Zarządzanie ryzykiem w systemie zarządzania bezpieczeństwem organizacji

Jerzy Stanik, Romuald Hoffmann,

Jarosław Napiórkowski

Zarządzanie ryzykiem w systemie

zarządzania bezpieczeństwem

organizacji

Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 321-336

2016

IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e p u / DOI: 10.18276/epu.2016.123-30 | strony: 321-336

JE R ZY STANIK, ROMUALD HO FFM AN N ,JARO SŁAW NAPIÓRKOW SKI

W o j s k o w a A k a d e m i a T e c h n i c z n a 1

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

W SYSTEMIE ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ORGANIZACJI

S tr e s z c z e n ie

W a rty k u le a u to rz y p o d e jm u ją p ro b le m a ty k ę a n a liz y r y z y k a i z a rz ą d z a n ia r y z y ­ k ie m w o g ó ln ie ro z u m ia n e j o rg a n iz a c ji o ra z w p ły w u n a j e j b e z p ie c z e ń s tw o . P o d k re ś la ją w a g ę i z n a c z e n ie p ro w a d z e n ia cią g łe j a n a liz y is to tn y c h c z y n n ik ó w ry z y k a , ic h id e n ty fi­ k a c ji o ra z sp o s o b u p o s tę p o w a n ia z n im i. A rty k u ł z a w ie ra ta k ż e p rz e g lą d p ro c e s u z a rz ą ­ d z a n ia r y z y k ie m z u w z g lę d n ie n ie m tz w . „ d o b ry c h p r a k ty k ” m a ją c y c h w n im z a s to s o ­ w a n ie . P o d s u m o w a n ie p rz e d s ta w ia p o z y ty w n e k o n s e k w e n c je p r o w a d z e n ia p ro c e s u z a rz ą d z a n ia r y z y k ie m p rz e z o rg a n iz a c je , a ta k ż e p ro b le m y z w ią z a n e z je g o p ra k ty c z n ą re a liz a c ją . S ło w a k lu c z o w e : a n a liz a ry z y k a , z a rz ą d z a n ie ry z y k ie m , m o d e le z a rz ą d z a n ia ry z y k ie m , z a rz ą d z a n ie r y z y k ie m w b e z p ie c z e ń s tw ie o rg a n iz a c ji. W p r o w a d z e n i e W r a z z n a s ila n ie m s ię z m ia n w y s tę p u ją c y c h w o to c z e n iu z a r z ą d y p r z e d s i ę ­ b io r s tw i f ir m w y r a ź n ie j d o s t r z e g a j ą r ó ż n e g o r o d z a ju r y z y k a z w ią z a n e z p r o w a d z o ­ n ą d z ia ła ln o ś c ią g o s p o d a r c z ą o r a z p o ś w i ę c a j ą w ię c e j u w a g i te m a ty c e z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m . K w e s tie z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m s ta ją s ię i s t o t n ą c z ę ś c i ą z a r z ą d z a n ia s tr a ­ te g ic z n e g o p r z e d s ię b io r s tw e m i w w ie lu w y p a d k a c h s ą k lu c z o w e d l a z r a c jo n a liz o ­ w a n i a d z ia ła ln o ś c i o r g a n iz a c ji o r a z c i ą g ł o ś c i j e g o d z ia ła n ia . C z ę s ty m b łę d e m w p r o c e s ie z a r z ą d z a n ia o r g a n iz a c ją j e s t o d s e p a r o w a n ie sy s - te m u /p r o c e s u z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m i tr a k t o w a n i a g o j a k o d r ę b n e j w y s p y . P r z e c ie ż 1 Wydział Cybernetyki.

w n a s z y c h o r g a n iz a c ja c h f u n k c j o n u j ą j u ż s y s te m y z a r z ą d z a n i a p r o c e s a m i, z a r z ą ­ d z a n i a j a k o ś c i ą , z a r z ą d z a n i a p r o je k ta m i, z a r z ą d z a n i a c e la m i, k o n t r o l a i a u d y t w e ­ w n ę tr z n y , k tó r e z j e d n e j s tr o n y s ą d o s k o n a ły m ź r ó d łe m d a n y c h d o a n a liz y r y z y k a , a z d r u g ie j s tr o n y a n a liz a r y z y k a d o s t a r c z a n a m w ie d z y n a te m a t z a g r o ż e ń , p o d a t ­ n o ś c i i p o te n c j a ł ó w d l a ty c h o b s z a r ó w . W ie le d y s k u s y jn y c h n ie p o r o z u m ie ń w o c e n ie b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji j e s t c z ę s to s k u tk ie m b r a k u ś w ia d o m o ś c i i n ie w ła ś c iw e g o t o k u r o z u m o w a n ia . W f e r w o ­ r z e p r o w a d z o n y c h s p o r ó w i u d o w a d n i a n i a s w o ic h r a c ji r o z m ó w c y z a p o m in a ją o ty m , ż e b e z p ie c z e ń s tw o n ie j e s t s ta n e m , a le c ią g le z m ie n ia ją c y m s ię p r o c e s e m , k tó r e g o w e w n ę tr z n e i z e w n ę tr z n e u w a r u n k o w a n i a s ą , w r ó ż n y m ( c z a s a m i d u ż y m ) s to p n iu , z a le ż n e o d o r g a n iz a c ji, k tó r e j b e z p o ś r e d n io d o ty c z ą . D la te g o is to tn y m e le m e n te m w p r o c e s ie z a p e w n i e n i a b e z p i e c z e ń s t w a w e w n ę tr z n e g o c z y t e ż z e ­ w n ę tr z n e g o j e s t s y s te m z a r z ą d z a n i a b e z p ie c z e ń s tw e m in f o r m a c ji s p e łn ia ją c y k l u ­ c z o w ą r o lę w r o z w ią z y w a n iu s y tu a c ji k r y ty c z n y c h lu b k r y z y s o w y c h . 1. K o n s t r u k c j a m o d e l u S y s t e m u B e z p i e c z e ń s t w a O r g a n i z a c j i W u ję c iu a n a liz y sy s te m o w e j (S ie n k ie w ic z 2 0 0 7 , s. 4 7 ) b e z p ie c z e ń s tw o o rg a n iz a ­ c ji m o ż n a r o z p a try w a ć j a k o w ła s n o ś ć o b ie k tu c h a ra k te ry z u ją c ą j e g o o d p o rn o ś ć n a p o ­ w s ta n ie sy tu a c ji n ie b e z p ie c z n e j, p r z y c z y m u w a g ę k o n c e n tru je się w te d y n a z a w o d n o ­ ści b e z p ie c z e ń s tw a o b ie k tu , c z y li je g o p o d a tn o ś c i n a p o w s ta n ie sy tu a c ji n ie b e z p ie c z ­ n y c h i j e g o f u n k c jo n o w a n ia w o k re ś lo n y m c z asie. Z d ru g ie j s tro n y n a to m ia s t b e z p ie ­ c z e ń s tw o o rg a n iz a c ji n a le ż y tra k to w a ć j a k o je j z d o ln o ś ć d o o c h ro n y w e w n ę trz n y c h w a rto ś c i (a k ty w ó w w ra ż liw y c h ) p rz e d z a g ro ż e n ia m i. N a s tę p u je w te d y b e z p o ś re d n i z w ią z e k z ta k im i c e c h a m i s y s te m o w y m i ja k : ja k o ś ć , n ie z a w o d n o ś ć , sta b iln o ś ć , r ó w n o ­ w a g a , ż y w o tn o ś ć . D la te g o te ż z a rz ą d z a n ie b e z p ie c z e ń s tw e m o rg a n iz a c ji j e s t in te g ra ln ą c z ę ś c ią z a rz ą d z a n ia s y s te m o w e g o i j e s t z w ią z a n e z ra c jo n a liz a c ją w y b o r u ś r o d k ó w z a p e w n ia ją c y c h b e z p ie c z n e fu n k c jo n o w a n ie o rg a n iz a c ji w n ie b e z p ie c z n y m śro d o w isk u . T w o rz e n ie s y ste m u b e z p ie c z e ń s tw a (ry su n e k 1) m a n a to m ia s t n a c e lu z m n ie jsz e n ie lu d z ­ k ic h o b a w i stra c h u p rz e d ty m , c o n ie sie p rz y sz ło ść , p rz y z a ło ż e n iu , ż e z a p e w n ie n ie s tu ­ p ro c e n to w e g o sta n u b e z p ie c z e ń s tw a je s t n ie m o ż liw e . C h o d z i z a te m je d y n ie o o g ra n ic z e ­ n ie, a n ie c a łk o w itą lik w id a c ję z a g ro ż e ń , k tó re s ą im m a n e n tn ą stro n ą lu d z k ie g o życia.

