Czy aktualne Prawo geologiczne i górnicze promuje eksploatacjê
z³ó¿ wêglowodorów zgodnie z zasadami sztuki górniczej?
Jan Lubaœ
1 Na przestrzeni ostatnich ok. 20 latw Polsce nie uda³o siê odkryæ praktycz-nie ¿adnych znacz¹cych zasobów ropy naftowej. Dlatego szczególnie wa¿ne jest optymalne wykorzystanie wczeœniej od-krytych zasobów geologicznych, zgod-nie z zasadami sztuki górniczej, która uwzglêdnia wykorzystanie najnowszych osi¹gniêæ technologicznych, umo¿liwia-j¹cych maksymalizacjê sczerpania z³ó¿. W artykule podjê-to dyskusjê dotycz¹c¹ spodjê-topnia uwzglêdnienia w najnow-szym, zmodyfikowanym i zaktualizowanym w roku 2019 Prawie geologicznym i górniczym (p.g.g.) problematyki racjonalnego gospodarowania zasobami z³ó¿ wêglowo-dorów. Autor zwraca uwagê na znaczenie wdra¿ania ju¿ na wczesnym etapie eksploatacji z³o¿a odpowiednio dobra-nych do warunków geologiczno-z³o¿owych metod wspo-magania wydobycia ropy. Maj¹ one du¿y wp³yw na mo¿liwoœæ uzyskania wysokiego koñcowego stopnia sczerpania z³o¿a. W znowelizowanym p.g.g. wprawdzie podkreœla siê potrzebê okreœlania we wnioskach koncesyj-nych minimalnego stopnia sczerpania z³o¿a oraz przedsiê-wziêæ niezbêdnych do racjonalnej gospodarki z³o¿em, nie zawsze jednak w trybie obligatoryjnym. Dostrzec mo¿na pewne niespójnoœci i pozosta³oœci wczeœniejszych uregu-lowañ prawnych, natomiast uwagê zwraca wprowadzenie nowych rozwi¹zañ, szczególnie w zakresie koncesjonowa-nia (koncesje na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydoby-wanie wêglowodorów, a tak¿e koncesje na wydobywydoby-wanie wêglowodorów). W publikacji przeprowadzono równie¿ analizê rozporz¹dzeñ wykonawczych, z sugestiami ich dal-szego doskonalenia. Dotyczy to szczególnie precyzyjnego sformu³owania wymagañ przy sporz¹dzaniu projektów za-gospodarowania z³ó¿ wêglowodorów (Pzz) czy te¿ decyzji inwestycyjnych. Dotychczas obowi¹zuj¹ce przepisy, które trudno nazwaæ szczegó³owymi, mog³yby byæ zast¹pione rozporz¹dzeniami wykorzystuj¹cymi rozwi¹zania znane i praktykowane w innych krajach. Powinny one przede wszystkim okreœlaæ potrzebê opracowywania strategii wy-dobycia w okresach d³ugo- i krótkoterminowych, wyzna-czon¹ na podstawie odpowiednich badañ wykonanych na fizycznym modelu z³o¿a oraz wyliczeñ symulacyjnych, w tym scenariusz wdra¿ania metod wspomagania wydoby-cia wêglowodorów. Nale¿a³oby równie¿ okreœliæ œrodki i technologie, które umo¿liwi¹ zwiêkszenie stopnia sczer-pania, a tak¿e rozwa¿yæ, czy op³acalnym jest ich wdro¿e-nie ju¿ od chwili rozpoczêcia wydobycia.
Z³o¿a wêglowodorów w przeciwieñstwie do z³ó¿ kopa-lin sta³ych stanowi¹ fragment górotworu w postaci pu³apek strukturalno-stratygraficznych posiadaj¹cych w³asny
sys-tem energetyczny, a wiêc okreœlony zasób energii z³o¿owej. Charakteryzuj¹ je parametry fizyczne, warunkuj¹ce nagro-madzenie wêglowodorów w porowatej i przepuszczalnej skale z³o¿owej, a charakterystyka litologiczna ska³ okreœla stopieñ szczelnoœci wype³nionej pu³apki. Wêglowodory wystêpuj¹ w z³o¿u pod okreœlonym ciœnieniem, w warun-kach polskich przekraczaj¹cym nawet wartoœci 600 bar. Sposób zachowania siê p³ynów w z³o¿u, jak równie¿ zmian ciœnienia z³o¿owego jest determinowany przez rodzaj sys-temu energetycznego. G³ówne rodzaje systemów energe-tycznych dla z³ó¿ ropy naftowej to:
– ekspansji p³ynu z³o¿owego i ska³y zbiornikowej, – wodnonaporowy,
– gazu rozpuszczonego w ropie, – czapy gazowej,
– grawitacyjny.
