EDWARD. PASSENDORFER".
MARIA
'
Tt.JIRNAU~MORAWSKAZl.EPIENlBC
;
KOPimSZAD~KI,
JEGQ
.
GENEZA
I WIEK
. (Sbreszczen4e od<:ZYtt!' wygłoszonego na posiedzeniu
PTG
.w dc;iu21
tIstopada) .· E. passend.o;fef'. Zlepieńcem koperszadZkim nazw8ł M. ~aoowski
serię Sklalną zbudowaną z otoczaków granftowych
od.krytą przez V. Uhliga. w· granl Jagnięcego Wierchu
· naeco powyżej przełęczy Pod Kopą w Tatrach Biel-sk!ch. Zespół· ten uznał Limanowskll za zsuw zW'.ie-,
trzałego materiału w kldmaci.e gorącym. Leżące
wy-żej piaskowce, ~ Limanowski wiązał ze iI.epi.eń.,.
cem, in:Iały powstać w wart.mkach kUmatu
jpUlBtynio-wego. Pogląd ten utrzymał $tę I~ czas 1 dopie-· ro Sto SokołowsKi rozdZiel:ił oba kompleksy na część.· dolną, . zbudowaną z otoczaków gr.an.I.tawych,
co
do których wyrazU przypuszczenie,te
mogłyby mlećwiek . petm&ki, . .
gdy
.
'WY'Że! lOO:ące phlslwwce ~ do· wErloou. Tefł:ę . tę podjąłem w ~ 1950 w wyniku zbad.iioia .· serhi na miej-· SCU, a pomtd'to wypowi.edzdałem się . w Sprarwie. genezy omawianych osadów. WYraziłem wówczas po-gląd, że kompleks zlepieńc~:ty. w dole' odpowiada · istotnie werrukanu KarPat Słowackich .i że jest
od-dzielony od werfenu dłuŻ!lzym' okresem erozjl! •.. Wer-fen, w Iiloim Ujęciu. leży na miejscu 'j, iPO~ głów nie z Il'Ozniyda' utworów PeI'IIE'kich,.· które on&!ś
· pokrywałY trzOlIl krystaliczny Tatr. Z zupełnie
od-1DI.enną tezą wystąpił' ostatnio· A. Michalik, k!tóry
00-· szedł do przekarumla" że z1epi~c koperszadzId jest
prekcją . tektoniczną powstałą wskutek nasunięcia
werfenu, a ,bloki w zlepieńcu We zostały prżynies.io-.
'Ile, aile powstały· w wyniIku kulistego wietrzenia
gra-· n:ltu. W rf;ym ujęciu me byłoby w T.a:trach utworów wieku pennskdego, a najsba.!l'S7.ą skałą byłby werfen . . Brzeprowadoone przeze mnie w 'bi~ym Il'oku ba-dania w tOW8!l'zystw:i.e prof. M. TurDau-Morawskll.ej oraz pracownikóW ZaJdadu Ged1QgiJ. Dynamicznej mgr
mgr Zb. KotańSk1ego, ·Zb. Wójclka i W.
Jaroszew-sldego wykazały w całej rozciągłości sł1,1szność maicll
poglądów,' a pOnadto pozwoliły . na %llacm.e
pogłę-'. bienl1e ·problemu.
.' Jak wykazało S7.CZegółowe wdanłekantaktu wer-' fenu z serią koperszadzką, do~: powierzcłmlla pias-"
kowc6w werfeńskich pOkryta żebrami i bruzdami
· nosi cechy osadzenia
na
rozmywanej powierzchni 'Berd! koperszadzldej. Kontaltt ten ma więc wyraźny'charakter . sedymentacyjny a· me If:ekflo~. Leżąca
poruzej w'erfenu gl:lna czerwona' me wykazuje naj -.
