UWAGl O ŻYLE KWARCOWEJ W BIAŁEJ GÓRZE NA ROZDROŻU IZERSKIM

ANTONI MORA WIECKI

U

·

W

A~l

O

ŻYLE

KWARCOWEJ W

BIAŁEJ

GÓRZE

NA

ROZDROŻU

IZERSKIM

POŁOŻENIE I OPIS ZYŁ Y

Na ooomze SzkiarB~ka Poręba - Swieradów

żyły kwaroowe i żyły kwarcytowe są dość czę­ ste. Geneza ich ni.e jest całkowicie wy~jaśniorna. Przyjmuje się, że jedne 'Z n:idl są genetycznie rń.agnetycznymi lub pegmatytowymi

wydzielina-ma

kwa'I'CU W Bta.nszej magmie grtanitowej, inne

zaś są pochodzenli.a osadOwego. Niclttóre uważa się za żyły pę.gmatyrowe bardzo ubogie w

mi-kroklin lub ortoklaz. Na ogół kierunek żył jest różny. Nadwiększe żyły kwa:rco:we przebiegają pmewami.e w kierunku sudecldm. ·

Do naJjwiękseycll należy żyła

o

ogólnym

ilde:-runku SW-NO, przebiegająca począt.lwwo rpo-łudnio~odn:im zboczem Góry Zielonej, a następnde przechodząca przez szceyt Białej Góry (1087,6 m n~p.m.) i sz-czyt Góry Fiaskowej (784 m n:p.m} Za tym SZlCZytem zaczyna się

o:ria odginać oorM: ba.rdz;i.ej ku południowi, do-choo.ząc niemal ·do południowych klrańcó-..y wsi

Kopa.niec. W tej cz·ęści jest ona z.na<C2!lllie węż­ sza, przesunięta ba::rdziej ku północy wzdłuż je-dnego lniezibyt wyraźnego uskoiku i po.p:rz.

erywa-na erywa-na szereg wydłużonych odcinków otoczonych

ze wszys1lkich stron gnejsami.

Do tej samej żyły zald.-czyć należy wąski od-cinek o, długości ok. 25 m leżący najba-rdziej na południowy zachód, na jej p!rzedłu.żeniu wśa-ód

granitów w odległości przeszło l ,5 km od połu­ dniowego kTańca głównej żyły.

·W dolinie (ok. 730 m n .. p.m.) połtyi;onej między Górą Białą i Górą Piaskową, którą p:rzec:hodzi droga ze Szklarskiej Poręby do Swieradowa, nieco ku wschoOOwi od schro.n.iska w Ludwiko-wicach żyła !kwarcowa przyk>ryta jest płrusz..: CZ€'lll utworów plejstoceńskich i holoceński~ na ipl"Zestrzeni ok. 700 m. Ku południowemu

zacho--dowi od tej doltiny żyła biegnie nieprzerwanie na przeSJtr.zeni ok. 4 km, co zaznacza się wyraź­

nie dużymi ilościami rumoszu skalnego i brył, szczególnie ohfidie występującym na szczycie Białej_ Gócy i jej dość stromo opadadącym tzho-czu północnym.

Mniej wyraźnie z'amacźa s'ię przebieg żyły ku północy od wspomnialnej doliny, gdzie na

przestrzeni ok. 3 km ilość rumoszu skalnego jest o wiele mniejsza, zaś pas jego występowania, szczególme we wschodniej części, znacznie węż-_

szy. · ·

Półn01cne obrzeżenie żyły ikiwarooW'ej niemal na całej jej długości srbain.owią róime odmiany gnejsów, z drobnymi s0rczewkaroi kwarców i ży­

łami .~jenitów porliro:wy·ch oraz amfibolitów. Od SE do południowej części źyły wąskim pasmem przyJegają do I)iej zmertamorfizowane rogowoo kordierytowe, zawierające szczególn~e u S2lczytów BiaŁej Góry wtrącenia aplitów, a tak:lle zmetamorfizowane łupki mikowe. Dalej ku pólnocy poczynając od doliny, kttórą przebie-ga droprzebie-ga ze Szklarskiej Poręby do Swieradowa, do żyły przylegają już nieprzerwanie gnejsy. za-równo w łiupkach mikowych, jak i gnejsa·ch na

ogół równo1egle do żyły kwarcowej w niewiel-_kim od n1ej oddtaleniu ;przebiegają wąskie żyły

diwrytu kwar.oowego i amfibolitu, a w środik!o­ wej części nieco dalej żyły granitC>-'p()rfiru.

