dr hab. inż. M arianna Czaplicka prof. Pol. Śl. Politechnika Śląska, W ydział Chemiczny Katedra Chemii Analitycznej
Gliwice 8 m aja 2 0 1 1 Re c e n z j a
rozpraw y doktorskiej mgr inż. Bartosza Kowalskiego pt.
„Oznaczanie wybranych leków z różnych grup terapeutycznych w wodach
powierzchniowych z zastosowaniem technik chromatograficznych"
prom otor pracy: prof. dr hab. Irena Staneczko - Baranow ska
Celem rozpraw y doktorskiej mgr inż. Bartosza Kowalskiego było opracow anie m etod chrom atograficznych pozw alających na m onitorow anie stopnia zanieczyszczenia wód pow ierzchniow ych wybranym i farm aceutykam i. Analiza raportu Europejskiej Agencji Środowiska (European Environm entaI Agency - EEA] prezentow ana na spotkaniu kom isji EUREAU ds. wody, które odbyło się w Barcelonie w lutym 2 0 1 0 r w skazała na konieczność opracow ania Środowiskowego Symbolu Jakości (Environm ental Quality Symbol - EQS) dla farm aceutyków. Wyniki dostępne w skali UE wskazują, że w środow isku obecnych je st szereg farm aceutyków , w tym najczęściej diklofenak, karbam azepina i środki kontrastow e do prześw ietleń. Prezentow ana rozpraw a w pisuje się w aktualny trend badań jakości środow iska, zarów no w aspekcie opracow ania m etod analitycznych o granicach w ykryw alności i oznaczalności na poziom ie śladowym i ultraśladowym , jak i dostarcza w stępnych inform acji o skali zanieczyszczenia farm aceutykam i wód pow ierzchniow ych w Polsce.
W rozpraw ie D oktorant skoncentrow ał uwagę na ilościowym oznaczaniu w ybranych farm aceutyków z czterech grup terapeutycznych tj. niesteroidow ych leków przeciw zapalnych, (J-blokerów, kortykosteroidów oraz leków przeciwdrgawkowych.
W części teoretyczn ej Doktorant przedstaw ił aktualny stan wiedzy z zakresu m etod oznaczania leków w środow isku wodnym m etodam i w ysokospraw nej chrom atografii cieczow ej oraz chrom atografii gazowej. W form ie tabelarycznej zebrał procedury przygotow ania próbek do analizy, warunki analizy oraz precyzje metod.
Część literaturow a została opracow ana na podstaw ie 1 5 4 pozycji literaturow ych, głów nie angielskojęzycznych.
Część dośw iadczalna pracy obejm u je dwa obszary badaw cze: (i) opracow anie i w alidację m etodyk oznaczania w ybranych farm aceutów z zastosow aniem w ysokospraw nej chrom atografii cieczow ej (HPLC) oraz techniki szybkich analiz chrom atograficznych (Ultra HPLC) dla roztw orów m odelow ych o określonym składzie, (ii) w eryfikację opracow anych m etodyk na podstaw ie analizy próbek rzeczyw istych. Badania w ram ach pierw szego obszaru badaw czego prow adzono z zastosow aniem różnych detektorów , tj. detektora spektrofotom etrycznego UV z m atrycą diodową i detektora fluorescencyjnego. W ram ach pracy przebadano rów nież wpływ różnych składów fazy ruchom ej oraz faz stacjonarnych o zróżnicow anych w łaściw ościach fizykochem icznych na rozdzielanie analitów . Jako kryterium popraw ności m etody przyjęto: dobre rozdzielenie leków i krótki czas analizy. Przyjęte kryteria są niezm iernie istotn e w przypadku w drożenia opracow anych m etod do badań z zakresu m onitoringu środow iska. R ealizacja tej części pracy pozw oliła na opracow anie m etodyk jednoczesnego oznaczania leków z różnych grup terapeutycznych w ystępujących rów nolegle w próbkach. Jedna z opracow anych m etod pozwala na oznaczenie leków z trzech grup terapeutycznych: niesteroidow ych leków przeciw zapalnych, (J-blokerów oraz kortykosteroid ów przy użyciu jednego układu chrom atograficznego, co stanow i niew ątpliw y asp ekt nowości. W drugim obszarze badawczym przydatność opracow anych m etodyk została zw eryfikow ana na podstaw ie analiz próbek rzeczyw istych charakteryzujących się skom plikow aną m atrycą. R ealizacja badań w tym obszarze w ym agała w prow adzenia do procedury analitycznej etapów w ydzielania i w zbogacania analitów . W tym celu D oktorant w ykonał serię badań, w których ekstrahow ał anality m etodam i ekstrakcji do fazy stałej (badaniam i objęto różne typy w ypełnień) oraz przy pom ocy dysków ekstrakcyjnych. Jako kryterium przydatności typu ekstrakcji przyjęto w artość odzysku. Rezultatem realizacji tego obszaru badaw czego było opracow anie m etodyk analitycznych um ożliw iających oznaczanie w ybranych farm aceutyków w próbkach wód pow ierzchniow ych o ob jętości 1 1, a odzysk analitów osiągał w artość powyżej 9 0 % . Ponadto na podstaw ie analiz p róbek pobranych z różnych rejonów Polski uzyskano w stępne inform acje o poziom ie zanieczyszczenia środow iska w odnego w Polsce wybranym i lekami.
