Wpływ resztkowego nasycenia wodą na wielkość strefy przemytej piaskowców wodonośnych

w granicach możliwości krajowych leży oczywiście podniesienie poziomu nadzoru technicznego, a co za tym idzie staranności wykonywanych prac. Nie ma

S U M M A R Y

Factors that affect geophysical surveys in Poland are discussed. Effectiveness of the individual geo-physical methods is presented and reasons respon-sible for its restriction are considered. Methods of increasing the efficiency of applied geophysics in Poland are also taken into account. Moreover, it has been ascertained that the possibilities of prospecting geophysics in Poland are determined mainly by the quality of the geophysical instruments. An impro-vement of situation in this domain mainly depends upon the quick purchase on the modern equipment in the dollar zone. Home constructions, amelioration of preciseness and increase in accuracy of results can play a subordinate part only.

również przeszkód przy zwiększeniu szczegółowości i wnikliwości przy analizie wyników badań geoffâ zycznych. Р Е З Ю М Е В статье рассматриваются факторы, влияющие на эффективность геофизических исследований в Польше. Анализируется эффективность отдель-ных г е о ф и з и ч е с к и х методов и причины, ограни-чивающие их применение. Приводятся способы повышения качества геофизических исследований, проводимых в Польше. Главным фактором, огра-ничивающим применение геофизических методов для геолого-поисковых работ, является недостаток современной аппаратуры. Улучшение положения в этой области зависит, главным образом, от при-обретения новейшей аппаратуры за рубежом. Соб-ственные конструкции, повышение качества работ, детальности и тщательности измерений, могут сы-грать лишь второстепенную роль. STANISŁAW RYCHLICKI Akademia Górniczo-Hutnicza

WPŁYW RESZTKOWEGO NASYCENIA WODĄ NA WIELKOŚĆ

STREFY PRZEMYTEJ PIASKOWCÓW WODONOŚNYCH

W czasie wiercenia ciśnienie hydrostatyczne słupa płuczki na ogół przewyższa ciśnienie złożowe i w związku z tym następuje przenikanie filtratu płuczki do warstw porowatych i przepuszczalnych. Prowadzi to do wytworzenia się wokół otworu wiertniczego tzw. strefy filtracji (6, 7). Cząstki ilaste płuczki osa-dzają się na ściance otworu tworząc zbitą warstwę osadu płuczkowego (ryc. 1 (3) ). W efekcie do warst-wy przenika tylko filtrat płuczki. W czasie powstawa-nia osadu ilastego zmniejsza się stopniowo przenika-nie filtratu płuczki wiertniczej ze względu na to, że przepuszczalność wytworzonego na ściankach otworu osadu jest znikoma, zwykle rzędu tysięcznych części milidarcy (3).

Przy przenikaniu filtratu płuczki w głąb warstwy płyn złożowy czy gaz nasycający pory jest w pełni lub częściowo wypychany do ścianki otworu i zastę-powany przez filtrat. W związku z tym własności fi-zyczne warstw przepuszczalnych, a zatem i oporność właściwa, w pobliżu ścianki otworu różnią się w sposób zasadniczy od własności badanej warstwy. Strefa filtracji silnie Wpływa na wyniki pomiarów profilowań geofizyki wiertniczej wykonywanych

son-dami o niewielkim zasięgu śledzenia.

Charakter strefy filtracji zależy w głównej mierze od litologicznego składu warstwy, struktury porów i rodzaju medium nasycającego warstwę. Rozpatrz-my pokrótce budowę strefy filtracji w jednorodnych piaskowcach nasyconych wodą.

