Model procesu zaspokajania potrzeb jako podstawa tworzenia systemów wspomagających zarządzanie środowiskiem

Pełen tekst

(1)MODEL PROCESU ZASPOKAJANIA POTRZEB, JAKO PODSTAWA TWORZENIA SYSTEMÓW WSPOMAGAJCYCH ZARZDZANIE RODOWISKIEM JAN KAŹMIERCZAK, ANNA WILIŃSKA. Streszczenie W artykule przedstawiono ogóln koncepcj wykorzystania modelu tzw. „procesu zaspokajania potrzeb”, stosowanego jako podstawa analizy i syntezy działa inynierskich w „klasycznym” obszarze takich działa, jako uytecznego narzdzia systemowego w inynierii systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. Autorzy artykułu podjli take prób zilustrowania aplikowalnoci prezentowanej koncepcji na przykładach ju zrealizowanych i obecnie realizowanych bada nad systemami wspomagajcymi zarzdzanie rodowiskiem akustycznym. Słowa kluczowe: proces zaspokajania potrzeb, rodowisko akustyczne, inynieria systemów wspomagajcych zarzdzanie 1. Wprowadzenie Współczesne systemy informatyczne, tworzone dla potrzeb wspomagania rónorodnych działa lub procesów, rozumianych jako złoone cigi/sekwencje działa, stanowi niewtpliwie jeden z najbardziej istotnych elementów współczesnej technosfery. Pod pojciem „technosfera” rozumie

(2) bdziemy zbiór celowo wytworzonych składników naszego otoczenia i rodowiska, w którym yjemy i działamy. Celem wspólnym tych składników jest wspomaganie człowieka w realizacji rónorodnych zada, które realizuje on w swym rodowisku, lub te – zgodnie z propozycjami sformułowanymi przez Profesora Janusza Dietrycha [3] – zaspokajanie zdefiniowanych i wyartykułowanych potrzeb człowieka poprzez tworzenie ww. „sztucznych” składników otoczenia (artefaktów). Z pojcia tak rozumianej potrzeby profesor Dietrych wyprowadził przed wielu laty w swych pracach koncepcj cyklicznego „procesu zaspokajania potrzeb” jako podstaw systemowego modelu realizacji przez inynierów – widzianych jako twórcy składników technosfery – nastpujcych w tym modelu kolejno po sobie „działa inynierskich”, którymi w tym ujciu s: 1. Rozpoznanie potrzeby (Rp), rozumiane jako wyartykułowanie/opisanie zbioru danych okrelajcych przedmiot i zakres koniecznych do podjcia i zrealizowania zada. 2. Opracowanie koncepcji (Kc), w ramach którego wybiera si konkretne rozwizanie sformułowanego na etapie rozpoznania potrzeby problemu. Punktem wyjcia do działa optymalizacyjnych na tym etapie tworzenia docelowego artefaktu powinno by

(3) „pole moliwych rozwiza”, czyli zbiór realizowalnych pomysłów, z którego wybierana jest koncepcja najbardziej odpowiednia w wietle zdefiniowanych wstpnie kryteriów. 3. Konstruowanie artefaktu (Ks), rozumiane jako uszczegóławianie wybranej w poprzednim kroku koncepcji do postaci, umoliwiajcej jej praktyczn realizacj (wytworzenie artefaktu)..

(4) 122 Jan Kamierczak, Anna Wiliska Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. 4.. Wytwarzanie artefaktu (Wt), obejmujce zbiór czynnoci w wyniku których powstaje gotowy do uycia wytwór (materialny) lub utwór (w tej kategorii mieci

(5) si moe np. narzdzie informatyczne). 5. Eksploatacja artefaktu (Ep), czyli etap procesu zaspokajania potrzeb, w którym wytworzony artefakt jest uytkowany zgodnie z przeznaczeniem. Ten etap procesu zaspokajania potrzeby „domyka” cykl: obserwacje, zebrane w toku uytkowania mog (powinny?) by

(6) podstaw do przedefiniowania (uzupełnienia, zmiany) pierwotnego opisu potrzeby lub okrelenia nowej potrzeby/potrzeb. To z kolei umoliwia „wejcie” w kolejny cykl objtej omawianym modelem sekwencji działa. W pierwotnym załoeniu, koncepcja cyklicznego procesu zaspokajania potrzeb dotyczyła „klasycznych” zada inynierskich, ukierunkowanych na projektowanie, konstruowanie, wytwarzanie i uytkowanie „klasycznych” artefaktów, tzn. maszyn, urzdze, budowli itp. Jednake dowiadczenia, zebrane w toku bada prowadzonych od wielu lat na Wydziale Organizacji i Zarzdzania Politechniki lskiej – pocztkowo w Katedrze Podstaw Systemów Technicznych, obecnie w Instytucie Inynierii Produkcji – daj silne przesłanki do twierdzenia, i model ten moe by

