ST A N ISŁ A W FITA
STUDIA NAD LITERATU RĄ PO L SK Ą 1864— 1914 W K A TOLICKIM UN IW ERSYTECIE LU BELSK IM
S tudia nad nowszą lite ra tu rą polską (od 1864 r.) nie posiadają w śro dow isku polonistycznym KUL zb y t długiej i zakorzenionej tra d y c ji.
„U przyw ilejow aną” epoką w badan iach w y k ład ający ch tu w dw udziesto leciu m iędzyw ojennym profesorów b y ł — ro m antyzm . Na dru g im m iejscu — literatura, staropolska. O kres ośw iecenia, pozytyw izm , M łoda P olska stały w yraźnie w cieniu tam ty c h epok.
Z ainteresow ania lite ra tu rą po r. 1&84 p o jaw ia ją się w p ro g ram ie kulow skich studiów polonistycznych dopiero w r. 1927, z chw ilą objęcia II k a te d ry histo rii lite ra tu ry polskiej przez H en ry k a Życzyńskiego. W je go p racach badaw czych i dydak ty czn y ch te m a ty zw iązane z lite r a tu r ą nowszą w y stę p u ją rów nolegle z tem atam i dotyczącym i w ielkiej poezji ro m antycznej. P ro ste obliczenia w yk azu ją, że ta dru g a dziedzina dom ino w ała naw et w tw órczości naukow ej tego profeso ra i w ogólnym bilansie jego dorobku znalazła się na pierw szym planie. W arto jed n a k p rzyp om nieć, że Życzyński jest au to rem „stu diu m sy n tetyczno-porów naw czego” o Lalce Bolesław a P ru sa (1934) oraz k ilk u obszernych rozpraw , pom ie szczanych najczęściej w „ P rąd z ie ”, o pisarzach M łodej Polski, m . in. o Brzozowskim, K asprow iczu, W yspiańskim , P rzybyszew skim . Do w ażn iej szych pozycji w jego d orobku należy p o p u larn y zarys m onograficzny Twórczość Karola Huberta Rostworowskiego (Lublin 1938).
W pierw szych lata ch pow ojennych znow u lite r a tu r a ro m an tyczna „zdom inow ała” w środow isku K U L w szelkie inne dziedziny zaintereso w ań historycznoliterackich. N azw iska Ju liu sz a K le in e ra i S te fa n a K a- w yna wiążą się przede w szystkim z b ad aniam i n a d epoką rom anty zm u , a zwłaszcza — w „ich kulow skim ok resie” — n ad tw órczością M ickiewicza. S tudia tych naukow ców nad późniejszym i okresam i dziejów naszej lite r a tu ry znajdow ały w y raz w d rob n ych rozpraw ach i szkicach oraz popu
larn y c h opracow aniach, przeznaczonych głów nie do u ży tk u szkolnego h a tak że w tem a ta c h p rac m agisterskich pisanych pod ich kierunkiem . Rów nież kilka rozpraw doktorskich, pisanych w tym czasie pod auspic jam i prof. K lein era, dotyczy n iek tó ry ch zagadnień lite ra tu ry 2. poi. X IX
i X X w. np. „Lalka” Bolesława Prusa (Stefan K unow ski), P roblem atyka cierpienia w twórczości Prusa i Żeromskiego (Eugeniusz Santocki), S ta nisław W itk ie w ic z jako pisarz (Jan Z ygm u nt Jakubow ski), Żyw ioł m a larski na tle rozw oju indyw idualności p o etyckiej Leopolda S ta ffa (Wie sław a K rukierk ów n a), „ Ż y w e ka m ien ie” jako synteza twórczości W ac ława Berenta (M aria Kossowska).
*
D opiero z chw ilą objęcia I k a te d ry histo rii lite ra tu ry polskiej przez F elik sa A raszkiew icza (1949) stu d ia nad lite ra tu rą okresu pozytyw izm u i M łodej Polski, a także n ad najnow szą lite ra tu rą polską zdobyw ają stałą pozycję w p ro g ram ie zajęć polonistycznych.