Jak już wspomniałem powyżej bezpośrednio do ścianki otworu przylega warstwa osadu ilastego o grubości od kilku do kilkunastu milimetrów (3). Nie będziemy się nią tu bliżej zajmowali. Bezpośrednio za warstwą osadu ilastego znajduje się strefa prze-myta. Stanowi ona tę część strefy filtracji, w której praktycznie zakłada się, że woda złożowa w całości jest usunięta przez filtrat płuczki. Wielkość opornoś-ci strefy przemytej psn jest zwykle obliczana w opar-ciu o oporność względną i oporność filtratu lub bierze się ją bezpośrednio z pomiarów. Grubość stre-fy przemytej dla piaskowców wynosi około 7 cm (3, 7), a czasami sięga nawet do 15 cm (6). Często jednak w strefie przemytej mamy do czynienia z mieszaniną filtratu i wody złożowej, przy czym ob-jętość filtratu płuczki w stosunku do objętości wody

U K D 550.832.7:622.243.144.2:556.332.4:552.513 złożowej maleje ze wzrostem odległości od ścianki otworu. Uważa się, że wówczas ilość wody złożowej stanowi od 5 do 7,5®/», a niekiedy nawet do 15®/o (5, 7, 9).

Pomiędzy strefą przemytą a niezmienioną częścią warstwy mamy jeszcze obszar strefy filtracji, w któ-rym stopniowo ilość filtratu maleje ze wzrostem odległości od ścianki otworu na korzyść płynu zło-żowego, a oporność w tej strefie zmienia Bię w spo-sób ciągły od oporności strefy przemytej osp do oporności rzeczywistej warstwy op w (ryc. 1 (3)), któ-ra w naszym przypadku jest w I100®/o nasycona wodą złożową.

W artykule tym zajmiemy się bliżej strefą prze-mytą. Jak już wspomniano dosyć często filtrat nie w pełni wypiera wodę złożową, co przy przeprowa-dzaniu interpretacji ilościowej wyników pomiarów geofizyki wiertniczej może być przyczyną dosyć po-ważnych błędów. Rozważmy wpływ resztkowego na-sycenia wodą złożową na wielkość oporności strefy przemytej.

Równanie Archiego (1, 4) dla czystych hydro-filnych skał o porowatości normalnego typu można, zapisać w postaci:

L-S —

fvw Vpw tl]

gdzie km — współczynnik nasycenia skały wodą, o,iw — oporność warstwy wodonośnej w 100%

nasyconej wodą,

g — oporność rzeczywista warstwy, Qwz — oporność wody złożowej,

Pp — parametr porowatości.

Ponieważ założyliśmy, że rozpatrywana warstwa stanowi czysty piaskowiec w 10O®/o nasycony wodą (kw — 1) więc [1] można przepisać w postaci:

Qpw — PPQwz [2] Dla strefy przemytej równanie [1] przybierze postać

Ryc. 1 Schemat przeni-ф.м bania filtratu płuczki z

warstwą wodonośną.

a — schemat budowy strefy przenikania filtratu płuczko-wego w płaszczyźnie prostopadłej do osi otworu wiertni-czego, b — schemat zmian oporności w strefie przenikania

filtratu płuczkowego.

Oporność właściwa: e — warstwy, gs ( — strefy filtracji,

ns p — Strefy przemytej, <?0pl — osadu płuczkowego, C p l —

płuczki wiertniczej.

Fig. 1. Scheme of interpénétration of drilling-mud filtrate and water-bearing bed.

a — scheme of the penetration zone of drilling-mud filtrate at a plane perpendicular to the axis of bore hole, b — scheme of changes in resistance in the zone of penetration

of drilling-mud filtrate.

Resistivity: e — of a bed, es l — of the filtration zone, t. — of the washed-out zone, go p ł — of the drilling-mud

sediment, gp, — of the drilling mud.