Szerokość żyły kwwoowej jest zmi·erma. Na Górne Fiaskowej wynosi ona ponad 200 m, na Białej Górze dochodzi do 120 m, zaś na innych odcin.k&!h jest znacznie mniejsza. Wyk.ształ:ceJllie żyły na ·całe!j długości, przekxaczadącej 10 km, nie jest jednolite. W części południowej, aż po

drogę koło Ludwiikowl1c, tworzywem jest dość

czysty spękany, zwarty kwarc. Ku północy od drogi kwarc jest silnie zażelaziO'l'J.y, jakiby spra-sowany i drobno złupkowacony. Robi on wraże­

nie raczej wkładek kwarcytowych;

Wydaje się, że kwarrc będący o1sadem z gocą­ cych roztworów wypeł:ruił .tu, jaik. i w wie1tu jn-nych miejscach szczeliny tektoniczne, nie za-pełnione !pll'Z.ez wciskającą .się magmę.

Czyst~ hydmterm.al!n\e żyły kwarcowe lub kwarcytowe składają się z ziarnistego, przezro.., czystego, zmętniałego, często także pręcikowe­

go kwarcu., "VJ'"'kaztl!iącego w wli.elu miejsoa'Ch u brzegów żyły słabo zaw,aczoną strulcturę płyt­ kową i nie zawierającego poza drobnymi

po-włokami ochrawatych tlenków żelaza żadnych

obcych minerałów.

Zyła kwarcowa najlepiej jest odsłonięta u szczytu Białej Góry. Obok bardzo licznie l'QZ-rzuoonych głazów ;i rUinOISI',lu kiwiaroowego

istn:ieją

tu

3 łomy, rz których daiWIIriej wybiera-no kwwc. Dwa mniejsz-e znaddują się na

po-łudniowe~ strome SZICZyttl.; :jeidett1 większy --na stronie półnOCile(j.

W łomie m·chodndm, znajdującym się na. zboczu południowym, żyłla kwa~cowa odsłonię­

ta jest na wyrokości ok. 4 m, w łomie wschod-nim wysokość odsłan.ięda wynosi Olk. 6 m, za.~

w łomie północnym ok. 10 m.

W łoma-ch tyeh kwrurc wyklattuje liczne ~­ -kania różnokierunkowe, dzielące go na duże

·bloki. Przeważają spękania niemal pionowe,

przecinające się wzajemnie, oraz spękania skośne

o nachyleniu w stosunku do poziomu 10-15°. 'Materiał znajdujący się w kamienialornie

północnym wykazuje po111adto dość ciekawe

'odkłucila,, tijawnrające snę na wyłarmywanych.

bl!oik.ach.

. NieJktÓTe z nich pororują ułamki wielkich

słupow sześciokątnych, w. których nachylenie . wzajemne zaJchowanych iSąsliadujących płasz­

czyzn wynosi 120 ___: 130°. B1oki także wy·

kazują wy.ra.źmą budowę wielowarstwową, przy . czym posz.cz.egóJne 'W'a.Tsiwy ujawniają

wyraż-ne ułożenie :ró'W'n()oległ-e i załamania

old!powta-. dające .zalamaniom powierzchni. Inne bloki ro- · . bią wrailen.ie odłupków heksagonalniego

krysz-tału kwar-cu, w którym ścia111y słupa

przecho-dzą w ściaJn.y romboedrów, począ.tkowo ostrzej-.3Zych, a ·pómiej nteoo bardziej tępych.

Na ogół kwarc ma przełam nierówny i przy ·wyb]eraniu ro2lpada się na nie'l'legularne, ostro--krawędziste bryły ró:lmych wymiarów.

OPIS MAKROSKOPOWY

. Kwarc jest przeważnie mlecznobiały, grubo-ziarnisty, .słabo ·· przeświecający, niekiedy · .śn~eżno!biały, czasem r'óżowawy do fioletowego.· Niektóre .01dm:iarny s\lniej przeświecające

wyda-ją się ciemniejsze. Jest on zbity i twaooy, _m1ejscami .ujawnia słabą IPOTIÓfW'a'tbść. W

od-mian-ach .s.i:lni1ej prześwlie.cających zrlartn:ilstość

. l

bi .

.

ząrzmaioza . Slę s-.a eJ •

Barwę mleczną zawdzięcza kwarc dlu:żlej i1ości drobnych spękań, · robiących wrażenie, jakby skala składała się z nieprawidłowych, ootrokra-węd!zistych, niewielikich ziarn o połysku s:lkli· stym, niekiedy tłustym.

PO'Wier.zchnd.a -ISZ(2.e1in. · i większy!ch spękań rza:dlro j-est czysta. W węższych wi:dOcm.e są cieniJtie powłoki wodorotel.enlków żelaza, w

szer-. sz)'lch grubsze warstewki wodorotlenków OOlaza, substancji ilastych i serycytu.

Wodorotlenków żelaza jest dużo, zwłaszcza

w l~eJmYch .siZazeli.nach, nafum;ilast wewnątrz

kwarcu tyJJko wyjąrtikmvo twOII'Zą one jas:nori:ół­

te plamy.

