Jerzy Grodzicki (1935–2021)
W dniu 26 marca 2021 r. w wieku 85 lat zmar³ dr JerzyGrodzicki, geolog i speleolog, wieloletni pracownik Insty-tutu Nauk Geologicznych PAN. Studia na Wydziale Geolo-gii Uniwersytetu Warszawskiego ukoñczy³ na pocz¹tku roku 1959. Stopieñ magistra uzyska³ na podstawie obrony pracy pt. Zdjêcie geologiczne Doliny Stawów G¹sienico-wych w Tatrach. Ju¿ pó³ roku wczeœniej zosta³ zatrudniony w Zak³adzie Kartowania Geologicznego tego wydzia³u jako p.o. asystenta, pracowa³ tam do 1964 r., awansuj¹c do sta-nowiska starszego asystenta. Zajmowa³ siê kartowaniem geologicznym, a szczególnie zastosowaniem metod foto-grametrycznych i fotointerpretacyjnych, prowadzi³ æwi-czenia i kursy terenowe z tego zakresu, ponadto æwiæwi-czenia z tektoniki.
Po krótkim epizodzie pracy w Katedrze In¿ynierii Sanitarnej Politechniki Warszawskiej, gdzie uczestniczy³ w hydrogeologicznych pracach dokumentacyjnych ujêæ wody dla gospodarstw rolnych oraz geologiczno-in¿ynier-skich starego miasta w K³odzku, w 1965 r. uzyska³ stypen-dium doktoranckie w nowopowsta³ym Zak³adzie Nauk Geologicznych PAN. W tej placówce, przekszta³conej póŸniej w Instytut Nauk Geologicznych PAN, pracowa³ a¿ do emerytury.
Jerzy Grodzicki uzyska³ stopieñ doktora w 1969 r. na podstawie rozprawy Zwi¹zki miêdzy tektonik¹ a rozwojem jaskiñ krasowych na przyk³adzie masywu Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich, po czym zosta³ zatrud-niony na stanowisku adiunkta. W tym czasie do dotychcza-sowych zainteresowañ kartografi¹ geologiczn¹ i tektonik¹ doszed³ nowy kierunek, intensywnie rozwijaj¹cy siê nie tyl-ko w Polsce, który wkrótce sta³ siê jego g³ówn¹ pasj¹ nautyl-ko- nauko-w¹, a nawet specjalnoœci¹ – badanie zjawisk krasowych.
Aktywnoœæ Jerzego w zakresie kartowania geologicz-nego to m.in. wspó³organizacja i udzia³ w pracach zespo³u pracowników ING PAN wykonuj¹cego mapy geologiczne w skali 1:250 000 Prowincji Pinar del Río na Kubie wraz z objaœnieniami (prace wyró¿nione nagrod¹ naukow¹ Se-kretarza Naukowego PAN). Wykonywa³ te¿ prace karto-graficzne w mniejszej skali, np. wspó³autorstwo ark. Koœ-cielec Geologicznej Mapy Tatr Polskich w skali 1:10 000 czy badania mi¹¿szoœci pokrywy œnie¿nej metod¹ fotogra-metryczn¹ na wschodnim zboczu Poœredniego Goryczko-wego Wierchu w Tatrach Zachodnich. Ponadto w latach 1968–1969 by³ wspó³wykonawc¹ i autorem wielu doku-mentacji szkód budowlanych oraz inwentaryzacji podzie-mi podzie-miast na przedpolu Sudetów i Wy¿ynie Lubelskiej, m.in. K³odzka i Z³otoryi.