к2 —

"'Wp

V /

gdzie fctup jest współczynnikiem nasycenia skały w strefie przemytej. Przy pełnym nasyceniu кщр 1 i wówczas

Qsp = Ppgi [4] Jak widać w równaniu [4] <1, 2, 4) zakłada się, że filtrat w strefie przemytej w całości wypiera wodę złożową, ale jak już napisano wyżej w większości przypadków jest to źródłem błędów przy przeprowa-dzaniu interpretacji ilościowej materiałów geofizyki wiertniczej. W rzeczywistości oporność strefy prze-mytej spełnia równanie

£>sp = PPQz [5]

gdzie QZ jest opornością mieszaniny filtratu i wody złożowej. Jak wiadomo (5, 7, 8) można przyjąć, że oba składniki mieszaniny są połączone równolegle, a zatem

1

9, [6]

gdżie к — resztkowe nasycenie wodą złożową w strefie przemytej. Jeżeli [6] podstawimy do [5], to otrzymamy po przekształceniu

= pPQwJf

sp fc^+U-k)^ [71

Po wyrażeniu gsp i et w stosunku do gwz [7]

będzie-my njogli zapisać w postaci: <7 **f

Qwz e f

к — + (1 — к)

[8]

Ryc. 2. Wykres zależności błędu ô obliczonego' z za-leżności (9) od wartości stosunku Of/Owz- Parametrem krzywych jest resztkowe nasycenie к wodą złożowa

w strefie przemytej.

Fig. 2. Diagram of dependence of error ô calculated from the dependence (9) upon the ratio Qf/gwz- Resi-dual saturation к with depositional water in the washed-out zone is here the parameter of curves.

Łatwo zauważyć, że dla к = 0 zależność [8] prze-chodzi w zależność [4].

Korzystając z [8] obliczono wielkość 'gsilgWz W

za-leżności od Pp i Qf/gwz dla к = 0; 0,06; 0,1; 0,15 (tab.

I—IV). Wprawdzie przypadek kiedy к = 0,15 jest niezmiernie rzadki niemniej wzięto go pod uwagę. Z wyników widać wyraźnie, że ze wzrostem к ob-liczona wielkość stosunku gSf/gwz różni się coraz

bardziej od wartości tegoż stosunku dla к = 0 (tab. I). W celu ilościowego przebadania tych różnic obli-czono błąd, wynikający z nieuwzględnienia resztko-wego nasycenia wodą złożową w strefie przemytej z zależności:

И - ( - )

(")

gdzie x wynosi kolejno 0,05; ОД; 0ДЙ. . i

Wyniki obliczeń podaje tabela V. Są w niej za-mieszczone wartości błędów ô obliczonych z zależ-ności [9] dla trzech przypadków, kiedy Pv = 10; 50;

500 oraz trzech wartości fc = 0,05; 0Д; 0,15. Dla lep-szego Zilustrowania wyników obliczeń wykonano wy-kres zależności <5 od stosunku Qf/pWz dla różnych wartości к <ryc. 2). Widać z niego, że dla niskich mineralizacji wody złożowej (gt/gWz < 1) lub słbnych

płuczek wyznaczona z zależności [4] wielkość gsp,

bądź wzięta z zależności [7] przy к — 0, jest większa od oporności rzeczywistej strefy przemytej. Niemniej jednak dla qiIqwz < 1 błędy są stosunkowo niewiel-kie. Natomiast dla wysokich mineralizacji wody

zło-Wartości qs;Iqwz obliczone wg wzoru [8] dla fc = 0 w zależności od ustalonych wartości Pp i Qjlowz Pp 1 5 10 20 50 100 500 0,1 0,1 0,5 1 2 5 10 50 0,2 0,2 -1 2 4 10 20 100 0,5 0,5 2,5 5 10 25 50 250 1 1 5 10 20 50 100 500 QflQwz 2 2 10 20 40 100 200 1000 5 5 25 50 100 250 500 2500 10 10 50 100 200 500 1000 5000 20 20 100 200 400 1000 2000 10000 50 50 250 500 1000 2500 5000 25000 Tabela II

Wartości gSf/gwz obliczone wg wzoru [8] dla к = 0,05 w zależności od ustalonych wartości Pp i of/gwz

