kreda górna w wierceniu oporowym Ostrów Mazowiecka IG I

KAZIMIERA LENDZION Instytut Geologiczny

KREDA GÓRNA

W

WIERCENIU OPOROWYM OSTRÓW MAZOWIECKA IG I

NA OBSZARZE p6mocn,o.-wschodniej Pol-ski wykonano szereg wierceń, między innymi wiereenia w rejonie Piszu, Ełku, Krynek oraz wiercenie' Ostrów Marowiecka IG 1. Osady lm'edowe we wszystkich tych otworach są wtworem jednego i tego samego morza zalega-jącego cały obszar pIln.-wsch. Polski, toteż osady te mają w:ieIe cech wspólnych, a zacho-dzące między nimi różniCe spowodowane są dość znacznymi wahaniami dna morskiego, 7JWiązanymi

z

rucha,mi subhercyńsk.imi i lara-mijskimi.

Stra-ty.grafia serii kredowej

:w

wiercenlu Ostrów Msz. ustalona została na podstawie wy-stępującej w niej rnilm'ofauny i makrofauny z uwzględnieniem zmian litologicznych. Fauna oznoomna mstała w Zakładzie Stratygrafia. IG. Oznaczeniami mikrofauny zajęła się E. Wit-wicka, natomiast makrofauny - St. Cieś1iń­

ski.

przy

wycią~niu wniosków stratygM.ficz-. nych z 'kiredy Ostrów Ma~. oparto się na

obyd-wu tych opracowaniach.

ALB (608 - 840,40 m)

Leżące na wapieniach astartu osady klastycz-ne są wynikiem transgresji morza albskiego na

obszar płln.-wsch. Polski. Występujące w Ostro-. wi Maz. piaskai są szarozielane, średnio i

drob-n02liam.iste, bardzo słabo scementowane, o bar-dm małej zaw~i węglanu wa .. pnia od 1,4010 do 10,2% w sbrq:>ie warstwy. Głównym mine-rałem skal!atwórelym jest kwarc dość dobrze obtoczony, przezroczysty, niekiedy matowy, o średnk:y ziarn:wahającej się od 0,05 do 1 mm,

i .zi'annB głaulronitu o średnicy 0,05-0,8 mm. Nie1iczny muskowit 0Nlz pojedyncze zi:aNla sk.alend świadcrzyć mogą, że IW ~ dość dłu­ giego transportu minerały te uległy niszczeniu i tyllro nieLiczne ziarna docierały z lądu do miejsca sedymentacj,i (tr-ansport prawdopodot.>-nie z NE). W piaskiach tych ria głębolrości 623,1 m i 625,7 m występują 50-centYmetrowe warstewki piaskowca bardzo twardego, simie spojonego, o lepiszczu wapiennym (34,5% CaCOs). Piaskowce te o identycznYm składzie mineralnym materiału okruchw680, ja.k

w

warsbwie pqpr.zedniej są odpowiednikiem twardego dna związanym ze zmianami wa.run-. k6w sedymentacji i powstałylrn wskutek dzda-łania prądów przydennych.

W

górnych ogni-wach albu w wyniku pogłębiania się morza obsel'lWUje się s-topmową zmianę w warunkach sedymeIlltacji. Nad .piaskami ()Sadzają się marg-le silnie pdaszczyste o małej zawartośCi węgla"; nu wapnia (24,4°/0). MlU'gle te ku g6r:ze prze-chodzą

w

wapienie marglisto-,pi.aszczyste z

lron-krecjami bforytowymi, w których węglan wapnia stanowi 89,·~1:O/0 skały. Łączna miąższość osadów 'albu wynosi 34,4 m.