Rys. 1. Łańcuch systemu zarządzania jakością/niezawodnością, ryzykiem i bezpieczeństwem

Źródło: opracowanie własne.

B e z p ie c z e ń s tw o i n i e z a w o d n o ś ć to d z i e d z i n a in ż y n ie r ii z a jm u ją c a s ię z a p o ­ b ie g a n ie m z a g r o ż e n io m p o p r z e z o d p o w ie d n io z a p r o je k to w a n e z a b e z p ie c z e n ia 0 ś c iś le o k r e ś lo n y c h f u n k c ja c h . Z a p r o j e k t o w a n a f u n k c j a m u s i b y ć p r e c y z y jn ie p e ł ­ n i o n a w ś c iś le o k r e ś lo n y c h w a r u n k a c h r e a ln e g o z a g r o ż e n ia i w o k r e ś lo n y m c z a s ie . B e z p ie c z e ń s tw o i n ie z a w o d n o ś ć k a n c e la r ii s ą u z y s k iw a n e p o p r z e z w b u d o w a n ie d o e le m e n tó w s k ła d o w y c h k a n c e la r ii s p e c ja liz o w a n y c h k o n f i g u r a c j i b e z p i e c z e ń s t w a 1 n ie z a w o d n o ś c i, k tó r e r e a l i z u j ą f u n k c je z a b e z p ie c z a n ia n a p o d s ta w ie s y g n a łó w w e jś c io w y c h - z a g r o ż e ń . P e w n o ś ć i j a k o ś ć r e a l i z a c j i f u n k c ji z a b e z p ie c z a n ia d e t e r ­ m in u je w y m a g a n y p o z io m b e z p i e c z e ń s t w a f u n k c jo n a ln e g o o r a z p o z io m r e d u k c ji z a g r o ż e n ia s p o w o d o w a n e g o a w a rią . G r a f ic z n ą i lu s tr a c ję o r g a n iz a c ji z p u n k t u w i d z e n i a s te r o w a n ia je j b ie ż ą c y m i w ła ś c iw o ś c ia m i u ż y tk o w y m i i u t r z y m a n i a b ie ż ą c e g o p o z io m u b e z p ie c z e ń s tw a p r z e d s ta w io n o n a r y s u n k u 2.

Rys. 2. Ilustracja organizacji z punktu widzenia sterowania jej właściwościami użytkowy­

mi i poziomem bezpieczeństwa

Źródło: opracowanie własne.

N a r y s u n k u ty m w y r ó ż n io n o t r z y is to tn e e le m e n ty :

1. E le m e n ty s k ła d o w e o r g a n iz a c ji, r o z u m ia n e j a k o z e s p ó ł s ił i ś r o d k ó w o r a z p o w ią z a ń p o m ię d z y n im i, z a p e w n ia ją c y c h d o s ta r c z a n ie p r o d u k tó w /u s łu g b iz n e s o w y c h w y s p e c y f ik o w a n y c h w m is ji lu b w iz ji o r g a n iz a c ji;

2. S y s te m B e z p i e c z e ń s t w a O r g a n iz a c ji, r o z u m ia n y j a k o z e s p ó ł s ił i ś r o d k ó w o r a z p o w ią z a ń p o m ię d z y n im i, z a p e w n ia ją c y c h p o ż ą d a n y p o z io m u b e z p i e ­ c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji;

3. S y s te m J a k o ś c i O r g a n iz a c ji, r o z u m i a n y j a k o z e s p ó ł s ił i ś r o d k ó w o r a z p o ­ w ią z a ń p o m i ę d z y n im i, z a p e w n ia ją c y c h w y m a g a n ą / w y s o k ą j a - k o ś ć /n ie z a w o d n o ś ć d o s ta r c z a n y c h p r o d u k tó w /u s łu g p o p r z e z m o ż liw o ś ć s t e r o w a n i a j e j w ł a ś c iw o ś c ia m i u ż y tk o w y m i, a w s z c z e g ó l n o ś c i j e j e l e m e n ­ tó w s k ł a d o w y c h /d z ie d z in o w y c h o r g a n iz a c ji. B e z p ie c z e ń s tw o f u n k c j o n o w a n i a o r g a n iz a c ji j e s t w y p a d k o w ą b e z p ie c z e ń s tw a f u n k c j o n o w a n i a j e j e le m e n tó w s k ła d o w y c h ( d z ie d z in o w y c h ) , m ię d z y in n y m i ta k ic h j a k n p .:

- s y s te m p r o d u k c y jn y /w y k o n a w c z y , k t ó r y s ta n o w ią s iły i ś r o d k i r e a liz u ją c e w y k o n a w c z e p r o c e s y b iz n e s o w e ; - s y s te m z a r z ą d z a n ia , k t ó r y r e a liz u je p r o c e s y in f o r m a c y jn o - d e c y z y jn e , d e ­ c y d u ją c e o s p o s o b ie f u n k c j o n o w a n i a p o d s y s te m u p r o d u k c y jn e g o / w y k o n a w c z e g o ; - s y s te m y t e c h n ic z n e w s p o m a g a ją c e s y s te m p r o d u k c y j n y lu b s y s te m z a r z ą ­ d z a n ia ; - s y s te m y in f o r m a ty c z n e w s p o m a g a ją c e s y s te m p r o d u k c y jn y lu b s y s te m z a ­ r z ą d z a n ia . O p o z io m ie b e z p i e c z e ń s t w a f u n k c j o n o w a n i a e le m e n tó w s k ła d o w y c h o r g a n i z a ­ c ji s ta n o w ią p o z i o m y ic h b e z p i e c z e ń s t w a d z ie d z in o w e g o . F u n k c jo n o w a n ie k a ż d e g o z e le m e n tó w s k ła d o w y c h o r g a n iz a c ji m o ż e b y ć z a k łó c a n e p r z e z : - z a g r o ż e n i a n a tu r a ln e : p o w o d z ie , w a r u n k i p o g o d o w e , h u r a g a n y itp .; - a w a r ie t e c h n ic z n e u r z ą d z e ń i s y s te m ó w , n p .: e n e r g e ty c z n y c h , i n f o r m a t y c z ­ n y c h itp .; - z a g r o ż e n i a c y w iliz a c y jn e : c h e m ic z n e , r a d ia c y jn e , k o m u n ik a c y jn e itp .; - z a g r o ż e n i a w y n ik a ją c e z p o ł o ż e n i a i s p e c y f ik i r e g io n a ln e j, m ię d z y in n y m i t a k i e j a k n p .: p r z e m y t, u w a r u n k o w a n i a n a r o d o w o ś c io w e , r e l ig ijn e itp .; - d e s tr u k c y jn e d z ia ła n ie c z ło w ie k a . P o s z c z e g ó ln e r o d z a je z a g r o ż e ń m o g ą w y s tę p o w a ć j e d n o c z e ś n i e i o d d z ia ły w a ć d e s tr u k c y jn ie n a e le m e n ty s k ła d o w e o r g a n iz a c ji. P o n a d to m o ż e w y s tę p o w a ć e f e k t ic h s y n e r g ii, k t ó r a w a n a liz ie k o m p le k s o w e g o b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji n ie p o ­ w i n n a b y ć p o m ija n a . B e z p ie c z e ń s tw o f u n k c j o n o w a n i a o r g a n iz a c ji z a p e w n i a się p o p r z e z : - p e r m a n e n tn e z a p o b ie g a n ie p o w s ta w a n iu p o s z c z e g ó ln y c h r o d z a jó w z a g r o ­ ż e ń f u n k c j o n o w a n i a e le m e n tó w s k ła d o w y c h o r g a n iz a c ji ( o b ie k tó w ) ; - s ta łe p r z y g o to w a n ie o b ie k tó w i s łu ż b o d p o w ie d z ia ln y c h z a b e z p ie c z e ń s tw o d z ie d z in o w e o r g a n iz a c ji n a e w e n tu a ln o ś ć w y s t ą p i e n i a o k r e ś lo n y c h r o d z a ­ j ó w z a g r o ż e ń ; - p ro w a d z e n ie s k u te c z n y c h d z ia ła ń n a p ra w c z y c h w p rz y p a d k u ic h w y s tą p ie n ia ;