1>P 1 5 10 20 50 100 500 0,1 0,105 0,524 1,047 2,094 5,236 10,471 52,356 0,2 0,208 1,042 2,083 4,167 10,417 20,833 104,167 0,5 0,513 2,564 5,128 10,256 25,641 51,282 256,410 1 1 5 10 20 50 100 500 ÇflÇwz 2 1,905 9,524 19,048 38,095 95,238 190,476 952,381 5 4,000 10,000 40,000 80,000 200,000 400,000 2000,000 10 6,897 34,483 68,966 137,931 344,828 689,655 3448,276 20 10,256 51,282 102,564 205,128 512,821 1025,641 5128,205 50 14,493 72,464 144,928 289,855 724,638 1449,275 7246,377 Tabela 1П

Wartość Qsf/Qwz obliczone wg wzoru [8] dla к = 0,1 w zależności od ustalonych wartości Pp i o;/oU!z

Pp 1 5 10 20 50 100 500 0,1 0,11 0,55 1Д 2,2 5,49 10,99 54,95 0,2 0,22 1,09 2,17 4,35 10,87 21,74 108,70 0,5 0,53 2,63 5,26 10,53 26,32 52,63 263,16 1 1 5 10 20 50 100 500 ÇflÇwz 2 1,82 4,55 9,09 18,18 45,45 90,91 454,55 5 3,57 17,86 35,71 71,43 178,57 357,14 1785,71 10 5,26 26,32 52,63 105,26 263,16 526,32 2631,58 20 6,90 34,48 68,97 137,93 344,83 689,66 3448,28 50 8,47 42,37 84,75 169,49 423,73 847,46 4237,29 Tabela IV

Wartości Qs]/Qwz obliczone wg wzoru [8] dla к = 0,15 w zależności od ustalonych wartości Pp i es/gwz

Pp 1 5 10 20 50 100 500 од 0,12 0,58 1,16 2,31 5,78 11,56 57,80 0,2 0,23 1,14 2,27 4,54 11,36 22,73 113,64 0,5 0,54 2,70 5,40 10,81 27,03 54,05 270,27 1 1 5 10 20 50 100 500 Çf/Çwz 2 1,74 8,70 17,39 34,78 86,96 173,91 869,56 5 3,12 15,62 • 31,25 62,50 156,25 312,50 1562,50 10 4,25 21,28 42,55 85,11 212,77 425,53 2127,66 20 5,19 25,97 51,95 103,90 259,74 519,48 2597,40 50 5,99 29,94 59,88 119,76 299,40 598,80 2994,01

Wartości błędu ô popełnionego przy obliczaniu stosunku gsp/gwz- Obliczenia wykonano trzykrotnie dla Pp = 10; 50; 500; wg zależności [9] w °/o QflQwz 0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 20 50 Pp - 10 •'k=0,05 4,70 4,15 2,56 0 4,76 20,00 31,03 48,72 71,01 <Jk = P,l 10,00 8,50 5,20 0 9,10 28,58 47,37 65,52 83,05 ^k = 0,15 15,60 13,65 8,10 0 13,05 37,50 57,45 74,03 88,02 Pp = 50 ^k = 0,05 4,72 4,17 2,56 0 4,76 20,00 31,03 48,72 71,01 <Jk=0.J 9,80 8,70 5,28 0 9,10 28,57 47,37 65,52 83,05 <*k = 0,15 15,60 13,64 8,11 Г 0 13,04 37,50 57,45 74,26 88,02 Pp = 500 <!k=0.05 4,71 4,17 2,56 0 4,76 20,00 31,03 48,72 71,01 dk = 0,l 9,90 8,70 5,26 0 9,10 28,57 47,37 65,52 83,05 dk = 0,X5 15,61 13,64 8,11 0 13,04 37,50 57,45 74,02 88,02