POIWierzclmia .srz:e!I'Seych SIZiczeliin zwykle n;ie-równa li chropowata pokryta jest nie!kiedy

ja-snożółtym, silnie błyszczącym serycytem o lek-ko zielonawym odcieniu, żółtawymi

substancja-mn.

ilastymi i rdzawymi wodorotlenkami

re-laza.

.. Niekiedy na ich powiernchndaJch oook powyż­

szych m;n.erałów wiOOczne są za:ta:rte, jedno-kierunkowe hruZJdkowrunia stylolifuwe.

· Poza

tym na

:powiel'Z!clmiacll · niektórych szerszych ~czeUn obserwujemy większe .sku-pien;a i zagłębi..enia wy.peł!niione rnzawymi sub-stancjami ilastymi. Zarysy tycll zagłębień przypominają ni·ekiedy romboedryczne odciski rzaik.ończeń kryS71tałów górSkiCh. Drobne

krysz.-tały górslkie dochodzące do 6 mm, narosłe nie-kiedy w większych ipOl"ach, są zwykle zmętma­

le, z wyjątkiem niektórych przezroczystych za-·

k--uńczeń a:omboedryC21Ilych. Kryształom :tym,

jak również jeBlJCZe drobniejszym :przem-oczy-stym k.rysz.ta~om, spotykanym nieikiedy na

ścianach wąskich szczelin, przypisać . należy pochodzenie późnliejsrze od głównego tworz;ywa żyły.

To samo dotyczy !kwarcu krystalicznego,

wy-pełniającego niekiedy szersze SlJC:Zeliny, w

kt6-ryrch spa!ja on ·tównierł: uła!l.llddl kwarcu stamzej

generacji. Te późni-ejsze uhwry wyksz,tałcooe

W'alrstw:owo, o ufużetnliu :r'Ó!Wrlloległym. do ikie-. runku szczelin wypełniają je przeważnie całko­ wiCie i WÓIW1C'ZaS po~SW.Zegól!n.e osoibni1ld nlie ujaw-ndają pokro1u 'krystalic:znego. Przy niecałko­

witym zapełiniemu szczelin na !pOidłorLu war-Sibwowanym naJraStały S'l'JCZOtk.i! dtibme jedno-stronnie wykształ.oonycll krysz.tałów g~nwcll.

Kware wtórny ~jący ~Y

odci-na się wyraźnie dzięki swej bialomlecznej

bax-w.ie od jamosz:arego, 'ba!IttzJiej pr"L8świecają­

cego podłoża. 'PoozczegóJne osobniki z rdecał­

Ioowicie !ZB.Znaczonymi zacy:c;ami

kirysbalogra-ficznymi przerastają się ~jerimie, twoa:'Ząc

pmwó.e jednolitą W3ll"Stwowaną całość. Mlecz-no:b:i.hla barwa iklwarcu waTStwowanego wiąże

si~ z dużą d1ośdą próżni i spękań. Dostępne do

. obselwooji szczeli.ny wypełlnione keystalilcw.ym kwa.rcem mają szerOOrość do 2 - 3 cm. Dłu­ gość poszczególnych kryształków rzadko prze-kracza l am.

Z tekstury d. własności ik.wa:reu

lm"ysta'lim:ne-go wypełlniJa:jącegn ~liny wynika, że w osa-dzeniu się :krz.emioniki .zadlodzri.ły przerwy oraz

że Skłarl il"'rlJtworów dopramdzającydt ją uległ

zmianom.

. Gru.bo6ć posrrezególlnych 'VYiall'Stewek madko przekracza l

cm.

Od'.dziela(ją je od siebie bar-. dzt> cienkie, wymbSZ.ące ułamki milimetra

war-stewki siłnlie za:i,lOil'le lub znacznie W?Jbogaoone

w wódorotlenki żela:za (ilimo.n[t, ·getyt). Jedne

warstewki kwarou są m:lBCZilOibia!te o lekikim odci'endu kremowym, imle są ba.rdzń.Jej

rprzezro-czyste i zarrysy ~gólnych -ooolbn.ilk6w

two-mących je, są wyTaźniejsze. ·

. Gran.ioo między i!'llilm.i są ~ illlltliej lub bardzrl.ej wyraWe. U~laJwtnialją sd.ę o:ne na-przemianlegle symetryczne ułożone w sto-sunku do śctisn sz:Czelin orarz zmietrmą grubość.