A raszkiew icz, zw iązany w okresie m iędzyw ojennym i pierw szych la tach po drug iej w ojnie ze szkolnictw em średnim , rozpoczął pracę dy d ak ty czn ą w K U L -u w r. 1946. P row adził początkowo w yk łady i ćwicze n ia zlecone z zakresu m etodyki nauczania lite ra tu ry polskiej. Jego zainte resow ania naukow o-badaw cze obejm ow ały dzieje lite ra tu ry polskiej po r. 1864, przed e w szystkim zaś życie i tw órczość Bolesław a P ru sa. Tem u pisarzow i pośw ięcił sw oje n ajw ażn iejsze prace. B adania nad P ru sem i po zytyw izm em rozpoczął u p rogu swej działalności naukow ej, przygoto w ując pod k ieru n k iem prof. I. C hrzanow skiego rozpraw ę doktorską Bo lesław Prus i jego ideały życiow e (1925). T em aty ka tej pracy w ytyczyła k ieru n e k jego poczynań n aukow ych na lata późniejsze. S kupiały się one przed e w szystkim w okół m yśli filozoficzno-etycznej i społecznej autora Lalki. N ajpełniejszym owocem ty ch dociekań była książka Bolesław Prus. Filozofia, kultura, zagadnienia społeczne, w yd ana w r. 1948, a przed staw iona o ro k w cześniej jako rozpraw a h a b ilitacy jn a Radzie W ydziału N auk H u m anistycznych KUL. A ktow i h ab ilitacji patronow ał prof. J. K leiner, po k tó ry m A raszkiew icz objął n astępnie k a te d rę 2.
W sw ojej p ra c y naukow o-dy d ak ty cznej uw zględniał on znacznie szerszy zakres p ro blem aty k i. G łów ną dom eną jego zainteresow ań stały
1 Zob. w n in iejszy m zeszy cie arty k u ł U d zia ł p o lo n i s t ó w K U L w o g óln opolskim
ż y c i u n a u k o w y m .
2 D o k ła d n iejsze in fo rm a cje o p racach n a u k o w y ch F. A ra szk iew icza zob.: Cz. Z g o r z e l s k i , O p r o f e s o r z e F eliksie A r a s z k ie w ic z u , „R oczniki H u m an istycz n e ”, X V (1967), z. 1, s. 179— 185; S. F i t a , F elik s A r a s z k i e w i c z (14 s t y c z n ia 1895 —
30 m a j a 1966), „P a m iętn ik L ite r a c k i”, LV II (1966), z. 4, s. 703— 708; t e n ż e , B ib lio g r a f ia p r a c F e li k s a A r a s z k i e w i c z a , „R oczniki H u m a n isty czn e”, X V (1967), z. 1,
się zagadnienia sztuki pisarskiej P ru sa. Pośw ięcił im k ilk a k ro tn ie w y k ła dy m onograficzne (cykle roczne lub dw uletnie) oraz sem inaria m ag iste r skie w latach 1953/54— 1954/55. Z p rac pow stałych w ty ch sem in ariach w ym ieniam y dla przykładu: O postawie epickiej w ,,Placówce” i „Lalce”; Problem pozytyw n ego bohatera w „Placówce”, „Lalce”, „Em ancypa nt kach” i „Faraonie”; Problem konkretności s ty lu i zagadnienia słow nictwa w nowelistyce Prusa; F u nkcja a rty styc zn a prob lem atów filozoficznych w „Em ancypantkach”; H um or w „Em an cyp a n tkach”; F u n k c ja Pam iętnika starego subiekta w „Lalce”; M o ty w y fa n ta styc zn e w „Faraonie”.
Podobną p ro blem atyk ą zajm ow ał się A raszkiew icz w sw ych w y k ła dach o twórczości H en ry k a Sienkiew icza oraz w pracach sem in ariu m po święconego tem u pisarzowi. Tu pow stały m. in. prace: O postawie epic kiej w powieściach historycznych Sienkiew icza, Sensacja w twórczości Sienkiewicza, Współczesne powieści Sienkiew icza, „Bez d o g m a tu ” H e n ryka (Sienkiewicza i „Śmierć” Ignacego Dąbrowskiego jako powieści p s y chologiczne, Trylogia Sienkiew icza w świetle jego w y p o w ie d z i teo r e ty c z nych.