- o d tw a r z a n ie z d o ln o ś c i f u n k c jo n a ln y c h o b ie k tó w d o tk n ię ty c h z a g r o ż e n i a ­ m i, p o ic h w y e lim in o w a n iu . P o z io m b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji, w r o z u m ie n iu k o m p le k s o w y m , z a le ż y o d d z ie d z in o w y c h p o z io m ó w b e z p ie c z e ń s tw a . O k r e ś lo n y p o z io m b e z p i e c z e ń s t w a d z ie d z in o w e g o o r g a n iz a c ji m o ż e m y u z y s k a ć n a w ie le s p o s o b ó w - n i e ty lk o p o p r z e z z a p e w n ie n ie o k r e ś lo n e j s k u te c z n o ś c i b e z p o ś r e d n ie g o p r z e c iw d z ia ła n ia z a is tn ia ły m z d a r z e n io m d z ię k i s y s te m o w i z a b e z p ie c z e ń . N a j e g o w a r to ś ć m o ż e m y w p ły w a ć r ó w n ie ż p o p r z e z : - z a p o b ie g a n ie p o w s ta w a n iu d a n e g o r o d z a j u z a g r o ż e n ia b e z p ie c z e ń s tw a ; - p r z y g o to w a n ie p o d m io tu n a w y p a d e k u a k ty w n i e n i a d a n e g o r o d z a j u z a g r o ­ ż e n i a b e z p i e c z e ń s t w a w p o s ta c i z d a r z e n i a ( e d u k a c ja , r o z m ie s z c z e n ie i d o s tę p n o ś ć s ił i ś r o d k ó w p r z e c iw d z ia ła n ia ) ; - z w ię k s z a n ie s k u te c z n o ś c i s ił i ś r o d k ó w m e c h a n iz m ó w b e z p ie c z e ń s tw a w t r a k c ie p r z e c i w d z i a ł a n i a s k u tk o m d a n e g o z d a r z e n ia ; - s k u te c z n o ś ć d z ia ła ń w u s u w a n iu n a s tę p s tw d a n e g o z d a r z e n ia . M a m y z a te m m o ż liw o ś ć k s z t a ł t o w a n i a p o z io m u b e z p i e c z e ń s t w a d z i e d z i n o ­ w e g o i k o m p le k s o w e g o . W i e lk o ś c ia m i s te r o w a ln y m i w ty m p r z y p a d k u s ą p a r a m e ­ tr y c h a r a k te r y z u ją c e c z y n n ik i w p ły w a ją c e n a p o z io m b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji, t o j e s t z w ią z a n e z: - z a p o b ie g a n ie m m o ż liw y c h d l a n ie j z a g r o ż e ń b e z p ie c z e ń s tw a ; - p r z y g o to w a n ie m k a n c e l a r i i n a w y p a d e k u a k ty w n i e n i a t y c h z a g r o ż e ń ; - m e c h a n iz m a m i b e z p i e c z e ń s t w a p r z e c iw d z ia ła ją c y m i ty m z a g r o ż e n io m ; - u s u w a n ie m n a s t ę p s t w d a n e g o z d a r z e n ia . K a ż d a o r g a n i z a c j a m u s i z a te m c z y n ić s ta r a n ia o z a p e w n ie n ie s o b ie s ta b iln o ś c i s ta n u b e z p ie c z e ń s tw a . W ty m c e lu t w o r z o n y j e s t s y s te m b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n iz a c ji ( S B O ). W u j ę c i u m o d e lo w y m w S y s te m ie B e z p ie c z e ń s tw a O r g a n iz a c ji w y r ó ż n ia m y d w a p o d s y s t e m y ( r y s u n e k 3): - w y k o n a w c z y , k t ó r y s t a n o w i ą s i ł y i ś r o d k i r e a l i z u j ą c e p r o c e s y w y k o ­ n a w c z e ; - p o d s y s t e m z a r z ą d z a n i a b e z p i e c z e ń s t w e m k a n c e l a r i i , k t ó r y r e a l i z u j e p r o c e s y i n f o r m a c y j n o - d e c y z y j n e d e c y d u j ą c e o s p o s o b i e z a p e w n i a n i a b e z p i e c z e ń s t w a p o s z c z e g ó l n y m o b i e k t o m k a n c e l a r i i p r z e z p o d s y s t e m w y k o n a w c z y . Z a k ł a d a s ię , ż e c e le m d z i a ł a n i a P o d s y s te m u Z a r z ą d z a n i a B e z p ie c z e ń s tw e m O r g a n iz a c ji ( P Z B O ) j e s t u tr z y m a n ie w y m a g a n e g o p o z io m u b e z p i e c z e ń s t w a o r g a n i ­ z a c ji j a k o c a ło ś c i f u n k c jo n a ln e j o r a z z a p e w n ie n ie b e z p i e c z e ń s t w a z a s o b ó w w r a ż l i ­ w y c h . C e l t e n m o ż n a o s ią g n ą ć p o p r z e z b i e ż ą c e s te r o w a n ie p o d s y s te m e m w y k o ­ n a w c z y m u ż y t k o w a n i a z a b e z p ie c z e ń . W s k ła d P o d s y s te m u Z a r z ą d z a n i a B e z p i e ­ c z e ń s tw e m O r g a n iz a c ji ( P Z B O ) w c h o d z ą d w a p o d s y s te m y ( r y s u n e k 3 ).

Rys. 3. Struktura funkcjonalna Systemu Bezpieczeństwa Organizacji

Źródło: opracowanie własne.

Z a d a n ie , j a k i e m a d o s p e łn ie n ia S y s te m B e z p i e c z e ń s t w a O r g a n iz a c ji, to p r z e d e w s z y s tk im p r z y g o to w a n ie o k r e ś lo n e g o p o d m io tu o r g a n iz a c ji - s łu ż b b e z p i e ­ c z e ń s tw a - n a m o ż liw o ś ć w y s t ą p i e n i a z a g r o ż e ń , r a d z e n i a s o b ie z n im i w o d p o ­ w ie d n i s p o s ó b o r a z p r z y w r a c a n ie s y tu a c ji d o s ta n u p ie r w o tn e g o s p r z e d w y s tą p ie n ia te g o z a g r o ż e n ia . P r o c e s z a r z ą d z a n i a b e z p ie c z e ń s tw e m w o r g a n iz a c ji p o w in ie n b y ć p r o w a d z o n y w s p o s ó b c ią g ły , s ta le u d o s k o n a la n y i r e a l i z o w a n y p la n o w o z j e d n o ­ c z e s n y m o k r e ś le n ie m s to p n ia r y z y k a , j e g o a k c e p ta c ji p o p r z e z o k r e ś le n ie p r o g u to le r a n c ji, p o p r z e k r o c z e n iu k tó r e g o k o n ie c z n e b ę d z ie z a r z ą d z a n ie ty m ry z y k ie m . 2 . Z a r z ą d z a n i e r y z y k i e m w o r g a n i z a c j i „ Z a r z ą d z a n ie r y z y k i e m ” o z n a c z a p la n o w e s to s o w a n ie p o lity k i, p r o c e d u r i p r a k t y k z a r z ą d c z y c h w r a m a c h z a d a ń d o ty c z ą c y c h a n a liz y , w y c e n y i n a d z o r u r y z y k a ( r y s u n e k 4).

Rys. 4. Model procesu zarządzania ryzykiem w organizacji

Źródło: opracowanie własne.