. Krywtały kwarcu il'l.B!l'08łe w tpń>miach

&rod-korwych części gz.arelin. ujawnia]ą rownież

bu-dow'ę warstwową, pny czym układ

wa.rstw

jest

reg\llarny i ściśle odpowli.ada krymal.ografi.cz-nym zacysom kryształów. Na mlocznoibiałych, krystalograficmie wykszmłconych ośrodka~h

narastają kolejno wan;rt;wy ~etl!I'OICZystej !l.uh

zmętniałej ikrzernrOinki. Przypomina to podbb-ne wykształCE".nie niiE!'którydJ. krysrzltałów

gór-sk.ilch w Jegłowej.

Nierzadko na zewnętrznych powierzchniach

kryształów narasrtają prostopadle do ścian

sru-pa heksagonalnego drobne szazot'k.owe

skupie-nia przezroczystych kryształów górskich, nie

pt'Z'ekmc:zających l mm długośoL

W węższych szczeldnacll między ' poozczegól-nymi dużymi tkryszrt;ałami czasem zagęsrezaj ą się one, .twOTZąc jak gdytby jednnllite powłoki.

Niekiedy powi.eTZCłmie kry'.ształów i szczelin

międcy nimi są 'l'dzawo za:barw.iOOe wodoro-tlenkami żelaza. _ Opisane ootatntio · kryształy

powstałyby więc najpóźniej.

BADANIA MIKRQSKOPOWE

W pły.llkach cienki.ch IJ?Od mikroskopem

kwarc ujawnia hudXJwę zia:rnistą. PO!Wierzclmiia zdam jest nlierÓWJ:la. W przekroju zarysy ich są bryłowe, nieregularne b11zegi poaz.a'I'pal[le,

..

Ryc. l

Bialy kwarc z Bialej Góry. Plytka cienka. Zdjęcie mi-kroskopowe. Swiatlo przechodzące. Powiększenie ok. 40-krotne. Słabo zaznaczone granice ziarn i cząsteczki

_ilaste.

j~by strzępiaste. Wystają{!ymi częściami

po-SZ'(!Zególne ziarn.a zazębiają się wzajemnie. Naj-częstsz.a, ptunika,jąca struktura kwarcu rzostała pr:tedstawioo.a na :ryc. l li 2. ·

.Ryc. 2

Biały kwarc z Bialej Góry. Plytka cienka. Zdjęcie mi-kroskopowe. Nikole skrzyżowane. Powiększenie ok. 40-krotne. Wyra.źnie zaznaczają się zarysy zazębiających

się ziarn i trójkątny mikrolit kwarcowy.

371

-Głównym tworzywem żyły jest ~mionka, która wykrystalizowała w postaci a - kwar-·

cy. Wymiary poszczególnych ziarn kwarcu są zmienne, dochodzą do 2,5 mm średnicy.

Gra-nice pomiędzy poszczególnymi ziarnami w świe'­ tle przechodzą·cym są sła~bo uchwytne (ryc. l, 3,

5), natomiast przy ~r~yfuwanycll nilrolaich ostre

i wyraźne (ryc. 2, 4 i 6). W wielu miejscach

ca-. le zespoły ziarn wykazują w. przybliżeniu je-dnakowe ułożenie ~a.ficm.e, ·co sreze-g61nie wyraźnle. zaznaoza się w płyTtkaoch

Clien-kich przy skrzyżowanych nńko!laoh.

Ozęs1x> w płytkacll cienkiich obserwuj e się do-okola ziarn o przekroju niemal prostopadłym do osi c skupioola. ziarn o prze.lcroj'acll ·bardzliej

•·

il"

.

~

Ryc. 3

Szary kwaTc z Bialej GÓT'I/. Pl'ytka cienka. Zd;ęcie

mi-k1'oskopowe. Swtatlo przechodzqce. Powiększenie ok. 4o-.

k1'otne. W11raźnie zaznaczone 1'6żnokierunkowe

lłpęka-nia i skupienia czqsteczek ilast11ch.

nachylonych, lecz jednakowo ułoM!lych, twlolfZą­ cy.ch jakby wieniec dookoła tych ziarn. Ziarna

o przekroju krystalogu-a:fiicznym, nawet męści.O­ wo zachowan}"m, należą do srzadloości. Przy sk.:rzyżowanych nilrofuch poszczególne ziarna a także dJch większe IZesaxMY. wy~ją falliste lub nierówne zndkanie światła, co z jednej stro-ny przypisać należy bardzo zatartej, lecz nie całłkow:icie zn;lszcronej włóknistej d:ch ·budowie, z drugiej zaś strony odkształceniom spowodo-wanym naciskiem sił tektonicznych. Częste są również ziarna o illl.O'.lalikt>wym mi!kanliu świa­ tła. W wdelu ziaornach pasowe i mOZCiliilrowe z:n.iika:ruie światła wiąże się ze rtmianarnli. kierun-ków narastania poSZJCZególnyclJ. iioh części.

