Wieloagentowy system wspomagania decyzji z zakresu e-finansów

DOI: 10.18276/epu.2016.122-16 | strony: 179- 188

ANDRZEJ BYTNIEWSKI, MARCIN HERNES 8QLZHUV\WHW(NRQRPLF]Q\ZH:URFáDZLX1

WIELOAGENTOWY SYSTEM WSPOMAGANIA DECYZJI Z ZAKRESU E-FINANSÓW Streszczenie

Realizacja e-XVáXJZHZV]\VWNLFKREV]DUDFKH-ILQDQVyZZLąĪHVLĊ]NRQLHF]QRĞFLą SRGHMPRZDQLDGHF\]MLSU]H]NOLHQWyZNRU]\VWDMąF\FK]W\FKXVáXJ-HGQDNĪHLVWQLHMąFH V\VWHP\ ZVSRPDJDQLD WHJR SURFHVX REHMPXMą ] UHJXá\ W\ONR MHGHQ] REV]DUyZ L Vą WR systemy zDPNQLĊWHGRVWĊSQHMHG\QLHGODZąVNLHJRJURQDXĪ\WNRZQLNyZ&HOHPQLQLHj-V]HJR DUW\NXáX MHVW RSUDFRZDQLH RWZDUWHJR ZLHORDJHQWRZHJR V\VWHPX ZVSRPDJDQLD decyzji z zakresu e-ILQDQVyZ]XZ]JOĊGQLHQLHPPRĪOLZRĞFLLQWHJUDFMLZLHG]\]UyĪQ\FK obszarów. W artykule SU]HGVWDZLRQR DUFKLWHNWXUĊ RSUDFRZDQHJR V\VWHPX RUD] VSRVyE funkcjonowania wybranych agentów.

6áRZDNOXF]RZH e-finanse, systemy wieloagentowe, systemy wspomagania decyzji.

Wprowadzenie

:VSyáF]HĞQLHZGRELHH-JRVSRGDUNLREVHUZXMHVLĊJZDáWRZQ\Z]URVW UyĪQHJR URG]DMX SURGXNWyZ L XVáXJ GRVWĊSQ\FK GURJą HOHNWURQLF]Qą Z W\P UyZQLHĪ XVáXJ ]ZLą]DQ\FK]ILQDQVDPL(-ILQDQVHREHMPXMąZV]\VWNLHXVáXJLILQDQVRZHGRVWĊSQH GOD NOLHQWyZ ]D SRĞUHGQLFWZHP Internetu (Dandapani 2004). Natomiast Polska Agencja Rozwoju 3U]HGVLĊELRUF]RĞFL (PARP 2015) definiuje e-ILQDQVH MDNR RJyá RSHUDFMLGRW\F]ąF\FKILQDQVyZZ\NRQ\ZDQ\FK]DSRĞUHGQLFWZHPPHGLyZHOHNWUo-nicznych. Do e-ILQDQVyZPRĪQD]DWHP]DOLF]\üXVáXJL ]ZLą]DQH]1DUD\DQDVDP\ i in. 2011, PARP 2015):

– inwestycjami (papiHU\ZDUWRĞFLRZHZDOXW\ – EDQNRZRĞFLą

– ubezpieczeniami,

1

– doradztwem finansowym,

– ]DU]ąG]DQLHPZáDVQ\PLILQDQVDPL – GRNRQ\ZDQLHPSáDWQRĞFL

Realizacja e-XVáXJ ZH ZV]\VWNLFK Z\PLHQLRQ\FK REV]DUDFK ZLąĪH VLĊ ] No-QLHF]QRĞFLą SRGHMPRZDQLD GHF\]ML SU]H] NOLHQWyZ NRU]\VWDMąF\FK ] W\FK XVáXJ 3URFHVWHQPXVLE\üUHDOL]RZDQ\SU]HZDĪQLHZF]DVLH]EOLĪRQ\PGRU]HF]\ZLVWHJR L ]DZV]H FKDUDNWHU\]XMH VLĊ SHZQ\P SR]LRPHP U\]\ND &]ĊVWR WHĪ ZVSRPDJDQ\ jest z wykorzystaniem systemów informatycznych zintegrowanych z e-XVáXJDPL – QSV\VWHPZVSRPDJDGHF\]MHGRW\F]ąFHLQZHVW\FMLQDU\QNXZDOXWRZ\PLGHF\]MH NXSQDVSU]HGDĪ\ PRJą E\ü DXWRPDW\F]QLH UHDOL]RZDQH EH] XG]LDáX F]áRZLHND drRJąHOHNWURQLF]Qą$EURXGLLQ -HGQDNĪHLVWQLHMąFHV\VWHP\ZVSRPDJDMą ce z zakresu e-finansóZREHMPXMą]UHJXá\W\ONRMHGHQ]Z\PLHQLRQ\FKZF]HĞQLHM REV]DUyZ L Vą WR V\VWHP\ ]DPNQLĊWH GRVWĊSQH MHG\QLH GOD ZąVNLHJR JURQD XĪ\t-NRZQLNyZFRQDOHĪ\X]QDüza mankament.