.•. mDJIejszych śladów poślizgów. Ndeco pmW.eJ kontak-· tu:wystęlpują cierikie ź;yłki kwarcowo-'Sk.ałeoiowe,
które nie uległy na1mniejszym zabui'żEm.iom, co·
by-łoby ·m:em~1iwe w 'WY'Padku. gdyby we:tfen Żóstał'
nasumęt}r' na Be~ koperszadzką. Tezie nasunięcla
. przeczy również sposób występowania serl!i' koper-.
szadrl:kiej, .która wyI!1tępuje w postaci soczewek czy
· g,nia'Ld li nie twOl'7.Yżadnej zw.attej pokł-ywy pod
werfenern. Widać najwylraDliejo że werfoen ścina.
ja-kąś starszą serię. Wszystko
to
.przemawiazdecydo-wanieza autochtonizmem werfenu w ~u do
· gr.an:l:tu -d' oczywiście ~a sprawę gener,y serii· ·lkoperszadz1tiej,. która nie. może by.ć 'brekcją
tek1x:J-niczną; skO!l'o :werfen leży na miejs·cu.
. Seria kopersmdzka. akb!ida Się · z dwóch ,ogniw. ,G6nle - g1i:tld.aste zbudowane jest z
czerwoo<rbru-natnej gliny. W' której tk\yią bezładnie rozrzucOOe' okruchy granitu· szarego, CJlerwOllego, skaleni, j8kDcllś
.skał wulkanicznych 01'1112 miki. W stropowej części
zjawtają się naprzemian leżące wll1'stewki mułoWlCOwe,
i z1epleńoowll.teo. Na. u~ę w ser.ii.· tej zasługuje leżąca
'. pokładOwo . waI'6t:wa skały piroklastycznej. ' Glina
· przechodU ku dołIQwi IW serię Zlepieńcowatą, która
9kłacia sję z blaków ~zaOkrągIonych lub· kanciastych
. '1
dochodzących maksymalIDie wielkości głowy" tkw:lą
eych' w spoiwie ' .nasto-ielaZlistym przepełniooym
ostrok.andastym przeważnie druz.goWn granitowym •
l;lloki wykazują .wlelokrotn!loe ułożenie warstwowe.
. Są ip/U"tie, w których wyraźiUe zamacza się wa'1'8ł; wowaole.BaI'dzo charaktery~yczna jest budowa pet-rogra:m.cma otoczaków. Występują tu bowiem obok-siebie blOlki granitu ,szarego, czerwonego, IPEllP.Datytu
i q>1.iłfn. Odcinają ~ .one niesłychanie ostrQ od skały
otacza,jącejd mowy. być ole może, by IXl"Ogły powstać
z włetrzema · kulistego ze akałyołaczającej, która
9kłada . się z . subs'bancj.i . ilastej przepełnionej
okru-cha1Dl. granitU .. Nde IIlO!i;e ul~ najmniejszej wątpli
wości, że ser'Ja koperszadzkę. jest sedymentem, który .
powstał z produktu wie1lrzeni'a gnn!i.tu Ol18Z
produk-tów erupcji wulkanicznych, spływających IW gUnias,. . .tej masie. Obecność zupełnie dobrze ogładzonych
oto-czaków jak i zaż:l1aezone n'Lejednokrotnł,e 'wIa1"9two- ' wanie. mówią o 'CŻasOwym działB.tiiJu· byStro płyną- . cych.wód.'
Przepr~adzOlIle
badania wpełni
.
potwiendmlą tezę,
Ze seria kqper.szadzkia oopowdada werIukanu Karpat· Centralnych, . a. mianowicie jego. ~ągawejczęści., gdzie ł'óWIrież występują z1epieńee.' Potw1eniza ten fakt obecnoit
W
serii. kóperszadzkiej skał o charakte- .rze piroklastycznym, które ~ą istotny' składnik .
werrukana znad
Hron,u.
'
.
'
~ący
00
serii. k~ej vrerfen' leży nariUejscu i powstał w przeważnej swej masie ze znlaz-· czertia utworów' per:rmjk:ich, któi'e on~' pokrywały
1lrmDy gramtowy
TaJtt:.
· M. TUrn4u-Morawska'Oserwaćje terenąwe zostały :uzupełnione szczegóło
wymi studiami ini'kroskopowymi nad W\Szyst1dmi
ty-pam!i . skalnymi ser.li k~rmad7k.iej. Stuw te
stwI.ierdztły między innymi,że
ant
!WŚród graDitówleżących w spągu serii koperzadzkieJ, ani wśród i:a<f.;.