Powyższe osady zaliczane zostały do albu tylko na podstawie makrofauny, gdyż bardzo nielicznie występująca. mikrofauna jest w znacz-nym stopniu miszcZOIlia, 00 uniemoo:liwia jej

oznaczenie. Istnienie osadów albu zostało

pa-leontologicznie udokumentowane tylko w spą­ gu wapieni marglisto-pia.szczystych z kookrec-jami fosforytowymi. Na głębolrości 606 m w

po-ziomie "fos.:f:()t'yOO.wym" St. Cieś1iński oznaczył licznie występującą Aucellina , gryphacoides

S o w e r b y. Tak ,liczne .występowanie tych form w poziomie fosforytowym St. Cieśliński obserwował róWlnież w osadach albu POW ·środlrowej. Do . niedawna z brakudawod6w paleontologicm.ych przYJPUSZCZ8lll0, że wszyst,,; kie osady piaS'llCzysto-glaukonitowe podściela:­ jące kredę wapienną na tym terenie należą do cenoma.nu. Ostatnie jednak spostrzeżenia St. Cieślmskdego'. pozwoliły cały kJOmpleks utwOrów ,piaszczystych z tego wiercenia zali-czyć do albu. Istnienie podobnych osadów i w innych wierceniach płn.-.wsch. Polski poz-wala przypuszcmć, że panująca facja

P.iasz-czysto-gIau:k:otnitowa na tym ,terente jest. osa-dem płytkiego ~ . rozległego morza albskiego. Wysunięte przez prof. Sam9onowłcza

rw

1926 r. przypuszczenie, że. obszar Niżu Polskiego w albie był terenem łączącym ll1IOl"ze zachod-niej Europy z Rosją CenJtralną;nie miaro pa-leon.towgi.cm.ego potwierdzenia, lecz wyniki badań w Ostrowi Maz., mi.mo że nie dają dęfi;' nitywtllegD rozwiązania, przemawiają za słusz­ nością takiego poglądu.

CENOMAN (602;6 - 806 m)

Zapoczątkowana W a-lbie sedymentacja wa-pieni m8ll'glisto-Pia8zczystych z konkrecjami fosforytowymi przechodzi do cmomanu, a na-stępnie osadzają się wapietnie, które Z81Wierają

93'io Cacos, a w których nie występują już .kIOfnkrecje f05fory-tawe. Nagromadzenie tak znacznych ilości drobnych lronkrecji fosforyto-wych jest wy.n.ikliem najpew.ni.ej powstaWIania prądów dennych, które zakłóciły .w.al'l\mki se-dYmeIl!tacji. Wskutek tych zaburzeń odbyła się znaczna Il'edukcja osadów, tote!i miąższość ce-nomanu me 'P'l'zekrac~a 3,4

m.

Dużą rolę skiało1lw6rczą w wapieniach speł­ niają wł6lma imOceram6w, natomiast· ziarna kwarcu występują sporadycznde, glaJUlronttu brak zupełnie. Występująca w osadzie mib'o-fauna i makrofauna Charakterystyczna jest dla

całego cenomaml, ~eż br·udno powiedzieć, czy w ~ąZ'ku z ta'k maczną redukcją istnieje ja-kaś luka

stratygraficma,

a jeśli istnieje,

to

jaką obejmuje część tego piętna.

O zaJdczend.u tych osad6w do cenomanu

za-decydował występujący w nich Inoceramus boh emicus L e o n h. oraz następ.u.jący ze~6ł otwornic:

Globotruncana appenninica

v.

appen~inica

CR

e u s s),

GZobotruncana turonica v. turonica

B

r o

k

.

,

·GZobotrtincana turonica

v

.

expansa Ca!l" b

a-II i

e

11',

Globotruncana stephani

v.

stephani G

a

n-do l H, ' .

. CibicideBformosa 'B'r o t 'ż .

'fURON (506 - 602,6

ni)

Występujące iw górn~h ogniwach cenmna-nu wapienie przechodzą do tuTOI!lU i obejmują jego naj niższą część. Nad wapieniami przez cały tunm w rejonie Ostrowi

M.az

.

ina całym obszarze płn.-wschodniej Polsld usta1~ się.

fa-ej a . kredy piszącej z krzemieniami o średniej zaWSlI'tości węglami wapnia 95010. Kreda ta przewarstWiona jest marglem tworzącym się wskutek' 'lriótkotrwałych zmian 'zachodzących

w .żbiorniku sedym~n:tacYjnym . . ~ .