=DWHPFHOHPQLQLHMV]HJRDUW\NXáXMHVWzaprezentowanie otwartego, wieloagen-towego systemu wspomagania decyzji z zakresu e-ILQDQVyZ ] XZ]JOĊGQLHQLHP PRĪOLZRĞFLLQWHJUDFMLZLHG]\]UyĪQ\FKREV]DUyZH-finansów.

:SLHUZV]HMF]ĊĞFLDUW\NXáXSU]HGVWDZLRQRDUFKLWHNWXUĊRSUDFRZDQHJRV\VWe-PX 1DVWĊSQLH ]DSUH]HQWRZDQR VSRVyE IXQNFMRQRZDQLD Z\EUDQych agentów. : NRĔFRZHM F]ĊĞFL DUW\NXáX GRNRQDQR SRGVXPRZDQLD DQDOL]RZDQHJR SUREOHPX oraz wskazano dalsze prace badawcze w tym zakresie.

1. Architektura systemu wieloagentowego

Wieloagentowy system wspomagania decyzji z zakresu e-finansów zbudowa-ny MHVW]QDVWĊSXMąF\FKHOHPHQWyZSRUU\V. 1):

1. .ROHNW\ZyZ DJHQWyZ VNáDGDMąF\FK VLĊ ] NLONX NRJQLW\ZQ\FK DJHQWyZ SURJUDPRZ\FK /,'$OXE-$'(&HOHPF]áRQNyZNROHNW\ZX MHVWDQDOL]D informacji z danego rynku, wyznaczanie (generowanie) decyzji i podej-mowanie G]LDáDĔ .DĪG\ DJHQW Z NROHNW\ZLH NRU]\VWD ] LQQHM PHWRG\ ZVSRPDJDQLDSRGHMPRZDQLDGHF\]MLQDSU]\NáDGZRGQLHVLHQLXGRLQZe-VW\FML Z\NRU]\VW\ZDQH Vą ]DUyZQR PHWRG\ DQDOL]\ IXQGDPHQWDOQHM MDN L PHWRG\ DQDOL]\ WHFKQLF]QHM .DĪG\ NROHNW\Z SRGHMPXMH GHF\]Me doty-F]ąFH LQQHJR REV]DUX QD SU]\NáDG .ROHNW\Z  SRGHMPXMH GHF\]MH GRWy-F]ąFHU\QNXEDQNRZRĞFL.ROHNW\ZSRGHMPXMHGHF\]MHGRW\F]ąFHU\QNX LQZHVW\FML .ROHNW\Z  SRGHMPXMH GHF\]MH GRW\F]ąFH U\QNX XEH]SLHF]HĔ 6WDQZLHG]\F]áRQNyZNROHNW\ZXUHSUH]HQWRZDQy jest w postaci jednolitej struktury.

2. 0RGXáX LQWHJUDFML ZLHG]\ Z NWyU\P ] Z\NRU]\VWDQLHP PHWRG FRQVHQVu-

VXGRNRQ\ZDQDMHVWLQWHJUDFMDVWDQXZLHG]\SRV]F]HJyOQ\FKF]áRQNyZNo-OHNW\ZyZ LQWHJUDFMD GRNRQ\ZDQD MHVW QLH]DOHĪQLH Z RGQLHVLHQLXGR NDĪ dego kolektywu) oraz wyznaczana jest jedna, ostateczna decyzja (w odnie-VLHQLXGRNDĪGHJRNROHNW\ZXZ\]QDF]DQDMHVWRVREQDGHF\]MD2VWDWHF]QD GHF\]MDSU]HGVWDZLDQDMHVWQDVWĊSQLHXĪ\WNRZQLNRP

3. 8Ī\WNRZQLNyZ – ludzi, inwestorów finansowych, lub agentów programo-wych poGHMPXMąF\FK GHF\]MH Z LPLHQLX F]áRZLHND SRáąF]RQ\FK ] V\VWe- PHPGRVWDZF\GDQ\FKILQDQVRZ\FK8Ī\WNRZQLF\UHDOL]XMąSRGMĊWHGHFy-zje na rynkach finansowych.

