Kronika naukowa Instytutu Badań Literackich

Teresa Michałowska, Alina

Witkowska, Janusz Sławiński, Zofia

Florczak, Elżbieta Sarnowska

Kronika naukowa Instytutu Badań

Literackich

Biuletyn Polonistyczny 12/34, 54-64

s tw o rz e n ia podstaw ow ej bazy f i l o l o g i c z n e j , s ta n o w ią c e j p u n k t w y jś c ia do d a ls z y c h badań i n t e r p r e t a c y j r y c h i p r z e d s ię w z ię ć e d y to r s k ic h . P r a c a s k ła d a s i ę z dwóch c z ę ś c i : p ie rw s z a omawia a d re s a tó w i tem aty k ę k o re s p o n d e n c ji o ra z j e j d z i e j e wydawni­ cze., d ro g a p rz y n o s i b i b l i o g r a f i ę k o re s p o n d e n c ji i k a le n d a riu m l is t ó w .

• S te f a n Z a b ło c k i: P o l s k o - ł a c i ń s k i e epzsedium renesan so w e ?ą t l e e u ro p e js k im . S t r . 259» 1 n l b . Çena z ł 4 5 , - Ossolineum. W rocław-Y/arszawa-Kraków I968. S tu d ia S t a r o p o l s k ie , t . XXII.

Tematem k s i ą ż k i j e s t rozw ój p o l s k o - ł a c i ń s k i c h e p ic e d ió w - w ie rsz y pośw ięconych o p ła k iw a n iu zm arły ch - ja k o te g o g a tu n k u re n e sa n so w e j p o e z ji o k o lic z n o ś c io w e j, z k t ó r e j o r g a n ic z n ie wy­ r a s t a f u n e r a ln a tw ó rc z o ś ć Ja n a K ochanow skiego,stanow iąca p u n k t zw rótny w d z i e j a c h p o l s k i e j l i r y k i f u n e r a l n e j . Na t l e rozw a­ żań a u to r a , u k a z u ją c y c h d z i e j e te g o g a tu n k u p o e ty c k ie g o - od an ty c z n e g o e p ic e d iu m i e l e g i i ż a ło b n e j, p o p rz e z humanizm w ło s­ k i i n o w o ła c iń sk ą p o e z ję f u n e r a ln ą s c h y łk u XV i p o c z ą tk u XVI w iek u, aż do ep ic e d iu m ren esansow ego w P o ls c e - u w y d a tn ia s i ę w y ra ź n ie wzajemny zw iązek p o e z j i a n ty c z n e j, n o w o ła c iń s k ie j i p o l s k i e j .

Oprać owała mgr A n ie la Pioru now a

1 0 . KRONIKA NAUKOWA INSTYTUTU BADAŃ LITERACKICH A. P o s ie d z e n ia Rady Naukowej

1 . P o s ie d z e n ie Rady Naukowej w d n iu I9 g ru d n ia 1963 r . - z oksLsji 2 0 - l e c i a i s t n i e n i a I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h PAN - m ia ło c h a r a k te r u r o c z y s ty . VI p ie r w s z e j, o tw a r t e j c z ę ś c i zeb­ r a n i a , w k t ó r e j u d z ia ł w z i ę l i , oprócz członków Rady N aukow ej, pracow nicy IBL, przew odniczący. Rady p r o f , d r S t e f a n Ż ó łk ie w - 3i;i poinform ow ał o ś m ie r c i p r o f . d r a S ta n is ła w a P ig o n ia . Pam ięć n e s t o r a p o l o n i s t y k i z e b ra n i u c z c i l i m in u tą c i s z y .

N a s tę p n ie g ł o s z a b r a ł d y r e k to r I B L ,p r o f. d r K a z im ierz Wy­ k a , k t ó r y p rzy p o m n iał f a k ty s p rz e d d w u d z ie stu l a t to w a rz y sz ą ­ ce p o w s ta n iu I n s t y t u t u , a n a s tę p n ie omówił je g o rozw ój i do­ r o b e k , w y m ien ia ją c n a z a k o ń c z e n ie n a z w isk a n a j b a r d z i e j z a s ł u ­ żonych w spółpracow ników I n s t y t u t u .