(7) skutecznie wykorzystany, jako podstawa metodologiczna dla prac w obszarze inynierii systemów informatycznych, tworzonych dla potrzeb wspomagania rónorodnych zada i procesów. Podejcie takie zastosowano ju w toku realizacji projektu badawczego, zorientowanego na opracowanie metodologii wspomagania projektowania i konstruowania rodków biernej redukcji hałasu. Badania takie zostały przeprowadzone w latach 1995–1998 i były finansowane ze rodków KBN w ramach celowego projektu badawczego (nr 707B00408) [7]. Jako punkt wyjcia w badaniach przeprowadzono analiz algorytmów projektowania i konstruowania typowych rodków biernej redukcji hałasu. Na podstawie uzyskanych wyników analizy moliwe stało si opracowanie tzw. „algorytmu ogólnego”, jako podstawy identyfikacji podatnoci na wspomaganie komputerowe zada projektowo-konstrukcyjnych mieszczcych si w ramach algorytmu. Natomiast w niniejszym opracowaniu autorzy podejmuj prób zilustrowania tezy o przydatnoci modelu procesu zaspokajania potrzeb, jako metodologicznej podstawy tworzenia informatycznych systemów wspomagajcych na przykładzie bada, rozpocztych w latach 1999–2000. W kolejnej czci artykułu omówiono w duym skrócie załoenia oraz realizacj celowego projektu badawczego Nr 6T07 2002/C.05779 “Opracowanie krajowego systemu tworzenia i eksploatacji cyfrowych map akustycznych duych i rednich miast dla potrzeb profesjonalnego planowania przestrzennego i celów szkoleniowych”, realizowanego (jako wspólne przedsiwzicie czterech jednostek naukowo-badawczych) przy współfinansowaniu ze rodków Komitetu Bada Naukowych oraz budetów władz samorzdowych. Opis tego projektu został przedstawiony w sposób, nawizujcy do modelu procesu cyklu zaspokajania potrzeb, a podsumowanie tego opisu przedstawia mechanizm przejcia do kolejnego cyklu działa, którego podstaw jest informacja pozyskana w cyklu pierwotnym. Taka włanie informacja była podstaw przygotowania koncepcyjnego dla nowego projektu badawczego, ukierunkowanego na wsparcie szkoleniowe i doradztwo dla urzdników jednostek samorzdu terytorialnego (JST) w obszarze zarzdzania rodowiskiem akustycznym w terenach zurbanizowanych. Wniosek o finansowanie takiego projektu, zgłoszonego w formule projektu badawczego rozwojowego przeszedł pomylnie procedur kwalifikacyjna i od jesieni 2009 r. w Instytucie Inynierii Produkcji na Wydziale Organizacji i Zarzdzania Politechniki lskiej jest reali-.

(8) 123 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011. zowany projekt nr N R14 0001 06/2009 pt. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji w procesach tworzenie i uytkowania map akustycznych”. Obecny stan realizacji tego projektu przedstawiono zwile w kolejnym rozdziale tego opracowania, take dostosowujc opis prac badawczych do zaproponowanej formuły: modelu procesu zaspokajania potrzeb. Równie wyniki, uzyskane w toku prac badawczych objtych ww. projektem rozwojowym, stały si podstaw dla – bdcego obecnie w fazie przygotowawczej – pomysłu na badanie potrzeb i moliwoci wsparcia nie tylko urzdników JST (jak w projekcie rozwojowym) w zakresie wiedzy i umiejtnoci, zwizanych z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym w terenach zurbanizowanych, ale włczenie w działania zwizane z tym obszarem problemowym take szerokiego grona mieszkaców takich terenów, jako bezporednio zainteresowanych efektywnymi rozwizaniami. W przedostatnim rozdziale niniejszego opracowania pokazano obecny stan przygotowania bada w przedstawionym obszarze, take podejmujc prób powizania takiego przedsiwzicia badawczego z poprzednimi projektami z wykorzystaniem modelu procesu zaspokajania potrzeb. 2. Krótki opis realizacji projektu zwi zanego z opracowaniem technologii tworzenia strategicznych map hałasu dla terenów zurbanizowanych W latach 2003 – 2006 konsorcjum skupiajce: Politechnik lsk (Katedra Postaw Systemów Technicznych – lider projektu), Politechnik Wrocławsk (Instytut Telekomunikacji, Teleinformatyki i Akustyki), Akademi Górniczo-Hutnicz (Katedra Mechaniki i Wibroakustyki) i Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (Zakład Akustyki Technicznej, Techniki Laserowej i Radiometrii) zrealizowało celowy projekt badawczy Nr 6T07 2002/C.05779 pt. „Opracowanie krajowego systemu tworzenia i eksploatacji cyfrowych map akustycznych duych i rednich miast dla potrzeb profesjonalnego planowania przestrzennego i celów szkoleniowych”. Podstawowym celem tego projektu było opracowanie technologii tworzenia map akustycznych miast (terenów zurbanizowanych). Analizujc przebieg realizacji tego projektu z wykorzystaniem modelu procesu zaspokajana potrzeb mona stosunkowo prosto zidentyfikowa

