STEFAN CIEŚLII\TSKI
Instytut Geologiczny
SPRA WA
PODZIAŁUSTRATYGRAFICZNEGO GORNEJ KREDY W POLSCE
NINIEJSZY ARTYKUŁ ma na celu zapo-znanie ogółu geologów i osób interesujących się stratygrafią z rozwojem poglądów na
stra-tygrafię i z obecnie przyjętym międzynaro
dowym schematem stratygrafii kredy. Pro-blem międzynarodowego interpretowania stra-tygrafii kredy w ostatnich latach był wielo-krotnie poruszany na łamach literatury świa
towej, jest więc wskazane, by problemy te nie
były obce polskim geologom, tym baTdziej że
w literaturze geologicznej Polski wielokrotnie
były i obecnie są używane przestarzałe ter-miny stratygraficzne, nie zawsze
odpowiada-jące wymaganiom ogólnie obecnie przyjętego międ~ynarodowego podziału i przez to nie
zawsze właściwie rozumiane.
Stratygrafia kredy powstała w zachodniej Europie. Termin kreda w znaczeniu "sy-stem kredowy" ustalił Omalius - d'Halloy
204
w 1822 roku dla skał rozwiniętych głównie
w basenie paryskim.
Pierwszy podz.i.ał stratygraficzny kredy
zo-stał opracowany przez A. d'Orbigny'ego w la-.tach 1840- 1846. D'Orbigny ustalił i
zdefinio-wał 5 obecnie przyjmowanyc!t pięter, jak: apt, alb, cenoman, turon i senon, dodając do swego podziału neokom i dan (wprowadzony przez Desora w 1847 r.).
Później kreda dolna d'Orbigny'ego, neokom,
została rozbita na: infrawalanżyn, walanżyn,
hoteryw i barrem. Podobnie jak kreda dolna
uległ podziałowi senon d'Orbigny'ego, który
się rozpadł na:
koniak - Coquand 1857, od mieJsooWlOŚci Cognac we Fran<:ji,
santon - Coquand 1857, od miejscowości
Saintonge we Francji,
Champagne we Francji,
mastrycht - Dumant -1843, od miejscowości
Maastricht w Holandii.
Podział ten został opracowany i początkowo przyjął się głównie na terenie Francji.
-Tabela I
PODZIAŁ KREDY PRZYJĘTY PRZEZ D'ORBIGNY'EGO W 1852 R.
Okres
I
Pochodzeme nazwyI
miejscedan Dania Faxe. Dama
senon Senones - starożytna Sens, departament nazwa miasta Sens Yonne, około 60 mil
na SE od Paryża
turon Turonia - stara l'Jliędzy Saumur nazwa Touraine - i Hontrichard, około
Francja 40 mil na W od Tours cenoman Cenomantim łacińska Hans, odległe 120
nazwa miejscowości mil na SW od
Hans Paryża
alb L'Aube (Alba) rzeka Departament Aube,
Qkoło
no mil na E
od Paryża
apt Apt - miasto Apt, departament Vancluse, 40 mil na . . N od Marsylii . neokom Neocomum łacińska okolica Neuchdtel,
nazwa miej8cowości
"Neuchiitel"
Szwajcaria.
Całość okres6w ustanowiona przez d'Orbigny'ego prócz danu i neokomu. (Z pracy HllUera i Schencka, l).
Na terenie Niemiec północnych powstał 00-rębny pod'ział kredy: górnej oparty na rozwoju belemnitów. Nad. tUroIleIll wyróżniony. zo.stał emszer (Schliiter 1875,00 nazwy. rzeki w West-.Jalii), .
pOnad
którym senon został podzielonyna kredę granulatową, kredę kwadratową i kredę mukronatową, według nazw gatunko-wych.
Te dwa różniące się podziały kredy górnej
były przez wiele lat, a,ż do ostatmch czasów
wyróżniane przez różnych geologów przy in-terpretacji profilów geologicznych. Z czasem w polskiej terminologii geologicznej, podział
. senanu na kredę granulaoową, kwadratową
i mwk!ron.a.tową .?JOStał zastąpiony podziałem na: ąanton, kampan i mastrycht~· P~tął ~Ylko .
