Znaczenie słomy i poplonów zielonych w nawożeniu ziemniaków.

(1)

Agrotechnika i mechanizacja

ZNACZENIE SŁOMY

I POPLONÓW ZIEL

ONYCH

NYCH

W NAWOŻENIU ZIEMNIAKÓW

dr inż. Cezary Trawczyński

IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie e-mail: c.trawczynski@ihar.edu.pl

awozy organiczne są źródłem próch-nicy oraz makro- i mikroelementów niezbędnych do prawidłowego roz-woju roślin. Poprawiają strukturę gleby i ko-rzystnie oddziałują na fizyczne (stosunki po-wietrzne i wodne) oraz biologiczne (rozwój mikroorganizmów) właściwości gleby. Przy-czyniają się również do lepszego wykorzy-stania i wyższej efektywności nawozów mi-neralnych. Z uwagi na to, że ziemniak zali-czany jest do roślin o dużych potrzebach po-karmowych, nie należy pomijać tego rodzaju nawożenia.

N

Powszechnie stosowanym pod ziemniaki nawozem wnoszącym substancję organicz-ną jest w gospodarstwach utrzymujących zwierzęta na ściółce obornik, w gospodar-stwach prowadzących bezściołowe utrzymy-wanie zwierząt gnojowica, zaś w gospodar-stwach bezinwentarzowych może to być

sło-ma lub zielona sło-masa roślin poplonowych. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z usta-wą o nawozach i nawożeniu z dnia 26.07.2000 r. (Dz. U. Nr 89 poz. 991) oraz ustawy z dnia 02.04.2004 r. o zmianie usta-wy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 91 poz. 876) obornik i gnojowica nazywane są nawozami naturalnymi, natomiast przyory-wana bezpośrednio po sprzęcie zbóż słoma czy przyorywane rośliny poplonowe nie są zaliczane do nawozów. Mając jednak na uwadze to, że głównym celem ich uprawy jest wzbogacenie gleby w próchnicę, przyję-to nazywać je nawozami organicznymi.

Po przyoraniu słomy zawarte w niej skład-niki pokarmowe wracają do środowiska gle-bowego, a ponadto stanowi ona dobry mate-riał próchnicotwórczy. Wartość nawozowa słomy uzależniona jest od gatunku zboża (tab. 1).

Tabela 1 Skład chemiczny różnych rodzajów słomy (zawartość procentowa w suchej masie)

Rodzaj słomy N P K Mg Żyto 0,58 0,11 1,00 0,08 Pszenica 0,64 0,10 1,05 0,09 Jęczmień 0,75 0,11 1,34 0,12 Owies 0,73 0,15 1,90 0,11 Obornik 2,38 0,62 2,76 0,76

(2)

Z ilościowych proporcji azotu, fosforu i po-tasu wynika, że słoma jest głównie nawozem potasowym. Zawartość w niej fosforu jest na ogół kilkakrotnie niższa niż potasu. Ponadto słoma jęczmienna i owsiana zawiera więcej składników mineralnych niż słoma żytnia i pszenna. Z przytoczonych w tabeli 1 zawar-tości poszczególnych składników mineral-nych wynika, że z dawką słomy 5 t/ha wpro-wadza się do gleby przeciętnie około 30 kg/ha N, 6 kg/ha P, 65 kg/ha K i 5 kg/ha Mg. Z danych tych wynika również, że zawartość składników mineralnych w słomie jest znacz-nie mznacz-niejsza niż w oborniku. Dlatego też działanie słomy na środowisko glebowe po-lega głównie na korzystnym wpływie na wła-ściwości gleby, a w mniejszym stopniu niż inne nawozy organiczne ma ona znaczenie

jako źródło składników pokarmowych dla ro-ślin.

Słoma roślin zbożowych może być do-brym nawozem organicznym pod warun-kiem, że zostanie rozdrobniona, najlepiej na kawałki mniejsze niż 10 cm, i przyorana na-tychmiast po zbiorze ziarna. Dlatego najle-piej zastosować do zbioru ziarna kombajn z zamontowanym rozdrabniaczem słomy i bezpośrednio po zbiorze wykonać podoryw-kę na głębokość 10-12 cm. Badania przepro-wadzone w oddziale IHAR w Jadwisinie wy-kazały, że plon ziemniaków uprawianych na słomie pociętej i przyoranej bezpośrednio po żniwach był o około 9% wyższy w stosunku do plonu uzyskanego na słomie przyoranej z 4-tygodniowym opóźnieniem (tab. 2).

