Znaczenie inteligencji emocjonalnej w pracy nauczyciela

Paulina Grabowiec

Znaczenie inteligencji emocjonalnej

w pracy nauczyciela

Edukacja Humanistyczna nr 1 (28), 59-65

2013

Szczecin 2013

P aulina G rabow iec Szkoła Podstawow a n r 46 w Szczecinie

Z N A C Z E N IE INTELIG ENCJI EM OCJONALNEJ W PR A C Y NAUCZYCIELA

Wstęp

Przez kilkadziesiąt lat pojęcie inteligencji em ocjonalnej nie pojawiało się w literaturze. Niewiele osób zajmowało się nią, aż do m om entu, kiedy ukazała się książka Daniela Golemana. A utor opisyw ał w niej cechę, dzięki której wielu ludzi odnosi sukcesy życiowe: są p o szu k i­ w anym i praco w n ik am i, k o m p e ten tn y m i szefam i, oso b am i lubianym i, rad zący m i sobie ze stresem oraz rozum iejącym i potrzeby własne i innych. Tą cechą była niewątpliwie inteligencja em ocjonalna. K oncepcję inteligencji em ocjonalnej m o ż n a ro zu m ieć w ieloaspektow o. D w a n ajp o p u larn ie jsz e sp o so b y jej u jm o w a n ia p rzed staw iają się n astępująco: p ierw szy m o d el autorstw a J. M ayera, P. Saloveya i D. C aruso to m o d e l zdolnościowy, trak tu jący inteligencję e m o c jo n a ln ą jako zd o ln o ść lub jako ze sp ó ł zdolności, d ru g i o pisany p rze z D. G o lem an a i R. B ar-O n a to m o d e l m ieszany, k tó ry op ró cz zd olności d o inteligencji em ocjonalnej łą ­ czy takie dyspozycje osobow ościow e ja k np. optym izm , d o b ro stan czy o d p o rn o ść n a stres. J. M ayer i P. Salovey w raz ze w spółpracow nikam i jako pierw si n a p oczątku lat 90. XX w ieku po d ali definicję tego pojęcia.

Definiowanie inteligencji emocjonalnej w literaturze

Pierwsza definicja inteligencji em ocjonalnej skupia się w okół zdolności rozum ienia w ła­ snych i cudzych emocji, jak również wykorzystywania em ocji w myśleniu i działaniu. P. Salovey i D.J. Sluyter1 ograniczyli zakres zdolności w chodzących w skład inteligencji em ocjonalnej do „u m iejętności właściwej percepcji, oceny i w yrażania em ocji, um iejętn o ści d ostępu do uczuć, zdolności ich generow ania w m o m en tach , gdy m ogą w spom óc m yślenie, u m ie ję tn o ­ ści ro zu m ien ia em ocji i zro z u m ien ia w iedzy em ocjonalnej oraz um iejętn o ści regulow ania em ocjam i tak, by w spom agać rozw ój em ocjonalny i intelektualny”. Ich m odel opisuje cztery podstaw ow e w ym iary składające się na globalny poziom inteligencji em ocjonalnej: percepcję i w yrażanie em ocji, asym ilację em ocji, rozum ienie i zarządzanie em ocjam i.

D ru g i m o d e l in teligencji em o cjo n aln ej zo stał stw o rzo n y p rzez D. G olem ana. Pisze on, że in te lig e n cja e m o c jo n a ln a zaw iera w sobie: „tak ie ta le n ty ja k zd o ln o ść m o ty w a cji

1 P. Salovey, D.J. Sluyter, Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, przekł. M. Karpiński, D om W ydawniczy Rebis, Poznań 1999, s. 34.

60 Paulina Grabowiec i w y trw ało ść w d ąż en iu do celu m im o n ie p o w o d z eń , u m ie ję tn o ść p an o w a n ia n a d p o p ę ­ d am i i o d ło ż e n ia n a później ich zaspokojenia, reg u lo w an ia n a s tro ju i n ie p o d d a w a n ia się z m artw ien io m upośledzającym zdo ln o ść m yślenia, w czuw ania się w n astro je inn y ch osób i optym istycznego patrzenia w przyszłość”2. Koncepcja G olem ana łączy w sobie różne aspekty p o zn a n ia , m otyw acji, osobow ości, em ocji i inteligencji, dlatego też zo stała n az w an a m o ­ delem m ieszanym .