Prace kartograficzne i dokumentacyjne prowadzi³ tak¿e w du¿ych jaskiniach tatrzañskich. Kierowa³ licznymi wyprawami Speleoklubu Warszawskiego i Zespo³u Badañ Krasu Oddzia³u Warszawskiego PTPNoZ, w tym rekordo-wo d³ugim biwakiem eksploracyjno-dokumentacyjnym w Jaskini Miêtusiej, który trwa³ 24 doby. By³ jednym z pio-nierów nurkowania w jaskiniach (od 1965 r.). Kierowa³ lub uczestniczy³ w eksploracji trudno dostêpnych, niekiedy g³êbokich jaskiñ na œwiecie, m.in. na Kubie (odkrycie
kil-kunastu jaskiñ w masywie Sierra de los Órganos), w Hisz-panii (Garma Ciega, gdzie oprócz odkryæ wykona³ badania geologiczne, w tym mirabilitu, oraz jaskinie gór Picos de Europa), w Australii (eksploracja nurkowa i badania w jas-kiniach rejonu Nullarbor Plain), Austrii (po³¹czenie w je-den system jaskiñ Platteneckeishöhle i Bergerhöhle w Alpach Salzburskich).
Swoje umiejêtnoœci i uprawnienia p³etwonurka wyko-rzystywa³ tak¿e do innych celów, np. w podwodnych pra-cach geologicznych: bada³ procesy akumulacji osadów w zaporowym zbiorniku Solina, w jeziorach pó³nocnej Suwalszczyzny, czy w badaniach struktury progów neogeñ-skich osadów w korycie Œrodkowej Wis³y. Kierowa³ zes-po³em p³etwonurków pracuj¹cych podczas realizacji pro-gramu dotycz¹cego sedymentacji w strefie przybrze¿nej Morza Tasmana w Australii.
Wymienione aktywnoœci nie wyczerpuj¹ zakresu zain-teresowañ Jerzego. Przez kilka lat uczestniczy³ w bada-niach na P³askowy¿u Nasca w Peru, prowadzonych przez Andyjsk¹ Misjê Archeologiczn¹ i Centrum Studiów Laty-noamerykañskich Uniwersytetu Warszwskiego we wspó³-pracy z misj¹ w³osk¹. W ramach tych prac zajmowa³ siê szczególnie œladami prehistorycznych katastrof naturalnych zwi¹zanych ze zjawiskami El NiÔo – powodzi oraz sp³y-wów gruzowo-b³otnych i ich wp³ywem na rozwój prehi-storycznych kultur Peru. Uczestniczy³ w zwi¹zanych z archeologi¹ badaniach na Wyspie Wielkanocnej (Chile) oraz badaniach osadów holocenu w Ekwadorze.
Poza badaniami i wyprawami naukowymi, istotnym polem dzia³alnoœci Jerzego Grodzickiego by³a aktywnoœæ organizacyjna i popularyzacyjna, która mu da³a popular-noœæ wœród groto³azów i przezwisko Uszaty. Ju¿ od roku 1955 dzia³a³ w Speleoklubie Warszawskim PTTK, w latach 19631970 by³ prezesem jego Zarz¹du. Ponadto by³ m.in. cz³onkiem Komisji Speleologii ZG PTTK (19641978), cz³onkiem komitetu redakcyjnego czasopisma Speleologia (1967–1978), cz³onkiem Komisji Taternictwa Jaskiniowe-go PZA od 1974 r., a w latach 19761979 jej przewod-nicz¹cym, cz³onkiem za³o¿ycielem Towarzystwa Ochrony Tatr (od 1983), wiceprzewodnicz¹cym Podkomisji Ochro-248
Przegl¹d Geologiczny, vol. 69, nr 4, 2021
ny Jaskiñ i Obszarów Krasowych Komisji Przyrody Nie-o¿ywionej Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody w latach 90. oraz cz³onkiem elitarnego klubu The Explores Club. Pe³ni³ funkcjê wiceprezesa ds. naukowych ZG Polskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk o Ziemi.
Jerzy by³ cz³onkiem kilku zagranicznych i miêdzynaro-dowych organizacji i towarzystw naukowych. Za wybitne osi¹gniêcia w speleologii œwiatowej otrzyma³ w 1973 r. Z³oty Medal Miêdzynarodowej Unii Speleologicznej.