(9) faz rozpoznania potrzeby (Rp). Identyfikacja potrzeby była – oczywistych wzgldów – przeprowadzona na etapie przygotowania wniosku o finansowanie projektu badawczego, a jej podstaw stanowiły: • akty prawne, nakładajce na administracj miast o ludnoci powyej 100 000 obowizek tworzenia i uytkowania strategicznych map hałasu, okresowego aktualizowania takich map oraz przygotowania na ich podstawie lokalnych programów ochrony rodowiska przed ponadnormatywnym hałasem (zwłaszcza tzw. „Dyrektywa Hałasowa” UE [4] oraz polska ustawa „Prawo ochrony rodowiska” [14]), • badania wstpne, obejmujce w szczególnoci identyfikacj obszaru wykorzystania rozwiza przewidzianych do opracowania i wdroenia. Warto tu zwróci

(10) uwag na fakt, e wymagania prawne nie s czym szczególnym jako podstawa sformułowania potrzeby w cigu działa inynierskich: wiele takich sytuacji moemy zaobserwowa

(11) zwłaszcza w odniesieniu do projektowania i konstruowania takich artefaktów, które realizuj np. wymagania przepisów bezpieczestwa. Take na etapie bada wstpnych podjto w omawianym przedsiwziciu działania, mieszczce si w fazie opracowania koncepcji (Kc) procesu zaspokajania potrzeb. Na podstawie kryterium dostpnoci zaproponowanych rozwiza dla potencjalnych uytkowników przyjto w tej fazie.

(12) 124 Jan Kamierczak, Anna Wiliska Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. załoenie (de facto ograniczajce rozpatrywane pole moliwych rozwiza), e strategiczna mapa hałasu moe i powinna stanowi

(13) autonomiczn warstw w numerycznej mapie miasta (dokładniej: w miejskim Systemie Informacji o Terenie (SIT), wykorzystujcym informatyczne technologie GIS). Przyjcie tej koncepcji umoliwiało przede wszystkim wykorzystanie w celu utworzenia warstwy akustycznej istniejcych w SIT baz danych, skojarzonych z map numeryczn i zawierajcych niezbdne dane o obiektach, infrastrukturze i innych elementach, znajdujcych si na terenie odwzorowanym na mapie i potencjalnie wpływajcych na „klimat akustyczny”. W toku realizacji projektu badawczego „domknito” etap opracowania koncepcji poprzez przeprowadzenie szczegółowych bada dostpnoci systemów klasy GIS w urzdach polskich miast. Ten etap bada obejmował dokonanie analizy porównawczej programów GIS stosowanych w jednostkach administracyjnych samorzdu terytorialnego (JST). Analiza przeprowadzona została w latach 2001–2003 w oparciu o ankietowe rozpoznanie oprogramowania GIS, stosowanego przez Urzdy Miejskie (UM) w działalnoci prowadzonej przez te jednostki. Zbadano w szczególnoci obszary i sposoby dotychczasowego wykorzystania takich systemów wychodzc z załoenia, i wpływa to bezporednio na rodzaj i jako

(14) danych ju zawartych w systemie. Na etapie konstruowania tworzonego systemu (Ks) przyjto, e mapa akustyczna bdzie tworzona metod obliczeniow (w oparciu o ww. bazy danych), a nastpnie wyniki oblicze bd weryfikowane w tzw. „punktach referencyjnych”. Wanym elementem tego etapu bada było wybranie – w odpowiednim postpowaniu optymalizacyjnym – konkretnego narzdzia informatycznego, umoliwiajcego przetwarzanie i udostpnianie informacji zgodnie z przyjt metod. Zbadano zidentyfikowany wstpnie zbiór dostpnych narzdzi[1], [12], [13]), wybierajc ostatecznie oprogramowanie CadnaA, oferowane przez niemieck firm Datakustik. Take do fazy konstruowania „systemu mapowania hałasu” mona zaliczy