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m w s p i e r a i w p ł y w a n a w i ę k s z ą e f e k ty w n o ś ć z a r z ą d z a n ia o r g a n iz a c ją , p o n ie w a ż p o m a g a z r o z u m ie ć i o c e n ić g r o ź n e c z y n n ik i r y z y k a . D la te g o c e le m z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w o r g a n iz a c ji p o w in n o b y ć : - p o z y s k a n ie in f o r m a c ji o m o ż liw y c h z a g r o ż e n ia c h i ic h w p ły w ie n a p r z y ­ s z ły k s z t a ł t o t o c z e n i a z e w n ę tr z n e g o p o d m io tu ; - o k r e ś le n ie s k u tk ó w w y n ik a ją c y c h z b ie ż ą c y c h z d a r z e ń , k tó r e m o g ą m ie ć j a k i k o l w i e k w p ły w n a f u n k c jo n o w a n ie i w y n ik i o r g a n iz a c ji; - o p r a c o w a n i e w ł a ś c i w y c h p r o c e d u r p o s t ę p o w a n i a ( p r z y g o t o w a n i e d o n a s t ę p s t w ) w s y t u a c j a c h a w a r y j n y c h , w s z c z e g ó l n o ś c i d o r y z y k n i e ­ p r z e w i d y w a l n y c h .

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m j e s t p r o c e s e m c ią g ły m i p o w in n o b y ć l o g ic z n ie u p o ­ r z ą d k o w a n y m c ią g ie m n a s tę p u ją c y c h p o s o b ie z d a r z e ń , d z ia ła ń , d e c y z ji, k tó r y c h e f e k te m j e s t p o w s ta n ie p e w n e j w a r t o ś c i d o d a n e j , j a k ą j e s t b e z p ie c z e ń s tw o p o d m i o ­ tu . D la te g o t e ż i d e n ty f ik o w a n ie m o ż liw e g o r y z y k a ( k r y z y s u ) j e s t k lu c z o w y m z a d a ­ n ie m m a ją c y m n a c e lu u n ik n ię c ie z a s k o c z e n ia , j a k i m m o ż e b y ć n a g ł a s y tu a c ja k r y ­ z y s o w a . P o w in n iś m y m ie ć ś w ia d o m o ś ć , ż e a b y e f e k ty w n ie z a ją ć s ię a n a liz ą r y z y k a , n a le ż y to r y z y k o w m ia r ę p r e c y z y j n y s p o s ó b z d e f in io w a ć , u s t a l a j ą c j e g o p r z y c z y n y , z a k r e s , g r a n ic e o r a z o k r e ś lić r o d z a j m o ż liw y c h z a g r o ż e ń m o g ą c y c h m ie ć w p ły w n a r e a liz a c ję c e ló w p o s ta w io n y c h p r z e z p o d m io te m . P o w in n iś m y z d a w a ć s o b ie s p r a w ę , ż e a n a liz a r y z y k a j e s t p o d s ta w o w y m e l e ­ m e n te m s y s te m u z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w o r g a n iz a c ji, p o n i e w a ż w p r o c e s ie a n a liz y r y z y k a t w o r z y s ię in f o r m a c je n ie z b ę d n e d o p o d e j m o w a n i a w ła ś c iw y c h d e c y z ji w z a k r e s ie : s tr a te g ii p o s t ę p o w a n i a z r y z y k ie m , e f e k ty w n e g o d o b o r u ś r o d k ó w r e ­ d u k c ji r y z y k a , o c e n y z a s a d n o ś c i t r a n s f e r u , a k c e p ta c ji lu b u n i k a n i a te g o ż r y z y k a . T e is to tn e in f o r m a c je , z p u n k tu w id z e n i a z a r z ą d z a n i a o r g a n iz a c ją , a w y p r a c o w a n e w t r a k c ie p r o w a d z o n e j a n a liz y r y z y k a , w s k a z u j ą ta k ż e p r io r y te ty d l a r o z w o j u s y s ­ t e m ó w b e z p ie c z e ń s tw a , z a b e z p ie c z e ń i k o n tr o li w o r g a n iz a c ji. Z a s a d n e w y d a je się z a te m s t w ie r d z e n ie , ż e a n a liz a r y z y k a s łu ż y d o m i n i m a liz a c ji ( o p ty m a liz a c ji) s tr a t z w ią z a n y c h z r y z y k ie m o p e r a c y jn y m . W ty m m i e j s c u m o ż e m y p o s ta w ić s o b ie p y ­ ta n ie : d la c z e g o o b e c n ie o b s e r w u je m y s ta le r o s n ą c y n a c i s k n a z a r z ą d z a n ie r y z y ­ k ie m ? O d p o w ie d ź j e s t p r o s ta , p o n i e w a ż p r z y k ła d y z ż y c i a p o k a z a ły , ż e w s y tu a c ji n i e p e w n o ś c i o r a z m o ż liw o ś c i o p ty m a liz a c ji r y z y k a p o p r z e z u s u n ię c ie c z ę s to z b ę d ­ n y c h , n ie s k u te c z n y c h , a le k o s z to w n y c h z a b e z p ie c z e ń - ta k ie p o d e jś c ie j e s t p o ­ p r a w n e . B o w ie m tr a d y c y jn e z a b e z p ie c z a n ie w s z y s t k i c h o b s z a r ó w d z ia ła ń o r g a n i z a ­ c ji o k a z u je s ię n a d m ie r n ie k o s z to w n e i n i e s k u te c z n e - b o z a z w y c z a j z a w s z e b r a k u ­ j e z a s o b ó w ( w a r ia n ty o s z c z ę d n e ) . K o n ie c z n e z a te m j e s t n ie ty lk o u n ik a n ie i r e d u ­ k o w a n ie r y z y k a , a le s p r a w n e z a r z ą d z a n ie ty m r y z y k ie m . 3 . P r z e g l ą d s t a n d a r d ó w z a r z ą d z a n i a r y z y k i e m W z a k r e s ie z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m n ie m a z n a c z ą c y c h p o l s k i c h r o z w ią z a ń , a le i s tn ie je k i l k a o b c y c h s ta n d a r d ó w u tw o r z o n y c h p r z e z r ó ż n e g o r o d z a ju o r g a n iz a c je z a jm u ją c e s ię w y m i e n i o n ą p r o b le m a ty k ą . M i ę d z y n a r o d o w y m s ta n d a r d e m o k r e ś l a ­ j ą c y m p o d e jś c ie d o p r o c e s u z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m j e s t n o r m a I S O 3 1 0 0 0 :2 0 0 9 . D o k u m e n t t e n z a w ie r a o g ó ln e z a s a d y i w y ty c z n e d o ty c z ą c e z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , k tó r e m o g ą b y ć s to s o w a n e w e w s z y s t k i c h o r g a n iz a c ja c h , p o n ie w a ż n ie s ą o n e s p e ­ c y f ic z n e d l a k o n k r e tn e j b r a n ż y c z y s e k to r a . W z w ią z k u z ty m , ż e I S O 3 1 0 0 0 n ie p r o m u je je d n o l i t e g o m o d e lu z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , s ta n d a r d te n n ie j e s t p r z e z n a ­ c z o n y d o c e ló w c e r ty f ik a c ji. S łu ż y o n p r z e d e w s z y s tk im d o z h a r m o n iz o w a n ia

i w s p a r c i a in n y c h n o r m IS O z w ią z a n y c h z u ję ty m i w n i c h i o p is a n y m i k o n k r e tn y m i r o d z a ja m i z a g r o ż e ń .

W e d łu g n o r m y I S O 3 1 0 0 0 z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m j a k o e le m e n t s tr a te g ic z n e g o z a r z ą d z a n ia p r z e d s ię b io r s tw e m m u s i b y ć p o p r z e d z o n e s iln y m i tr w a ły m z a a n g a ż o ­ w a n ie m z a r z ą d u p r z e d s i ę b i o r s t w a o r a z p o z o s ta łe j k a d r y k ie r o w n ic z e j, o d p o w i e ­ d z ia ln e j z a w s z y s tk ie p o z io m y z a r z ą d z a n ia . Z a a n g a ż o w a n ie to s ta n o w i s w e g o r o ­ d z a ju w e jś c ie w p ę tlę d o d a tn ie g o s p r z ę ż e n ia z w r o tn e g o , k t ó r a o b e jm u je c a ł y p r o c e s z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m i p r z e b i e g a p r z e z w s z y s tk ie j e g o e ta p y . N a p r o c e s t e n s k ł a d a ­ j ą się : p r o je k to w a n ie s tr u k tu r y d l a z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m , w d r a ż a n ie z a r z ą d z a n ia

