TabeJa
m
UPROSZCZONE WZORY ClIEMlCZNE lAl!.OSYT6W
MiejscowoB6 Wz6r chemiczny Stosunek molekula.rny
K:Na Wysoka KrzywiD. Piaskowa. Piaski (KO,l,Nao,63[H30]O,20)Fe3[(SO 4) 2(OH)6] (KO'B~aO'16[H30]O'02)Fe3[(S04)2(OH)6] (Ko",Nao,18[H 30]o,os)Fe3[(SO 4) 2(OH)6] (Ko""Nao,23[H30]O,22)Fe 3[(S04)2(OH)6]
0,3: 1 1 : 0,2 1 : 0,2 1 : 0,4 sze, co wll~ze si~ z latwoSci~ wchodzenia potasu
i zelaza w siatk~ krystalicznll alunitu (1,5), mineralu stanowiflcego jedno z ogniw w lancuchu przemian: siarczki zelaza - jarosyty.
Jon siarczanowy pochodzi z dw6ch tr6del. Jed-nym SIl siarczki :ielaza zawarte w niekt6rych war-stwach ll6w serii poznanskiej i ulegajflce utilenieniu
wobr~bie strefy wietrzenia, w wynlku czego po-wstaj4 siarczany zelaza ikwas siarkowy (3,4). Dl'U-gim flr6dlem SLl zapewne gipsy pliocenskie, kt6re wskutek zaburzeti glacitektonlcznych i erozji dostaly si~ w stref~ dzialania infiltrujflcych. w6d opadowych i ulegly rozpuszczeniu (6).
Zr6dla potasu nalezy upatrywa~ w mineralach ilastych z grupy illitu, na kt6re dzialaly: kwaliny siarczan zelazawy i kwas siarkowy. Przemawialaby za tym zmlana barwy U6w, zawierajllcych cz~ste sku-pienia jarosyt6w na barw~ jasnoszarll, w innych warunkach w serB U6w poznansklch nle spotykanll oraz wystepowanie kaolinitu razem z jarosytem.
Zr6dlem Bodu. S4 przypuszczalnie mineraly z gru-py montmorylonitu, r6wnie powszechne jak illit w omawianych osadach. 2r6dla potasu i sodu upatruje
si~ niekiedy 'W wietrzej4cy,ch skaleniach zawartych w osadach czwartorzedowych przykrywajllcych osady pliocetiskie. W osadach czwartorz~dowych wyst~puje
jednak r6wnieZ CaC03 zawarty w ziarnach piasku
i zwiru wapiennego oraz w drobnozdyspergowanym kalcycie nader oblitym w giinach zwalowych. ZUZy-cie calego Co,. zawartego w lnfiltrujllcych 'Wodach opadowych d() lugowania latwo rozpuszczalnego ~ glanu wapnia, uniemozliwia, a przynajmniej bardzo mocno oslabia moZ1iwo/i~ uruchomienia potasu i sodu ze skaleni. Jest to zatem tr6dlo bardzo malo prawdo-podobne.
Jednym z warunk6w powstawania jlllt'osyt6w jest dlugotrwa}08~ procesu wietrzenia siarczk6w zelaza oraz kolejnych przemian produkt6w tego 'Wietrzenia. Gdy te procesy przebiellajll szvbko - jarosyty nie powstajL\. PotwierdzajlJ· to wyniki badati przeprowa-dzone w Koronowie i Dobrzyniu. S. R. Kra:iew-ski (3), badajL\c produkty wieflrzenia siarczk6w ze-Iaza w Koronowie. stwierdza brak jarosyt6w. Thuna-czv to azybldm przebiegiem utlenlania siarczk6w w silnie rozlumionvch IZlacitektonicznfe (szczyt wycili-niecia) osadach ilastvch. Podobnle L. Mazur (4) nie znalazl wlirM wsp61czelinie 1:worzacych sie produk-t6w wietrzenia siarczk6w ze1aza. zawartych w ilach okolic Dobrzynia, ani jarosytJu potasowego ani sodo-welto.
Z powvzszeJ!o wynika wniosek.
te
jarosytv !'la lacznie 7. Jliosami mineralarni chat:akteryStycznymi dlastre! wietr7enia osa<'low i~asty('lt. zawieraiIJcveh w !'lwvm skladzie siarczki ielll.Za drobnozdvsperl!owane Juh flkuoione w r6znej wielkolid konkrec1e. Jarosvtv i wt6rny llio!; sa mineralami okre~laJacymi czwarto-rz~dowe strefy wietrzenia U6w serii poznatiskiej.