Rys. 1. Architektura funkcjonalna systemu ħUyGáR RSUDFRZDQLHZáDVQH

6\VWHPSRVLDGDQDVWĊSXMąFHFHFK\

– ZLHORDJHQWRZRĞü – V\VWHP VNáDGD VLĊ ] SHZQHM OLF]E\ VSHFMDOL]RZDQ\FK agentów programowych;

– RWZDUWRĞü – V\VWHP PRĪH E\ü UR]V]HU]DQ\ QS R GRGDWNRZH DJHQW\ EH] NRQLHF]QRĞFLLQJHUHQFMLZMXĪLVWQLHMąFH]DVRE\;

– VNDORZDOQRĞü – PRĪOLZRĞü UR]V]HU]DQLD V\VWHPX R GRZROQą OLF]EĊ DJHn-tów;

– wykorzystanie technologii chmury obliczeniowej – ZSá\ZD WR NRU]\VWQLH QDV]\ENRĞüZGURĪHQLDLZ\GDMQRĞüREOLF]HQLRZąV\VWHPX;

– QLH]DOHĪQRĞü VSU]ĊWRZą – w celu uruchomienia agentów programowych PRĪQD Z\NRU]\VWDü ]DUyZQR komputery stacjonarne, laptopy, jak i urzą dzenia mobilne (np. tablet, telefon komórkowy);

– QLH]DOHĪQRĞüSURJUDPRZą– DOJRU\WP\DJHQWyZSURJUDPRZ\FK PRJąE\ü LPSOHPHQWRZDQH Z GRZROQ\P MĊ]\NX SURJUDPRZDQLD QS & -DYD PHP);

– FLąJáRĞüSURFHVXXF]HQLDVLĊDJentów – DJHQWPDPRĪOLZRĞüX]XSHáQLDQLD swojej bazy wiedzy w dowolnym czasie;

– realizowanie procesu integracji wiedzy kolektywów; – PRĪOLZRĞüDXWRPDW\F]QHMUHDOL]DFMLGHF\]ML

2. Funkcjonowanie wybranych agentów

:FHOXUHDOL]DFMLGDOV]\FKEDGDĔ]]DNUHVXanalizy wieloagentowego systemu wspomagania decyzji z zakresu e-ILQDQVyZ RSUDFRZDQ\ ]RVWDá MHJR SURWRW\S 2EHFQLHZV\VWHPLHIXQNFMRQXMHNLONDQDĞFLHDJHQWyZZGZyFKNROHNW\ZDFKLQZe-VW\FMHILQDQVRZHLEDQNRZRĞü:GDOV]HMF]ĊĞFLDUW\NXáXSU]HGVWDZLRQ\]Rstanie sposób funkcjonowania wybranych agentów: MixedTechnical, BollingerPlus oraz

Fundamental.

2.1. Agent MixedTechnical

Agent MixedTechnical ]RVWDá RSUDFRZDQ\ ] Z\NRU]\VWDQLHP SODWIRUP\ -DYD $JHQW'HYHORSPHQW)UDPHZRUN-$'(NWyUDMHVWSODWIRUPąXáDWZLDMąFąWZRU]HQLH DJHQWyZ RUD] V\VWHPyZ ZLHORDJHQWRZ\FK Z MĊ]\NX SURJUDPRZDQLD -DYD -$'( 7XWRULDO $JHQW JHQHUXMH GHF\]MH NXSQDVSU]HGDĪ\ QD SRGVWDZLH QDMF]ĊĞFLHM XĪ\ZDQ\FKZVNDĨQLNyZDQDOL]\WHFKQLF]QHM2

(Lento 2008): – Average Directional Index (ADX),

2

Analiza techniczna bazuje na aktualnym kursie i obrocie (w odniesieniu do danego in-strumentu finansowego), punkcLHRGQLHVLHQLDLGDQ\FK]SU]HV]áRĞFLQDSRGVWDZLHNWyU\FKGRNo-QXMH VLĊ REOLF]HĔ UyĪQHJR URG]DMX ZVNDĨQLNyZ 7HQ URG]DM DQDOL]\ PRĪQD VWRVRZDü QDZHW QLH ]QDMąFQD]Z\HPLWHQWDSDSLHUXZDUWRĞFLRZHJR

– Relative Strenght Index (RSI), – Rate of Change (ROC),

– Commodity Channel Index (CCI), – Moving Average of Oscillator (OsMA),

– Moving Average Convergence Divergence (MACD), – Stop and Reverse (SAR),

– Williams %R,

– Moving Average (MA).

