Problemy paleolitu œrodkowego Ukrainy
i paleogeograficznych badañ stanowisk lessowych
Jezupol k. Iwano-Frankowska (zachodnia Ukraina), 26–29.08.2008
W dniach 26–29 sierpnia br. odby³y siêukraiñsko-pol-skie warsztaty terenowe zatytu³owane Problemy paleolitu
œrodkowego Ukrainy i paleogeograficznych badañ stano-wisk lessowych. G³ównymi organizatorami byli
pracowni-cy Katedr Geomorfologii i Paleogeografii oraz Historii Uniwersytetu Lwowskiego im. Iwana Franki we Lwowie pod przewodnictwem prof. dr. hab. A. Boguckiego i prof. dr. hab. S. Sytnika. Z polskiej strony organizacj¹ kierowa³a prof. dr hab. M. £anczont (Zak³ad Geografii Fizycznej i Paleogeografii Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie). Patronat honorowy nad warsztatami obj¹³ prof. dr hab. B. Kotur — prorektor Uniwersytetu Lwowskiego. Oprócz wymienionych osób i ich macierzystych instytucji organizacjê konferencji wspierali: Ministerstwo Oœwiaty i Nauki Ukrainy, Akade-mia Nauk Ukrainy, Instytut Ukrainoznawstwa im. I. Kri-pjakiewicza, Nacjonalny Zapowiednik Dawnyj Galicz, Komitet Badañ Czwartorzêdu PAN (Komisja Lessu), Oddzia³ Lubelski Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Obrady plenarne oraz zakwaterowanie zaplanowa-no w Jezupolu k. Iwazaplanowa-no-Frankowska, w miêdzyrzeczu Dniestru i jego lewobrze¿nego dop³ywu Bystrzycy. Za bazê logistyczn¹ s³u¿y³a Stacja Naukowa Wydzia³u Geograficznego Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie, po³o¿ona w s¹siedztwie dawnego pa³acu rodziny Dziedu-szyckich.
Interdyscyplinarny i miêdzynarodowy charakter warsztaty zawdziêczaj¹ przede wszystkim zró¿nicowanym zainteresowaniom badawczym trzydziestoosobowej grupy uczestników. Wiêkszoœæ osób to naukowcy zrzeszeni w Komisji Lessu funkcjonuj¹cej od kilku lat w ramach Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN. Œrodowisko archeo-logiczne by³o reprezentowane przez badaczy paleolitu z Ukrainy (Uniwersytet Lwowski, Akademia Nauk Ukra-iny w Kijowie), Polski (UMCS w Lublinie, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu) oraz Rosji (Akademia Nauk w Sankt Petersburgu) (ryc. 1). Z kolei œrodowisko paleogeografów i geologów czwarto-rzêdu tworzyli g³ównie specjaliœci zajmuj¹cy siê analizo-waniem lessów ró¿nymi metodami z Uniwersytetu Lwow-skiego, UMCS w Lublinie, Uniwersytetu GdañLwow-skiego, Instytutu Geologicznego PAN, Pañstwowego Instytutu Geologicznego i Politechniki Szczeciñskiej.
Celem nadrzêdnym warsztatów by³o przedstawienie bezpoœrednio w obszarze badañ i poddanie pod dyskusjê œrodowiska naukowego wyników interdyscyplinarnych badañ prowadzonych w du¿ej mierze w ramach grantów KBN i MNiSW (6 P04E 031-15, NN 306 426234) oraz FNP (SUBIN 15/2004). Ich autorami s¹ g³ówni organizato-rzy warsztatów wspólnie pracuj¹cy od oko³o 10 lat na obszarze Naddniestrza halickiego. Z tego powodu g³ówny-mi punktag³ówny-mi sesji terenowych by³y stanowiska Jezupol i Halicz nad Dniestrem (ryc. 2, 3).
956
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 11, 2008
Ryc. 1. Uczestnicy warsztatów w stanowisku Jezupol V. Ryc. 1–3 fot. P. Mroczek
Przygotowaniem odkrywek w ramach praktyk archeolo-gicznych w sposób znakomity zajêli siê studenci ze Lwowa i Rzeszowa. Ka¿de ze stanowisk sk³ada³o siê z kilku niezale¿nych ods³oniêæ, ró¿ni¹cych siê tak pod wzglêdem wykszta³cenia osa-dów i ich stratygrafii (œrodkowy i górny plejstocen), jak i wystê-powania kultur paleolitycznych (datowanych w szerokim prze-dziale czasu 6–2 OIS).