(15) przygotowanie baz danych dla potrzeb symulacji rodowiska akustycznego. Stosowne badania przeprowadzono we współpracy z czterema urzdami miejskimi, dokonujc przede wszystkim identyfikacji tych danych, które – z rónych powodów – wymagały modyfikacji lub uzupełnienia przed przystpieniem do procesu oblicze symulacyjnych. Zadanie badawcze obejmowało zidentyfikowanie zestawu danych uzupełniajcych w systemie GIS, których dostpno

(16) warunkowała utworzenie strategicznej mapy akustycznej miasta zgodnie z opracowywan technologi. Na podstawie przeprowadzonego w toku bada rozpoznania stwierdzono, e w wikszoci wypadków uzyskanie ww. zestawu danych aktualnych i o odpowiedniej jakoci stanowiło istotne utrudnienie we wdroeniu wyników projektu w UM. Istniejce zasoby danych były fragmentaryczne, pochodziły z rónych (czasem odległych) okresów czasu, a ich struktura i jako

(17) była silnie warunkowana dotychczasowymi priorytetami oraz regulacjami prawnymi wynikajcymi z zastosowa zasobu danych mapowych. Ponadto, cyfrowe mapy zasadnicze miast, pozyskane z zasobów kartograficznych, w wikszoci nie nadawały si do bezporedniego wykorzystania w programach do oblicze akustycznych i wymagały odpowiedniego przetworzenia. W fazie wytwarzania systemu (Wt) dokonano niezbdnych uzupełnie w zasobach danych oraz przygotowano zbiór procedur typu „operacyjnego” wraz z instrukcjami obsługi dla poszczególnych modułów tworzonego systemu. W szczególnoci, rozpoznano i zaimplementowano w systemie zalecane w Dyrektywie Hałasowej UE metody oblicze symulacyjnych dla głównych rodzajów ródeł hałasu, kształtujcych klimat akustyczny w aglomeracjach miejskich: ruchu drogowego, tramwajowego, kolejowego i lotniczego oraz zakładów przemysłowego i innych istotnych ródeł.

(18) 125 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011. hałasu emitowanego do rodowiska. Przeprowadzono badania, ukierunkowane na analiz wpływu danych wejciowych oraz parametrów obliczeniowych na zgodno

(19) wyników oblicze i pomiarów hałasu ruchu drogowego, a take dokładno

(20) wyznaczania wskaników globalnych (takich jak liczba ludno

(21) naraonej na hałas). Gdy system stał si gotowy do wykorzystania, w pocztkowym stadium fazy uytkowania (Ep) przeprowadzono – typowe w klasycznym modelu cyklu działa inynierskich – badanie prototypu systemu. W szczególnoci, badania takie polegały na przygotowaniu „czstkowych” map hałasu dla wskazanych przez współpracujce urzdy miejskie obszarów miasta (okrelonych przez odpowiednie arkusze mapy zasadniczej). W kolejnych latach, przygotowana technologia była z powodzeniem wykorzystywana w kilku polskich miastach (po pozytywnych rozstrzygniciach procedur przetargowych). Ze wzgldu na istniejce uwarunkowania prawne [4], [14], odpowiedzialno

(22) za utworzenie i uytkowanie map akustycznych spoczywa na władzach miast (jednostek samorzdu terytorialnego – JST). Przyjto, e istotnym jego elementem bdzie włczenie władz samorzdowych w jego realizacj oraz biece informowanie o uzyskiwanych wynikach, a take zainicjowanie odpowiedniego procesu kształcenia pracowników samorzdowych, którzy docelowo bd odpowiedzialni za eksploatacj map akustycznych. Projekt został zrealizowany w nastpujcym układzie podzada Ze wzgldu na specyficzny z wielu wzgldów charakter omawianego projektu, w toku jego realizacji zidentyfikowano kilka nowych potrzeb. Jedn z nich była potrzeba opracowania i wdroenia skutecznego sposobu zarzdzania procesami tworzenia i eksploatowania map akustycznych oraz przygotowania lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem. Sposób taki, oparty na technologii „mapowania procesów” został przygotowany [9] w cyklu działa, który równie mona by opisa