żowej (QjlQwz > 1) wartości obliczonych błędów są

bardzo wysokie. Wahają się one w dosyć szerokich granicach i tak np. dla niskich mineralizacji wyno-szą one odpowiednio dla к = 0,05 do 5%, dla к = 0,1 do około 10®/», a dla к = 0,15 do 18%. Przy przejściu od wartości gf/gwz < 1 do wartości gi/gWz = 1 błąd maleje do zera, aby następnie dla wysokich minerali-zacji wzrastać i osiąga nawet dla к = 0,15 i ofl Qwz = 50 około 88®/o. Oczywiście najczęściej resztkowe nasycenie jest rzędu 5—7,5®/» niemniej jednak i przy takiej wartości (k = 0,05) błąd jeet bardzo duży i do-chodzi dla Qf/Qwz = 50 do około 71®/». Z tabeli V wynika również, iż wielkość błędu popełnionego przy określaniu gsp w przybliżeniu nie zależy od

para-metru porowatości Pp, ale tylko od wielkości к i sto-sunku Qf/g wz•

W celu wyznaczenia resztkowego nasycenia к wodą złożową w strefie przemytej możemy skorzys-tać z zależności [8] przekształconej do postaci:

Csp (c — P wz)

WNIOSKI

1. W strefie przemytej zawsze zostaje pewna ilość wody złożowej i należy to uwzględnić przy in-terpretacji ilościowej wyników pomiarów geofizyki wiertniczej. Najczęściej resztkowe nasycenie wodą złożową w strefie przemytej wynosi 5—10®/».

2. Błąd wynikający z nieuwzględnienia resztko-wego nasycenia wodą złożową w strefie przemytej powoduje, że wyznaczona wartość oporności strefy przemytej dla niskich mineralizacji przewyższa war-tość rzeczywistą, a dla wysokich mineralizacji jest od niej niższa (obszar ujemnych błędów na ryc. 2. Znak ujemny wskazuje na to, że wartość rzeczywista jest wyższa od wartości pozornej). Powoduje to błędy w określaniu współczynnika porowatości i współ-czynnika nasycenia wodą w oparciu o parametry strefy przemytej.

3. Wielkość błędu popełnionego przy określaniu gSp w przybliżeniu nie zależy od wartości parametru

porowatości, 'lecz od resztkowego nasycenia wodą złożową w strefie przemytej i wielkości stosunku

QflQw

4. Współczynnik resztkowego nasycenia wodą w strefie przemytej można obliczyć z zależności [10].

L I T E R A T U R A

1. A r c h i e G. E. — The electrical resistivity log as an aid in determination some reservoir cha-racteristics. Trans. AIME 1146, 54 (142), 1942.

2. M a r t i n M. — Sowriem'iennyje sostojanije i ispolzowanije mietodow elektriczeskogo i radio-aktiwnogo karotaża. tProm. Gieofiz., I960, wyp. 3. 3. P e r k o w N. A. — Imterpolacija riezultatow

ka-rotaża skważin. Moskwa, 11963.

4. P i r s о n S. J. — Ocienka płastow po dannym karotaża. Prom. Gieofiz.,, 1960, wyp. 3.

5. P i r s o n S. J. — Uczienije o nieftianom płastie. Moskwa, 1961.

6. P l e w a S. — Geofizyka wiertnicza. Wyd. Geol., 1970.

7. S p r a w o c z n i k gieofizika. T. II, Moskwa, 1961. 8. W i 11 e L. — Relations between resistivities and fluid contents of porous rocks. Oil a. Gas Journ.

1950, No. 8.

9. W e n d e'ls z t e j n B. J. — Niekotoryje swiede-nija o mietodach opriedieleswiede-nija parametrów nief-tiegazonosnych płastow po dannym promysłowo--gieofiziczeskich issledowanij primieniajemych za rubieżom. Gieofiz. i gidrodinamicz. issled. płastow i skważin. Moskwa, I960.

S U M M A R Y

It has been shown experimentally (5), that about 5—10 per cent and sometimes more of the original connate water is not replaced by the mud filtrate in the invaded zone. It may lead to errors during quantitative interpretation of the results of the well log measurements. In the case, when this error cau-sed by the presence of the original connate water in the invaded zone is not taken into consideration, the determining value of the resistivity gst> of the

inva-ded zone for low mineralization is higher than the negative sing points to the fact, that the true value is lower (zone of negative errors shown in Fig. 2. The negative sing points to thef act, that the true value is higher than the apparent one). It leads to serious errors in computations of the coefficients of porosity and water saturation basing on the parameters of the invaded zone.