Wpływowi sił tektonicznych przypisać nale-·

ey

liCZlll·e spękania posuxzegó1nyoh rliarn. kwar-cu ora:z; spękania obejmujące wdększe zespoły tych ziarn.. N a ogół w ułmeniiu. spękań nie udaro się wchwyoi.ć prawidłoWości. P.meważa(j ą spękal:Lia .różnok:ierunk~e .. W wdelu wszakże

częściach płytek cienkich wyraźnie zaznacza się ogólna j ednok.ierunkowość, clloć nie Tórwlnole-głoość tych spękań. Do ·nzadszych naieży układ

. spękań, w którym m012m.a ~ dopatrywać jak gd'yby pra~owości. przy czym jedne

z

nkh

37.2

Ryc. 4

Sza1'1/ kwarc z Bialej Góry. Płvtka cłenka. Zdjęcie mł­

k1'oskopowe. Nikole skrzvźowane. Powiększenie ok. 40- .

k1'otne. Wyraźnie zaznacza się budowa ziarnuta, zazę­

btania się ziarn i przeważajqce ułoźenie czqsteczek

łl.aa-tych.. wzdlu.ż granic ziarn.

pod

~lęclem ulożenia,

w

nawiązaniu

do

cech

aptycznych ujwwnianych przez ziarna kwarreu, priZe!biegają

w

kierunkacil .zgodnych z nłasz..

czyznaani odPowiard.aóącymi nacllylen.~om ścian

romboedru.

8-pęk.airuia są d01l:nv.e widoiCZine 'Cbięk:i. szacym cząsteczkom :iilaJsrtym, ukłaldaj ącym Się sz,erego-wo llub wąrriutkdm.i smugami. W jednych

przy-padkach smugi cz·ąsteczek Ua:stych w:idoczne są

w obrębie po&ZJCZ-ególnycll tziam, w ilnnych rzaś

przebiegają one cleprzerwanie przez całe że­ spJ'ły 2Jiam.. Do ntarlkich przypadków nale-żą małe, nd.eikiedy ledvro dostrzegalne przesunię­ cia szeregów _lub smug :CZ~ mastych na granicy poszczególnych ziarn, co tłumaJczyć n·a~ leży ipi'Zesunięciem. Wh już po usrtlaJnli.u dopływu krzemiooki w późmdej~ okresie kształb:ma­ nia się ·żyły. · PorzesunięCia przypisać naJeży działaniu sił tektonicznych, które trwało

rów-nież i .późndej.

· Wyjątkowo rz~~ substaricje ~

skupia-ją się

w

wię~ych lilo~ciacll twomąc

w6w1czas

niemall ctatme

ziama"

o konturadl

nd.eregul'ar-nych, zaokrąglonych, rozpływających się, o śre­ dnicy do 0,2 mm (zyc:

3

li 4).

Na dgół substancje ilaste· w poszczególnych odmiamach kw.arou ·m.ajdują się w rożnym ilo-ściach. Najwięcej jest ich w odmdanach

sza-rych, najmnliej w Zi:atmisty!Ch przeświecających

od:mlanach białych. ·

·obdik 5utbsta.ncji :ill.astych n&jpcmażn.iejszyrili

ddmi.estzkam.i. W ·ikwan:u są zwliązki żelaza: li-monit .lub getyt. W czystych,· białych kwar-cach ·Jr.IIIlOnit po~uje słabe, · leci~ dostrze.;.

~alne słomkowe za:ba'liWdenie · drobnych · tpairt1i

zyły. . . . .

·. W ZS!Ó~oiriooej

odmLai'lie

p:>jawia. ·się ·getyt ndekliedy . w iJóśaiaoh o • sbunkowo

:ml.aczniej-. szyteh, powodując wrz:rost mtensyWooścl ba!rWy • Getyt: nd.e jest ·jednakże jedynym czy:nnikiem

Ryc. 5

R6źowt1 kwarc z Białej Górt/. Plvtka cienka. -Zdjęc4e mi~

kroskopowe. Swiatlo przechodzące. Powiększenie ok. 40~

krotne. Zarvltl ziarn slabo widoczne, ciemne ziarno w~

dorotlenków żelaza. Znaczne zagęszczenie cząsteczek

ilast1/ch.

wpadającą :nd.ekiooy

w

Dnlatnwą dostrzegamy

również w tych partiach, w których nawet

przy najsilniejszych powiększeniach nie można

było go ujawndć. W •tych p11Zypadlmch za głów­

ny czyrulli.k .barwiący uznać należy ~wdiązk.i

mie--dzi, których obecność ujawlnliły anal:i:zy

che-milc.zne.