(23) w strukturze cyklu procesu zaspokajania potrzeb. Wykorzystanie podejcie „procesowego” do zarzdzania omawianym projektem zaowocowało podjciem badan nad rol tzw. czynnika ludzkiego w opisywanych i analizowanych procesach tworzenia map hałasu oraz ich wykorzystania w zadaniach, zwizanych z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym zwłaszcza na terenach zurbanizowanych. W szczególnoci, zidentyfikowano potrzeb wzmocnienia kompetencji pracowników JST odpowiedzialnych za zadania w ww. obszarze. Zorganizowano kilka seminariów informacyjno-szkoleniowe, w ramach których – obok szczegółowego przedstawienia uczestnikom postpu prac badawczych – przedyskutowano z przedstawicielami zainteresowanych władz samorzdowych rónych aspektów docelowego wdroenia opracowanej w projekcie technologii. W rezultacie, pozostajc w konwencji prezentowanego w tym opracowaniu modelu, naley przyj

(24) , i realizacja opisanego powyej przedsiwzicia badawczowdroeniowego moe by

(25) widziana jako przyczyna podjcia – w kolejnym cyklu – nowej sekwencji działa, ukierunkowanych na zaspokojenie wskazanej powyej, nowej potrzeby..

(26) 126 Jan Kamierczak, Anna Wiliska Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. 3. Opis projektu ukierunkowanego na wsparcie szkoleniowe i doradztwo dla urzdników jednostek samorz du terytorialnego (JST) w obszarze zarz dzania rodowiskiem akustycznym Istotnym elementem realizacji omówionego powyej celowego projektu badawczego były biece konsultacje i współpraca z samorzdami wybranych miast. Miały one form zarówno kontaktów bilateralnych, jak i szerszych spotka wykonawców projektu z przedstawicielami samorzdów (seminaria informacyjno-szkoleniowe), a take przez portal internetowy projektu. Partnerzy samorzdowi wskazywali w toku tych spotka na złoono

(27) problematyki tworzenia i uytkowania przez polskie miasta map akustycznych. Podkrelano konieczno

(28) kompetentnego i precyzyjnego przygotowania procedur zwizanych z gromadzeniem danych i tworzeniem mapy akustycznej, a nastpnie uytkowania złoonych – a przy tym wsko specjalizowanych – narzdzi informatycznych, takich jak odpowiednie bazy danych i systemy wizualizujce klimat akustyczny miasta. Przywołane opinie znajduj odniesienie w Dyrektywie 2002/49/EC, która nakłada na właciwe władze obowizek kontynuowania prac zwizanych z mapami akustycznymi poprzez sporzdzenie lokalnych programów ochrony przed hałasem oraz, w miar potrzeby, wdroenie działa ukierunkowanych na zmniejszenie poziomu hałasu. Obecnie cz

(29) polskich miast przygotowała ju strategiczne mapy hałasu, jednake kolejnym zadaniem, stojcym przed samorzdami tych miast (i wynikajcym z przywoływanych powyej aktów prawnych) jest przygotowanie na podstawie map hałasu lokalnych programów ograniczania hałasu. Take w realizacji tych zada konieczne jest wsparcie urzdników samorzdowych przez kompetentnych ekspertów. Z powyszych przesłanek wynika zbiór załoe realizacyjnych projektu rozwojowego nr N R14 0001 06/2009 pt. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji w procesach tworzenie i uytkowania map akustycznych”, finansowany ze rodków przyznanych przez narodowe centrum Bada i Rozwoju i realizowany w Instytucie Inynierii rodowiska w Politechnice lskiej. Mona przyj

(30) , e przytoczone powyej elementy realizowanych, wczeniejszych bada stanowi dla tego projektu faz identyfikacji/rozpoznania potrzeby (Rp). Potrzeba taka moe by

(31) sformułowana jako postulat do zaprojektowania i przeprowadzenia programu bada, ukierunkowanych na stworzenia rozwizania systemowego, uwzgldniajcego w szczególnoci rozwizania strukturalno-organizacyjne oraz rozwizania metodologiczne i narzdziowe. Opracowane rozwizania systemowe i narzdziowe powinny take ułatwia

(32) rozwijanie kompetencji pracowników urzdów JST w zakresie specjalistycznych zagadnie zarzdzania rodowiskiem akustycznym oraz pozwala

(33) na konsultowanie z ekspertami okrelonych zagadnie praktycznych z pełnym wykorzystaniem moliwoci sieciowych. W załoeniach projektu przyjto, i istotnym elementem tej fazy bada, któr mona przyporzdkowa