$JHQWSRGHMPXMHGHF\]MHNXSQDVSU]HGDĪ\Z]DOHĪQRĞFL od tego, jaka decyzja VXJHURZDQD MHVW SU]H] ZLĊNV]RĞü Z\NRU]\VW\ZDQ\FK ZVNDĨQLNyZ :LHG]D DJHQWD reprezentowana jest z Z\NRU]\VWDQLHP ORJLNL WUyMZDUWRĞFLRZHM ZDUWRĞü Ä´ R]Qa-F]DGHF\]MĊÄNXS´ZDUWRĞüÄ-´R]QDF]DGHF\]MĊÄVSU]HGDM´ZDUWRĞüÄ´R]QDF]D GHF\]MĊÄSR]RVWDZEH]]PLDQ´

2.2. Agent BollingerPlus

Agent BollingerPlus IXQNFMRQXMH QD SRGVWDZLH ZVNDĨQLND %ROOLQger Bands, Z\]QDF]DMąFHJRREV]DUZNWyU\PSRZLQQDXWU]\P\ZDüVLĊFHQDLQVWUXPHQWX=a-NáDGD VLĊ ĪH Z SU]\SDGNX NXUVX SR]RVWDMąFHJR Z WUHQG]LH KRU\]RQWDOQ\P Z\NUHV SRZLQLHQRVF\ORZDüSRPLĊG]\GZRPDZVWĊJDPL%ROOLQJHUDJyUQąLGROQą:\MĞFLH linii kursu po]DWHQREV]DUHZHQWXDOQLH]EOLĪHQLHVLĊGRUDPLHQLDZVWĊJLR]QDF]D V\JQDá NUyWNRWUZDáHJR RGZUyFHQLD WHQGHQFML Z GáXĪV]\P WUendzie horyzontalnym (Bollinger :LHG]DWHJRDJHQWDUHSUH]HQWRZDQDMHVW]DSRPRFąORJLNLUR]Py-WHM 'HF\]MH Z\]QDF]DQH Vą ] Z\korzystaniem liczb rzeczywistych z zakresu [-1..1], gdzie poziom „1” oznacza silne wskazanie decyzji „kup”, poziom „-1” oznacza silne wskazanie decyzji „sprzedaj”, natomiast poziom „0” oznacza silne wskazanie decyzji „pozostaw bez zmian”. Poziom decyzji „sprzedaj” jest obliczany ZWHG\ JG\ FHQD ]EOLĪD VLĊ GR JyUQHM ZVWĊJL %ROOLQJHUD OXE SU]HFLQD Mą D WUHQG ]PLHQLDVLĊQDPDOHMąF\3R]Lom decyzji „kup” jest obliczany wtedy, gdy cena zbli-ĪDVLĊGRGROQHMZVWĊJL%ROOLQJHUDOXESU]HFLQDMąDWUHQG]PLHQLDVLĊQDURVQąF\ $OJRU\WPIXQNFMRQRZDQLDDJHQWDSU]HGVWDZLDVLĊQDVWĊSXMąFR Algorytm 1 Dane: n ZDUWRĞüQRWRZDQLD prevn SRSU]HGQLDZDUWRĞüQRWRZDQLD bbandup ZDUWRĞüJyUQHMZVWĊJL%ROOLQJHUDREOLF]DQD

przez innego agenta),

bbandlo // ZDUWRĞüGROQHMZVWĊJL%ROOLQJHUD(obliczana przez innego agenta)

sma

ZDUWRĞüSURVWHMĞUHGQLHMNURF]ąFHMREOLF]a-na przez innego agenta).

:\MĞFLH Decyzja D ]DNUHVZDUWRĞFL>-1..1]).

