiJ6toCjologiczne; . ,- na pt()dstawie wynlk6w t;}'Ch bada6. na[eZy IPrzed r02ipOCZf:ciem eksJpIlioaia'cji sporzllJ(hie Pl"Odeklt zagos-.pod·arowania zde.w.a&'liolW8Jll~h teren6w ~tCznie Z · Jt'on-·~epcjll 1'ehabilitacji krajobrazu. Celem tej koncepcji
pawtilnna
bye
rzeczYlW.iSita odIbuidowa . z.ni!l2lCZfOnegD krajObralZuz
bi()(l()gicmie wyrownaTICl g<l6podall'lt~ na-tura.1nll·2. KoQIIllPlelkJJow:e zagos.p'odarowarue .zl6!z pr!lleZ
ma-ksyma~'ne wyek.sploatawanie surrowca podstawowego
'Z wytlrot-zystatndem IropaHn· towarzyszqcyeh i
odpa-dow .zaipe'Wnia ochronf: zasOIbOw md:neraklych. 3 .. Db reali'zaeji. ochrony i rekultYlWa'C'ji terenow przeks~OO'llych g6rni.c'bwem odkJrYJW'klolwym
'Ironie--CZDe jest pOWICIla'llie lOdpow.iednicll ,bliu!r projeiktlO'Wy'ch i przedBi$Jiu-stw· wykoonawczych. Powam~ roof: w tej dzieckinie IPOwlnn,i odegrae faebOtWlCy 'Z wybzJtal-cen,iern gOOllogkznym.
LITERATURA
. 1. ·Ailaliza dutych'CZaSO'WegQ BtaIllU bada6. w zakre-sie odpad6w .przemyslowyc.h ora'z Qpraco'wanie kien.tnlk6.w reaJ.izacji dlll1'szycb prac bada~zych w .tej dzieJlhinie. Qpra'C. InSt. KtSZtaft. $rodO!Wi.ska, WarsZIlIwa, :1975.
2. C)lw Ilslte k J. - CMrnicze podstawy zagt06lPo-d84'owania terenow poe'kspl:oatacY'jnych w !kamie-niol!omach . .ochT. Terenow g&., 1976, n!r 37. 3. Dub elK. - Wyr'obisIka w Qp;oO.u trzeba
V:agolS-IP'Odarowac. Ama, 1976, nr S.
4. Marc~y6.~!"ka, 1Ma..slej Z. i in. - IIlIWenta-'l'y.zaeja zaldatdOw gilrnilCzych Pl"ZY 1.tfvIq1~nieniu tYIPU z8gt'oZenia i charaklteru srodlowiska. Pr. OB!R!AKB "Prokam", K;rakDw, 1975.
·5. P a } 'U b i 'C' k i R. - WYZIlaczenie kiei'tmlkow p1rac na,ukowo-lbaoSiWrzych w zakresie kOiIIlPlelksowego lWyk'onystania odpadow ~jflcyob przy
eks-lPfoa/taoeji .i przer6bce meohanicmej SUil'OWCOW
OOI{lD'iotrwalych, Gdhvice, 197'5.
6.Pilec}{la H., Sowins'ka G. i To.mala M. -lM'OZliwoSci wyko:rzysotania odpadorwych szlam6w IWStPiennych i .pyMrw cemen.tolWych. GOr. odkryrw. 119'ffi, n'!.·5-6. .
7. Strzelczuk H. - Ohara'kterystyka . cdpSJdllw f{orniczY'C'h z PUI'llkitu Wikizenia itCh sz:k:Jodl~lwoki d1a .srodowiska. Malte4'laly symooz:ium "Odioady. lP'rzemysrowe a ochirona SrodO'W'lisika". Wa!l'SZIlIWa, 11976.
8. S try 'C' h are z y Ik T. - Wy!ronystanle ~ad6w . suro...vc6w mall'murowY'C'h do rpr<odullrej.{ ,tWlOl"Zyrw8
lkongllomeratOlWego. Mie&YII1ar'od:owa konferen'c:ia lilt.: .. Ochro'na sJ"'Od,owi'ska w prz.emyile malterdalow Ibudcw'lanych". Bvt:IJ!!OS2lCz, pa.ijdiziel'n;k, '1976. . 9. Sztelak J. i Tcho'l'zeWlSka D. - 8t!orpiefi
:wykiorzystania z16z SUl'owc6-w w~n'OWV'Ch a· l1i-s7JCzenie sr<lldmvi'sika naitu!l'8'ln.ego. Cement... 1975, nil' 10:
SUMMA·BY
CalrIOOna'te.; belong t{) 'basde raw materia!b; oft'he buildinJ(· material industry and the wall tell of them (47 m. 1;ion'S)is exjp1aiited for ~ needs of Itbecement and lime Ij;nldulSlliry. T1he exlplod·t.a1fMn ts carrIed out by the Sl:riJp-mlninut ttecl1n.ioue wIhl.ch re'sUl1f:.s in s~ nificanlt ootimtes of natu1'8[ envkonmen4: includli."n1>t: dertnllde/Uorl (>'1" even comlP'lelte rernoveil. of soHs, ti!i'3-turoballce of the wbOle rock In8I!iSU. change in I(eo-J.oldce.l engineeriIllllt condl'lt'ions, quaO.iIta.it5.ve and ouan-tl:Uta'f;ive changes of swrface anld ·grOU:I}(i rwateN. lamd-'8CBIPE! modl!mcSltiIOn a:nJd 'POllution of Bdr Wiltb dustt.