Tabela 2 Wpływ terminu przyorania słomy i rodzaju nawożenia

na plon bulw ziemniaka (t/ha). Lata 1984-1988 Nawożenie organiczne i mineralne Słoma przyorana

bezpośrednio po żniwach Słoma przyorana po 4 tygodniach Bez NPK 19,9 19,8 NPK w nawozach mineralnych 24,2 22,1 NPK w gnojowicy + NPK w nawozach mineralnych 24,4 21,2

Średni plon bulw 22,8 21,0

Źródło: badania oddziału IHAR w Jadwisinie

Stwierdzono też, że działanie nawozowe słomy przyoranej bezpośrednio po żniwach było korzystniejsze, jeśli chodzi o plon, za-równo w warunkach gdy składniki NPK uzu-pełniono wyłącznie w formie nawozów mine-ralnych, jak i częściowo w postaci gnojowicy, a częściowo w formie nawozów mineralnych, w porównaniu z polem, na którym słoma po-została nieprzyorana przez 4 tygodnie.

Specyficzną cechą słomy jest szeroki sto-sunek węgla do azotu (C:N), wynoszący 80- -100:1, podczas gdy w oborniku stosunek C:N waha się w granicach 20-25:1, zaś w glebie 8-12:1. Wprowadzenie do gleby mate-riału (słomy) o tak dużej zawartości węgla stymuluje rozwój mikroorganizmów glebo-wych, które do swego rozwoju zużywają nie tylko azot z rozkładającej się słomy, ale tak-że azot z zasobów glebowych, co określa się

biologicznym unieruchamianiem tego skład-nika. W takich warunkach może nastąpić ob-niżka plonu ziemniaków, gdyż azot z ciał drobnoustrojów staje się dostępny dla roślin dopiero po ich obumarciu i rozkładzie.

Chcąc zapobiec temu niekorzystnemu procesowi przy stosowaniu słomy oraz przy-spieszyć jej rozkład, należy dodać azot mi-neralny. Dodatek ten ustala się na podstawie tzw. współczynnika azotowego, który wyraża zużycie azotu mineralnego podczas rozkładu mikrobiologicznego przez 100 kg nawozu or-ganicznego. Dla słomy współczynnik ten wy-nosi 0,8-1,0 kg N na 100 kg słomy. Tak więc pozostawienie na polu przeciętnego plonu słomy wynoszącego 5 t z 1 ha i przyoranie go po rozdrobnieniu wymaga dodatkowego nawożenia w wysokości 40-50 kg/ha N. Naj-lepiej zastosować na pociętą słomę mocznik

(3)

lub gnojowicę. Doświadczenia przeprowa-dzone w oddziale IHAR w Jadwisinie dowio-dły, że słoma przyorana z dodatkiem azotu w nieznacznym stopniu ustępowała oborniko-wi, jeśli chodzi o plonowanie ziemniaków.

Na glebach o wysokiej kulturze rolnej i w warunkach intensywnego rolnictwa, w któ-rym stosuje się duże dawki nawozów azoto-wych, można zrezygnować z dodatkowego

azotu mineralnego przy przyorywaniu słomy. Po zbiorze roślin pozostaje bowiem w glebie pewna ilość azotu, która jest wystarczająca do mineralizacji słomy. Ponadto w gospodar-stwach stosujących intensywne nawożenie przyorywanie słomy po zbiorze pełni rolę ochronną, wiążąc nadmiar azotu mineralne-go i nie dopuszczając do jemineralne-go wymycia.

Tabela 3 Wpływ nawożenia organicznego i dawek azotu

na plon ziemniaków (t/ha). Lata 1990-1993

Nawozy Dawki azotu (kg/ha) Średnio

organiczne 0 50 100 150

Obornik 25 t/ha 23,1 28,3 27,9 26,7 26,5

Słoma 5 t/ha + 1 kg N na 100 kg słomy 20,3 26,3 27,4 26,8 25,2

Źródło: badania Oddziału IHAR w Jadwisinie

Alternatywną formę nawozu organicznego może stanowić zielona masa roślin poplono-wych. Godna polecenia jest uprawa ziemnia-ków po przyoranych poplonach ściernisko-wych, czyli wysiewanych po zbiorze roślin zbożowych i przyorywanych jesienią tego sa-mego roku. Nie zaleca się natomiast uprawy ziemniaków po poplonach ozimych, czyli wy-siewanych jesienią i przyorywanych wiosną następnego roku, gdyż może to prowadzić do obniżenia plonu bulw ze względu na póź-niejszy termin sadzenia. Oprócz dostarcza-nia zielonej masy rośliny poplonowe chronią glebę przed erozją wodną i wietrzną, przy-czyniając się również do poprawy warunków fitosanitarnych w zmianowaniu roślin. Dodat-kową korzyścią z uprawy roślin poplonowych jest jeszcze to, że dzięki głęboko sięgające-mu systemowi korzeniowesięgające-mu możliwe jest przemieszczanie się makro- i mikroelemen-tów z głębszych warstw gleby do