Niemniej jednak, D oktorant nie ustrzegł się błędów edycyjnych i językow ych.
W części literaturow ej b rak je s t odniesień num erów tabel w tekście, uwaga ta dotyczy głów nie tabel 2.1 i 2.2, w których zestaw iono procedury w ydzielania farm aceutyków z wód i m etody ich oznaczania. W tabeli 2.2 przedstaw iono m etodyki oznaczania leków w wodach m etodam i chrom atografii gazow ej, D oktorant zw rócił uwagę, że procedury oznaczania leków za pom ocą tej m etody w ym agają deryw atyzacji analitów , jed n ak w żadnym przypadku nie podał nazw stosow anych odczynników deryw atyzujących. W tej części pracy używane są rów nież akronim y nie w yjaśnione w tekście, np. ekstrakcja POCIS, ekstrakcja HF-LPME, bądź też najpierw stosow any je st akronim , a później pełna nazwa np. ekstrakcja SBSE ( s t r l9 ) , w yjaśnienie akronim u stron a 32.
W rozdziale Cel pracy w ystępują błędy językow e, poszczególne akapity rozdziału pisane są w czasie przeszłym oraz przyszłym, co m oże budzić u czytelnika w ątpliw ości czy D oktorant w ykonał badania, czy zostaną one dopiero w ykonane.
Błędy stylistyczne pojaw iają się rów nież w innych rozdziałach niniejszej pracy, np. „technika Ultra HPLC-UV w badaniach do rów noczesnego oznaczania m ieszanin leków ”, czy nie lepiej brzm i „technika Ultra HPLC-UV w badaniach rów noczesnego oznaczania m ieszanin leków"?. Ponadto czytając tek st pracy m iejscam i odnosi się w rażenie, że D oktorant myli pojęcia kolum ny i w ypełnienia kolum ny - fazy stacjonarn ej, np. str 50 „Jako fazy stacjon arn e stosow ano dwie kolum ny chrom atograficzne....".
W moim odczuciu przy opisie w yznaczania zakresu liniow ości m etody brak je st inform acji o stężeniach analitów w roztw orach, na podstaw ie których wyznaczono zakres liniow ości. Sądzę rów nież, że przykładowe, graficzne przedstaw ienie zależności stężenia w funkcji odpowiedzi detektora byłoby celowe.
Reasum ując, opracow ane w ram ach pracy nowe m etodyki oznaczania farm aceutyków w próbkach wód pow ierzchniow ych przy zastosow aniu techniki HPLC i Ultra HPLC stanow ią istotny wkład w rozwój chem ii analitycznej, a opracow ana procedura rów noczesnego oznaczania 10 leków je s t now atorska w tym zakresie. Opracow ane m etody stanow ią doskonałe narzędzie w badaniach jakości środow iska, zw łaszcza pod kątem ich w ykorzystania w m onitoringu wód powierzchniowych. Uzyskane, w ram ach pracy, dane dotyczące poziomu stężeń leków w wodach
pow ierzchniow ych pobranych z różnych punktów obszaru Polski stanow ić mogą przyczynek do stw orzenia sieci m onitoringu jakości wód. Na uwagę zasługuje rów nież dorobek D oktoranta z zakresu tem atyki niniejszej rozprawy, je s t on w spółautorem 3 artykułów opublikow anych w czasopism ach o zasięgu m iędzynarodowym o łącznym IF równym 3 ,7 1 7 oraz w spółautorem 8 doniesień konferencyjnych.
W m ojej ocenie rozpraw a doktorska przygotow ana przez mgr inż. Bartosza Kowalskiego posiada w alory poznawcze. D oktorant w ykazał u m iejętność planow ania i prow adzenia prac badawczych.
Uważam, że praca w ykonana przez m gr inż. Bartosza Kowalskiego spełnia wym agania staw iane pracom przy ubieganiu się o stopień naukowy doktora i w nioskuję o dopuszczenie D oktoranta do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