r y z y k ie m , m o n ito r o w a n ie i p r z e g lą d is tn ie ją c e j s tr u k tu r y o r a z je j c ią g łe d o s k o n a l e ­ n ie . N a s t ę p n i e n ie z b ę d n e j e s t s p r z ę ż e n ie z w r o tn e , d z ię k i k tó r e m u in f o r m a c ja o k o ­ n ie c z n y c h z m ia n a c h s tr u k tu r y z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m p r z e k a z y w a n a j e s t d o e ta p u p o n o w n e g o j e j p r o je k to w a n ia . S ta n d a r d I S O 3 1 0 0 0 z a l e c a p r o je k to w a n ie s tr u k tu r y ra m o w e j d l a z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , k t ó r a o b e jm u je a n a liz ę s t r a te g ic z n ą o t o c z e n ia o r g a n iz a c ji o r a z j e j w n ę tr z a , a ta k ż e s y s te m c e ló w p r z e d s i ę b i o r s t w a p o w ią z a n y c h w z a je m n y m i r e la c ja m i. O p r ó c z m ię d z y n a r o d o w e j n o r m y I S O is tn ie je r ó w n ie ż k i l k a in n y c h s ta n d a r ­ d ó w z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m , t a k ic h j a k s ta n d a r d o p r a c o w a n y w W ie lk ie j B r y ta n ii, o p u b lik o w a n y p r z e z F e d e r a c ję E u r o p e js k ic h S to w a r z y s z e ń Z a r z ą d z a n i a R y z y k ie m ( F e d e r a tio n o f E u r o p e a n R is k M a n a g e m e n t A s s o c ia tio n s , F E R M A ) c z y a m e r y k a ń ­ s k i E n te r p r is e R is k M a n a g e m e n t - I n te g r a te d F r a m e w o r k ( Z a r z ą d z a n ie R y z y k ie m K o r p o r a c y jn y m - z in t e g r o w a n a s tr u k tu r a r a m o w a ) , z w a n y C O S O II, k t ó r y z o s ta ł o p r a c o w a n y p r z e z C o m m itte e o f S p o n s o r in g O r g a n iz a tio n s o f th e T r e a d w a y C o m ­ m is s io n ( C O S O ). W y m ie n io n e s ta n d a r d y z in te g r o w a n e g o z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m o r g a n iz a c ji, w s k a z u ją n a k o n ie c z n o ś ć id e n ty f ik a c ji c z y n n ik ó w w p ły w a ją c y c h n a z d a r z e n ia , k tó r e w y w ie r a ją w p ły w n a r e a liz a c ję s tr a te g ii i o s ią g a n ie p o s ta w io n y c h p r z e z o r g a n iz a c ję c e ló w . S a m o z id e n ty f ik o w a n ie c z y n n ik ó w r y z y k a i z w ią z a n y c h z n im i z d a r z e ń n ie w y c z e r p u j e j e d n a k p r o c e s u z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m . P r z y to c z o n e s ta n d a r d y p o d k r e ś l a ­ j ą k o n ie c z n o ś ć p r o w a d z e n ia p r o c e s u a n a liz y i o c e n y r y z y k a o r a z r e a k c ji n a r y z y k o , a w ię c o d p o w ie d n ie g o p o s tę p o w a n ia w o b e c r y z y k a . P o s tu lu ją ta k ż e w y b ó r w s p ó ln y c h m e to d o c e n y b e z p ie c z e ń s tw a (C S M ) , k tó r y c h c e le m j e s t b u d o w a n ie j e d n o lite g o p o d e jś c ia d o k w e s tii b e z p ie c z e ń s tw a . J e d n y m z ta k ic h n a r z ę d z i j e s t w s p ó ln a m e to d a b e z p ie c z e ń s tw a w z a k r e s ie w y c e n y i o c e n y r y z y k a ( C S M ) o p is a n a w o b o w ią z u ją ­ c y m o d 21 m a ja 2 0 1 5 r. r o z p o r z ą d z e n iu w y k o n a w c z y m K o m is ji ( U E ) n r 4 0 2 /2 0 1 3 z d n ia 3 0 k w i e t n i a 2 0 1 3 r. w s p r a w ie w s p ó ln e j m e to d y o c e n y b e z p ie c z e ń s tw a w z a ­ k r e s ie w y c e n y i o c e n y r y z y k a i u c h y la ją c e r o z p o r z ą d z e n ie (W E ) n r 3 5 2 /2 0 0 9 .C S M w z a k r e s ie w y c e n y i o c e n y r y z y k a z n a jd u je z a s to s o w a n ie : 1) j e ż e l i o c e n a r y z y k a j e s t w y m a g a n a w o d p o w ie d n ic h te c h n ic z n y c h s p e c y f i ­ k a c ja c h in te r o p e r a c y jn o ś c i ( T S I ) ; w ta k im p r z y p a d k u T S I o k r e ś la ją , w r a ­ z ie p o tr z e b y , k tó r e e le m e n ty C S M m a j ą z a s to s o w a n ie ;

2 ) a b y z a p e w n ić b e z p i e c z n ą in te g r a c ję p o d s y s te m ó w s tr u k tu r a ln y c h , d o k t ó ­ r y c h m a j ą z a s to s o w a n ie T S I , z is tn ie ją c y m s y s te m e m , z g o d n ie z art. 15 u st. 1 d y r e k ty w y 2 0 0 8 /5 7 /W E . J e d n a k ż e , s to s o w a n ie C S M w p r z y p a d k u , o k tó r y m m o w a w a k a p ic ie p i e r w ­ s z y m lit. b ) n ie m o ż e p r o w a d z ić d o w y m o g ó w s p r z e c z n y c h z w y m o g a m i, k tó r e s ą o k r e ś lo n e w o d p o w ie d n ic h T S I i m a j ą c h a r a k t e r o b lig a to r y jn y . P o d s t a w ą o p r a c o w a n ia w s p ó ln e j m e to d y b e z p i e c z e ń s t w a w z a k r e s ie w y c e n y i o c e n y r y z y k a b y ł a p o t r z e b a z h a r m o n i z o w a n i a n a p o z io m ie U n i i E u r o p e js k ie j m e ­ t o d s to s o w a n y c h p r z e z p o d m io ty k o le jo w e u c z e s tn ic z ą c e w r o z w o ju i e k s p lo a ta c ji s y s te m u k o le jo w e g o w c e lu i d e n ty f ik a c ji r y z y k a i z a r z ą d z a n i a n im o r a z m e t o d w y ­ k a z y w a n i a z g o d n o ś c i s y s te m u k o le jo w e g o z w y m o g a m i b e z p ie c z e ń s tw a . 4 . P r o c e s z a r z ą d z a n i a r y z y k i e m w b e z p i e c z e ń s t w i e i n f o r m a c j i - e l e m e n t y d o b r e j p r a k t y k i P r o c e s z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m r o z p o c z y n a s ię o d u s ta l e n i a / w s k a z a n i a s y s te m u p o d le g a ją c e g o o c e n ie , n p . S y s te m B e z p i e c z e ń s t w a O r g a n iz a c ji, i o b e jm u je n a s t ę p u ­ j ą c e d z ia ła n ia : - p r o c e s o c e n y r y z y k a o b e jm u ją c y : d e f in ic ję s y s te m u i j e g o g r a n ic e , a n a liz ę r y z y k a , w ty m i d e n ty f ik a c ję z a g r o ż e ń , r y z y k o , z w ią z a n e z n im i ś r o d k i b e z p i e c z e ń s t w a o r a z w y m o g i b e z p ie c z e ń s tw a , k tó r e p o w in ie n s p e łn ia ć o c e n ia n y s y s te m ; - w y k a z a n ie z g o d n o ś c i s y s te m u w z a k r e s ie b e z p i e c z e ń s t w a z e z i d e n t y f i k o ­ w a n y m i w y m o g a m i b e z p ie c z e ń s tw a ; - z a r z ą d z e n ie w s z y s tk im i z id e n ty f ik o w a n y m i z a g r o ż e n ia m i o r a z z w i ą z a n y ­ m i z n im i ś r o d k a m i b e z p ie c z e ń s tw a . P r o c e s z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m m a c h a r a k te r w ie lo e ta p o w y . J e g o p r z e b ie g p r z e d ­ s ta w io n o n a r y s u n k u 5. P r o c e s te n k o ń c z y s ię z c h w i l ą w y k a z a n i a z g o d n o ś c i s y s t e ­ m u z e w s z y s t k i m i w y m o g a m i b e z p i e c z e ń s t w a k o n ie c z n y m i d o z a a k c e p to w a n ia r y z y k a z w ią z a n e g o z e z id e n ty f ik o w a n y m i z a g r o ż e n ia m i. D o z b io r u p o d s ta w o w y c h d z ia ła ń w z a k r e s ie z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w b e z p ie c z e ń s tw ie in f o r m a c ji m ię d z y in n y m i m o ż n a z a lic z y ć : 1. U s ta n o w ie n ie k o n te k s tu - z e b r a n ie w s z y s tk ic h in f o r m a c ji o o r g a n iz a c ji m a ­ ją c y c h o d n ie s ie n ie d o z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w b e z p ie c z e ń s tw ie o rg a n iz a c ji. 2. A n a l i z a r y z y k a - s y s te m a ty c z n e w y k o r z y s ty w a n ie w s z y s t k i c h d o s tę p n y c h in f o r m a c ji d o id e n t y f i k o w a n i a z a g r o ż e ń i s z a c o w a n ia r y z y k a ; o k r e ś le n ie z b io r u c z y n n ik ó w r y z y k a w ś r o d o w is k u w e w n ę tr z n y m i z e w n ę tr z n y m o r ­ g a n iz a c ji o r a z u s ta le n ie z b io r u d z ia ła ń s k ie r o w a n y c h n a o b n iż e n ie n e g a ­ ty w n e g o w p ły w u z id e n ty f ik o w a n y c h c z y n n ik ó w r y z y k a n a f u n k c j o n o w a ­