W:n>gtki. getytu cz;y llimorui:tu ;znajdują się

przeważrui:e w miejscach S'tykanJia się rz:tiarn

kwa·l"CU. Niek;iedy wypełniają

one

rowmeż spę­

kania

w

posrllCIZ<ególnych ziJaJr.n.a.oh. Na ogół

po-jedyncze jego strzępiaste ziarna rozrzucone są

bez.ładnJie

w

całej masie kwan:mJ rz:agęszczając

się smugowo w

n;iekJt.6rich

jego pa:n1liacll, co po-woduje intensywniejsze zabarwienie.

Pojedyn-cz.e skupienia ziarn. dochodzą do 0,06 mm gru-boścti i 0,17

mm

·

d!ługości. Na. ogół są one

zrua12llie mniejsze. Wiiełkość !pOS'ZiCZególnych

ziarn nie ~acza zwykle 0,006 X 0.03

mm. Miejscami, ba!rdro d'Zadk.o ilość ilch

do-chod2i do 0~02%. WroiStk!i. getytu w ŚWietle

przechodzącym S\ zwykle czarne, w świetle

. odbitym rz:aś pmewaiŻDI!e czerwone z odcieniiem

brunatnawym, SZC'Zegól!n1e w brzeżnych

par---tiach.

Inne ziama w śwli.etle przeahodzą<:ym

ujaw-ndają ba.r.wę jasnobrunatn.ą, w świetle zaś

o.dtbi-tym szarobrunatną. Wydaje się, że limonit

051aldmny został :ruiekiedy razem rz; żelem

krze-mionkowym. Na światło spolaryzowane

reagu-je 01n słabo i mejedinakowo. Na ogólnym tle

najwię.kszego do.strzeżon~ ziarna o

wy:mia-rach 0,6 x O,B mm widoczne są drobne, owalne

segmenty, o ~ do 0,06 mm" ba:rwy

ciemniejszej~ reag.tJJjąoej prey sk!reyżowan.ych

nikolach wy.:raźnliej roż otoazenioe na śwmtło

spolaryu.owane. Limnnlitu w zwti.ęzłej masie

kwarcu jest nadzwy.czad mało, gdyż w

jedena-stu

wykonanych płytkach denlkilch stwier.dzrono

zaledwie rbny drobne Zliaretn.ka.

Z ułożenia wrostków limo!nlitu lub gertytu

'i stanu ich mchowanlia wynlika, że rpoiWStały

L _ _ _ _ __ _ __ ___ _

one w żyle kwa.roowej już po utwCX1'7Sl.iu się

kwarcu . .

Do nieco ·częstszych niż l.i.mo.nl~t należą

ziar-na rutylu. Ma:ją ooe niez·byt dolcładnie zazna-czony poikrój li:gdełlkowy, si.IJnie dwójłomne,

bru-natnoczerwone, przeświecające, pojedyncze igieł­

ki, znajdują-ce się sporadycznie w

posczegól-!l'lych z:iru'nalcl1 kwareu lub między nimi.

Wy-miary lich dochodzą do 0,009 x 0,11 mm.

Obser-wowano również jeden kolankowy zrost rutylu.

We wszystkiich szlifa~ch zaobser.wowano Jedynie

5 ziarn rutylu.

Wreszcie stw:'erdrono jeden bryŁowy

wro-stek nieznanego minerału barwy zielonkawej,

Ryc. 6.

Róźowy kwarc z Białej Górv. Pl7/tka cienka. Zdjęcie mi· kroskopowe. Nikole skrzyżowane. Powiększenie ok. 40-kf:otne. Wtl'l'aźnie widoczne rozmieszczenie cząsteczek

. ilastych niewiqżqce się z zarvsami zazębiających się

ziarn kwarcu oraz wodorotZenk6w żelaza polożont~ch przeważnie między ziarnami (ciemne ziarna).·

o wymia.mch 0,006 x 0,009 mm orarz: jeden

ku-listy pęcherzyk gazowy o wymiarach 0,009 mm.

Wł<Elrowate lub posi_ada,jące heksagonalny

poikrój k.rystaliczm.y m:ikrol!ity ikmemionki są

rmdkie li ledwo dootrzegalne. Jedoen z nich o

po-kroj.u trójką1lnym widoc2J1V jest na ~. 2.

Na ogół sikała ~baMriona jest por. Ndellilczne

pacy obserwowane w płytkach .cfi~h

docho-dziły do 0,04 x 0,1

mm.

W .r.zadkJiclJ.

preypad-kaich jest ~ch więcej, nigdy jednak za.wa.I'!tość

dch wSikale

me

pr~ek~ 0,08%.

BADANIA CHEMICZNE

Ana.llizy ohemlik:rlne kwareu opoiChodzącego

z żyły na Białej Górze wykonane w lnstytucie

G~log)L'CZlD.yn;J. pnez A. Jęczallika dały wyniki

następujące: l· Si~ 99,77% Td.02 0,0055 Al:~0₃ 0,11 F~0₃ 0,005 CaO 0,03

MgO nie stwierld2.