Inteligencja em ocjonalna, em p atia oraz asertyw ność są pojęciam i, któ re w o sta tn im czasie stały się bardziej aktualne naukow o. W spółczesna edukacja w ym aga odpow iedniego przygotow ania od nauczyciela, nie tylko w zakresie m erytorycznym , ale rów nież m etodycz­ nym . Z tego w łaśnie pow odu od wychow awcy oczekuje się, że przy posiadaniu odpow iedniej w iedzy będzie cechow ał się także tw órczością, em ocjonalnością oraz asertyw nością.

K ażdy nauczyciel p o w in ie n być w łaściw ie p rzy g o to w an y do p ro w a d z e n ia p ro ce su edukacyjnego. P o żądana jest w tym zaw odzie um iejętność p o ro zu m iew an ia się z uczniam i w sposób w erbalny i niewerbalny. W arto nauczyć się rozum ieć nie tylko słow ne w ypow iedzi ucznia, ale także rozum ieć jego gesty, m im ikę i spojrzenia. W edług J. Rem bow skiego em patia i inteligencja em o cjo n aln a są w ażnym i cecham i osobow ości nauczyciela. „N auczyciel taki u m ie dostrzegać, ro zu m ieć i właściwie reagow ać n a em ocje innych. Stara się w ięc poznać, co czują, co m yślą w różnych sytuacjach jego dzieci, i zrozum ieć, dlaczego ro b ią w łaśnie to, co robią”3. W ielu nauczycieli zastanaw ia się, jak ą rolę odgryw a inteligencja em ocjo n aln a we w spółczesnej edukacji. N a konferencjach, podczas szkoleń z zakresu em ocji padają pytania: czy inteligencja em ocjo n aln a pozw ala odnosić sukcesy? Czy to w łaśnie dzięki niej osiągam y rad o ść i entuzjazm w p rac y zawodowej? N a to pytanie nie m a jed n o zn aczn ej odpow iedzi. Z pew nością „korzyści z posiadania” inteligencji em ocjonalnej są duże, nie tylko dla nauczy­ ciela, ale rów nież dla innych je d n o ste k społecznych.

Badania przeprow adzone w środow isku nauczycieli licealnych (2009-2010)4 pokazują, iż inteligencja em o cjo n a ln a generuje wiele korzyści w ich p rac y dydaktyczno-w ychow aw ­ czej. W b ad a n iu wzięło udział 33 nauczycieli, w tym 5 m ężczyzn i 28 kobiet. N ajliczniejsza g ru p a w ychow aw ców m ieściła się w p rzed ziale w iekow ym 3 4 -4 3 . M niej liczne g ru p y to 2 4 -3 3 i pow yżej 43 ro k u życia. N ajw ięcej re sp o n d e n tó w osiąga w ysoki i najw yższy p ró g stażu p racy - 14 osób m ieści się w przedziale 16-25 lat stażu pracy, 11 osób 10-15 lat, n a to ­ m iast pozostałych 8 osób poniżej 9 lat pracy. P onad połow a nauczycieli uczy p rzed m io tó w hum anistycznych, pozostałe osoby ścisłych oraz innych, takich jak: religia, przysposobienie obronne, w ychow anie fizyczne, kształcenie biblioteczne.

Inteligencja emocjonalna a relacja nauczyciel - uczeń

B adani re sp o n d e n c i uzn ali, że p o sia d a n ie inteligencji em o cjo n a ln e j p rzy n o si wiele korzyści n a płaszczyźnie nauczyciel - uczeń. W ym ieniają oni:

- łatw iejszą pracę z uczniam i n a zajęciach i poza nim i, - dobre relacje z w ychow ankam i,

- sym patię w oczach uczniów, - ro zu m ien ie em ocji uczniów,

- um iejętność kierow ania em ocjam i uczniów (zw łaszcza tym i negatyw nym i), - zdolność p an o w an ia n a d uczuciam i,

2 D. Golem an, Inteligencja emocjonalna, M edia Rodzina, Poznań 1997, s. 67. 3 J. Rembowski, Empatia: Studium psychologiczne, PW N , W arszawa 1989, s. 62.

- przew idyw anie sytuacji wychowawczych,

- w łaściw ą ocenę sytuacji problem ow ej w ychow anka.