(34) etapowi rozpoznania potrzeby w procesie zaspokajania potrzeb, jest dokonanie swoistej „inwentaryzacji” aktualnego poziomu wiedzy i kompetencji potencjalnych uytkowników tworzonego systemu wsparcia. O ile narzdzia moliwe do wykorzystania w takim zadaniu badawczym s stosunkowo łatwo identyfikowalne, to wieloaspektowym problemem jest dobór „próby badawczej”. Mówic wprost, badanie kompetencji powinno dotyczy

(35) wybranych osób w zbiorze pracowników administracji samorzdowej w miastach, objtych ustawowym obowizkiem tworzenia i uytkowania strategicznych map hałasu. Dla realizacji tej czci projektu konieczne było dokonanie wyboru instytucjonalnego partnera po stronie władz samorzdowych. Na podstawie podpisanej.

(36) 127 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011. umowy, rol takiego partnera w toku realizacji projektu rozwojowego pełni Górnolski Zwizek Metropolitalny (GZM) obejmujcy kilkanacie miast aglomeracji katowickiej, z których wikszo

(37) z mocy ustawy [14] ju przygotowuje lub wkrótce rozpocznie przygotowanie strategicznych map akustycznych oraz, w konsekwencji, lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem. W fazie koncepcyjnej (Kc) ww. projektu – obecnie realizowanej – przedmiotem bada jest opracowanie struktury formalnej i funkcjonalnej tworzonego systemu. Przyjto, e wyniki realizacji projektu powinny by

(38) podstaw dla praktycznych rozwiza, zorientowanych na specjalistyczne przygotowanie uytkowników map tj. pracowników samorzdów miejskich. Dlatego te opracowywana koncepcja obejmuje zarówno moliwe do wykorzystania („pole moliwych rozwiza”) metody udostpniania/przekazywania zasobów informacji i wiedzy, jak i moliwy do zastosowania zbiór rozwiza o charakterze narzdziowym. Ze wzgldu na charakter docelowego rozwizania (system informatyczny) w postpowaniu koncepcyjnym przyjto zasad wyboru uzupełniajcego (moliwo

(39) komplementarnego zastosowania wielu rónych narzdzi), a nie wykluczajcego. W fazie konstruowania (Ks), traktowanej jako kolejny etap realizacji projektu, zostanie dokonany ostateczny wybór narzdzi informatycznych przewidzianych do wykorzystania w prototypowej wersji systemu, przygotowanie płaszczyzny integracji tych narzdzi w spójny system, a take wybór (na podstawie odpowiednich testów) narzdzi typu „hardware” (np. sprzt umoliwiajcy zdalne przekazywanie wiedzy przez ekspertów lub udzielanie porad w systemie wideokonferencyjnym). Natomiast faza wytwarzania (Wt) w przedstawianym tu projekcie obejmie przygotowanie zbioru praktycznych implementacji, obejmujcego na obecnym etapie bada: • system e-learningowy, • wirtualny system udostpniania biecej informacji w formie udzielania odpowiedzi na zadawane „on-line” pytania uytkowników (testowana jest moliwo

(40) wykorzystania techniki tzw. „awatarów”), • system wideokonferencyjny, • udostpniony w trybie „On-line” system ekspertowy/doradczy. Przyjto, i w ramach prezentowanego projektu etap „eksploatacji” (Ep) obejmie wyłcznie badanie prototypowej aplikacji w wietle kryterium efektywnoci i skutecznoci. Jednak ju w obecnej fazie realizacji projektu rozwojowego nr N R14 0001 06/2009 uzyskane wyniki wskazuj zarówno na konieczno

(41) , jak i na moliwo

(42) zdefiniowania nowego obszaru badawczego ukierunkowanego na „oprzyrzdowanie” szerokiej partycypacji społecznej w procesach, zwizanych z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym na terenach zurbanizowanych. Kolejna cz

(43) niniejszego opracowania przedstawia obecny sta bada wstpnych, dotyczcych takiego włanie problemu..