WNIOSKI
Z przeprowadzonych obserwacH terenowvch, wy-konanych badafr. laboratoryjnych i ich analizy,
WY-~nul! moina nastepujL\ce wnioski:
1. Jarosyty zmijdowano w tych nrzYDowierzchnio-wych warstwach U6w serii poznanskiej, w kt6rych wyst~pujll siarczki zelaza lub gips albo tez siarczki
---~---i gips r~ Nie stwierdzono jarosytu w warstwach il6w pstrych, a wi~c tych, kt6re nie zawierajll ani siarczk6w zelaza ani gipsu pliocetiskiego (6).
2. Jarosyty koncentrujll si~ w sp~aniach U6w, tworZllc pospolu z wt6rnym gipsem tres~ zyl; w Sfl-siedztwie iyl impregnujllc it lub tez <wyst~uj~ w bez-posredniej stycznolici z konkrecjami .gipsowymi.
3. Badane jarosyty okazaly si~ jarosytami potaso-wymi i sodowym.
4. J arosyty zwiLizaly zelazo zawarte pierwotnie w siarczkach oraz cz~liciowo w mineralach ilastych, dlatego w miejscach wYSUtpieti jarosyt6w spotyka si~
o wiele mniej uwodnionych tlenk6w zelaza (getytu) niZ tam, gdzie ich nie Ma.
5. Nie znajduje potwierdzenia nader powszechny jeszcze poghld powstarwania U6w pstrych (U6w z wi/i-niowymi i czerwonymi skupieniami tilenk6w zelaza) w wyniku wie1rzenia il6w zawierajllcych siarczki
te-laza. Wynikiem wietrzenia il6w zawierajllcych siarcz-ki zelaza sll Uy z zylkami i innymi smpieniami jaro-syt6w z wt6rnym gipsem lub - cho~ rzadziej - By z brunatnymi, uwodnionymi tlenkami zelaza. IIy te tworzll strefe leZLic~ niezgodnie z warstwowaniem nOw, w przeciwietistwie do zgodnie ulozonyeh warstw il6w pstrych.LITERTURA
1. K ubi s z J. - Jarozitization ex! rocks in the Upper Silesian Coal Basin. Bull. Acad. Pol Scl., Ser. sci. geol. et geogr. 1962, voL X, z. 1.
2. K ubi s z J. - Studium mineral6w gd'Upy aluni-tu-jarosytu. PAN Prac. geol., 1964, nr 22.
3. K r a z e w ski S. IR. - Mineraly siarczanowe z Koronowa nadBrdQ. Arch. miner. 1968, t. 28,
z.
1.4. M a z u r L. - Mineralv siarczanowe z Dobrzynia nad Wis}ll. Stud. Soc ScL, Ser. C, 1968, vol. VI, nr 5.
5. Par k erR. L. - Isomorphus substitutions in natural and synthetic allllnite. Amer. Miner. 1962,
nr 47. .
6. W y r w i c k i R. - GipSY w utworach pllocen-skich. Prz. geol. 1969, nr 10.
SUMMARY
Eight sections of clays with jarosites have been Ifound to OCC'\.U' in the Neogene deposits ex! the Poznan
series. The jlllt'osites make, together with gyosums, the body of thin veinlets or incrustations on clay fissures. Thev occur within near-surface zones, to a depth of about 7 m. Chemical analyses (Table I), DTA determinations (Fil!. 1) and X-ray analyses (Tab1e Il, Fig. 2) have been made of four jarosite samples. The jarositeR here examined reoresent potassium. sodium and sodium-potassium jarCl6ites (Table III).
Along with the· secondary grvpsum the jarosites are minerals that determine the Quaternary weather-ing zones of the Neogene clays .with Iron sulphides.
PE310ME
B OTnO:meHKIIX n03HaHCKoA cepHH HeoreHOBoro BOOoaCTa t)bInH 06HapYJKeHbI BOCeMh MecTOHax01K;u;e-HHA rmm e .Hp03li!1TaMH. BMecTe c mnCOM .Hpo3J!l.'l'&I
cnaralO'l' 'l'OHKli!Ie UpO:lRiJi!ln'KH li!IJIH KaeMKJI no
TPeIqH-HaM B rmmax. 0Hli!I paonpOCTpaHeHI>I B