N auczyciele są zd a n ia , że w ychow aw ca in te lig e n tn y em o cjo n a ln ie jest dla u cz n ió w o p arc iem w różn y ch sytuacjach szkolnych. „O dp o w ied n io w ysoki p o zio m rozw oju k o m ­ p etencji em ocjonalnych jed n o stk i w arunkuje nie tylko jej praw idłow e funkcjonow anie, ale rów nież przek ład a się n a jakość relacji z otoczeniem ”5. Inteligencja em o cjo n aln a odgryw a w ażną rolę w b u d o w an iu praw idłow ych, szczerych, o partych n a zaufaniu relacji p om iędzy nauczycielem a uczniem .

W ychow aw cy pod k reślają, że dzięki inteligencji em o cjo n aln ej w relacji nauczyciel- nauczyciel m ogą:

- otw arcie m ów ić o sw oich em ocjach i uczuciach, - zrozum ieć potrzeb y innych nauczycieli,

- bud o w ać koleżeńskie sto su n k i w pracy, o p arte n a w zajem nym zro z u m ien iu i ak­ ceptacji,

- udzielać rad koleżance/koledze z pracy, - rozpoznać, ja k m oże czuć się d ru g a osoba.

N iski p o zio m k o m p e ten c ji em o cjo n aln y ch m o że być przyczyną w ielu negatyw nych zjaw isk w ystępujących we w spółczesnej szkole. „N ieum iejętność rad z en ia sobie z w łasnym i em ocjam i, nieadekw atne reakcje lub ich sztywność, nerwowość, podejrzliwość, b rak poszano­ w ania indyw idualności innych osób, pesym izm przejaw iany przez nauczyciela bez w ątpienia przekładają się n a klim at w klasie, jakość relacji z w ychow ankam i, a p o śred n io rów nież n a pracę szkoły i osiągnięcia dydaktyczne”6. Osobie, która jest niedojrzała, labilna em ocjonalnie, n ie jest łatw o zapew nić w ych o w an k o m p o trz e b n e w sparcie i w zbudzić zaufanie. N auczy­ ciel k o m p eten tn y em ocjonalnie potrafi b udow ać relacje o parte n a szczerości i p artnerstw ie, zapew niając p rzy ty m poczu cie bezpieczeństw a. Tylko tak i w ychow aw ca m oże w łaściw ie pokierow ać rozw ojem uczniów - kształtow ać ich kom petencje em ocjonalne.

B adania zajm ujące się w arto śc io w an ie m inteligencji em ocjonalnej p okazują, że n a ­ uczyciele p rze d m io tó w h u m an isty czn y ch p o trafią w ym ienić więcej korzyści z p o sia d an ia inteligencji em ocjonalnej. P onadto nauczyciele, k tórzy m ieszczą się w przedziale w iekow ym 2 4 -4 3 , m ają w iększą w iedzę n a te m at em ocji niż nauczyciele pozostałych kategorii w ieko­ w ych (44-63 oraz powyżej 63 lat). M oże to w ynikać z tego, iż m łodsi nauczyciele częściej się szkolą, uczestniczą w konferencjach i kursach, nato m iast starsi opierają się n a swojej w iedzy i nabytym przez lata dośw iadczeniu.

Emocje w zawodzie nauczyciela

O p ow odzeniu p rocesu kształcenia m oże decydow ać wiele różnych czynników. W ięk­ szość z n ic h dotyczy osoby nauczyciela. Inteligencja em o cjo n a ln a oraz em p atia pozw alają w edukacji n a w prow adzenie takiego przebiegu zajęć, by uw zględniając treści program ow e, zaznaczyć rolę uczuć, w artości oraz system u kom unikacji potrzeb. Za ich p om ocą budow ane są praw idłow e relacje m iędzy nauczycielem i w ychow ankiem , które um ożliw iają w zajem ne zrozum ienie, akceptację oraz podtrzym yw anie tych stosunków p o za „m u ra m i szkolnym i”.

5 K. Stachyra, M uzykoterapia i wizualizacja w przygotowaniu nauczyciela kompetentnego emocjonalnie, [w]: N a­

uczyciel kompetentny, red. Z. Bartkowicz, M. Kowaluk, M. Samujło, W ydaw nictw o Uniw ersytetu M arii Curie-

-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 152. 6 Ibidem , s. 153.