(44) 128 Jan Kamierczak, Anna Wiliska Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. 4. Opis zamierze badawczych ukierunkowanych na budow systemu wsparcia mieszkaców obszarów zagroonych ponadnormatywnym hałasem Budowa systemu wsparcia mieszkaców obszarów zagroonych hałasem dotyka sedna problemu, na rozwizanie którego ukierunkowane s działania samorzdów zwizane z zarzdzaniem klimatem akustycznym. „Ochrona przed hałasem” – cel konstruowania map akustycznych i lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem, dotyczy bezporednio włanie mieszkaców miast. Dotychczasowe dowiadczenia wykazuj, e realizacja zalece wspomnianej wyej Dyrektywy 2002/49 [4] w polskich miastach koncentruje si na aspektach technicznych i pomiarach akustycznych w duej mierze ignorujc odczucia i potrzeby mieszkaców. Posługujc si modelem procesu zaspakajania potrzeb na pierwszym etapie (Rp), zauway

(45) mona złoono

(46) zjawiska społecznej percepcji hałasu, a przede wszystkim jej niezaleno

(47) jedynie od właciwoci akustycznych dwiku. Wród pozaakustycznych czynników zwikszajcych przekonanie o dokuczliwoci hałasu wskazuje si: por doby, brak kontroli nad ródłem hałasu, postrzeganie hałasu jako ródła zagroenia dla zdrowia i poczucia bezpieczestwa, rodzaj dwiku (np. hałas drogowy jest odbierany jako bardziej dokuczliwy ni muzyka o tym samym nateniu dwiku). Na percepcj hałasu wpływa równie stosunek emocjonalny odbiorcy do ródła hałasu oraz to, czy jest on oceniany jako konieczny czy zbdny. Wyniki bada wskazuj, e hałas przemysłowy czy drogowy o takim samym nateniu gorzej odbierany jest w miejscu zamieszkania ni w miejscu pracy [11]. Zaobserwowano te, e hałas generowany przez autostrady ma wikszy wpływ na niezadowolenie mieszkaców ni hałas o takim samym nateniu generowany przez miejski ruch. Poniewa w wynikajcych z map akustycznych działaniach zmierzajcych do redukcji hałasu bierze si pod uwag normy okrelone w rozporzdzeniu [15] wyraone w decybelach, wiele z tych działa moe rozmija

(48) si z rzeczywistymi potrzebami mieszkaców. W celu zaspokojenia pojawiajcej si potrzeby integracji działa samorzdu i potrzeb mieszkaców w tym zakresie ochrony przed hałasem, na etapie opracowania koncepcji (Kc) rozwizania problemu niezbdne wydaje si wzmocnienie faktycznej partycypacji mieszkaców w proces ustalania priorytetów programów ochrony przed hałasem. Istniejce ustawowe [16] regulacje w tym zakresie obejmuj narzucenie obowizku informowania społeczestwa o decyzjach rodowiskowych oraz obowizku przeprowadzenia konsultacji społecznych programów ochrony przed hałasem przed ich uchwaleniem. Z punktu widzenia modelu zaspakajania potrzeb, działania te, majce nieraz zreszt charakter pozorowany, s niewystarczajce, a niezbdne staje si signicie do pogłbionych instrumentów kreowania partycypacji i współodpowiedzialnoci obywatelskiej. Na etapie praktycznej realizacji (Ks) „artefaktu”, czyli, w omawianym procesie, uszczegółowienie koncepcji prowadzcej do wytworzenia zbioru narzdzi (Wt) wykorzystywanych przez samorzd lokalny do zwikszenia inkluzji reprezentatywnej grupy mieszkaców w proces współdecydowania o priorytetach programu ochrony przed hałasem, przydatne wydaj si narzdzia klasy PGIS (ang. participatory geografical information system). Metodologia ta koncentruje si na zbieraniu i wizualizacji danych dotyczcych percepcji problemów rodowiskowych przez społeczno

(49) oraz ich porównywaniu i łczeniu z oficjalnymi danymi przestrzennymi (w naszym przypadku – typow map akustyczn). Wyniki dotychczasowych bada nad wykorzystaniem systemów PGIS dla wzmocnienia zaangaowania społecznoci w sprawy zarzdzania na poziomie lokalnym, s obiecujce [2] w kontekcie stworzenia spójnego narzdzia wykorzystujcego elementy zarz-.