Stopieñ sczerpania zasobów danego z³o¿a, wykorzy-stuj¹cy wy³¹cznie jego energiê z³o¿ow¹, jest uzale¿niony od rodzaju panuj¹cego systemu energetycznego i dla ropy naftowej wynosi zwykle ok. 20% pocz¹tkowych zasobów geologicznych z³o¿a. Znane s¹ jednak przypadki, gdy dla ca³kiem du¿ych z³ó¿ nie przekracza on wartoœci 10–15%. Aby uzupe³niæ wyczerpuj¹c¹ siê w trakcie eksploatacji energiê z³o¿ow¹, niezbêdne jest wdra¿anie odpowiednio dobranych dla danych warunków geologiczno-z³o¿owych metod wspomagaj¹cych procesy wydobywania wêglowo-dorów. Ich rodzaj i sposób zastosowania powinien byæ okreœlony ju¿ na etapie rozpoczynania w³aœciwej eksplo-atacji z³o¿a. Wtedy te¿ mo¿emy stwierdziæ, czy eksploatu-jemy z³o¿e zgodnie z zasadami sztuki górniczej.
NAFTOWA SZTUKA GÓRNICZA
Brak jest œcis³ej definicji pojêcia sztuka górnicza. Naf-towa sztuka górnicza jest to niew¹tpliwie umiejêtnoœæ ta-kiego prowadzenia procesów eksploatacji z³o¿a ropy naf-towej, w wyniku których mo¿na nie tylko zwiêkszyæ wydatki wydobycia, lecz równie¿ uzyskaæ mo¿liwie wyso-ki wspó³czynnik sczerpania zasobów geologicznych. Efek-tywnoœæ ekonomiczna wdra¿anych przedsiêwziêæ powin-na byæ mo¿liwie wysoka, a popowin-nadto zgodpowin-na z zasadami ochrony œrodowiska. Omawiaj¹c procesy eksploatacji z³ó¿ wêglowodorów, nale¿a³oby przywo³aæ definicje podstawo-wych dzia³añ bêd¹cych wyrazem takiej umiejêtnoœci (sztu-ki górniczej), do których nale¿¹:
– intensyfikacja wydobycia, – stymulacja wydobycia,
– metody wspomagania wydobycia.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e zabiegi stymulacji dotycz¹ inge-rencji w strefê przyodwiertow¹, natomiast wspomaganie
PRAWO I ADMINISTRACJA GEOLOGICZNA
1
wydobycia oddzia³uje na ca³e z³o¿e lub znaczn¹ jego czêœæ. Z praktyki wiadomo, ¿e pojêcia te s¹ czêsto mylone lub sto-sowane zamiennie, co oczywiœcie jest b³êdem.
Mianowicie:
– intensyfikacja wydobycia to dzia³ania zmierzaj¹ce do zwiêkszenia wydobycia ropy naftowej w zadanym czasie poprzez rozwiercanie z³o¿a odwiertami uzupe³niaj¹cymi, zastosowanie odwiertów poziomych i multilateralnych lub otworów inteligentnych, a tak¿e zamykanie interwa³ów wodnych, mówimy wówczas o wzroœcie tempa sczerpania; – stymulacja wydobycia to proces in¿ynieryjny oddzia-³uj¹cy na strefê przyodwiertow¹, maj¹cy na celu zwiêksze-nie wydobycia z odwiertu, np. kwasowazwiêksze-nie, szczelinowazwiêksze-nie hydrauliczne; niegdyœ w ramach zabiegów stymulacji tor-pedowano odwierty, natomiast obecnie stosowane s¹ jesz-cze ich p³ukania;
– wspomaganie wydobycia wêglowodorów to proces oddzia³uj¹cy na ca³e z³o¿e lub jego znacz¹c¹ czêœæ, maj¹cy na celu zwiêkszenie stopnia sczerpania zasobów z³o¿a. Uwzglêdnia on metody wtórne, polegaj¹ce na dostarczeniu do z³o¿a dodatkowej energii w postaci zat³aczanego gazu b¹dŸ wody, oraz metody trzecie, w których oprócz dostar-czonej energii zewnêtrznej zmieniane s¹ w³asnoœci fizycz-ne ska³ i p³ynów z³o¿owych. Obejmuj¹ ofizycz-ne metody ter-miczne, cheter-miczne, zmieszania fazowego p³ynów w z³o¿u oraz zastosowanie rozpuszczalników i bakterii (S³ownik, 2019).