The value of the error which was made by appo-inting Osp is almost independent from the resistivity formation factor PD • It depends only on the presen-ce of the original connate water in the invaded zone and on the ratio qi/pwz.

The coefficient of residual water saturation in the Invaded zone can be calculated from the formula (10).

РЕЗЮМЕ В статье приведены правила вычисления коэф-фициента остаточного водонасыщения пластовой водой в промытой зоне. Пренебрежение этим ко-эффициентом в количественной интерпретации данных каротажа скважин может привести к до-вольно крупным ошибкам (автор определяет их величину), вызывающими значительные расхож-дения между интерпретируемыми и действитель-ными условиями.

ЖАСА01УЙВ1УЙА Й*Й1АШ¥1%1Е t OnCA/llIXACYJWB

RADY GEOLOGICZNEJ CUG

W dniu 4 XI1971 г., pod przewodnictwem prezesa CUG, doc. M. Mrozowskiego, odbyło się posiedzenie Naukowo-Technicznej Rady Geologicznej CUG dla rozpatrzenia, sporządzonego przez inż. J. Ochociń-skiego z Departamentu Techniki CUG, referatu pt. „Ocena efektywności badań geofizycznych w latach 19611—1970, prowadzonych na obszarze kraju dla za-gadnień geologicznych oraz kierunki dalszych prac".

Prelegent w swym referacie przedstawił: metody geofizyczne, stosowane w kraju (grawimetryczna, magnetyczna, geoelektryczne, sejsmiczne); organiza-cję wykonawstwa prac geofizycznych z wymienieniem ilości. aparatur badawczych w każdym z resortów obecnie i w ciągu najbliższego dziesięciolecia; zakres i nakłady finansowe poniesione na prace geofizyczne do 1970 г., wyróżniając badania regionalne i poszu-kiwanie wystąpień ropy i gazai oraz poszukiwania i rozpoznawanie złóż surowców stałych, hydrogeologię i geologię inżynierską, badania na Bałtyku, geofizykę wiertniczą.

Referent, stwierdziwszy, że „w chwili obecnej brak wypracowanej metodyki liczenia i przedstawienia efektywności badań geofizycznych, a także jedno-znacznego sprecyzowania ich wpływu na rozpoznanie budowy geologicznej kraju względnie na wyniki po-szukiwań określonych surowców mineralnych", omó-wił efektywność prac geofizycznych w odniesieniu do jednego lub więcej następujących wskaźników:

a) wprowadzanie postępu technicznego,

b) zakres opracowania map strukturalnych okreś-lonych poziomów geofizycznych,

c) uzyskiwane wyniki w poszczególnych jednost-kach geologicznych.

Stosownie do nagromadzonego doświadczenia au-tor omówił w kolejności wymienionych wskaźników, uzyskane za pomocą każdej z poszczególnych metod, efekty w: pracach regionalnych oraz poszukiwaniach ropy i gazu; poszukiwaniach i rozpoznaniu złóż ko-palin stałych, a zwłaszcza złóż: węglk kamiennego, brunatnego, rud metali, surowców chemicznych, su-rowców skalnych; badaniach hydrogeologicznych i geologiczno-inżynierskich.

Uzyskane doświadczenie w prowadzeniu badań geofizycznych w Polsce uprawniło do ustalenia kie-runków ich rozwoju, z wyróżnieniem: zadań geolo-gicznych (prace regionalne oraz poszukiwania bitu-minów; surowce stałe: węgiel kamienny, brunatny, sole potasowe, crudy żelaza, metali nieżelaznych, su-rowce skalne, w tym susu-rowce ilaste i kruszywa; badania hydrogeologiczne; geologia inżynierska), uno-wocześnienia techniki i metodyki w każdej к metod geofizycznych, w tym i w geofizyce wiertniczej, badań geofizycznych na morzu i w powietrzu.