H20

<

140°C 0~06 H20 przez prażenie 0,30 · 2 99,70% 0,0125 0,18 0,057 0,03 nie stwierdz. 0,04 0,27

373

l. KwaTC mlecrmobi.ały z kamienJioł.cxmu

pól::nD,cnegi> u s~czytu Białej· Góry.

2. Kw.rurc :róż'owy z kamienipłomu

półlnoc-nego u ~ytu Białej Góry. .

Ponarlto w kwareu rożo.wym. (an:aliza. 2)

stwd.erd2ooo ozawarlość 0.,0005% Cu, której

spo-sobu powU:ąmnli.a nie ustalono. Alnal:iza l

do-tyczy matertiału, ik:tóry rn.akxoskopowo wy~wał

się najceystszy, a analiza 2 - matertiału

tnalj-bardziej zanieczyszczonego.

z

analiz tyeh

wy-da, że kwarc z Białej Góry jest wyjątkowo

czysty. Naj-czystsza jego odmiana zawi-era

za-ledwie 0,005% Fe203 i 0,0055 Ti02, co stwarza

mo.żlli.wościi użycia jej do produkcji S2kieł:

naj-wyższej klasy.

Woda-zawarta w kwarcu powinna być

po-vriązana głównie

z

Al20₃

w

minerały ilaste, .

w

niewielkim stopniu z Fe203 w getyt lub

I:imnni.t:

Trawdenli.e fluorowodorem ipO'Wi.er:rohni

pole-rowanych kwarcu z Białej Góry, ~a

zwyk-. łym n.aclgrywdenliem, nie wykaża.ło żadnych

cech

.sz,c:zególn~h. Nad:gry7anliu najła·twU.ej

ulegały krawędz~e ziarn i spękań.

'

UWAGI KOŃCOWE 0 O "o-· O R '

2yła kwa:rcow:a. jest nirewątpli'W!i.e

wtworem

młodszym od gnej:sów, które rpm.eci!na. a także

od przylegających łupków millrowy.ch, starszym

wszakże od graru:tów.

. Głównemu 1JwO'l'Zyw;u żyły-kwareowi,

przy-piSać należy pochodzeniie hydroterma.lhle. źr6..

dła krzemionki ii drogi jej dopływu .nie mstały

wyjaśnione. Mineralizacja żyły. jest

niewiel-ka. Limonit rzadko obserwowany w kwarcu

powstał w okresie pó2miejszym. Ptiwłoki

limD-nitowe występujące na płaszczyznach spękań

powstały już po utworzeniu. się skały pod

wpływem -azy.nników epigenetyC21llych i tw01r.zą

się prawdo!PIOdobn.ii.e o1beorui.e.

Zyła p() utwe:rz.eniu się :podlegała.

kli.lkakrot-nemu działaniu sił tektonicznych, które

spowo-dowały . spękania kwarcu, powstanie szczelin

i rzadko zresztą 01bsetwowanych utworów

sty-lolirowyc.h. hn też pr.zypdsać należy

.zaozębliają-. cą się str.uk:!;urę całego kwaJrcu.

Po pie~ych okresach 5i:Jiniejszego działa­

nia. sił dy:naan.imny{:h dopływ krzem'lcmki 1rwał

nadal. Zapełn:iła ana !pOwstałe w tym czasie

szersze SZCZJeliny spajające ponownie

poszcze-gólne ziaJrna i 1blok.i. Wyks:z.Wcenie kwa'I1cu

bym

wówczas jednalk nieco odmlilerune. Kwarc

z tego okresu posiada wliększe i!l.ości cząS'tec2ek

iłastych, ułożony-ch nierz.adko sniu.gowo lub

szeregowo, oraz zachowuje .o wiele wyraźniej­

sze zarysy krysf~.R.!o~af,iazme ..

W późniejszych okresach działanie sił

tekto-nicznych było już słabsze, na co . wskazuje

· roniejS7..e ~en.ie utworów kwaroowych.

Już 'PO ustaniu do: pływu krzemd.O!l1:ki Skała

Fodlegała jaszcze w pewnym okresie dz.!ałand.u

sił tektonicznych, w których wyniku

powsta--ły niewypełniane sw.ze1iny i spękania.

374

Do na(jpóźn:iejszego dkresu odnieść nalleży

po-włoki drobnych, dobrze wykształronyoh,

naro-słych kiryształków kwarn::u

araz

lianonitu,

któ-. rych osadzenie. przypisać należy. wodom krą­

żącym w ~ellinalch li spękaniach.

Zródł.a :km.emdonki dla kcyształu gór.sk!iego

upatrywać należy w samej żyle kwaroewej,

li-'lrlOOiit zaś z<JIS'tał przynliesiooy ~ .zewnątrz lub

częściowo ~ rz :rooparlu hema.tytu.