START

Niech D:=0, calcBands:=0; //licznik wykorzystywany w

maxcount:=0. //licznik maksimum wykorzystywany w procesie fuzyfikacji.

ǻ =Abs((sma-((bbandlo+bbandup)/2))/10). -HĪHOL q<(bbandlo (+ǻ)) oraz (prevq>q) to

-HĪHOL(calcBands>0) to calcBands=0, calcBands:=calcBands-1. -HĪHOL (calcBands<-maxcount) to calcBands=-maxcount,

D=calcBands/maxcount;

-HĪHOL q>(bbandup (-ǻ)) oraz (prevq<q> to

-HĪHOL (calcBands<0) to calcBands=0, calcBands:=calcBands+1. -HĪHOL(calcBands>maxcount) to calcBands=maxcount;

D=calcBands/maxcount;

STOP

2.3. Agent Fundamental

Agent Fundamental podejmuje decyzje z wykorzystaniem analizy fundamen-talnej3:W\PFHOXSU]HSURZDG]DRQDQDOL]ĊGRNXPHQWyZWHNVWRZ\FK4zawierają F\FK RSLQLH HNVSHUWyZ GRW\F]ąFH V\WXDFML JRVSRGDUNL F]\ WHĪ podmiotu gospo-GDUF]HJR*áyZQ\PFHOHPDQDOL]\MHVWRNUHĞOHQLHRJyOQHJRZ\GĨZLĊNXRSLQLLW]Q RNUHĞOHQLH F]\ RSLQLD MHVW SR]\W\ZQD VXJHUXMąFD GHF\]MĊ ÄNXS´ F]\ QHJDW\ZQD VXJHUXMąFD GHF\]MĊ ÄVSU]HGDM´ F]\ WHĪ QHXWUDOQD VXJHUXMąFD GHF\]MĊ ÄSR]RVWDZ bez zmian). Analiza opinii dokonywana jest przez agenta zbudowanego z wykorzy-staniem architektury The Learning Intelligent Distribution Agent (LIDA) (Franklin i Patterson =DOHWąWHMDUFKLWHNWXU\MHVWMHMHPHUJHQWQR-symboliczny charakter, G]LĊNL F]HPX PRĪOLZH MHVW SU]HWZDU]DQLH ZLHG]\ ]DUyZQR XVWUXNWXUDOL]RZDQHM QXPHU\F]QHM L V\PEROLF]QHM MDN L QLHXVWUXNWXUDOL]RZDQHM ]DSLVDQHM Z MĊ]\NX QDWXUDOQ\P 3U]\MĊWR ĪH DJHQW NRJQLW\ZQ\ VNáDGD VLĊ ] QDVWĊSXMąF\FK PRGXáyZ SDPLĊüURERF]DJOREDOQDSDPLĊüURERF]DSDPLĊüVHQVRU\F]QDSDPLĊüSHUFHSF\j-QD SDPLĊü HSL]RG\F]SDPLĊüURERF]DJOREDOQDSDPLĊüURERF]DSDPLĊüVHQVRU\F]QDSDPLĊüSHUFHSF\j-QD SDPLĊü GHNODUDW\ZSDPLĊüURERF]DJOREDOQDSDPLĊüURERF]DSDPLĊüVHQVRU\F]QDSDPLĊüSHUFHSF\j-QD SDPLĊü VHQVRU\F]QR-motoryczna, VHOHNFMD G]LDáDĔ ELHĪąFD ĞZLDGRPRĞü )XQNFMRQRZDQLH DJHQWD UHDOL]RZDQH MHVW w ramach cyklu kognitywnego.

%LRUąFSRGXZDJĊSURFHVDQDOL]\RSLQLLHNVSHUWyZĞURGRZLVNRIXQNFMRQRZa-QLD DJHQWD DQDOL]\ WHNVWX VWDQRZL ]ELyU GRNXPHQWyZ WHNVWRZ\FK ]DZLHUDMąF\FK WHRSLQLHRSLQLH]QDMGXMąVLĊQSQDSRUWDODFKILQDQVRZ\FK$JHQWSRV]XNXMHRSi-QLLDQDVWĊSQLH]DSLVXMHMHZUHSR]\WRULXPZED]LHGDnych systemu).