n ie o r g a n iz a c ji i p o d e jm o w a n ie o d p o w ie d n ic h d z ia ła ń s łu ż ą c y c h p r z e c i w ­ d z ia ła n iu i o g r a n ic z a n iu r y z y k a . 3. S z a c o w a n ie /e s ty m a c ja r y z y k a - p o l e g a n a p r z y p is a n iu w a r to ś c i p r a w d o p o ­ d o b ie ń s tw u i n a s tę p s tw o m r y z y k a . W a r to ś c ia m i ty m i m o g ą b y ć : r a c h u n e k z y s k ó w i s tra t, o b a w y u c z e s tn ik ó w i in n e z m ie n n e , o d p o w ie d n ie d o o c e n y r y z y k a . E s ty m o w a n e r y z y k o j e s t p o ł ą c z e n ie m p r a w d o p o d o b i e ń s t w a s c e n a ­ r i u s z a in c y d e n tu i j e g o n a s tę p s tw . P r z y k ła d y r ó ż n y c h m e to d i p o d e j ś ć d o e s ty m a c ji r y z y k a w b e z p ie c z e ń s tw ie in f o r m a c ji m o ż n a z n a le ź ć w z a ł ą c z n i ­ k u E n o r m y I S O /I E C 2 7 0 0 5 :2 0 1 4 Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m w b e z p i e c z e ń ­ s tw ie in f o r m a c ji. K o d e k s p o s t ę p o w a n i a o z n a c z a s p is a n y z b i ó r z a s a d , k tó r e m o g ą b y ć w y k o r z y s ty w a n e d o n a d z o r o w a n i a o k r e ś lo n e g o z a g r o ż e n ia lu b o k r e ś lo n y c h z a g r o ż e ń , p o d w a r u n k ie m ic h p r a w id ło w e g o s to s o w a n ia ; „ s y s ­ te m o d n i e s i e n i a ” o z n a c z a s y s te m , k t ó r y s p r a w d z ił s ię w p r a k ty c e j a k o s y s ­ te m o d o p u s z c z a ln y m p o z io m ie b e z p i e c z e ń s t w a i z k tó r y m m o ż n a p o r ó w ­ n y w a ć s y s te m o c e n ia n y p o d k ą te m d o p u s z c z a ln o ś c i r y z y k a . 4. W y c e n a r y z y k a - o z n a c z a p r o c e d u r ę o p i e r a j ą c ą s ię n a a n a liz ie r y z y k a , k t ó ­ r a m a n a c e lu u s ta le n ie , c z y o s ią g n ię to p o z io m d o p u s z c z a ln e g o r y z y k a - p o r ó w n a n ie j e g o w ie lk o ś c i z z a ło ż o n y m , d o p u s z c z a ln y m p r o g ie m t o l e r a n ­ c ji n a r y z y k o . 5. E s t y m a c j a r y z y k a p o l e g a n a p r z y p is a n iu w a r to ś c i p r a w d o p o d o b ie ń s tw u i n a s tę p s tw o m r y z y k a . W a r t o ś c i te m o g ą b y ć ilo ś c io w e lu b ja k o ś c i o w e . E s ­ t y m a c j a r y z y k a j e s t o p a r t a n a o s z a c o w a n y c h n a s t ę p s t w a c h i p r a w d o p o d o ­ b ie ń s tw ie . D o d a tk o w o m o ż n a b r a ć p o d u w a g ę r a c h u n e k z y s k ó w i s tra t, o b a w y u c z e s t n i k ó w i in n e z m ie n n e , o d p o w ie d n ie d o o c e n y r y z y k a . E s ty - m o w a n e r y z y k o j e s t p o łą c z e n ie m p r a w d o p o d o b i e ń s t w a s c e n a r iu s z a i n c y ­ d e n tu i j e g o n a s tę p s tw . 6. U s ta le n ie z a b e z p ie c z e ń /„ ś r o d k i b e z p i e c z e ń s t w a ” - p a k ie t d z ia ła ń z m n ie j­ s z a ją c y c h c z ę s to tliw o ś ć z a g r o ż e ń a lb o ła g o d z ą c y c h ic h s k u tk i, k t ó r y m a n a c e lu o s ią g n ię c ie lu b u tr z y m a n ie d o p u s z c z a ln e g o p o z io m u r y z y k a ;

R y s . 5 . E l e m e n t y d o b r e j p r a k t y k i w p r o c e s i e z a r z ą d z a n i a r y z y k i e m w b e z p i e c z e ń s t w i e o r g a n i z a c j i

7. Akceptacja ryzyka/kryteria akceptacji ryzyka - zasady, które są stosowane

w celu wyciągnięcia wniosku o dopuszczalności lub niedopuszczalności

ryzyka związanego z określonym zagrożeniem lub określonymi zagroże­

niami. „Kryteria akceptacji ryzyka” - kryteria, na podstawie których oce­

niana jest dopuszczalność danego ryzyka; kryteria te stosuje się, aby usta­

lić, czy poziom ryzykajest na tyle niski, że niejest konieczne podejmowa­

nie natychmiastowych działań w celujego zredukowania;

8. Informowanie o ryzyku - prowadzenie rejestru zagrożeń, w którym reje­

struje się i opatruje odniesieniami zidentyfikowane zagrożenia, związane

z nimi środki i źródło zagrożeń oraz wskazuje organizację, która ma nimi

zarządzać;

Zarządzanie ryzykiemjest zakresem działań, które musi podjąć podmiot dzia­

łania organizacji, aby występujące ryzyko było na poziomie akceptowalnym dla

bezpieczeństwa danej organizacji. Jest to proces „prowadzenia” ryzyka pod kontro­

lą obejmujący zakres działań związanych z analizą tego ryzyka, jego redukcji lub

transferem oraz minimalizacją strat, jeśli już wystąpi. Zarządzanie ryzykiem jest

procesem ciągłym i powinno być logicznie uporządkowanym ciągiem następują­

cych po sobie zdarzeń, działań, decyzji, których efektem jest powstanie pewnej

wartości dodanej,jakąjest bezpieczeństwo podmiotu2

Podsumowanie

Procesy zarządzania ryzykiem w bezpieczeństwie powinny być nieodłączną

częścią życia każdej organizacji. Aby proces zarządzania ryzykiem mógł być jed­

nak skuteczny, należy zastanowić się, jakie działania, metody, techniki lub narzę­

dzia zarządzania dla organizacji będą najlepsze. Aby skutecznie prowadzić politykę

zarządzania ryzykiem w organizacji, należy najpierw określić, jakie są cele i zada­

nia tej jednostki w zakresie zarządzania ryzykiem i uzgodnić je z ogólną strategią

organizacji. Jako że ryzyko jest nieodłącznie wpisane w funkcjonowanie każdej

organizacji, zarządzanie nim powinno być naturalną czynnością na każdym pozio­

mie kierowania. Często powielane są opinie, że ryzykiem zarządza się zawsze,

jednakże nie zawsze w sposób świadomy.