~zer, który utożsamioJllY byr z kąniakieml .. 00 JJ9Wia.dającym . jedynie dolnemu emszerowi
(tahl. II).
W ()Sf;atnich latach podział
na
podstawie hęlemnit6w ~ .. podział p6łnocno-niemiecki, został· zastąpiony i . dcpasowany do międzynarodo wego schematu stratygrafii kredy (C. Seitz, 5).
Do pnestą.rzałych nazw stratygraificznyte.h sp<>-tykanycil w polskiej literaturze należy zaliczyć gault - będący synonimem albu, którego
na-zwa wywodzi. się od -ciemnyteh glin wieku albskiego z rejOillu Cambridge. Podobnie prze-starzałym JXlI.jęciem jest WTakon (Renevier
1869, <Xl miejscowości Vra1ron w Szwajcarii),
obejmujący górną część albu i najniższą ceno-ma.llU. Bywał on wyróżniany na obszarach, gdzie nie molŻna było przeprowadzić ścisłej granicy między albem a celllOmanem. Pojęciem sporadycznie już spotykanym, a. określającym najniższą część cenomanu, jest tourtia 00 oko-lic Tournai w Belgii - nazwa używana przez górników nie jest spotykana w nowszych uję
ciach stratygraficznych. Z innych pojęć stra-tygra·ficzn~h kredy obeCnie nie używanych lub używanych regionałnie należy wymienić
roth<>ma'genien, obejmujący g6i"ny cenoman. Angoumien i ligerien wyróżniany we F'rancji przy pocxmale turonu i dordonien - synonim
mastrychtu. .
W, stratygrafii o wieku danych w.arstW de-cyduje fauna w nich zawarta, zmiany zaś lito-logiczne mogą jedynie ułatwić stawianie po-szczególnych gram'C tam, gdzie brak jest do-stateemej iLości form przewodnich. Interpre-tacja stratygraficzna oparta tylko na litologii
przyozynić się może do powstania błędów,
o których przykłady nie trudno w historii geologii, crzęs1lO kł.opatliJwa jest sprawa
posta-wienia granic stra.tygraficznych między po-S1!Czególnymi piętrami, ze w~lędu na zazę
bianie się furm przewodnich typowych dla są siadujących ze sobą pięter. Przykłady zazębia
nia się form: przewodnich są _częste, np. w waer.ceniu Pagórki k. Sompohla zaobserwo-: wałem· zaiębianie się form Gonioteuthis quad~
-
fatw
Blainville, chaT'a;kterystycznych dlakam-
-Jlar.lu
...
dolriegoz
formami . typowogómokam-pańskimi, jakimi są Belemnitella -m-ucronata
mut:
·
SChmid (4) w zestawieniu bele~tów kredy górnej podaje wyraźne zazębianie sięwielu gatunków g6rnokredowycll. Słuszny
wydaje się pogląd, że w stratygrafii główną llwagę należy zwracać na moment pojawienia
~ię nowych gatunków, a ZIla!cznie mniejszą wartość należy przypisywać gatunkom
zani-kającym, gdyż formy te w okresie zanikania
mogą się zazębiać z formami charakteryzują
cymi wyższe ogniwa stratygrafii, na przykład
Seitz (5) zamieszcza w swoim artykule
chara'k-terystykę pięter, przyjmując za granicę stra-' tygraficzne punkty pojawienia się form prze-wodnich .
Wielokrotnie dyskutowano, czy kredę na,leży dzielić na 2 części, stawiając granicę kredy górnej i dolnej, między albem· a cenoman,em, ,-Ozy też na 3 części, wyróżniając jako· kredę
środlrową alb i
cenoman.