$QDOL]DRSLQLLSU]HSURZDG]DQDMHVWZQDVWĊSXMąF\VSRVyE

1. 1D SRGVWDZLH ]ELRUX XF]ąFHJR ]ELRUX RSLQLL GRW\F]ąF\FK JRVSRGDUNL

LZ\EUDQ\FKSRGPLRWyZJRVSRGDUF]\FKWZRU]RQDMHVWZSDPLĊFLSHUFHp-3

Analiza fundamentalna polega na badaniu kondycji finanVRZHM VSyáNL OXELQQHJR HPi-WHQWDSDSLHUyZZDUWRĞFLRZ\FKMHJRVLOQ\FKLVáDE\FKVWURQRUD]SHUVSHNW\ZUR]ZRMX2GSRZLDGD VLĊZQLHMQDS\WDQLH, F]\ZDUWR]DLQZHVWRZDüZUR]SDWU\ZDQHSDSLHU\ZDUWRĞFLRZHSU]\F]\P ZSU]\SDGNXQRWRZDĔZDOXWRZ\FKEDGDVLĊFDáąJRVSRGDUNĊGDQHJRNUDMX

4 _{3URFHV DQDOL]\ GRNXPHQWyZ WHNVWRZ\FK SU]H] DJHQWD /,'$ ]RVWDá V]F]HJyáRZR}

F\MQHMVLHüVHPDQW\F]QD]DZLHUDMąFDSRMĊFLDLSRZLą]DQLDDVRFMDFMHPLĊ G]\QLPL3DPLĊüSHUFHSF\MQDSU]HFKRZXMHUyZQLHĪV\QRQLP\LUyĪQHRd-PLDQ\ Z\UD]yZ : SDPLĊFL SHUFHSF\MQHM DJHQWD /,'$ SRMĊFLD UHSUH]Hn- WRZDQHVą]DSRPRFąW]ZQRGyZQDWRPLDVWDVRFMDFMH]DSRPRFąW]ZOLn-ków.

2. 'R SDPLĊFL VHQVRU\F]QHM ]DZLHUDMąFHM áDĔFXFK\ ]QDNyZ SU]HND]\ZDQH VąNROHMQRSRV]F]HJyOQHRSLQLH

3. Analiza opinii dokonywana jest przez codelety, czyli programy (imple-menWRZDQHZIRUPLHNODVMĊ]\NDSURJUDPRZDQLD-DYDNWyUHSU]HV]XNXMą WHNVWZHGáXJNU\WHULyZRNUHĞORQ\FK]DSRPRFąSDUDPHWUyZNRQILJXUDF\j- Q\FKNWyU\FKZDUWRĞüPRĪHE\üZVND]\ZDQDSU]H]XĪ\WNRZQLNDSDUDPe-WU\ ]DSLVDQH Vą Z VWUXNWXU]H SOLNX [PO L Z\NRU]\VW\ZDQH Z NRG]LH SUo-JUDPRZ\P FRGHOHWyZ 3U]\NáDG NRQILJXUDFML FRGHOHWyZ RNUHĞODMąF\FK Z\GĨZLĊNRSLQLL ]RVWDá przedstawiony na rysunku 2.

Rys. 2. 3U]\NáDGNRQILJXUDFMLFRGHOHWyZRNUHĞODMąF\FKZ\GĨZLĊNRSLQLL ħUyGáR RSUDFRZDQLHZáDVQH

Parametr task name (w architekturze LIDA codelet konfigurowany jest ja-ko zadanie ]DGDQLHPPRĪHE\üUyZQLHĪRGĞZLHĪHQLH]DZDUWRĞFL*8,LQLH jest ono realizowane przez codelet),

R]QDF]DQD]ZĊFRGHOHWXSDUDPHWUta-sktype ZVND]XMHQD]ZĊNODV\-DYDZNWyUHM]QDMGXMHVLĊNRGSURJUDPRZ\

codeletu, parametr o nazwie object RNUHĞOD NWyUH Z\UD]\ OXE Z\UDĪHQLD SRV]XNLZDQHVąSU]H]FRGHOHWZSDPLĊFLVHQVRU\F]QHM SDUDPHWUnoobject RNUHĞOD NWyUH Z\UD]\ OXE Z\UDĪHQLD QLH PRJą ]QDMGRZDü VLĊ Z WHNĞFLH QDSU]\NáDG opinia jest pozytywna,

JG\ZWHNĞFLHZ\VWĊSXMąZ\UD]\ÄSo-<task name="opinia_pozytywna">

<tasktype> CodeletObjectDetector </tasktype>

SDUDPQDPH REMHFWW\SH VWULQJ!VXJHURZDüNXSLüSDUDP! <param name="noobject" type="string">nie</param>

<param name="distance" type="int">1</param>

<param name="node" type="string">opinia_pozytywna</param> </task>

<task name="opinia_negatywna">

<tasktype>CodeletObjectDetector</tasktype>

SDUDP QDPH REMHFW W\SH VWULQJ!VXJHURZDü VSU]e-GDüSDUDP!