Zapew ne rez u lta tem studiów i p rzem yśleń zw iązanych z cyklam i za jęć u n iw ersyteck ich pośw ięconych ty m pow ieściopisarzom był obszer ny szkic S ienkiew icz i Prus, n ap isan y i ogłoszony w k ilkanaście la t póź niej („K ierunki”, 1966, n r 19— 20).
G łów nym i dom inującym n u rte m w całej k ilk u n asto letn iej p ra c y u n i w ersyteckiej A raszkiew icza (do końca r. akad. 1964/65) by ły stud ia nad p o w i e ś c i ą p o 1 s k ą 2. poł. X IX i X X w. Ta dziedzina znajdow ała się w polu jego zainteresow ań od daw na, w okresie, kiedy z a ję ty b ył p racą przy innym w arsztacie. Na te tem a ty w ypow iadał się przede w szystkim , jako k ry ty k i eseista, w szkicach, a rty k u ła c h i recenzjach publiko w an ych na łam ach czasopism, a zebranych w dw óch tom ach: R e fle k sy literackie (1934) oraz Dzieła i tw ó rcy (1957). W swej tw órczości naukow ej skupił się szczególnie na życiu i dziełach S tefan a Żerom skiego, k tó rem u też po święcił k ilk ak ro tn ie roczne cykle w ykładów m onograficznych, oraz na kilku w y b ran ych pisarzach tej epoki (Z ygm unt N iedźw iecki, W ładysław Reym ont). W pracach se m in a ry jn y ch i m agisterskich, k tó ry m i kierow ał, ujaw nił znacznie szerszy i pełniejszy zakres sw ych o bserw acji i docie kań badaw czych. Lam , S ygietyński, W itkiew icz, Sew er, K rechow iecki, z późniejszych — W eyssenhoff, Sieroszew ski, Przybyszew ski, T etm ajer, Żuław ski — oto n iektó re w y b ran e ty lk o nazw iska pisarzy, k tó ry ch twórczość powieściowa była przedm iotem se m in a ry jn y ch dy sk u sji i roz p raw pisanych pod k ieru n k iem A raszkiew icza.
Z grona osób, pracu jący ch w spólnie z kierow n ikiem I k a te d ry historii lite ra tu ry polskiej badania n ad P ru sem (zwłaszcza nad jego biografią) k o n ty n u u je S tanisław F ita, w spó łp racu jący rów nież z prof. Z ygm untem
Szw eykow skim z P oznania. Tw órczością Orzeszkowej zajm ow ała się W anda A chrem ow iczow a, p rac u jąc a przez szereg lat w katedrze kie row anej przez prof. A raszkiew icza. Z ainteresow ania lite ra tu rą okresu M łodej Polski re p re z e n tu je D an u ta Z aw istow ska (prace o neorom antycz- nej prozie Zofii N ałk o w sk iej)3.
O sobną dziedzinę p rac prof. A raszkiew icza stanow i k u ltu ra i lite ra tu ra regionu lubelskiego. W całej jego biografii naukow ej zagadnienia re gionalizm u zajm u ją jedno z naczelnych m iejsc. Ju ż w okresie m iędzyw o jen n y m pro w adził w łasne b ad ania w tym zakresie, a także b rał czynny udział w społecznym ru c h u reg ionalistycznym Lubelszczyzny. N ajw aż niejszym i jego p u b lik acjam i z tego zakresu, ogłoszonym i w lata ch m iędzy w o jen n y ch są: książka o H ieronim ie Łopacińskim (1928) oraz zarys in fo rm acy jn o-b ibliograficzn y Ruch literacki w Lubelszczyźnie 1918— 1938, zam ieszczony w Antologii współczesnych poetów lubelskich ks. L. Zalew skiego (1939). D ziałalność na ty m polu kontynuow ał owocnie także w latach swej p ro fe su ry w K U L -u. W program ie jego zajęć dydaktycznych zaintereso w ania i zam iłow ania regionalistyczne znalazły w y raz w sem i n a riu m pośw ięconym pisarzom L u b lin a i Lubelszczyzny X IX i X X w., k tó re prow ad ził przez kilk a la t (od r. akad. 1954/55). W sem inarium tym w spółpracow ali z jego kierow nikiem : Je rz y S tarnaw ski, a następnie S ta nisław Fita.