·nego·· elementu litol~o <tej serll ' ~ . mioąla
.
2:1laleźć skały przypominającej. kataklazyt •. 'Przec1w- .
· nie.' składniki granitu nie wykazUj" cech dynamo-metamorfozy takiich jak deformacja prążków
albifx>-wYch u plagioklazów. które mimo 'lich
na
ogół złego · e1:alD.u zachowania są dość widoczne, aniI wyraźnych · odkształceń u .Darn kwarcu poza' falistym mikan4em · ŚWiiatła, co jest zj.a.wdskiern. pospolitym nawet u ni-ęktórych kwarców autogenicznych w osadach. Rzuca ~
w
oczy prawie zupełny bmk w tej seriiePidotu.'
k;tóry w częścl.ach trzonu granitowego mwieJ,"ającegowtrącenia brekcji. tektoniCznych (grupa. ' Mięguszo
wdeckich Szczytów) tworzy charakterystyczne ~az-'
da li żyłki. ' .
Najbaldmej1n:te!-esującym wynikiem badań
mikro-Skqpowych skał . serii . ikoperszadzkiej było
Btwierdoze-nie obecności
w
wyższej jej części. skałwulkan!l.cz-.nego pochodzenJa\ n.aJeqcych do· tufów i· tufitów, a .miejscami .nawet do law 'typu rioLitowego. Gra,nice mt\tlzy serią wu.łkanaczną a normalną osadową są
oJekiedy bardzo ndewyra7m~. nie' jest iVykluczone, że zachodziła tu cykliczna', zmienność zj,a,w.Isk eru;pcj:l
wulkanicznych, . erozji t .sedymen'tacji. Mimo że serta
~s~a WI,lkaruje nI,ł' ogół charakter. skałY, vi
· której procesy tiansportu me miały lWielk.jeg9 nasile-nia, jedJnak2e oh8Q:'8Ikter osadowy glilIly czei"Wooej w nieJld:órych odSIłQnJi.ęciach .nie ulega wlWfpliwoścL. Swiadczy o tym fakt" że . zachodzi
tU
wzbogacenie w kwarc w stosunku do mniej odpornych na Procesy sedymentacyjine Skałeni i okruchów granitowych. Po-· .dobną selekcję materiału stwierdzlć -_ mołAa -taJde
---i wśród materlEllu ołioczakOwego. W dolnej częścJ: żle
pleń06w _ otoczakli - grHpitówstanow!lą -_ prze.wa~fąq
-_ materiał, gdy -w -!leril wyższej ,wśród -otoczaków Wy;.
stępują jut prewde WYłącrm1e pegmatyty) aplity l
kwIaIroe żyłowe.
-Badania mikroskOpowe
żył
-kwa.rco~o-skal~owych
stw1.erdziły, Ze ISkładich jest DIlienoy, w ~tórych'
-cz.ach w skład ich ' wchOdzi skaleń -potaSowy, ' , kwarc i , -drobnołuseCzkowB.ty ,
,
mus:koW:lt.
-
w innych, częśQiaeh obok kwarcu WY'Siępuje tylko -baryt a ~
sem t.a1cle chalcedon . .zyły' te utworzyły ,slę, ~tem IW
576
~perirturze dOść n!ak:iej i związane -byłY, z pioce-, sami' -hydrotermalnymi. mchod.zącym1
w
nastIPItwie pennSkiej d,iiał8Jn9Ścl, , vrolkanJ.cznej, a przedsedy-'meiltacją : werfenu. Z tą samą dz.iaia1nością związMe
było tworzenie Się żył il. gnJ.azd .syderytu. s1lwd~-,
Dych vii, niektórych tufach serii koperszadzkiej. ' Wa~ą wreszcie obserw~ją mikroekopOwą' było
• stM.erdzęnde analogIiI. skal wulkanicznych 'ser'ii koper-,
, &Z8Idzkiej z otoCzakami tufów .i riolitów spotykanych
vi
żlepieńmch- i piaskowCach werfenu tatrzańskiego.Fakt, ten pr2leroawta. na kOrżyść autochtonizmu osa-_dów werfenu "na serii lropersz8d.zk.iej.'