W końcowych wnioskach referatu, który jest tak-że wyrazem stanowiska Departamentu Techniki CUG,

wyrażono m.in. pogląd, że zwiększenie efektywności rozpoznania utworów staropaleozoicznych metodami geofizycznymi nastąpi przez: prowadzenie prac sejs-micznych przy stosowaniu wielokrotnych pokryć (zwiększenie rzędu pokryć); uzyskanie jeszcze bar-dziej nowoczesnego sprzętu do rejestracji i przetwa-rzania materiałów, szersze stosowanie kompleksowych opracowań materiałów geofizycznych. Podobnie należy

nieustannie modernizować aparaturę i metody oraz doskonalić kadrę wykonawców badań na morzu, ba-% dań wystąpień surowców stałych, hydrogeologicznych

i geologiczno-inzynierskich.

Dla poprawy stanu organizacji, efektywności, wy-korzystania wyników prac geofizycznych i kadry spe-cjalistów należy: ujednolicić i jeszcze bliżej powiązać ze służbą geologiczną komórki geofizyczne Instytutu Geologicznego i Biura Dokumentacji Geologiczno-- Geofizycznych Zjednoczenia Górnictwa Naftowego; ujednolicić i objąć jednym planem prac naukowo-badawczych instytucje zajmujące się postępem w zakresie geofizyki; szerzej uwzględnić w planach szkolenia geologów na wyższych uczelniach zagad-nienia interpretacji materiałów geofizycznych, a w planach szkolenia geofizyków — programowanie i elektronikę; podjąć bardziej konkretną działalność dla rozwijania eksportu usług geofizycznych, geolo-gicznych oraz kadry innych specjalistów. W wyniku dotychczasowego geofizycznego rozpoznania kraju należy, zdaniem referenta, ograniczyć ilość grup po-miarowych w pracach regionalnych i poszukiwań wystąpień ropy i gazu; rozszerzyć stosowanie badań geofizycznych przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu wystąpień surowców stałych (zwłaszcza surowców budowlanych), w górnictwie, badaniach geologiczno--inżynierskich itp.; rozszerzyć o problematykę geo-fizyczną zakresy opracowań zbiorczych i komplekso-wych.

W bardzo ożywionej dyskusji wzięli udział spe-cjaliści Akademii Górniczo-Hutniczej, Instytutu Naf-towego, Instytutu Geologicznego, przedsiębiorstw geo-fizycznych, zainteresowanych resortów gospodarczych. Wymieniono szereg konkretnych, owocnych wyników stosowania badań geofizycznych oraz zwrócono uwa-gę na istnienie znacznego zapotrzebowania na bada-nia geofizyczne, zwłaszcza w poszukiwaniu i rozpoz-nawaniu złóż surowców stałych oraz w górnictwie, gdzie są także możliwości szybkiego weryfikowania trafności interpretacji wyników badań geofizycznych. Zwrócono uwagę na obowiązek odpowiedniego pro-pagowania badań geofizycznych jako dających moż-liwości zmniejszenia kosztów geologicznego opraco-wania różnorodnych zadań surowcowych i geologicz-no-inżynierskich.

Podsumowując dyskusję, prezes CUG, doc. M. Mrozowski stwierdził:

— celowość dalszego zbliżenia badań geofizycz-nych do rosnących potrzeb zadań geologiczgeofizycz-nych;

— konieczność ustalenia metod określania efek-tywności badań geofizycznych, zarówno z powodu zwiększania się w świecie roli tych metod badaw-czych, jak ii stosunkowo wysokich kosztów ich pro-wadzenia;

—i konieczność krytycznego oceniania słuszności zakupu nowej aparatury badawczej wykazaniem prze-widywanego wzrostu efektywności prac geofizycznych;

— pilność sprawniejszego propagowania możliwo-ści stosowania badań geofizycznych;

— potrzebę uzupełnienia wniosków referatu gło-sami dyskusji.

•

W dniu 16 XII 1971 г., pod przewodnictwem pre-zesa CUG, doe. M. Mrozowskiego, odbyło się "posie-dzenie Naukowo-Technicznej. Rady Geologicznej CUG