. Na: granicy cEIl'l.Qmanu. i tuxonu. obserwuje się ciągłość sedymentacyjną. Brak jest tu luki 9traty'graficriJnej, kt6ra dość wyraźnie zazna-czyła się

w

Ełklu i Krynkach. Na .podstawie makrOfauny. stwierdzono, że w profilu kredo-wym Ostrowi Marz;. istnieje III poziom tego piętra repre2enrowally pITLez Inoceramus

cos-tellatuB i ei.ventuaInieIV po7Jom, na· kt6rego ist.nierue wskazywały bal"dzJO źle zachowane

skorupy Inoceramus z ,typu . Bchloenbachi.

Istnieje rÓW1nież i -tunm dolny, lecz makrofau-nistycmie nie tlJClIStał udowodniony. Za istnie-niem turonu dolnego przemawia .zeEą>Ół wystę­ pujących otwornic. Cały ,turon, !pOdobnie jak

w Polsce ~j, morżma .'POdzielić na dwa pozdomy otwornicowe, kt6re E. W.Ltwicka okreś­ la jako poziom alfa i beta, a granica między

tymi -poziomami odpowiada połowie poziomu

InoceramuB lamareki i .leży w Ity.m 'Przypadku na głębokości około 590,00

.m.

Pooiom otwor-nicoWy niższy,

zvVany

.

alfa, oberjmuje poziom

Inoceramus labiatuB i dolną część poziomu Ino-ceramuB lamareki. Poziom ten Ireprezent.ow·any jest przez jednokilOW'e globotr1liIlkany np.

Glo-botruncana turonica

v.

turonica, Gl. stephani

var. stephan-i wsp6lnie z

Anomalinoidesglo-bosa~ Poziom otwornicowy wytm.y - beta ....:.-obejmuje wyisze poziomy' :inoceramowe i cha-rakteryzuje się występowaruem drwuki.lowych

globot.r:unlam. z grupy Latpoarenti: Globotrun-cana lapparenti Vall'. lapparenti B r o

t

Z.,

Gl.

Zapparenti Vatr'. eoronata Bo 11., GZ. lappa-rent i var. triearinata (Q u e r e a u), Gl, lappa-r.enti. var;" bulloides V

o

g lo.r.

258

Góma gNnioa tUJronu nie jest. wyraźna.

W&pomnjane formy przekraczają górną. granicę

turonu

ł plUChodzą do koniaku.

KONIAK . (494,5 - 506,00 m), . SANTON (414,20 -494,50 m), KAMPAN (367,20 - 414,20 m)

Facja kredy piszącej w rejonie Oetrowd Msz., Fl8St d Kirynek

trwa

od. turonu do kampanu włącznie. Włólma imceramowe, odgrywające rolę sklalotwór.crT.ą rw wapieniach, rwystępują

r6wnieri i

w

kredzie piszącej, lecz w Zl'1OO'lJllie

nmiejm:ej d.Loścl, a ich miejsce mjmują skJo-rupki otwornic. W całej serii. iklredy rpJszącej występują pajedyru:ze ziarna kwareu o prze-ciętnejŚI'edn.iJCy ziaIren. 0,05 mm, słaibo

obtoc2'iO-ne oraz

nieliczne blaszki muskowd:tu. Występu­ jące

w

skale Ikrzemienie są dość llczn:e, lecz nie tworzą jednak wyraźn.~h ~ów bogat-szych rw Jro.nkrecje, a rozrzucone są Ilieregu-Ia.rnie w całej

seru

kredy. Dość pos.polLte

w

kredzie połudndiowej Polski. ~z~ty (Chełm, Lublin) w p6łnoono-twschodniej Polsce należą

do rzad.lroŚci. W Ostrowi Maz. wysl;enują one jecIynde

na

głębokości' 426,00.

m

i

429,00

m

twiarząc 1 (hc.entyroetrow'e wkład.ki. . W skUJtek

kr6tkotrwa~h zmian zachocłząc~h IW zbiorni-ku sedyme.n·tacYdnym osadzały się iW kir.edzl.e

piszącej cienkie warstewki marglu szarorz.ie-looego. MiąŻS'DJŚĆ tych w~e~ waha się 01 0,5 mm do 3 cm, przew8Ź'a:ją jednak smużki cieńsze i na 1 cm przypada ok. .10 warstewek .