Nie sądzę, by przy tym należało trzymać się specjalnie wytkniętych norm, a raczej powinno się ją traktować
do pewnego stopnia regiona,lnie w zależności
od potrzeb. Pny ogólnych interpret;lcjach epikontynentalnych utworów kredowych
Pol-ski
(z wyjątkiem kredy sudeckiej) podział trójdzielny wydaje mi się bardziej słuszny,ZESTAWIENIE STRATYGRAFII KREDY GÓRNEJ TaWaI
Międzynarodowy
.. \
Podział stratygraficzny schemat stratygraficzny p6łnocno-niemiecki
dan dan mastrycht senon mukronatowy III
e
"CIj
-o kampan senon tli) kwadratowy santon senon grannlatowy koniak emazer turon turon-
cenoman cenoman aS~
alb alb .aS CI~
~ ...,gdyż wielka transgresja górookredowa
wkro-czyła na teren Polski w środkowym i górnym
albie, a w niektórych rejonach nawet i w dol-nym ·cenomanie. Transgresywne utWlOI'y albu i cenomanu w wielu przypadkach trudno od
siebie rozróżnić, staoowią bowiem one począ
tek jednego wielkiego cyklu sedymentacyj-nego, co powoduje wiele 'WSpólnych cech fau-nistycznych. Alb i cen oman zwykle wyraźnie
ld.tologic:zni.e różni się od turonu, a jeszcze
bardziej lOd neokomu. Dlatego gmn.ioa między
albem a O€'n!OIlla.Ilem jako ~a między kre-dą dolną i gó.rtn.ą mcr.i.e się wydawać w naszych wartmkach sztucma, gdyż alb !pOlski (epikon-tynentalny) mecydowalIlie ciąży do kiredy gÓlr-nej, a zupełnie różni. się od utworów neokom-skich kredy dolnej, z ktÓli'ymi. przy podziale dwudzielnym jest p,ołąc.zooy. Dlatego wydaje
prl się, że nie jest istobne, C2y kredę podzielimy
na 2 ~y 3 części, gdy' operujemy pojęcd.ami
2Xief:iJrriowanych pięter. .
P,odobnie jak na zachodzie sprawa
ujedna-206 \ Fauna przewodnia . HBrcoglos.a danica BelemneUa carimirovensia .1
BelemniteUa jurnor Scaphiw Belemnella lancedoea corlBlr'idu.
BelemniteUa' langei
BelemniteUa mucronała senior Bel. mucrona'a minor Acrinocamax quadrams InocBramw lingua
I
Adinocam/U: InocBrGmus pinniformis granulatu InocBromus cardiformisr
'·:'
"'I"',",' InocBromus undulaw-pliCO'U8 Inoceramus involueus Inoceram", koeneni Inocm'amus .chloenbachi Scaphiw gllinitri InocBramw COBellaw& InocBramus lamarcki InocBramus labiaeus ACGn#wcBraB rhoWrRGg81ł811 Schloenbachia variam Morwniceras inflatum Hopliee8 denraeus LeymerieUa łardefurCałalicenia stratygrafii kredy i dopasowania jej do
mię4zynarodowego schematu
stratygraficzne-go znalazła w ZSRR swoje odbicie w szeregu
publikacji.
LITERATURA
1. M ij 11 e r S., S c h e n c k H. - Standard of
creta-ceous system. "Bulletin of the American
Asso-ciation of Petroleum Geologists" 1943, vol. 27,
No 3.
2. N a j d i n D. P. - Niek:otoryje woprosy .zonalnoj
stratlgrafii wie:rchmiełowych otłożenij Russkoj
plaJtfomny. "Uczonyje lZalPitskl" wyp. 1176.
Mo-skwa 1956.
3. R i e s z e n i j a wsiesojuznogo sOwieszczanija po
razrabotlde unificirowannoj sChiemystratigrafU . mfezozojskioh otłQŻenij Russkoj platformy.
WNI-GRI. Moskwa 1955. .
4. S c h m i d F. - Jetziger Stand der
Obel'kreide-Biostratigraphie in Nordwestdeutschlarid:
CePha-il-opada, ,,Palaont. W' 30. s~ 191516.
5. S'e f t z O. - Die Oberkreide-Gliederung .in
Deutschland nach ihrer Anpassung an das inter-nationale Schema. "Z. deutsch. geol. Ges." Band 104. Hannover 1952.