Na rycinie 1 zamieszczono schemat klasyfikacji metod wydobywania ropy naftowej. Przyjmuje siê, ¿e stosuj¹c metody pierwsze, mo¿na uzyskaæ wartoœæ stopnia sczerpa-nia pocz¹tkowych zasobów geologicznych zwykle na po-ziomie 20%, nastêpnie po zastosowaniu metod wtórnych osi¹gn¹æ poziom 20–40%, a wykorzystuj¹c w dalszej kolejnoœci metody trzecie – uzyskaæ ca³kowity stopieñ sczerpania ok. 50% i wiêcej.
W amerykañskiej literaturze przedmiotu wyró¿nia siê jeszcze pojêcia improved oil recovery – ulepszone metody wydobycia ropy obejmuj¹ce zarówno metody wtórne, jak i trzecie, oraz enhanced oil recovery – wspomaganie wydo-bycia ropy obejmuj¹ce jedynie metody trzecie. W Polsce przyjê³o siê raczej, ¿e obie metody wtórne i trzecie zalicza siê do metod wspomagaj¹cych wydobycie, jako ¿e w obu przypadkach jest wykorzystywana energia zewnêtrzna.
ANALIZA OBOWI¥ZUJ¥CYCH PRZEPISÓW Z ZAKRESU
PRAWA GEOLOGICZNEGO I GÓRNICZEGO Wprowadzona w 2019 r. kolejna nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego (Ustawa, 2011) fragmentarycz-nie zachowa³a fragmentarycz-nie zawsze spójne przepisy dotycz¹ce przed-siêwziêæ niezbêdnych do racjonalnego gospodarowania z³o-¿ami wêglowodorów. Przyk³adem tego jest zapis w art. 32 ust. 1 pkt 4 p.g.g.:
Koncesja na wydobywanie kopaliny ze z³o¿a mo¿e okreœlaæ: 1) minimalny stopieñ wykorzystania zasobów z³o¿a oraz przedsiêwziêcia niezbêdne w zakresie racjonal-nej gospodarki z³o¿em.
Brak przyjêcia w tym uregulowaniu prawnym trybu obligatoryjnego, który nak³ada³by obowi¹zek okreœlania minimalnego stopnia wykorzystania zasobów oraz przed-siêwziêæ niezbêdnych do racjonalnego gospodarowania z³o¿em, jest du¿¹ u³omnoœci¹ wymienionego zapisu.
Prawo geologiczne i górnicze powinno ju¿ na etapie rozpatrywania wniosków o koncesje dopuszczaæ jedynie te oferty, które w sposób kompleksowy przedstawi¹ scena-riusz wdra¿ania kolejnych metod wspomagania wydobycia odpowiadaj¹cych poszczególnym etapom eksploatacji z³o-¿a. Powinno to dotyczyæ szczególnie z³ó¿ ropy naftowej,
których stopieñ sczerpania jest uzale¿niony przede wszyst-kim od sposobu wdra¿ania tych przedsiêwziêæ.
Termin wdro¿enia, rodzaj zastosowanej metody wspo-magania oraz uzyskany efekt maj¹cy wp³yw na wielkoœæ stopnia sczerpania z³o¿a powinien byæ poparty odpowied-nimi obliczeniami symulacyjnymi wykonanymi na geolo-gicznym i symulacyjnym modelu z³o¿a. Obliczenia te powinny byæ wykonane przed rozpoczêciem w³aœciwej eksploatacji z³o¿a na podstawie wczeœniejszych testów i ewentualnie próbnej eksploatacji w ramach fazy poszuki-wania i rozpoznaposzuki-wania z³o¿a, tzn. przed uzyskaniem kon-cesji na wydobywanie wêglowodorów. Zasada ta jest praktykowana w krajach prowadz¹cych gospodarkê z³o¿ami naftowymi w sposób nowoczesny i racjonalny (np. USA, Norwegia) (Shahverdi i in., 2011; Lubaœ, 2013).