Bada-nia mikros~e 71{1. ogół potwierdza1ą

wndo-skii uzyskane w wynd:k.u analizy

malklroskOipO-wej. Wyndka

z

n.iJC'h, jak. ii'&wn:ież

z

badań

che-mlimny:ch, że kwa.I!C ży!o.wy z B!iałej Góry na

Roodrożu I'lJe.IlSkim należy do najc:z.ysts.lych

od-mńan spotykanych w kmju.

Źródło, !Z którego poc:hotdzm tworzywo

ska-ły - krzemionka, jest trudne do ustalenia.

Przyjęcie, że pOIWStanie .swe zawdzii.ęcza ona

działaniu cz;ymwtów · hydro'flermalny:ch, nie

znajduje w)rstarczającego uzasadnlien.ia w

do-tychczas pr.zeprowadzonych badanńach. Gru-·

bOiziarniste wyksrłJtałcenie !kwarcu WSkazuje na

stosunkowo nli.ewiiellką ilość ośrodków

lklrym:ali-_zaJC}i, pow.stających rw jednostce cmsu, co do- .

WO\dzi, że dopływające jednoskładnikowe

roz-twory były sła'bo przesycone kr7;emiooką.

~a budorwa kw.arr-OOw póź­

r.d.ejszej gen-eraJCjd·, zachowujących w

szczeli-naiCh swe zaJrYSY krystaUogra.ficme IIJOt\Viel'dza,

że narasrtały one stoipllliowo, w swobodnej

pr2e-strzeni •

vr.r.KORZYSTANIE.GOSPODARCZE

Z przeprowadzonych badań wynd!ka, że

kwarc

z Białej Góry należy do naj·c.zystszych odmian

spotykanych w kraju. .

Ze W!Zględu na rza!Wartość F~0₃ nie

przekra-czającą 0,005% i Ti02 wynoszącą 0,0055%, naj..:

azystsrza odnriana morie być użyta do wyrobu

najrwy7.szych gatuników szkła. Odmiany

ba.r-dzliej ,za!Il!ieczysziCZO!ne mogłyby :ma:leźć

zastoso-w.anie przy wytwall'Zaniu polew. Od:pady z

oor-towama T4mjdą może ll.oaStnoowame przy

wy-twarzaniu marte.niałów ogniotrwałych.

Wybieranie górnicze żyły kwarcowej na

Bia-łej Gór.re Z:e względu na morfologię terenu

mo-że się odbywać odkrywkowo i nie powinna na-· stręczać poważniejszych trudności.

Według G. Barga (1926) kwarc e•tej żyły

wy-bierany był od dawna i używany do produkcji

w przemyśle szklairskim, od niepamli.ętnych

cza-sów ist:nie!j,ącym na tym o bsmrrze Kmik.onoazy.

Na t.opog:ra.Dicmycll i geologdennych · m.apacl1

lllliemi.ectkii.ch, ;pochodzących splTlEd 1920 r.,·

ws.pomni.aale wyżej kamiienń.ołomy kwaJrcu na

Białej GÓII'Ze są już iZalmai~OOle. Pona~dto ze

stanu oibecnego

tych

kamieniołomów odmosi się

Wll"ażenie. że IIllie ibyły one od dawna

eksplloa.to-wane.

G. Berg (1926) ~. że w południo­

wej części żyły poszukiwano dawniej złota, co

nje dało jednak wyników podoibruile jak rp6źlriej­

Pra~ea ndn!iejsza wykonana zostaŁa w Instytu-cie Goologi.CZIIlym w W al'ISrla'Wii.e na prrzeło!mie 1953/54 !1".0 \I)rzy wydatnej pomo•cy mgr. T.

Do-rnaszewskliej. B:ra:oo terenowe ułlatwil Central-ny Zarząd SuTOWICÓIW Md!n.erailin.y'ch. ·

LITERATURA

B er g .G. - Geologi:schen KaTte des Peutschen

Reichel!. Blatt Schrieberchau und Schneegru'ben-Baude, 2 Auflage. Skala l :25 000, Reichsstelle

fiir Bodenfurschung, Berliln 1940.

B er g. G. - Erlii.uterungen zur geologischea Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten. Lieferung 241, Blatt Schreiberhau-Schneegruben-.. Baude, PreuasUsche geologische Landesansrtalt.

Berlin 1922.

B er g G. - Geologisclie Karte von Preussen und

banachba·rten deutschen Liiander. Blatt Flinsberg-Striekerhii.user.. Skala l :25 000. Preussische geolo-gische iLandesanstalt. Berlin 1925.

B er g G. - Erlii.uteru.ng zur geo'logischen Karte von Preussen etc. Lieferungen 262,

BlattFlinsberg-Strie-kerhauser, Preussi.sche geologiosche Landesanstalt. Berlin 1926.