In the case of' Itbe dndustl'y Of eXIPlioiltalbi.~ ot
rOClk: raw materials Itbe. environmenlt conservation
iprimi8lrUy cOIIIIPrises: ltIhe rprotedtion of d~osit
reso-urees Ithrou~ lraltiOnad management and IUhe
preser-vatkm of the en'Vironmenlt from negaltlive eHects of eXjplodtalti'On. The ma,in KMirections in managemenlt of
post-eXiPloita.tional excavatiioos in tIihe case of
ex--ploitf:in;g 'Car.bonlllte
n'W
mart;eria'ls ,i:nclUide:recreation,constructing IW8Iter reservoirs a:nd dumjping
indu-stlriaiJ. aalId urlban
wasrte.
'
- "
In Poland the Ip'l"oblems of . re<:ull.ti vation.
arid
use of areas mod!if,ied by 'the. mdnJi,ng Me CO!nItioIlled byseveral legiSllamve reg'Ulait!i.'OIlS dis<:ussed in the
Po-[;ish !text!;.' . . . . .
,-. ',-.l1lie prOlblems of
waste manaitemen.t
ue
aii'8.1~froim ltihe ;poinit of ·view· of Mleir use .and
.lI'ehaIbiil.iita-.t;ion.~
ing.·
areas.' .
degr-adeiii .'. .
!by e1!JPLoirtiMwll. .. " .. '.,
a'n!d:reworli;-
.
PE310ME
Kap60Ha'l'HOe CbIphe HBJIHeTCH O~HM H3 OCHOBHhlX BH,ItOB ChlPhH' ,ItJIH npoMhIWJIeHHOCTH C'l'POHTeJIhlHdX MarepHaJIOB, 8 rJI8Brn.Ui· e1'O nOTpe6HTeJIh '3TO IleMeH~
Haa' K l£3BecTKOBaH npoM'bDIIJIeHHOCTh, KOTOpaH ,Ito6&l-BaeT 4'1 MJIH '1'OH 3T01'O C&lPhB B ro,It. !3KCnJIyaTaqKJO iIpOOO:ztsT MeTO,ItOM nOBepxHoc'l'HoA pa3pa60'l.'K:H; KO'l'O-p~~ BbI3hIBaeT :ma'lHTeJIhHhIe H3MeHeHHB B' eCTeCTBeH-HOt!: c~p;e, TaKHe k8K. p;erpap;aIlHB a ,lU1JKe JImai~aIlHB Iro'l:BLr; .. KOJIH'lecTBeHHbIe H Ka'l:eCTBeHHhIe K3MeHeHWI nOBepXHOCTlIhlX H nO,llseMIu,rx BO,lI, npeQ6pa30BIiHHe
peilI~ecpa. Ji!eCTHOCTH, K3l14eHeHHe reOJIOro-HH:lKeHeplI&lX
YCJIOBmt, ii&lJIhHOC'l'h 8TMOCq,eP&l.
.. 'OxpaHa Cpe,llhI B ,It06hIBaIOIQe~ DpoMhlWJIeHHOCTH BMeIQaeT.,ItBa :meMeHTa: OXpaHY reoJIOrH'leqcHxsana-COB nyTe'M:, paIlHoHam.Horo OCBOeHHB r.reC'1'Qpo:!K,lIe;aJrli: H oxpuycpe,l\&l OT OTp~reJIhlU>IX :nocne,aCTBrol 3J[-CnJIyaTaIlHH. rJIaBHhle HBrrpaBJIeHHBOCBOE!HHIt
sbipQ-,6OToK nocJIe 3KCnJIya'l'aIlHH Kap60HaTHoro ChlPhll CJI~
~~I()IqH.e: .. peKpea~HOHHoe, B9,ll;HOe H HcDOJIh30Ba.HHe
.B Ka'l:E!C.TBe Cll:JIaAA. npoMhIWJIeHHbIX H.
KoMMYHam.,-HldX .OTXO,ItOB. . . ..' :
. a
CTaThe np~e,lleH. pa,ll p;eiieTBYlOlIlliIX' B· .nOJH.:lP~ lOpH.ItH'IeCKHX: npaBHJI B, .o6JIacTH 'peKym.~IV'f~" If:OCBOeHHH l\4'eCTHOCTH npeo6paJEeHHQiioo,ll; .SJlHBHHeM .1'OpHoA· ,lIeHTeJIbliQCTH. Bonpoc OC,BOemm:, O'1'XO,lIO~
pac-CMOTpeH C TO'l:KH 3peHHB' HX YTHJIH3an;HH H.' BOeCTa-. HOBJIeHWI ¥eCTHOCTH npeo6pa:IB:eHHoA 3KCJIJIyaTaqm;lH-'HhlMH H ,It06hIBO'l:H&IliIH pa60TaMH. . .