O niezbêdnoœci wdra¿ania ju¿ w pierwszym etapie ploatacji przedsiêwziêæ niezbêdnych do racjonalnej eks-ploatacji z³o¿a mog¹ œwiadczyæ dwa przytoczone przy-k³ady przedstawione na rycinie 2 i 3 (Lubaœ, 2013).
W pierwszym przypadku po wydobyciu ok. 5% zaso-bów geologicznych nast¹pi³ raptowny spadek ciœnienia z³o¿owego. Dalsze jego obni¿enie, jak ustalono na podsta-wie prognoz, spowodowa³by zakoñczenie wydobycia przy wartoœci wspó³czynnika sczerpania na poziomie 10%. W konsekwencji, na zlecenie operatora opracowano wdro¿ony póŸniej projekt pozakonturowego nawadniania z³o¿a (ryc. 2) (Lubaœ, 2013).
Kolejnym podobnym przyk³adem jest gwa³-towny spadek ciœnienia w z³o¿u Kamieñ Pomor-ski, gdzie po 2,5-letnim okresie intensywnej eksploatacji wdro¿ono metodê nawadniania z³o¿a. Niew¹tpliwie opóŸnienie w realizacji wdra¿ania metod wspomagaj¹cych wp³ynie na uzyskanie ni¿szego ostatecznego stopnia sczer-pania zasobów z³o¿a (ryc. 3).
Du¿ym postêpem z zakresu obligatoryjnego wdra¿ania sztuki górniczej w znowelizowanym p.g.g. jest natomiast rozdzia³ 3 – Koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ wêglowo-dorów oraz wydobywanie wêglowowêglowo-dorów ze z³ó¿, a tak¿e koncesje na wydobywanie wêglowodo-rów ze z³ó¿. Rozdzia³ ten zosta³ wprowadzony do p.g.g. we wczeœniejszym jego wydaniu z 2017 r. (Ustawa, 2011).
Znowelizowane p.g.g. okreœla przede wszyst-kim dwa rodzaje koncesji, a mianowicie: konce-sjê na poszukiwanie i rozpoznawanie z³o¿a wêglowodorów oraz wydobywania wêglowo-dorów ze z³o¿a oraz koncesjê na wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a. Zgodnie jednak z art. 49z. rozpoczêcie fazy wydobywania wymaga uzyskania decyzji inwestycyjnej, a we wniosku o wydanie decyzji inwestycyjnej okreœla siê:
– wielkoœæ i sposób zamierzonego wydoby-wania wêglowodorów ze z³o¿a, a tak¿e stopieñ zamierzonego wykorzystania zasobów, w tym kopalin towarzysz¹cych i wspó³wystêpuj¹cych (pkt 4),
– geologiczne i hydrogeologiczne warunki wydobywania wêglowodorów ze z³o¿a, a w ra-zie potrzeby warunki wt³aczania wód do góro-tworu okreœlone w dokumentacji hydrogeolo-gicznej (pkt 6).
W art. 49k pkt 1a [...] ocenia siê równie¿ zakres wspó³pracy w opracowaniu i wdra¿aniu innowacji w poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu wêglowodorów ze z³ó¿ z jednostkami naukowymi [...] zajmu-j¹cymi siê rozpoznaniem budowy geologicznej Polski oraz analityki, technologii i metodyki poszukiwañ z³ó¿ uwzglêd-niaj¹cych specyfikê polskich warunków geologicznych.
W art. 49u. pkt 1 stwierdza siê, ¿e [...] koncesja na wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a, okreœla: [...] 6) szcze-gólne warunki wykonywania zamierzonej dzia³alnoœci, w szczególnoœci w zakresie zapewnienia bezpieczeñstwa powszechnego, zdrowia publicznego, ochrony œrodowiska lub racjonalnego gospodarowania z³o¿em. Fakultatywny charakter ostatniego zapisu os³abia obligatoryjnoœæ stoso-wania odpowiednich metod wydobycia zgodnie z zasada-mi sztuki górniczej.