P race, k tó re tu pow staw ały, m ożna podzielić na trz y typy: 1. opraco w ania źródłow e lu b elsk ich epizodów biografii i tw órczości literack iej w y b ran y c h p isarzy (m. in. P ru s, Żerom ski, R eym ont, W eyssenhoff), 2. histo ryczn o literack ie opracow ania tw órczości niektó rych pisarzy zw iązanych z ziem ią lu b elsk ą (np. K lem ens Junosza-Szaniaw ski, A dam Rzążewski, F a u sty n a M orzycka), 3. prace n ad dziejam i życia k u ltu raln eg o i litera c kiego L ubelszczyzny (m. in. h isto ria te a tró w lubelskich w lata ch 1880— 1900).
Osoby w sp ó łpracu jące z kierow nikiem sem in ariu m „regionalistyczne- go” rów nież po d jęły w łasne p rac e w ty m zakresie. S. F ita zajm ow ał się m. in. nałęczow skim i epizodam i biografii i tw órczości P ru sa i Ż erom skiego. W ięcej m iejsca zaję ły te zagadnienia w badaniach J. S ta rn a w
3 P ra ce o litera tu r ze tego okresu zn ajd u jem y ró w n ież w dorobku osób pracu ją cy ch na ogół nad in n y m i z a g a d n ien ia m i z zak resu h istorii i teo rii literatury. W y m ien ić tu n a leży m . in. szereg prac m a te r ia ło w y c h J. S ta rn a w sk ieg o o A snyku, S ie n k ie w ic z u , P rusie, O rzeszk ow ej, R ey m o n cie i Ż erom skim , rozpraw ę M. J a siń skiej M a t k a B o sk a w p o e z j i p o r o m a n t y c z n e j (w p racy zbiór. M a t k a B oska w p o e z j i
p o l s k i e j , t. I, L u blin 1959). R ów n ież języ k o zn a w cy za jm o w a li się stu d iam i nad
ję z y k ie m p isa rzy teg o okresu. Por. S. P a p i e r k o w s k i, B o le s ł a w L eśm ian. S t u
d i u m j ę z y k o w e , L u b lin 1964 oraz S t e f a n Ż e r o m s k i j a k o z n a w c a i m i ło ś n ik ję z y k a p o ls k ie g o , „R oczn ik i H u m a n isty czn e”, X V (1S67), z. 1.
skiego, k tó ry podjął — na szerszą skalę — k o n ty n u ac ję pew nych poczy nań naukow ych prof. A raszkiew icza. W zakresie dok u m en tacji życia li terackiego L ublina i Lubelszczyzny w ym ienić trzeb a d w u k ro tn ie opubli kow aną Bibliografię literacką L u b e lsz c z y zn y (n ajp ierw za la ta 1944— 1954, następnie za okres 22 V II 1954— 1957). Do zapoczątkow anych przez A raszkiew icza badań nad życiem i działalnością naukow ą H ieronim a Łopacińskiego n aw iązują prace nad edycją k o respo nd encji tego nau k ow - ca-regionalisty, k tó rej znaczną część opublikow ał S ta rn a w sk i w różnych czasopism ach naukow ych.
Ten k ró tk i szkic in fo rm acy jn y ograniczył się jed y n ie do w y p u n k to w ania n ajw ażniejszych kręgów zain tereso w ań naukow ych, lite r a tu r ą okresu pozytyw izm u i M łodej Polski, rep rezen to w an y ch w kulow skim gronie polonistycznym (n ajko n sek w en tniej p rzez F. A raszkiew icza). Do tego należałoby dodać liczne stu d ia Ire n y S ław ińskiej nad d ram a te m i teatrem , zwłaszcza okresu Młodej Polski. S p ra w y te zostały jed n a k od notow ane w innym a rty k u le.