Podczas konferencji ucze-stnicy mogli siê zapoznaæ ze stanowiskiem Jezupol (ryc. 2) o charakterze wielowarstwo-wym, z dowodami wielokrotne-go zasiedlania przez kultury ró¿-nego wieku, a tak¿e stanowisko Halicz I (ryc. 3) z kilkoma straty-graficznie odmiennymi pozio-mami, zawieraj¹cymi zabytki œwiadcz¹ce o kilkakrotnej obec-noœci twórców tej samej trady-cji kulturowej w tym samym
miejscu. Powszechne œlady osadnictwa paleolitycznego w regionie Naddniestrza halickiego wskazuj¹ na to, i¿ obszar odgrywa³ znacz¹c¹ rolê w najstarszych dziejach tej czêœci Europy; prawdopodobnie by³a to strefa tranzytowa miêdzy paleolitycznymi prowincjami wschodnio- i zacho-dnioeuropejsk¹ i bez w¹tpienia szczególne znaczenie mia³ tu „korytarz doliny Dniestru”. Co ciekawe, w tych samych miejscach s¹ równie¿ znajdowane liczne dowody inten-sywnego osadnictwa pradziejowego z okresu holocenu. Znakomitym tego przyk³adem jest stanowisko Jezupol I i V (z warstw¹ paleolitow¹ i neolitow¹) (ryc. 1, 2).
Podczas prezentacji ods³oniêæ by³y dyskutowane g³ów-ne problemy towarzysz¹ce pracom geoarcheologicznym. Na czo³owe miejsce wysuwa siê bardzo z³o¿one i trudne
do rozwi¹zania zagadnienie deluwialno-soliflukcyjnych zaburzeñ poziomów kulturowych. Jest to zjawisko na tyle powszechne, ¿e niemal nie spotyka siê poziomów, które nie nosi³yby mniejszych czy wiêkszych œladów procesów stokowych. Innym problemem jest czêsto niepe³na sek-wencja warstw w profilach lessowych, z którymi s¹ one powi¹zane (co powa¿nie komplikuje datowanie poziomów paleolitycznych), jak równie¿ paleorzeŸba — czêsto bar-dzo z³o¿ona i odmienna od obecnej morfologii terenu. S¹ to dotychczas ma³o doceniane aspekty badañ lessowych sta-nowisk archeologicznych.
W programie warsztatów obok podstawowego celu — dyskusji w terenie w odkrywkach przewidziano 2 krótkie sesje referatowe, podczas których zosta³a przedstawiona historia badañ stanowisk Jezupol i Halicz. Wed³ug organizatorów warsztatów ostatnie prawie 10 lat intensywnych ba-dañ terenowych w rejonie Jezupola i Ha-licza nie wyczerpa³o jeszcze potencja³u tego obszaru i Naddniestrze halickie wymaga dalszej eksploracji naukowej. Uczestnicy zgodzili siê z tez¹, ¿e zapre-zentowane rezultaty badañ potwierdzaj¹ wysok¹ rangê tych stanowisk w bada-niach geoarcheologicznych okresu co najmniej ostatniego cyklu glacjalno--interglacjalnego. Ponadto zgodzili siê z wnioskiem o koniecznoœci prowadzenia dalszych prac w szerokim, interdyscypli-narnym i miêdzynarodowym zespole w ramach badañ grantowych. Z tego po-wodu organizatorzy warsztatów i auto-rzy przedstawionych badañ czyni¹ stara-nia, aby finalnym efektem ich prac by³a publikacja monografii na temat zagad-nieñ geoarcheologicznych Naddniestrza halickiego.
Maria £anczont & Przemys³aw Mroczek
957 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 11, 2008
Ryc. 3. Profesorowie A. Bogucki i S. Sytnik podczas prezentacji stanowiska Halicz I.
W dnie stanowiska s¹ widoczne wypreparowane koœci mamutów spoczywaj¹ce in situ