Nie budzi natomiast w¹tpliwoœci zapis art. 49w pkt 1. Koncesja na wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a okreœla [...] 2) minimalny stopieñ wykorzystania zasobów z³o¿a wêglowodorów oraz przedsiêwziêcia niezbêdne w zakresie racjonalnej gospodarki z³o¿em.
Zgodnie z art. 37 ust. 1 W przypadku gdy przedsiêbior-ca narusza wymagania ustawy, w szczególnoœci dotycz¹ce ochrony œrodowiska lub racjonalnej gospodarki z³o¿em [...] organ koncesyjny w drodze podstawie postanowienia wzywa przedsiêbiorcê do usuniêcia naruszeñ [...], i dalej w ust. 2 – W przypadku gdy przedsiêbiorca nie wykona³ postanowienia, o którym mowa w ust. 1, organ koncesyjny mo¿e bez odszkodowania 1) cofn¹æ koncesjê.
Ryc. 2. Wykres zmian ciœnienia w z³o¿u B3 w trakcie jego eksploatacji oraz wdra¿ania metody wspomagania wydobycia ropy naftowej
Ryc. 3. Wykres zmian ciœnienia w z³o¿u Kamieñ Pomorski w trakcie jego eks-ploatacji oraz wdra¿ania metod wspomagania wydobycia ropy naftowej
Znowelizowanej ustawie p.g.g. towarzysz¹ wczeœniej-sze rozporz¹dzenia wykonawcze dotycz¹ce:
– bie¿¹cego dokumentowania prac geologicznych, w tym przekazywania do organu koncesyjnego informacji dotycz¹cych parametrów wydobycia wêglowodorów ze z³o¿a (Rozporz¹dzenie MŒ, 2015),
– w sprawie przetargu na udzielenie koncesji na poszu-kiwanie i rozpoznanie z³o¿a wêglowodorów oraz wydoby-wania wêglowodorów ze z³o¿a, a tak¿e koncesji na wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a (Rozporz¹dzenie RM, 2015).
Analizuj¹c ich treœæ, mo¿na zauwa¿yæ powtórzenie ogólnych zapisów z p.g.g. art. 49z ust. 1 pkt 4 dotycz¹cych koniecznoœci przedstawiania w ofertach na udzielenie kon-cesji informacji ws. sposobu zamierzonego wydobycia ko-paliny, stopnia zamierzonego wykorzystania zasobów, a tak¿e œrodków umo¿liwiaj¹cych osi¹gniêcie tego celu, a ponadto technologii prowadzenia prac geologicznych, w tym robót geologicznych, lub robót górniczych.
W przypadku nowych koncesji Rozporz¹dzenie Mini-stra Œrodowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych projektów zago-spodarowania z³ó¿ (Pzz) (Rozporz¹dzenie MŒ, 2012) zosta³o zast¹pione przez decyzjê inwestycyjn¹ wydawan¹ na podstawie art. 49z ust. 1 pkt 4 p.g.g.
Wszystkie omawiane przepisy zawieraj¹ jednak bardzo ogólne stwierdzenia mówi¹ce o potrzebie racjonalnego wykorzystania zasobów z³o¿a, natomiast brak jest roz-porz¹dzeñ okreœlaj¹cych szczegó³owe wymagania, jakie powinny byæ zawarte w projektach zagospodarowania z³ó¿ czy te¿ w decyzjach inwestycyjnych.