Z k o l e i odbyły s i ę dwa k o lo k w ia h a b i l i t a c y j n e : d r K ry s ty ­ ny P i s a rk owej i d r Anny W ie r z b ic k ie j « o raz n a d a n ie sto p n i dok­ t o r a nauk h u m an isty czn y cii mgrowi M arianow i Raw iń s k ie nu im g ro - wi A n d rzejo w i W ernerow i.

2. P o s ie d z e n ie Rady Naukowej w d n iu 23 s ty c z n i a 1969 r . p o św ięco ne b y ło g łó w n ie d y s k u s ji n ad spraw ozdaniem z d z i a ł a l ­ n o ś c i IBL w ro k u 1968» k t ó r e z ło ż y ł p r o f , d r K a z im ierz Wyka. Po sp ra w o z d a n iu r o z w in ę ła s i ę s z e ro k a d y s k u s ja na. ts m a t p racy i o s ią g n i ę ć I n s t y t u t u w omawianym o k r e s i e . Rada Naukowa p rz y ­ j ę ł a z ło ż o n e sp ra w o z d a n ie .

W k olejn ym p u n k c ie p o rzą d k u d z ie n n e g o -o d b y ło s i ę kolokwium h a b i l i t a c y j n e d r a Ja n a B ło ń sk ie g o o ra z n a d a n ie s to p n i d o k to ­ r a nauk h u m an isty c z n y c h mgr T e r e s ie B rzo zo w sk iej , mgrowi J e ­ rzem u K ą d z ie l i , m~rowi M arianow i Mac i e e v?3>:i era u i mgrowi Wies­ ławowi Pawłowi S z;rŁańskiem u.

Rada Naukowa z a a k c e p to w a ła proponr". m e p rz e z D y re k c ję IBL zmiany w s k ł a d z i e K o m ite tu Redakcyjne^o- " P a m ię tn ik a L i t e r a c ­ k ie g o ” : z K o m ite tu R edakcyjnego u s t ą p i ł a - na w ła sn ą p ro śb ę - p r o f . M.R.Mayenowa; dokooptowano- do K ornitgtu d o c .M ic h a ła Gło­ w iń s k ie g o i d r Z d z isła w ę K opczyńską.

В. V/ o k r e s ie od p a ź d z i e r n i k a 1968 r . odbyły się w I n s t y t u c i e Bad/tm L i t e r a c k i c h n a s tę p u ją c e k o lo k w ia h a o i l i t a c y r’n e :

1 . 19 g r u d n ia I968 r . : d r K r?5г7 ? j3ąrkow ej n a p o d sta w ie p ra c y "S k ład n io w e f u n k c je p o ls k ic h zaimków odm iennych". R e c e n z e n c i: p r o f . Zenon K lem en siew icz, p r o f . M aria R en ata

Mayenowa, p r o f . S t a n is ł a w U rbańczyk.

2 . 19- g r u d n ia I968 г . : d r Anny W ie rz b ic k ie j na po d staw ie p ra ­ cy " S tu d ia z s e m a n ty k i" .

R e c e n z e n c i: p r o f . J .D . A p re sja n /ZSRR /, p r o f . J e rz y P e l c , p r o f . Leon Zawadowski, d oc. A n drzej Bogusław­ s k i .

3 . 23 s t y c z n ia I969 г . : dra Jana B łoń sk iego na podstaw ie pra­ cy "M ikołaj S ęp -S za rzy ń sk i a p o c z ą tk i p o ls k ie g o baroku". R ecenzenci: p r o f. Konrad G órsk i, p r o f . J u lia n K rzyżanow ski,

doc. C zesław H em as.

C. W dniu 19 grudnia I 968 r . na p o sie d z e n iu Rady Naukowej IBL odbyło s i ę nadanie s to p n i d o k to r s k ic h :

1 . mgrowi Marianowi Rawińskiemu na podstaw ie pracy p t . "Twór­ c z o ść Brunona J a s ie ń s k ie g o od futuryzm u do okresu p a rys­ k ieg o " .