Analiza ryzyka i zarządzanie ryzykiem jest podstawowym elementem zarzą­

dzania w organizacji, służącym do minimalizacji strat związanych z wystąpieniem

sytuacji kryzysowej i ryzykiem operacyjnym. Jest narzędziem (elementem)

wspo-2 Z g o d n i e z p r z e p is a m i U n i i E u r o p e js k ie j „ z a r z ą d z a n ie r y z y k i e m ” o z n a c z a p la n o w a n e s t o s o w a n ie p o lit y k i, p r o c e d u r i p r a k ty k z a r z ą d c z y c h w r a m a c h a n a liz y r y z y k a , o c e n y i n a d z o r u ( D z U n r 1 0 8 / 4 , art. 3 .6 ) .

m a g a ją c y m w y z n a c z a n ie ty c h o b s z a r ó w d z ia ła ln o ś c i o r g a n iz a c ji, k tó r e w p ie r w s z e j k o le jn o ś c i p o w i n n y b y ć p o d d a n e s p r a w d z e n iu i a n a liz ie . A n a l i z a r y z y k a i z a r z ą d z a n ie p r o w a d z o n e s y s te m a ty c z n ie i w s p o s ó b c ią g ły p r z y c z y n ia ją s ię d o p o p r a w y e f e k ty w n o ś c i o r a z u z y s k a n i a s p ó jn y c h , p o r ó w n y w a l ­ n y c h i w ia r y g o d n y c h r e z u lta tó w . N a l e ż y s o b ie u ś w ia d o m ić , ż e a k c y jn e p o d e jś c ie d o z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m m o ż e p r o w a d z ić d o z m a t e r i a l i z o w a n i a s ię p o w a ż n y c h n ie - w y k r y ty c h ry z y k . N i e s t e t y j e s t to z a g a d n ie n ie tr u d n e i w y m a g a ją c e s ta r a n n e g o p r z y g o t o w a n i a i o k r e ś l e n i a z b io r u m o ż liw y c h c z y n n ik ó w r y z y k a , b u d o w a n i a ś w i a ­ d o m o ś c i i o d p o w ie d n ie g o m e r y to r y c z n e g o p r z y g o t o w a n i a o s ó b d o k o n u ją c y c h a n a ­ liz y r y z y k a w p r o c e s ie z a r z ą d z a n i a b e z p ie c z e ń s tw e m i j a k o ś c i ą o r g a n iz a c ji. K o ­ n ie c z n e j e s t s to s o w a n ie p o d e j ś c i a o b e jm u ją c e g o k o m p le k s o w e z a r z ą d z a n ie r y z y ­ k i e m w o r g a n iz a c ji, a n ie o c e n a r y z y k a ty lk o d l a p o s z c z e g ó ln y c h o b s z a r ó w . W ty m m ie js c u w a r to p r z e a n a l i z o w a ć p o d s ta w o w e z a s a d y z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w k o n te k - ś c i e , j a k i e ic h z a s to s o w a n ie p r z y n o s i k o r z y ś c i o rg a n iz a c ji:

A n a l i z a r y z y k ie m j e s t s k ła d o w ą p r o c e s u p o d e j m o w a n i a d e c y z ji, u ła t w i a j ą c ą k ie r u ją c y m p o d e jm o w a n ie ś w ia d o m y c h i w ła ś c iw y c h w y b o r ó w , u s t a l e n i a p r i o r y t e ­ tó w d z ia ła ń o r a z r o z p o z n a w a n i a a lte r n a ty w n y c h k ie r u n k ó w d z ia ła ń w p r z y p a d k u z a is tn ia ły c h z a g r o ż e ń , z d a r z e ń i s y tu a c ji k r y z y s o w y c h . P r a w id ło w o p r o w a d z o n a a n a liz a r y z y k a b a z u je n a n a jle p s z y c h p r a k t y k a c h o r a z d o s tę p n y c h ź r ó d ła c h i n f o r ­ m a c ji, t a k ic h j a k d a n e h is to r y c z n e , d o ś w ia d c z e n ia , in f o r m a c je z w r o tn e o d w s z y s t ­ k ic h in te r e s a r iu s z y , o b s e r w a c je , p r o g n o z y i o p in ie e k s p e r tó w z u w z g lę d n ie n ie m ic h r ó ż n o r o d n o ś c i i o g r a n ic z e ń , c z y li r ó w n o c z e ś n ie p r z y c z y n i a s ię d o g r o m a d z e n i a in f o r m a c ji z w ie lu ź r ó d e ł z u w z g lę d n ie n ie m i w y r a ź n y m o k r e ś le n ie m s to p n i a tej n ie p e w n o ś c i. A n a l i z a r y z y k a i z a r z ą d z a n ie n im p o w i n n y b y ć d o s to s o w a n e d o z e w n ę tr z n y c h i w e w n ę tr z n y c h u w a r u n k o w a ń o r g a n iz a c ji i p r o f ili r y z y k , j a k i e w y s t ę p u j ą w d a n e j o r g a n iz a c ji, b o ty lk o w t e d y p r z y n o s i o c z e k iw a n e w y n i k i . A u to m a ty c z n e p r z e n o s z e ­ n ie m e to d y k i w y n ik ó w d o in n y c h o b s z a r ó w s k u tk u je p o m y łk a m i w k o n s e k w e n c ji p r o w a d z ą c y m i d o s y tu a c ji k r y z y s o w y c h o n i e w y o b r a ż a ln y c h s k u tk a c h . A n a liz u ją c r y z y k o , m u s im y b r a ć ta k ż e p o d u w a g ę c z y n n ik i l u d z k ie i k u l t u r o ­ w e , r o z p o z n a ją c ty m s a m y m m o ż liw o ś c i, p e r c e p c ję i in te n c je o s ó b z a r ó w n o w e - w n ą t r z , j a k i n a z e w n ą tr z o r g a n iz a c ji, k tó r e m o g ą u ł a tw ić b ą d ź u tr u d n ić o s ią g n ię c ie c e ló w o r g a n iz a c ji. W te n s p o s ó b z m n ie js z y m y r y z y k o i n ie p e w n o ś ć w p o d e j m o w a ­ n iu d e c y z ji i w y b o r z e m o ż liw o ś c i p r z e c iw d z ia ła n ia . P r z e j r z y s t a o r a z k o m p l e k s o w a a n a liz a r y z y k a d a je n a m g w a r a n c ję , d z ię k i o d p o w ie d n ie m u o k r e ś lo n e m u c z a s o w o z a a n g a ż o w a n iu k ie r u ją c y c h n a w s z y s tk ic h p o z io m a c h z a r z ą d z a n i a w o r g a n iz a c ji, e f e k ty w n e g o i w c z e s n e g o o k r e ś l e n i a m o ż l i ­ w y c h s y tu a c ji k r y z y s o w y c h a w e f e k c ie s p o w o d u je m in im a liz a c ję o c z e k iw a n y c h w w y n ik u z d a r z e n ia stra t. A n a l i z a r y z y k a p o w i n n a b y ć d y n a m ic z n a , p o w t a r z a l n a o r a z r e a g o w a ć n a z m ia n y , p o n ie w a ż w e w n ę tr z n e i z e w n ę tr z n e r y z y k a z m i e n i a j ą s ię , p o j a w i a j ą się

n o w e r y z y k a , a n ie k tó r e z a n ik a ją . W ła ś c iw e ic h m o n ito r o w a n ie i p r z e g lą d z a p e w n ia o r g a n iz a c ji s ta łą a k tu a ln ą w ie d z ę c o d o n i e p e w n o ś c i i r y z y k a d z ia ła ń o r a z m o ż l i ­ w o ś ć p o d j ę c i a s k u te c z n y c h p r z e c iw d z ia ła m