Jako przyk³ad mog³yby pos³u¿yæ rozwi¹zania stosowa-ne w innych krajach, np. w Norwegii, gdzie rola przemys³u wydobycia ropy jest znacz¹ca. Przepisy te stanowi¹ (Guidelines for plan..., 2018), ¿e PDO (plan zagospodaro-wania i eksploatacji z³o¿a wêglowodorów), przygotowany przez licencjonobiorców i zatwierdzany na poziomie mini-sterialnym, powinien obligatoryjnie przedstawiaæ:
– koncepcjê zagospodarowania z³o¿a, w tym szcze-gó³owy geotechniczny opis z³o¿a, oszacowane jego zaso-by, studia alternatywnych metod wydobycia, planowany harmonogram wydobycia oraz stopieñ sczerpania zasobów z uwzglêdnieniem wyliczeñ niepewnoœci;
– opis wykonanych badañ geologicznych wraz z odpo-wiednimi mapami i wykresami, wyniki badañ rdzeni i p³ynów z³o¿owych (PVT);
– strategiê wydobycia w okresach d³ugo- i krótkotermi-nowych, w tym œrodki maj¹ce wp³yw na tempo sczerpania i ca³kowite iloœci mo¿liwej do pozyskania ropy naftowej;
– wykorzystuj¹c metody symulacji, nale¿y okreœliæ sy-stemy energetyczne z³o¿a, planowane iloœci wydobywanych i zat³aczanych p³ynów, istotne dane wejœciowe wykorzy-stane do symulacji przekazaæ organowi nadzoruj¹cemu;
– proces wydobycia ropy wymaga podtrzymywania ciœnienia z³o¿owego, jeœli tak siê nie stanie, to nale¿y podaæ odpowiednie wyjaœnienia i uzasadnienia;
– wskazaæ œrodki i technologie, które umo¿liwi¹ zwiêk-szenie stopnia sczerpania, nale¿y rozwa¿yæ, czy op³acal-nym jest ich wdro¿enie ju¿ od chwili rozpoczêcia wy-dobycia, w tym: zwiêkszenie iloœci odwiertów, odcinanie wody i gazu, metody wspomaganego wydobycia;
– okreœliæ iloœci odwiertów wydobywczych i zat³a-czaj¹cych oraz ich wp³yw na zdolnoœci wydobywcze oraz zat³aczaj¹ce, w tym na ca³kowity stopieñ sczerpania.
Odnosz¹c siê do przedstawionych w analizowanych dokumentach wymogów w fazie poszukiwania i rozpozna-wania z³o¿a, operator powinien zatem scharakteryzowaæ podstawowe parametry z³o¿a oraz podj¹æ próbê opracowa-nia geologicznego i symulacyjnego modelu odkrytego z³o¿a. Pozwoli³oby to na dostarczenie do wniosku o wydanie decy-zji inwestycyjnej czy te¿ projektu zagospodarowania z³o¿a niezbêdnych danych dotycz¹cych wielkoœci zasobów i sposo-bu zamierzonego wydobywania, a tak¿e stopnia zamierzone-go wykorzystania zasobów. W tym celu niezbêdne by³oby okreœlenie zasobów geologicznych z³o¿a, przewidywanego systemu energetycznego, rodzaju zaproponowanej metody
wspomagania wydobycia, terminu wdro¿enia metody wtórnej, a nastêpnie trzeciej oraz prognozowanych stopni sczerpania z³o¿a w poszczególnych etapach jego eksplo-atacji. Bardzo czêsto przed przyst¹pieniem do prac symu-lacyjnych s¹ wykonywane prace eksperymentalne na fizycznym modelu z³o¿a zbudowanym z oryginalnych rdzeni wiertniczych. Do badañ wykorzystywane s¹ próbki p³ynów z³o¿owych pobranych z danego z³o¿a, proces modelowania fizycznego prowadzi siê w warunkach ciœ-nienia i temperatury z³o¿owej. Na rycinie 4 przedstawiono schemat przyk³adowej aparatury stosowanej do badania procesów wypierania ropy.
W literaturze naftowej (np. Shahverdi i in., 2011) mo¿na napotkaæ schematy decyzyjne stosowane w trakcie wdra¿ania metod wspomagania wydobycia. W warunkach krajowego górnictwa naftowego celowym wydaje siê postêpowanie wg przedstawionej na rycinie 5 œcie¿ki decy-zyjnej wdra¿ania poszczególnych etapów eksploatacji z³o¿a ropy.