<param name="distance" type="int">1</param>

<param name="node" type="string">opinia_negatywna</param> </task>

OHFDP´RUD]ÄNXSLü´QDWRPLDVWQLHZ\VWĊSXMHSU]\QLFKZ\UD]„nie”), pa-rametr distance RNUHĞODPDNV\PDOQąRGOHJáRĞüSRPLĊG]\V]XNDQ\PLZ\Ua-]DPLOXEZ\UDĪHQLDPLSDUDPHWUnode RNUHĞODMDNLQRGPD]RVWDüXPLHVz- F]RQ\ZSDPLĊFLURERF]HMZSU]\SDGNX]QDOH]LHQLDSRV]XNLZDQ\FKZ\Ua-]yZOXEZ\UDĪHQLD

4. Wyniki analizy, w poVWDFLVLHFLVHPDQW\F]QHMSU]HND]\ZDQHVąGRSDPLĊFL URERF]HMWZRU]RQ\MHVWELHĪąF\PRGHOV\WXDF\MQ\5\VXQHNSU]HGVWDZLD SU]\NáDGZ\QLNyZDQDOL]\QDVWĊSXMąFHMRSLQLLRSRGPLRFLHJRVSRGDUF]\P 6SyáND Ä6XJHUXMĊNXSLüDNFMHVSyáNL´

Rys. 3. 3U]\NáDGZ\QLNyZDQDOL]\Rpinii o podmiocie gospodarczym 6SyáND ħUyGáR RSUDFRZDQLHZáDVQH

 :NROHMQ\PNURNXPRGHOV\WXDF\MQ\SU]HND]\ZDQ\MHVWGRJOR EDOQHM SDPLÛFL URERF]HM L ] SDPLÛFL SURFHGXUDOQHM DXWRPD W\F]QLH Z\ELHUDQH VÇ QDVWÛSXMÇFH VFKHPDW\ G]LDĄDĆ ͈]DSLV Z\QLNµZ DQDOL]\ RSLQLL GR ED]\ GDQ\FK͇ ED]D GDQ\FK W\SX QR64/ ̽ Z\QLNL DQDOL]\ VLHÉ VHPDQW\F]QD ]DSLV\ZDQH VÇ Z IRUPDFLH ;0/ RUD] ͈ZF]\WDQLH NROHMQHM RSLQLL GR SDPLÛFL VHQVRU\F]QHM͇

$JHQW\ IXQNFMRQXMąFH Z SURWRW\SLH V\VWHPX Z FHOX Z\]QDFzania decyzji ]REV]DUXLQZHVW\FMLLEDQNRZRĞFLZ\NRU]\VWXMąPHWRG\DQDOL]\WHFKQLF]QHMDQDOi-zy fundamentalnej, metody sztucznej inteligencji (takie jak algorytmy genetyczne, sztuczne sieci neuronowe, systemy ekspertowe).

: V\VWHPLH IXQNFMRQXMH UyZQLHĪ Ä0RGXá LQWHJUDFML ZLHG]\´ SRV]F]HJyOQ\FK DJHQWyZNWyUHJRJáyZQ\PFHOHPMHVWZ\]QDF]HQLHGHF\]MLSU]\QRV]ąFHMXĪ\WNRw-QLNRZL VDW\VIDNFMRQXMąFH NRU]\ĞFL QS RGSRZLHGQL SR]LRP VWRS\ ]ZURWX SU]\ RJUDQLF]DQ\P U\]\NX LQZHVW\F\MQ\P : PRGXOH Z\NRU]\VWDQH Vą Z tym celu metody consensusu.

$QDOL]DHIHNW\ZQRĞFLSRV]F]HJyOQ\FKDJHQWyZLÄ0RGXáXLQWHJUDFMLZLHG]\´ ]RVWDáDSU]HSURZDG]RQDZSRVWDFLHNVSHU\PHQWXEDGDZF]HJRNWyUHJRZ\QLNLSUe-]HQWRZDQH Vą Z DUW\NXOH Integracja wiedzy w wieloagentowym systemie

wspoma-gania decyzji z zakresu e-finansów (w: Obszary gospodarki elektronicznej,

Ekono-miczne Problemy 8VáXJQUwyd. WNUS, Szczecin 2016, s. 69–78).