])OŚć częsw towarrZY.!lląCym minerałem

w kredrzie ~cej Luhe1skieeo jest piryt, któ-ry

w

Osllrowi Msz. wy'9tę.puje rw barom .nie-znacznych ilościach. Sparadycznę występowa­

nia

tego milnemłu ~me jest, być In.OŻe tym, że w rejonie Osbrowi Maz. mamy do

r::r.y-nien.i.a z płytszą i niespokojnąsbrefą. morza, w związku z ,tym minerął

ten

nie miał tak do-godnych W8!l"U~w 1'Ilworzeru.a się, jak w Pol-sce południowej.

KONIAK. Do niedawna vi .Polsce g6tną gra-nicę Itumnu' wyrm.aOzał początek JWapólnego

wy-stępowani'a Stensioina praeexsculpta i Sten-stOina eXBculpta, kt6re charakJterystyczne są dla emszeru.. W chwili obecnej dopodrz.i·ału . sbratygraficrzriego utworów kredy wprowadza się podział 1IDancuski., w kit6!l"ym ' emszer jako piętro nię :występuje, nawmiast uwzględnia się istnianiie koniaku. KD.niak

swym

7.SSięgiem OIbejmuje tylkn dolną część emszeru,a' więc dotychczasowe kryteria ,,m.i.kros1lratygraficz-neto na

tym

odcinlru nie mają w tej chwili po-krycia. W wierceniu tym osady koniaku nie

rlJO-stały paleonmIogim.nie udakumentoWlatJe. Do tego !Piętra załicmno osady leżą.ceiniędzy głę­ bolwściami

.

494,5

a

506

m.

. Między głębokościami 506 .i 507 m

St.

Cieś­

lińslQ stwierdził występowanie In. ci. schloen-bachi należący do JlJ8jwy~ego turonu. Potrle-WiSŻ pawyżejgłęb. 506 m występujące szczątki fauny nie wSkazują na .ist.n.i.ertie .~uranu górne-go, gr~ęłroniaku ;pop~ na głęb.

.506

m.

Na~

na

głęb

'

.

492,4 m St ..

Cieśllń­

ski stwierdził istnienie formy Przewodniej dla

~tonlU doln~ In. ca1'dissoides G o

J

d f u s s,

a

więc górną ",-a·nicęlron.iaku poprowadmno na .głębokości 494,5 m, tym bardziej, :że na tej głęOOkJości obsaI'WlUje się ,pewn.ezmiany che-miczne skały. . . - .

. SANTON. Występująca w IPrqfi1u makro-fa·una amacZOlll.a przez Sto Cieś1illski.ego

wyka-~uje, ,że mamy ,tu do czynienia z osadam.i san-tonu oolnegQ i górnego. Formą wskazującą na

iStnienie

.santOriudolnego jł!st wę.PtOIriniany już

In .. cardissoides L o r. dla sanłXmu:.g(rrnego

n:a-tom!ast

In. patooten$is L Q r. Granicę. mi~

doląym a· gÓlrlllym Silltltonem poprow;ądrzxmO ~

głęb. 440 m., po prz~l~eniu wys~ania

Globotruncana lapparent~y.,. lapparenti (dolny)

i StensiC>i.na pommerana · (górny).· N~ ,granicę między. santonem. a ~

;popro-: w-iulZOIllO na ,głę~. 414;2'0 m po. prześledzeniu

występowania Stensioina annae o!'aZ

Bolivi-noides BtrigilIata. . . . .