PODSUMOWANIE
W artykule podkreœlono znaczenie i wp³yw procesów wspomagania wydobycia ropy naftowej prowadzonych zgodnie z zasadami sztuki górniczej na uzyskanie mo¿li-wie wysokich stopni sczerpania zasobów geologicznych. Na podstawie analizy Prawa geologicznego i górniczego znowelizowanego w 2019 r. oraz przynale¿nych roz-porz¹dzeñ wykonawczych mo¿na wysnuæ nastêpuj¹ce wnioski:
– znowelizowane p.g.g. (Ustawa, 2011) pomimo fragmentarycznego zachowania nie zawsze spójnych przepisów dotycz¹cych racjo-nalnego gospodarowania z³o¿ami, wprowadza nowoczesne rozwi¹zania szczególnie w zakre-sie koncesji na rozpoznawanie i poszukiwanie oraz wydobywanie wêglowodorów;
– wprowadzono w niej zapisy obligatoryjne-go okreœlania w koncesjach wydobywczych minimalnego stopnia wykorzystania zasobów oraz przedsiêwziêæ niezbêdnych do racjonalnej gospodarki z³o¿em
– zdaniem autora udoskonaleniu powinno natomiast podlegaæ Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska w sprawie szczegó³owych wyma-gañ projektów dotycz¹cych zagospodarowania z³ó¿ (Rozporz¹dzenie MŒ, 2012) czy te¿ decyzji inwestycyjnej (Ustawa, 2011). Obecne zapisy, które trudno jest nazwaæ szczegó³owymi, powinny zawieraæ bardziej precyzyjne wymogi opisuj¹ce tok postêpowania przysz³ego operato-ra w toperato-rakcie procesów zagospodarowywania z³o¿a.
Autor dziêkuje anonimowemu Recenzentowi za cenne uwagi, które przyczyni³y siê do poprawy for-my artyku³u.
LITERATURA
ENVIRONMENTAL Guidance Document 1997 – Waste Management Exploration and Production Operations. API E5 Secend edition.
GUIDELINES for plan for development and operation of a petroleum deposit (PDO), and plan for installation and operation of facilities for transport and utilisation of petroleum (PIO) 21 March 2018; http://npd.no/Global/Engelsk/5-Rules-and-regulations/Guidelines/PDO-PIO-guidelines (dostêp 24.07.2020).
LUBAŒ J. 2013 – O potrzebie bardziej dynamicznego wdra¿ania metod wspomagania wydobycia ropy naftowej z krajowych z³ó¿. Nafta-Gaz, 10: 744–750.
ROZPORZ¥DZENIE Rady Ministrów z 28 lipca 2015 w sprawie prze-targu na udzielenie koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie z³o¿a wêglowodorów oraz wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a, a tak¿e kon-cesji na wydobywanie wêglowodorów ze z³o¿a. Dz.U. z 2015 r. poz. 1171.
ROZPORZ¥DZENIE Ministra Œrodowiska z dnia 9 czerwca 2015 r. w sprawie przekazywania informacji z bie¿¹cego dokumentowania prze-biegu prac geologicznych. Dz.U. z 2015 r. poz. 903.
ROZPORZ¥DZENIE Ministra Œrodowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych projektów zagospo-darowania z³ó¿. Dz.U. z 2012 r. poz. 511.
SHAHVERDI H., SOHRABI M., FATEMI M., JAMILAHMADY M. 2011 – Three-phase relative permeability and hysteresis effect during WAG process in mixed wet and low IFT systems. J. Petrol. Sci. Engineer., 78 (3–4): 732–739; dOI: 10.1016/j.petrol.2011.08.010
S£OWNIK terminologiczny z zakresu poszukiwania, wiertnictwa i eks-ploatacji z³ó¿ wêglowodorów. Praca zbiorowa. INiG-PIB Kraków 2019. STOSUR G.J., HITE J.R., CARNAHAN N.F., MILLER K. 2003 – The Alphabet Soup of IOR, EOR and AOR: Effective Communication Requ-ires a Definition of Terms. Soc. Petrol. Engineer., doi:10.2118/84908-MS USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. 2017 poz. 2126; Dz. U. z 2019 r. poz. 868.
WOJNICKI M., LUBAŒ J., WARNECKI M., KUŒNIERCZYK J., SZUFLITA S. 2020 – Experimental Studies of Immiscible High-Nitro-gen Natural Gas WAG Injection Efficiency in Mixed-Wet Carbonate Reservoir. Energies, 13: 2346.
Praca wp³ynê³a do redakcji 11.08.2020 r. Akceptowano do druku 25.11.2020 r.
Ryc. 5. Zalecany sposób postêpowania w trakcie wdra¿ania wspomaganego wydobycia ropy