Podsumowanie

2IHURZDQLH XVáXJ Z UDPDFK H-ILQDQVyZ Z\PDJD QDMF]ĊĞFLHM NRU]\VWDQLD ]V\VWHPyZZVSRPDJDMąF\FKSRGejmowanie decyzji z tego zakresu. W niniejszym DUW\NXOH ]DSUH]HQWRZDQD ]RVWDáD DUFKLWHNWXUD ZLHORDJHQWRZHJR V\VWHPX ZVSRPa-gania decyzji z zakresu e-ILQDQVyZ3U]HGVWDZLRQRUyZQLHĪVSRVyEIXQNFMRQRZDQLD Z\EUDQ\FK DJHQWyZ 2SUDFRZDQ\ V\VWHP XPRĪOLZLD LQWHJUDFMĊ ZLHG]\ ] ]DNUHVX wszystkich obszarów e-ILQDQVyZ]DWHPGHF\]MHWHPRJąE\üSRGHMPRZDQHZVSo-sób automatyczny, kompleksowy, bardziej spójny i efektywny.

Dals]H SUDFH EDGDZF]H GRW\F]\ü PRJą QD SU]\NáDG RSUDFRZDQLD DJHQWyZ Z\NRU]\VWXMąF\FKPRGHOHEHKDZLRUDOQHMDNUyZQLHĪUR]EXGRZDQLDSURWRW\SXV\s-WHPX R NROHNW\Z\ DJHQWyZ ZVSRPDJDMąFH SRGHMPRZDQLH GHF\]ML ] SR]RVWDá\FK obszarów e-finansów.

Literatura

1. Abroud A., Choong Y.V., Muthaiyah S., Fie D., Yong G. (2015), Adopting

e-finance: decomposing the technology acceptance model for investors, „Service

Business”, No. 9 (1).

2. Bollinger J. (2001), Bollinger on Bollinger Bands, McGraw-Hill.

3. Bytniewski A., Hernes M. (2014), Analiza opinii klientów o produkcie

dokonywa-na w kognitywnym zintegrowanym systemie iQIRUPDW\F]Q\P]DU]ąG]DQLD, w: Sys-temy Wspomagania Organizacji, red. T. PoUĊEVND-0LąF, H. Sroka, Katowice:

Wy-dawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

4. Dandapani K. (2004), Success and failure in web-based financial services, „Com-munications of the ACM”, No. 47 (5).

5. Franklin S., Patterson F.G. (2006), The LIDA architecture: Adding new modes of

learning to an intelligent, autonomous, software agent, w: Proceedings of the In-ternational Conference on Integrated Design and Process Technology, CA:

Socie-ty for Design and Process Science, San Diego.

6. Hu J., Zhong N. (2007), A Multilevel Integration Approach for Developing

E-Finance Portals: Challenges and Perspectives, w: Proceedings of the IEEE/WIC/ACM International Conference on Web Intelligence (WI ‘07), IEEE

Computer Society, Washington, DC, USA.

7. JADE Tutorial, http://jade.tilab.com/doc/tutorials/JADEProgramming-Tutorial-for-beginners.pdf >GRVWĊS15.12.2015].

8. Lento C. (2008), A Combined Signal Approach to Technical Analysis on the S&P

9. Narayanasamy K., Rasiah D., Tan T.M. (2011), The adoption and concerns

of e-finance in Malaysia, „Electron. Commerce Res.”, No. 11 (4).

10. PARP, definicja e-finansów, http://www.web.gov.pl/e-finansowanie/76_141.html >GRVWĊS5.12.2015].

MULTI-AGENT E-FINANCE DECISION SUPPORT SYSTEM

Summary

E-services providing in all areas of e- finance is related to decision making by the users of these services. However, existing systems of this process supporting include usually just one area and they are closed systems, available only for a narrow range of users. The purpose of this paper is to develop an open, multi-agent decision support system for e-finance including the possibility of integrating knowledge from different areas. The paper presents architecture of the developed system and the functioning of selected agents.

Keywords: e-finance, multi-agent systems, decision support systems.