62 Paulina Grabowiec O bserw acja w spółczesnej rzeczyw istości edukacyjnej pozw ala stw ierdzić, iż n auczy­ cielowi stawia się obecnie coraz trudniejsze w ym agania związane z jego zaw odow ym działa­ niem . Szkoła z instytucji kształcącej zm ienia się dziś w głów ną instytucję w ychow ania. W ielu ro d zic ó w zro z u m ia ło zbyt d o sło w n ie ta k sfo rm u ło w an e za d an ie szkoły i cały obow iązek w dziedzinie w ychow ania zrzuca chętnie n a b arki szkoły i nauczyciela. Najczęściej obarcza ich jed y n ą odpow iedzialnością za n iepow odzenia w zakresie edukacji i w ychow ania. Jednak m ą d ry i k o m p eten tn y nauczyciel wie, ja k rozgraniczyć pojęcia „uczyć” i „wychowywać”, zna swoją funkcję i jest św iadom y tego, że nie tylko o d niego zależy edukacja drugiego człowieka. W ażną rolę pow inni pełnić rów nież rodzice bąd ź opiekunow ie, których zadaniem jest w spie­ ran ie uczn ia i p o m o c nauczycielow i w rozw ijaniu zdolności w ychow anka i przekazyw aniu m u o d p o w ied n ich u m ie ję tn o ści oraz wiedzy. K reatyw ny i inteligentny nauczyciel wie, ja k należy „poprow adzić” proces kształcenia ucznia, by uw zględnić w n im jego rozwój, potrzeby oraz m ożliw ości. B ędąc p rze w o d n ik iem p o św iecie wiedzy, p rag n ie uczynić w ychow anka ja k najlepszym obywatelem , k tó ry po siad a w artości m oralne, jest inteligentny em ocjonalnie i em patyczny.

E m ocje w zaw odzie nauczyciela są n ie o d łą c z n y m elem e n te m w arsztatu jego pracy. Z jed n ej stro n y p o w o d u ją, że jest o n o tw a rty n a p o trz e b y u cz n ia , z dru g iej stro n y m o g ą przyczynić się do n ad m iern eg o zaangażow ania em ocjonalnego, stresu oraz w ypalenia z a ­ wodowego. Ich znaczenie i rola w procesie edukacyjnym jest w ieloaspektow a.

W p rac y zaw odowej nauczyciela pojaw ia się szereg różnych, czasam i w ystępujących w obec siebie w opozycji uczuć. Pozytyw ne em ocje przyczyniają się do większej satysfakcji i zadow olenia z pracy. D zięki n im w ychow aw ca jest w stanie po b u d zić uczniów do aktyw ­ ności tw órczej, a zarazem wyzwolić w n ic h sam ych pozytyw ne uczucia. W przep ro w ad zo ­ n y m b a d a n iu resp o n d e n ci zostali zapytani o to, jakie są najw ażniejsze em ocje w zaw odzie nauczyciela. Ich o d pow iedzi skupiały się głów nie w okół pozytyw nych odczuć, ta k ich jak: satysfakcja, radość i zadow olenie. N ieliczni w ym ienili negatyw ne em ocje, które ich zdaniem występują w pracy wychowawcy, takie jak: rozczarow anie, oburzenie, gniew, uczucie napięcia i lęku. Z ostał tu w ym ieniony cały w achlarz uczuć, począw szy o d radości, euforii, szczęścia, do p oczucia strachu, zdenerw ow ania, zaskoczenia i zdziw ienia.

K luczow e zn aczen ie dla p ro ce su ed u k a cji m ają em o cje po zy ty w n e, d zięki k tó ry m nauczyciel m o że osiągnąć w yznaczone cele i zaangażow ać się w sw oją pracę. P ozytyw ne em ocje w yw ołują dobre nastaw ienie do danej sytuacji b ąd ź osoby. W arunkują wyższą ocenę w łasnych m ożliw ości, w spom agają w poszukiw aniu efektyw nych i kreatyw nych rozw iązań. W literaturze w ym ienia się cztery głów ne em ocje, które decydują o naszym działaniu: r a ­ dość, sm utek, gniew i strac h 7. P oprzez te em ocje nauczyciele w yrażają swoje nastaw ienie do danej sytuacji lub zaistniałego pro b lem u , zaangażow anie, chęć w sp ó łp racy oraz gotow ość do realizacji pow ierzonych im zadań.