wierzch-nich. Z masą nadziemną łubinu jako rośliny poplonowej można wprowadzić do gleby około 140 kg/ha azotu (N), 30 kg/ha fosforu (P2O5) i 170 kg/ha (K2O), a z poplonem

gor-czycy zbliżone ilości fosforu i potasu, nato-miast znacznie mniejszą ilość azotu.

Wyniki dotychczasowych doświadczeń z różnymi roślinami poplonowymi wskazują na znaczne korzyści ekonomiczne z ich stoso-wania w porównaniu z innymi formami nawo-zów organicznych. W tabeli 4 przedstawiono tylko nakłady w rbh, z których wynika, że sto-sowanie słomy czy poplonów jest 2-3-krotnie tańsze w porównaniu z obornikiem czy gno-jowicą. Natomiast po uwzględnieniu nakła-dów materiałowych, obejmujących koszt pra-cy maszyn i wartość nawozową obornika, gnojowicy, słomy czy poplonów, okazuje się, że przyorywanie słomy lub poplonów może być nawet ponad 5-krotnie tańsze niż przy-orywanie nawozów naturalnych.

Tabela 4 Porównanie nakładów pracy

przy różnych formach nawozów organicznych. Lata 1988-1990 Forma nawozu organicznego Nakłady (rbh*/ha)

Obornik Gnojowica Słoma Rośliny poplonowe 5,6 2,7 1,5 2,1

* roboczogodziny – nakład pracy uwzględnia wywózkę i roztrząsanie obornika, rozlewanie gnojowicy, cięcie słomy, siew poplonów ścierniskowych

(4)

Warunkiem udania się poplonów ścierni-skowych (uzyskania możliwie największej ilości zielonej masy roślin) jest:

•

możliwie wczesny zbiór rośliny przedplo-nowej z pola;

•

wysiew nawozów fosforowych i potaso-wych (na ścierń) i natychmiastowa orka na głębokość 15-18 cm, najlepiej połączona z wyrównaniem pola (broną, wałem struno-wym);

•

właściwy dobór gatunków roślin (tab. 5);

•

wysiew roślin poplonowych w optymalnym terminie (tab. 5);

•

odpowiednia ilość opadów deszczu w sierpniu i wrześniu;

•

odpowiednie nawożenie mineralne, tzn. 40-50 kg P2O5 i 60-80 kg K2O na 1 ha oraz

60-90 kg N w przypadku uprawy roślin nie-motylkowych.

Tabela 5 Rośliny zalecane jako poplony ścierniskowe pod ziemniaki

Forma między-plonu Roślina Kategoria gleby Termin sie-wu Norma wysiewu (kg/ha) le kk a śr ed ni a P op lo ny ś ci er ni sk ow e z r oś lin s tr ąc zk ow yc h

peluszka + łubin żółty + seradela wyka jara + peluszka + łubin żółty łubin żółty + seradela

wyka ozima + łubin żółty łubin żółty + peluszka

łubin żółty + peluszka + wyka ozima łubin wąskolistny + peluszka peluszka

łubin żółty seradela

bobik + peluszka + wyka ozima

+ + + + + + + + + + + do końca lipca 100 + 80 + 20 40 + 120 + 60 130 + 30 40 + 100 100 + 100 120 + 60 + 40 140 + 100 200 200 70 90 + 60 + 50 P op lo ny śc ie rn is ko w e z in ny ch r oś lin gorczyca biała facelia rzepak słonecznik

gorczyca biała + facelia gorczyca biała + rzepak

+ + + + + + do 15 sierpnia 20 10 10 35 15 + 5 10 + 5 P op lo ny śc ie rn is ko w e z ro śl in s tr ąc zk ow yc h i in ny ch peluszka + słonecznik łubin żółty + facelia facelia + seradela seradela + gryka facelia + wyka ozima bobik + peluszka + słonecznik bobik + wyka jara + słonecznik peluszka + wyka jara + rzepak peluszka + owies + + + + + + + + + do 5 sierpnia 150 + 15 80 + 4 5 + 30 40 + 40 6 + 40 100 + 100 + 15 80 + 100 + 15 50 + 20 + 4 200 + 60