D z ię k i a n a liz ie i z a r z ą d z a n iu r y z y k ie m m o ż n a d o s k o n a lić z in te g r o w a n y s y s ­ te m z a r z ą d z a n i a b e z p ie c z e ń s tw e m i j a k o ś c i ą , w s k a z a ć k ie r u n k i k o n ie c z n y c h z m ia n w o to c z e n iu , p r io r y te ty p o d e j m o w a n i a d z ia ła ń o r a z m o ż liw e s tr a ty , g d y b y te z d a ­ r z e n i a w y s tą p iły . A n a l i z a u m o ż l i w i a ta k ż e p o d e jm o w a n ie d z ia ła ń z a p o b i e g a w ­ c z y c h , p r o w a d z ą c y c h d o m i n i m a liz a c ji p o n ie s io n y c h stra t. A n a l i z a i s z a c o w a n ie r y z y k a j e s t p ie r w s z y m e le m e n te m w p r o c e s ie z a r z ą d z a ­ n i a r y z y k ie m . W y n ik i te g o p r o c e s u s ą p o m o c n e w w y b o r z e o d p o w ie d n ic h s y s t e ­ m ó w lu b s p o s o b ó w z a b e z p ie c z e ń , p o m a g a j ą z m in im a liz o w a ć lu b w y e lim in o w a ć z id e n ty f ik o w a n e c z y n n ik i r y z y k a . P o lity k a z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m z a le ż y w d u ż e j m ie r z e o d c h a r a k te r u d z i a ł a l n o ­ ś c i, o d j e j p o d e j ś c i a i s k ło n n o ś c i d o p o d e j m o w a n i a r y z y k a , z w a n e j r ó w n i e ż „ a p e t y ­ t e m ” n a r y z y k o , o r a z o d u w a r u n k o w a ń o to c z e n ia . W c e lu w s p o m o ż e n i a p r o c e s u w p r o w a d z a n i a i u tr z y m a n i a e f e k ty w n e g o z a r z ą d z a n i a r y z y k ie m n i e z b ę d n e j e s t u s t a ­ le n ie „ w s p ó ln e g o z r o z u m ie n ia ” d o ty c z ą c e g o r y z y k w s k a li c a ł e j j e d n o s t k i o r g a n i z a ­ c y jn e j i je j o to c z e n ia . B e z u s t a l e n i a w s p ó ln e j p ła s z c z y z n y d y s k u s ji n a te m a t r y z y k t o w a r z y s z ą c y c h d z ia ła ln o ś c i o r g a n iz a c ji n ie j e s t m o ż liw e z a r ó w n o z a p e w n ie n ie e f e k ty w n e j k o m u n ik a c ji, j a k i w p r o w a d z e n ie e f e k ty w n e g o p r o c e s u z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w s k a li c a łe j j e d n o s t k i o r g a n iz a c y jn e j, n ie m o ż n a b o w ie m z a r z ą d z a ć c z y m ś , c o n ie j e s t j e d n o z n a c z n i e z d e f in io w a n e i z id e n ty f ik o w a n e o r a z w te n s a m s p o s ó b r o z u m ia n e p r z e z p r a c o w n i k ó w o r g a n iz a c ji. R ó ż n ie b o w ie m p o s tr z e g a n e j e s t r y z y k o p r z e z p r a c o w n i k ó w f u n k c jo n u ją c y c h n a r ó ż n y c h s z c z e b la c h s tr u k tu r y o r g a ­ n iz a c y jn e j ( w y ż s z e k ie r o w n ic tw o , ś r e d n ie k ie r o w n ic tw o , s z e r e g o w i p r a c o w n ic y ) , o d p o w ie d z ia ln y c h z a p o s z c z e g ó ln e p r o c e s y b i z n e s o w e ( p r o c e s y g łó w n e , p o m o c n i ­ c z e ) lu b z lo k a liz o w a n y c h w r ó ż n y c h j e d n o s t k a c h o r g a n iz a c y jn y c h ( c e n tr a la , o d ­ d z ia ły ) te j s a m e j o r g a n iz a c ji. P r a k ty c z n y m r o z w ią z a n ie m w d r o ż e n i a „ w s p ó ln e g o z r o z u m ie n ia ” d o ty c z ą c e g o r y z y k w s k a li c a łe j o r g a n iz a c ji j e s t w y k o r z y s ta n ie s t a n ­ d a r d o w e g o m o d e lu w y c e n y i o c e n y r y z y k a .

L i t e r a t u r a

1. B ia ła s A . (2 0 0 7 ),

Bezpieczeństwo informacji i usług w nowoczesnej instytucji i

firmie

2. J a ju g a K . (2 0 0 9 ),

Zarządzanie ryzykiem

3. M a tk o w s k i P. (2 0 0 6 ),

Zarządzanie ryzykiem operacyjnym

4. M o n k ie w ic z J., G ą s io rk ie w ic z L . (2 0 1 0 ),

Zarządzanie ryzykiem działalności orga­

nizacji

6. P K N -IS O G U ID E 7 3 , Z a rz ą d z a n ie ry z y k ie m - T e rm in o lo g ia .

7. P N IS O /IE C 2 7 0 0 5 , T e c h n ik a in fo rm a ty c z n a . T e c h n ik i b e z p ie c z e ń s tw a . Z a r z ą d z a ­ n ie ry z y k ie m w b e z p ie c z e ń s tw ie in fo rm a c ji.

8. P N -IS O 3 1 0 0 0 , Z a rz ą d z a n ie r y z y k ie m - Z a s a d y i w y ty c z n e .

9. S ie n k ie w ic z P. (2 0 0 7 ),

Badania naukowe bezpieczeństwa systemów

Wyzwania

bezpieczeństwa cywilnego XXI wieku - Inżyniera działań w obszarach nauki, dy­

daktyki i praktyki

i T e c h n ik a R a to w n ic tw a . W a rsz a w a .

10. S ta n ik J., K ie d ro w ic z M .,

Selected aspects o f risk management in respect o f securi­

ty o f the document lifecycle management system with multiple levels o f sensitivity

w :

Information Management in Practice 2015

C h a p te r 18, s. 2 3 1 - 2 5 1 .

11. h ttp ://s o ftw a re .s o ftb lu e .p l/c o n te n t/s y s te m -z a rz a d z a n ia -ry z y k ie m -1 . 12. w w w .c o s o .o rg [d o stę p 1 0 .0 6 .2 0 1 0 ].

13. w w w .c o s o .o rg /d o c u m e n ts /C O S O _ E R M _ E x e c u tiv e S u m m a ry _ P o lis h .p d f [dostęp 0 5 .2 0 1 0 ].

14. w w w .fe rm a .e u /A b o u tF E R M A /A R is k M a n a g e m e n tS ta n d a rd /ta b id /1 9 5 /D e fa u lt.a s p x . 15. w w w .4 p m .p l/u p lo a d /a rty k u ly /In L a b .p d f.

16. w w w .r y z y k o .b iz /s ta n d a rd y _ z a rz a d z a n ia _ ry z y k ie m .p d f.

T H E R I S K A N A L Y S I S A N D T H E R I S K M A N A G E M E N T A S B A S I C C O M P O N E N T S

O F T H E S A F E T Y M A N A G E M E N T S Y S T E M O F T H E O R G A N I Z A T I O N

S u m m a r y

I n th e a rtic le a u th o rs a re ta k in g is s u e s o f th e ris k a n a ly s is a n d o f ris k m a n a g e m e n t in th e g e n e ra lly u n d e rs to o d o rg a n iz a tio n a n d o f th e in flu e n c e o n h e r sa fe ty . T h e y a re e m p h a s iz in g th e w e ig h t a n d th e sig n ific a n c e o f c o n d u c tin g c o n s ta n t a n a ly s is o f e s s e n tia l ris k fa c to rs , th e ir id e n tific a tio n a n d th e m a n n e r w ith th e m . T h e a rtic le c o n ta in s a lso a n in s p e c tio n o f th e p ro c e s s o f th e ris k m a n a g e m e n t w ith s o -c a lle d ta k in g in to a c c o u n t “b e s t p ra c tic e s ” b e in g a p p lic a b le to it. T h e su m m a ry is s h o w in g p o s itiv e c o n s e q u e n c e s o f le a d in g th e p ro c e s s o f th e ris k m a n a g e m e n t b y o rg a n iz a tio n s , as w e ll a s th e p ro b le m s a s s o c ia te d w ith h is p ra c tic a l a c c o m p lish m e n t.

K e y w o r d s : ris k a n a ly sis, ris k m a n a g e m e n t, m o d e ls o f th e ris k m a n a g e m e n t, ris k m a n ­ a g e m e n t i n th e sa fe ty o f th e o rg a n iz a tio n .