Jednak oprócz pozytyw nych uczuć w ystępujących w p rac y nauczyciela pojaw iają się także negatyw ne. P rzygnębienie i sm u te k są em ocjam i zw iązanym i z n ie m o żn o ścią re a li­ zacji celu, danej funkcji lub pozycji społecznej. W ywołuje to zniechęcenie i odstąpienie od działania. W procesie kształcenia wyżej w ym ienione uczucia m ogą spow odow ać zm ęczenie, zobojętnienie, w yczerpanie em ocjonalne, n iem ożność sprostania tru d n o ścio m m ery to ry cz­ nym . N iepokój i stra c h to em ocje, k tó re w ynikają z przew id y w an ia problem ów . Ź ró d łe m takich em ocji m oże być obawa przed niezrealizow aniem wyznaczonego m ateriału kształcenia, n a d m ia r m a teria łu b ąd ź b ra k w spółpracy i więzi m iędzy w ychow aw cą a uczniem .

Znaczenie inteligencji emocjonalnej w pracy nauczyciela

P rzygotow anie i u m iejętności zaw odow e nauczyciela m ają duże znaczenie w procesie k ształcenia ucznia. N ależy je d n a k p am iętać, że nie tylko w iedza m e ry to ry c zn a i do św iad ­ czenie m ogą p o m ó c m u w p racy dydaktyczno-w ychow awczej, istotne są rów nież jego cechy osobow ościow e. I. Przybylska8 jest zdania, że inteligencja em ocjo n aln a m oże być odpow ie­ dzią n a ciągle zm ieniające się oczekiw ania społeczeństw a w obec nauczycieli. „D ostrzega się m ożliw ości aplikacji koncepcji inteligencji em ocjonalnej w p rac y pedagogicznej, analizując obszary znaczące w staw aniu się pedagogiem ”9. W skazuje ona n a wiele korzyści z posiadania inteligencji em ocjonalnej:

- p o d n o si kom petencje nauczyciela w zaw odzie,

- przyczynia się do w zrostu efektywności zawodowej i poczucia sukcesu zawodowego, - w spom aga rozw ój osobow y nauczyciela,

- ułatw ia procesy w spółpracy i kom un ik o w an ia się, - stym uluje inteligencję em ocjo n aln ą u uczniów, - przyczynia się do pogłębienia w iedzy n a te m at em ocji, - stym uluje działania kreatyw ne,

- pozw ala p odejm ow ać lepsze decyzje w życiu pry w atn y m i zaw odow ym , - zw iększa o d p o rn o ść n a stres,

- zm niejsza ryzyko w ypalenia zaw odowego.

Z n aczen ie inteligencji em o cjo n aln ej w y n ik a z o g ro m n ej roli, jak ą em ocje p e łn ią w naszy m życiu. D zięki niej w zm acn ian e są k o m p eten cje k o m u n ik a cy jn e i in te rp erso n aln e . M otywuje nas ona do podejm ow ania m ądrych i społecznie wartościow ych decyzji. Złożoność potrzeb edukacyjnych wskazuje na w spółdziałanie, em patię, kom unikację i kreatyw ność jako podstaw ow e cechy p rofesjonalizm u nauczycielskiego.

P ierw szą o so b ą w życiu dzieck a (o p ró c z ro d zic ó w ), k tó ra k sz ta łtu je u m ie ję tn o śc i sp o łeczn e oraz e m o cjo n a ln e w ychow anka, je st nauczyciel. O d g ry w a o n kluczow ą rolę w rozw ijaniu inteligencji em ocjonalnej ju ż o d n ajm łodszych lat dziecka. Szczególna fu nkcja p rzy p a d a nauczycielow i przedszkola, ze w zględu n a ró ż n o ro d n o ść sytuacji edukacyjnych m ających m iejsce podczas codziennego p obytu w ychow anka w placówce. Praca n a d k ształ­ tow aniem „m ąd ro ści em ocjonalnej” w ym aga o d pedagoga spostrzegaw czości, cierpliw ości oraz p o sia d an ia w iedzy o em ocjach. By w ychow ać dzieci inteligentne em ocjonalnie, trzeba nauczyć się now ych sp o so b ó w p o ro zu m iew an ia się z dzieckiem , now ych zasad b u d o w an ia w zajem n y ch relacji. P o p ra w n a k o m u n ik a c ja nauczyciel - dziecko o p ie ra się n a zasadzie w zajem nego zro zu m ien ia, o tw artości n a p o trze b y drugiej osoby, dyskrecji, w yczucia i za­ angażow ania.