KA~PAN. Osady kampanu mikro-'i makro-paleonrol[)glcznie n:e są dOstatecznie udo ku-mentow.a.ne .. Występujący w kampanie.Os.trowJ Maz. zespół otworni<: przechodzi do mastrych-tu .. Do form, które rozpoczynają swój zasięg w kampanie a rwPolsce nie schodzą poatiżej dolnej granicy tego piętra, należą: Bąlivinoides

decorata ą,ecorata (J o n e s),. ·Cibicidoides aktu-lagayensis . V'8'S s i l e n k O/" GQl'Irią grani<lę kampMlu p()prowadool1:o uwzględniając zmiany litologiczne zach<rlzące w skale na głęboloości

367,20 m oraz ,biarąc pod uwagę

:fakt,

że wy-stępujący powyżej tej głęboJro.śc.i. zespół

otwor-. nic me występuje w kampan,ie. .

MASTRYCHT (236,6 - ' 367,2 m)

Biorąc

pod

uWagę wy.~tałceni!i

facjalne

utworów masttrychtu oraz występującą

mikro-faunę, piętro Iflo podzielić można na' maBtrycht

. dolny. i g6rny. Pny· przejściu IZ kam.panu do

mastrychtu w profilu Ostrowi

Msz.

obserwuje się· dość gwałltowną ~'anę w warun'

k;achse-dyment~ji związanej ze znacz:nym~łyeeniem

2;lb.j.oo:niIka.' OSadzają się wapiEnie silnie piasz-czyste zawierające 85% · CaCOs. W wapieniu tym dość licznie występują .bo obtOczoJ:ł,e

ziarna

kwarcu

o średnicy

0;05--.-0,1

mm,

ziarna

glaukonitu, których wielkość waha. się

9d

0,05 do 0,15 ·mm ,oraz nielicznie występujące, ·po­

dobnie jak w całej serii górnokredowej,.

bru-.natnOCZE!l'lWone ·tlenki żellWi. Granicę mięQ.z.y mastrychtem dolnym a górnym poprowa!izop.o na głęb. 355,1 m biorąc pod uwagę iZ:m.iany, jakie zachodzą · w w~kształcellliu osadu i . uW7.ględniając. wy~ępowani.e . BoUvin'oides laevigata, gdyż ta . forma w Polsce nie prze-kracza .górnej grani~y dom.ego mastrychtu.

Nad wapienLami piaszczystymi do. -Słęb.

2'36,6 m osadzają się margle szare dOść miękkie z niellcznymi wkładami nietypo'Wej lQ:edy piszącej o dość niskiej -za'Wa['tości. wę~lanu

wapnda (82%). W· marglu tym węg14n wapnia stanowi średnio 75,00/.. Srednica 1i.cznię wy-stępujących ziaren kwarcu waha się 00' 0,02 do 0,5

mm,

występujący

na1nm.iJast

glaukorut

osią~ p.rzeo~ętną wielkość ok. 0,5 mm. Do mniej licznie występujących mi:nerałów w tej.

·skale.zald.ozy~ należy blaszki muskoWitu.' Za istnieniem masłlrychtu górnego pmema-wiabaTdzo licznie występująca Pteria danjcil R a

v

n. oraz ze$p6ł otwom:i.c, który dotychczas w Polsce spotykany był -ty1lro

rw

górnym mas-trychcie. Są lto: AnomaUnci ekbla'J!l.i (B:r o t iZ)

. i Anomalinoides pinguis su;~. pinguis (J e n-,n d n g $). W góm~ masbrychcle wskutek ru-chów wynU1'7,a'jących, . lllaj'Prawdopodobruej Związanych z . ruchami liSra·mijskimi, Jll'OCl'fle z rejonu Ostrowi Marz:. wy.cofuje się, ą re1.:iktO-we

rriorze

danu ogranica się -tyllro do obSUlTU PisDu i Ełku.'