Rozwój speleologii w Polsce, odkrycia nowych jaskiñ oraz koniecznoœæ ich ochrony, a tak¿e rozwój badañ przy-rodniczych jaskiñ i ich osadów oraz liczne odkrycia archeo-logiczne poci¹ga³y za sob¹ potrzebê ich inwentaryzacji. Jerzy zainicjowa³ i kierowa³ pracami prowadzonymi przez Oddzia³ Warszawski PTPNoZ nad dokumentacj¹ jaskiñ Tatr polskich. Doprowadzi³ w 1974 r. do podpisania umo-wy miêdzy Oddzia³em Warszawskim PTPNoZ i Tatrzañ-skim Parkiem Narodowym, a wspólnie z Rafa³em Karda-siem w 1978 r. opracowa³ Instrukcjê wykonywania do-kumentacji jaskiñ do inwentarzy regionów jaskiniowych Polski, zastosowa³ j¹ w pierwszych tomach inwentarza Jaskinie Tatrzañskiego Parku Narodowego (od 1991 r.). By³ to pocz¹tek szeroko zakrojonej pracy wielu zespo³ów taterników jaskiniowych, która mia³a na celu opracowanie inwentarzy jaskiñ z ca³ego obszaru Polski z zastosowaniem tych samych zasad sformu³owanych w instrukcji (zosta³a ona zatwierdzona przez ówczesne Ministerstwo Ochrony Œrodowiska). Jerzy, nawet bêd¹c ju¿ na emeryturze, stymu-lowa³ prace inwentaryzacyjne i redagowa³ kolejne tomy inwentarzy. Wynikiem jego starañ i ujednolicenia zasad
powsta³ tak¿e oparty na tych samych materia³ach interneto-wy serwis Jaskinie Polski w Centralnej Bazie Danych Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego. Jest to bogate Ÿród³o informacji dla badaczy jaskiñ, reprezentuj¹cych ró¿ne specjalnoœci. Wyda-no i przygotowaWyda-no do druku 35 tomów tej serii, ostatni tom Jerzy Grodzicki redagowa³ kilka tygodni przed œmierci¹. Pozosta³ych do zakoñczenia serii dwóch tomów nie zd¹¿y³ opracowaæ do koñca.
Jerzy Grodzicki opublikowa³ ponad 100 prac, a wœród nich 56 oryginalnych opisów jaskiñ opracowanych w ra-mach inwentaryzacji. Kilka z nich zamieœci³ pierwotnie w piœmie Speleologia, a wszystkie w kilku tomach inwen-tarzy. Inne jego prace dotycz¹ metod kartograficznych, s¹ to samodzielne oraz wspó³autorskie artyku³y i rozdzia³y w podrêcznikach, artyku³y dotycz¹ce tektoniki i jej wp³ywu na procesy krasowe, a tak¿e tych problemów, którymi zaj-mowa³ siê w ramach wyjazdów ekspedycyjnych w ró¿ne zak¹tki œwiata. Te ostatnie publikowa³ po polsku i w ró¿-nych jêzykach, samodzielnie i we wspó³autorstwie, czêsto jako materia³y konferencyjne. Jest wspó³autorem dzie³a M. i J. Kie³kowskich: Wielka Encyklopedia Gór i Alpini-zmu (2003), autorem prac popularno-naukowych, np. arty-ku³ów do prasy, m.in. do Taternika i klubowego biuletynu Wiercica. Czêsto by³ konsultantem naukowym wielu przy-rodniczych opracowañ popularnych, naukowo-dydaktycz-nych, filmów przyrodniczych i wystaw (m.in. w PIG-PIB).
Spis publikacji Jerzego Grodzickiego bêdzie do³¹czo-ny do wspomnienia w kolejdo³¹czo-nym tomie inwentarza jaskiñ Polski.
Teresa Madeyska, Izabella Luty, Jerzy Gi¿ejewski
249