Z aw ód nauczyciela w ym aga n ie tylko p o sia d an ia w iedzy m erytorycznej, ale rów nież u m iejętn o ści zdrow ego i skutecznego fu n k cjo n o w a n ia w relacjach z sam ym sobą i in n y m i ludźm i. Ze względu n a stały kontakt z uczniam i, ich rodzicam i, ja k rów nież ze w spółpracow ­ n ik a m i w arto, aby nauczyciele dążyli do d o sk o n alen ia cech, które spraw iają, że m o g ą czuć się dobrze w sw oim środow isku pracy. „P otrzeba n a m koncepcji edukacji, k tó ra obejm uje ta k fu n d a m e n ta ln e i n ie zb ę d n e um iejętn o ści, ja k u m ie ję tn o ść p an o w a n ia n a d em ocjam i, rozw iązyw ania konfliktów i zryw ania z u p rzedzeniam i (. . . ) edukacja każdego dziecka w za­ kresie k o m p e te n c ji sp o łeczn ej i e m o cjo n a ln e j p o w in n a zo stać w łączo n a d o p ro g ra m ó w 8 I. Przybylska, Inteligencja emocjonalna jako kluczowa kompetencja współczesnego nauczyciela, Chow anna, Ka­

towice 2006, s. 88. 9 Ibidem .

64 Paulina Grabowiec nauczania”10. Pedagog w spierający w ychow anka i dbający o jego rozwój em ocjonalny chętnie p o d p isa łb y się p o d m yślą zap ro p o n o w a n ą przez L. Lantieri.

B adania n a d p ro b lem aty k ą inteligencji em ocjonalnej pokazują, że nauczyciele m ają św iadom ość tego, iż inteligencja em o cjo n a ln a przyczynia się do w zrostu efektyw ności za­ w odow ej i p oczucia sukcesu zaw odowego. Są oni zdania, że zw iększa o n a „ o d p o rn o ść” n a stres i w ypalenie zawodowe. Inteligencja em ocjo n aln a jest w edług n ich zw iązana z em patią, z ro zum ieniem em ocji w łasnych i innych. W opinii nauczycieli jest ona p ostrzegana rów nież jako gw arancja udanych relacji nauczyciel - uczeń. Uważają oni, że ludzie posiadający wysoki iloraz inteligencji em ocjonalnej lepiej rad zą sobie w różnych sytuacjach życia codziennego.

O pinie nauczycieli skłaniają do wielu refleksji: inteligencja em ocjonalna znacznie ułatwia porozum ienie m iędzy nauczycielem a uczniem . U m ożliwia ona indyw idualizow anie procesu dydaktyczno-w ychow aw czego, b io rąc p o d uwagę stan em ocjonalny, potrzeb y i m ożliw ości ucznia. Nauczyciel, k tóry inteligentnie zarządza sw oim i em ocjam i, m oże tę sztukę w zm acniać w uczniach. S pośród zdolności tw orzących inteligencję em o cjo n aln ą n ajw ażniejszy wydaje się sposób, w jaki nauczyciel radzi sobie z em ocjam i, zwłaszcza tym i negatyw nym i. „M ądrość em ocjonalna” czyni z nauczyciela przyw ódcę. Z d an iem D. G olem ana to w łaśnie „w spaniała praca zaczyna się o d w spaniałych i silnych uczuć”.