Źródło: Produkcja ziemniaków. Technologia – ekonomika – marketing. Pr. zbior. pod red J. Chotkow-skiego, Wyd. 2. IHAR Oddz. Bonin 1997

(5)

Jeżeli założymy, że poplony ścierniskowe mają spełniać głównie rolę biologicznego sorbenta (wiązania składników z gleby) i funkcje ochronne gleby, np. przed erozją wietrzną, to możemy pominąć nawożenie ich fosforem i potasem. Jeżeli uprawiane są ro-śliny motylkowe, to nie należy również stoso-wać azotu. Natomiast pod rośliny niemotyl-kowe trzeba zastosować małą dawkę tego składnika (ok. 50 kg N na 1 ha), w celu przy-śpieszenia ich wzrostu i zwiększenia masy, co spowoduje, że pobiorą one jak najwięk-sze ilości składników z gleby.

Dla zapewnienia równomiernych wscho-dów siew należy wykonać za pomocą siew-nika, używać nasion pełnowartościowych i stosować normę wysiewu odpowiednią dla poszczególnych roślin poplonowych (tab. 5).

Jakkolwiek uprawa poplonów ściernisko-wych jest obarczona pewnym ryzykiem co do ich udania się, to jednak w dotychczaso-wych doświadczeniach, przeprowadzonych w oddziale IHAR w Jadwisinie na glebie lek-kiej, różne rośliny poplonowe przyczyniły się do uzyskania korzystnego plonu ziemniaków w porównaniu z tradycyjnie stosowanym obornikiem (tab. 6).

Tabela 6 Plon ziemniaków i zawartość skrobi

w zależności od form nawożenia organicznego. Lata 1993-1995

Wyszczególnienie Nawozy mineralne* Obornik 25 t/ha + nawozy mineralne* Gorczyca 25,9 t/ha + nawozy mineralne* Facelia 26,6 t/ha + nawozy mineralne* Peluszka z owsem 18,6 t/ha + nawozy mineralne*

Plon bulw (t z ha) 21,4 28,0 26,8 27,3 26,3

Zawartość skrobi (%) 13,3 13,2 13,5 13,6 13,1

* dawka NPK: 100 kg N, 80 kg P2O5 i 120 kg K2O na 1 ha

Źródło: badania Oddziału IHAR w Jadwisinie

Badania potwierdziły zbliżoną wartość na-wozową obornika i roślin poplonowych, cho-ciaż najwyższy plon ziemniaków uzyskano w stanowisku z obornikiem, co wynika m. in. z wyższej zawartości niektórych składników pokarmowych (makro- i mikroelementów) w oborniku w porównaniu z roślinami poplono-wymi. Zdecydowanie niższy plon bulw uzy-skano w stanowisku, gdzie pod ziemniaki za-stosowano wyłącznie nawozy mineralne. Ziemniaki uprawiane po poplonie z facelii i gorczycy charakteryzowały się wyższą za-wartością skrobi w bulwach w porównaniu ze stanowiskami po oborniku i peluszce z owsem oraz bez nawożenia organicznego.

Poplony ścierniskowe należy przyorać je-sienią, po wystąpieniu pierwszych przymroz-ków. Celem lepszego przykrycia zielonej

masy roślin poplonowych przed wykonaniem orki wskazany jest zabieg talerzowania.

Literatura

1. Chemia rolna – podstawy teoretyczne i praktycz-ne. 2002. Pr. zbior. pod red. S. Mercika. Wyd. SGGW Warszawa: 287 s.; 2. Grześkiewicz H. 1994.

Alter-natywne sposoby nawożenia organicznego w sytuacji zmniejszającej się produkcji obornika. [W:] Makropro-blemy produkcji ziemniaka w Polsce w okresie prze-mian organizacyjno-ekonomicznych. Jadwisin, 6-7.07.1994. Inst. Ziemn. Bonin: 41-44; 3. Grześkiewicz

H., Trawczyński C. 1997. Poplony ścierniskowe jako

nawóz organiczny w uprawie ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 48/II: 73-82; 4. Produkcja ziemniaków.

Tech-nologia-Ekonomika-Marketing. 1997. Pr. zbior. pod

red. J. Chotkowskiego. Wyd. 2. Inst. Ziemn. Bonin; 5,

Trawczyński C. 2005. Słoma pod ziemniaki. – Rolnik