(50) 129 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011. dzania partycypacyjnego. Na etapie (Wt) szczególna uwaga zostanie zwrócona na zapewnienie maksymalnej reprezentatywnoci społecznoci lokalnej w proces konstruowania rozwiza przeciwhałasowych. Wykorzystana zostanie rola liderów lokalnych, ale planuje si te włczenie reprezentatywnej grupy „zwykłych obywateli” z rónych obszarów miasta, w tym osób o niszym statusie społecznym, zazwyczaj zniechconych do eksponowania swojej opinii w sprawach istotnych dla społecznoci. Wród korzyci z wdroenia narzdzia, na etapie (Ep), obok stworzenia programu ochrony przed hałasem i jego biecej modyfikacji zorientowanej na potrzeby mieszkaców, przewiduje si wzrost zaufania do władzy i zaangaowania w rozwizywanie problemów lokalnych, obserwowane zazwyczaj tam, gdzie samorzd lokalny zdecydował si na aktywne wysłuchanie głosu obywateli [5]. 5. Podsumowanie W niniejszym artykule autorzy podjli prób wykazania adekwatnoci adaptacji modelu „ cyklicznego procesu zaspakajania potrzeb”, zaprojektowanego pierwotnie do realizacji zada inynierskich, dla zada z zakresu wspomagania procesów zarzdczych. Wykazano, e załoenia modelu w szczególny sposób dopasowuj si do potrzeby zwikszenia partycypacji obywatelskiej w działania samorzdu lokalnego zwizane z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym, a zwłaszcza konstruowania lokalnych programów ochrony przed hałasem. Opracowanie wykonano w ramach projektu pn. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji w procesach tworzenia i uytkowania map akustycznych” Projekt rozwojowy N R14 0001 06/2009, dofinansowany przez NCBiR %LEOLRJUDILD [1] CadnaA, Datakustik: User’s Manual, http://www.datakustik.com. [2] Cinderby S., Snell C., Forrester J.: Participatory GIS and its application in governance: the example of air quality and the implications for noise pollution. Local environment. Vol 13 No 4, June 2008, 309–320. [3] Dietrych J.: System i konstrukcja, WNT, Warszawa 1978. [4] Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z dnia 25 czerwca 2002 r. odnoszca si do oceny i zarzdzania poziomem hałasu w rodowisku [5] Gaventa J.: Strengthening Participatory Approaches to Local Governance: Learning Lessons from Abroad, National Civic Review, Winter 2004 s. 16–27. [6] “Guidelines for Community Noise”, WHO, London, United Kingdom, April 1999. [7] Kamierczak J. wider J. (praca zbiorowa): Wspomaganie konstruowania układów redukcji drga i hałasu, Wydawnictwo Naukowo Techniczne Warszawa 2001 [8] Kamierczak J., Lipowczan A., Batko W., Rudno-Rudziska B., Rudno-Rudziski K.: GISclass Systems of Spatial Information as the Base of Creating Strategic Acoustic Maps of Urban Areas, Archives on Acoustics, 31, 4 (Supplement), 1–14, 2006. [9] Kamierczak J. (red. i współautor: praca zbiorowa): Poradnik dla pracowników samorzdowych uczestniczcych w tworzeniu i uytkowaniu strategicznych map akustycznych,.

(51) 130 Jan Kamierczak, Anna Wiliska Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2009. [10] Kamierczak J., Komoniewski M., Wiliska A.: Zarzdzanie rodowiskiem akustycznym z wykorzystaniem cyfrowych map hałasu: uwagi o aspektach pozatechnicznych, Konferencja „Systemy wspomagajce w zarzdzaniu rodowiskiem, Cesky Raj/Czechy, wrzesie 2010 [11] King R.P, Davis J.R.: Community noise: health effects and management. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 206, 2003, 123–131. [12] LIMA 4.0, Product Data. [13] SoundPlan.6.1: User manual. [14] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska [tekst jednolity Dz. Ust. Z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z póniejszymi zm.]. [15] Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie ustalenia wartoci wskanika LDWN [Dz. U. z 2007 r. nr 106, poz. 729]. [16] Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale społeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaływania na rodowisko [Dz. U. z 2008 nr 199, poz. 1227 ze zm.]..

(52) 131 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 45, 2011. MODEL OF THE PROCESS TO MEET THE NEEDS AS A BASIS FOR CREATING SYSTEMS DEDICATED FOR SUPPORTING ENVIRONMENTAL MANAGEMENT Summary The paper presents briefly a general concept of applying the model of so-called „process to meet the needs”, which is used as a tool of analysis and synthesis engineering activities in a “classic” area of such activities, as a useful tool in engineering of systems dedicated for supporting environmental management. Authors have tried to illustrate the introduced concept on examples of research oriented on systems of supporting in management of acoustical environment. Keywords: process to meet the needs, acoustical environment, engineering of systems supporting the management Jan Kamierczak Anna Wiliska Instytut Inynierii Produkcji Wydział Organizacji i Zarzdzania Politechnika lska ul. Roosevelta 26-28, 41-800 Zabrze e-mail: Jan.Kazmierczak@polsl.pl anna.wilinska@polsl.pl.

(53)