Przeprow adzone badania pokazują, że respondenci dostrzegają zależność m iędzy inteli­ gencją em ocjonalną a relacjami interpersonalnym i. Uważają oni, iż od inteligencji emocjonalnej zależą kontakty międzyludzkie. Są również zdania, że dzięki niej m ożna poprawić relacje nie tylko partnerskie, ale również zawodowe. Kompetencje em ocjonalne pozwalają „rozum ieć i doceniać zarówno tych będących naszym przeciwieństwem jak i tych, którzy są do nas w pew nym stopniu p o d o b n i”. Z daniem nauczycieli inteligencja em ocjonalna jest „wartością elastyczną”. Pewne jej cechy przybierają na sile w zależności od występujących okoliczności i potrzeb. „Ukształtowana w m łodości inteligencja em ocjonalna zostaje do końca życia, ale m ożna cały czas pracować nad w zm ocnieniem jej słabych stron” - tak w ypowiada się jedna z nauczycielek liceum. Nauczyciele w ym ieniają rów nież wiele korzyści płynących z posiadania takich cech ja k asertywność, inteli­ gencja em ocjonalna, kreatyw ność i em patia. Są zdania, że to właśnie n a te cechy pow inien być kładziony nacisk w kształceniu. R espondenci potrafią jasno i precyzyjnie określić to, co m oże decydow ać o sukcesie zaw odowym oraz w ym ienić najważniejsze em ocje w zawodzie nauczy­ ciela. Inteligencja em ocjonalna ro zu m ian a jest przez nich jako u m iejętność p anow ania n ad em ocjam i, ja k rów nież jako kom petencja, dzięki której czujem y się pew ni siebie. W ich opinii wiąże się ona z em patią, z rozum ieniem poziom u uczuć oraz stanów em ocjonalnych. Jest ona łączona także ze stabilnością psychiczną. Dzięki inteligencji em ocjonalnej nauczyciele „znają reguły rządzące em ocjam i” oraz potrafią je zrozum ieć. Ich zdaniem „m ądrość em ocjonalna” to zapał i w ytrwałość w dążeniu do celu, to swego rodzaju um iejętność społeczna, a także pew ien system zachow ań ludzkich. Z a jej pom ocą m o żn a łatwiej nawiązywać kontakty ludzkie oraz „lepiej się prezentow ać w oczach innych”. K om petencje em ocjo n aln e zostały u zn a n e przez nauczycieli jako w ażne w ich życiu i pom ocne w rozw iązyw aniu problem ów b ąd ź konfliktów. Uważają oni, że inteligencja em ocjonalna nie jest determ inantem sukcesu życiowego człowieka, m oże jedynie w spom óc jego odniesienie. Z d an iem respondentów najw ażniejsza jest je d n ak wiedza i dośw iadczenie, które są w arunkam i pow odzenia zawodowego.

Mając do czynienia z osobam i inteligentnym i em ocjonalnie, jak rów nież em patycznym i, sam i uczym y się w yrażać nasze em ocje, kontrolow ać je i w taki sposób je w yrażać, by p rze­ kazać in n y m nasze najbardziej szczere i istotne odczucia. Jesteśm y w stanie kom unikow ać sw oje potrzeby, m yśli, w yrażać b e z o b aw w łasne zdan ie. B ędąc w o to c ze n iu ta k ic h osób - sam i zaczynam y dbać o to, by stać się lepszym i, n iż jesteśmy.

Paulina Grabowiec

Znaczenie inteligencji emocjonalnej w pracy nauczyciela

Badania nad inteligencją emocjonalną pokazują, że ludzie, którzy rozumieją swoje emocje oraz emocje innych osób, mają wysokie kompetencje społeczne, dzięki którym zyskują nie tylko na płasz­ czyźnie zawodowej, ale także prywatnej. Koncepcja ta wydaje się mieć silne podstawy i ogromne pole zastosowań. Z biegiem czasu zyskała na znaczeniu, dziś mówi się o swoistym „przełomie emocjonal­ nym”, który stał się częścią naszego życia. To właśnie o niej piszą badacze, napawając nas nutą nadziei na lepszą rzeczywistość edukacyjną. Choć nie jest ona głównym determinantem powodzenia w pracy, koreluje z innymi kompetencjami nauczyciela.

Słowa kluczowe: inteligencja emocjonalna, emocje, zawód nauczyciela

The importance o f emotional intelligence in teacher’s work

Research on emotional intelligence shows that people who understand their emotions and others have high social skills, so that will not only gain at the professional level, but also the private sector. This concept seems to have a strong base and a vast field of applications. With the passage of time has gained importance today talking about a kind of “emotional turn”, which became a part of our lives. This is what the researchers write about it, delighting us a hint of hope for a better educational reality. Although it is not a major determinant of success at work, correlated with other skills teacher.

Keywords: emotional intelligence, emotions, teaching profession