Promotor: p r o f. S te fa n Ż ó łk ie w sk i. R ecen zen ci: p r o f . S t e - • fa n ia Skwarczyńska, d oc. A lin a Brodzka.

2 . mgrowi Andrze.jowi Wernerowi na podstaw ie pracy p t." T adeusz Borowski na t l e l it e r a t u r y obozowej".

Promotor: p r o f. S t e fa n Ż ó łk ie w sk i. R ecen zen ci: p r o f . K azi­ m ierz Wyka, p r o f. Jerzy Ziomek.

D. Zebrania "czwartkowe"

U początków r e f l e k s j i g e n o lo g ic z n e j nad prozą fa b u la rn ą /S t r e s z c z e n ie od czytu w ygłoszonego dnia 21 lis t o p a d a 1 9 6 8 r ./

Przedmiotem r e f e r a t u s t a ł a s i ę ew olu cja p o ję ć g e n o lo g ic z - nych związanych z prozą fa b u la rn ą na p r z e s t r z e n i czasow ej od I w ieku p .n .e . do połowy XIV w. A n a lizy dokonano na p odstaw ie wybranych u ję ć te o r e ty c z n y c h : C icerona i anonimowej " R h eto r i- ca ad Herennium", P .L . V ic to r in u s a /I V w . p . n . e . / , Jana z Gar- la n d i i /X I I I w ./ oraz G iovanniego B o c c a c c ia . W r e f e r a c ie p os­ taw iono t e z ę , i ż p o j ę c ie n o v e l l i w u j ę c iu au tora "Dekamerona" - n ie będące z r e s z t ą na t l e ów czesnej t e o r i i g e n o lo g ic z n e j pojęciem gatunkowym - s k r y s ta liz o w a ło s i ę w naw iązaniu do t r a ­ d y c j i an ty czn ej t e o r i i n a r r a tio in n e g o t i i s p o s i t a , zrod zon ej w ło n ie r e to r y k i h e l l e n i s t y c z n e j .

C icerońska dychotom ia opowiadania s ta n o w iła - zdaniem r e ­ f e r e n t k i - próbę p r z e n ie s ie n ia na grunt prozy p la t o ń s k ie j i a r y s to t e le s o w s k ie j k o n c e p c ji p o d z ia łu p o e z j i , z uw zględnieniem zarówno k a t e g o r ii rodzajow ych — w ic h p la to ń sk im ujęciu s tr u k ­ turalno-językow ym - jak i gatunkowych. P o d z ia ł na n a r r a tio i n n e g o t i i s p o s it a oraz n a r r a tio in p e r s o n is p o s i t a odpow iad ał, b io rą c z gru b sza, o p o z y c ji str u k tu r fa b u la rn y ch , k tó re w p ó ż

-n i e j s z e j f a z i e e w o lu c ji prozy e u r o p e js k ie j u zysk ały -nazwę "ro­ mansu" i " n o w eli" . Obie t e odmiany otrzym ały w t e o r i i с ic o r o ń ­ s k i e j ś r e d n ią rangę m odalną, w p r z e c iw ie ń s tw ie do opow iadania sądowego, k tó r e m ia ło być utrzymywane w s t y l u n isk im ,

'.V końcowej f a z i e antyku i we wczesnym ś r e d n io w ie c z u rywa­ liz o w a ły ze sobą w t e o r i i r e to r y c z n e j dwa p o d z ia ły n a r r a tio : c ic e r o ń s k i i herm ogenesow ski. Tradycja c ic e r o ń s k a m iała jednak z a s ię g o w ie le s z e r s z y . J e j t r w a ło ś c i dowodzi duża i l o ś ć pow­ t ó r z e ń i r e i n t e r p r e t a c j i , w j a k ie o b f it u j e r e to r y k a p ierw szych s t u l e c i n a s z e j e r y , a od d o jr z a łe g o Ś r e d n io w ie cz a począwszy - zarówno r e to r y k a , jak p o ety k a .

F .L .V ie t o r in u s p o d k r e ś la ł l i t e r a c k i c h a r a k ter opow iadania fa b u la r n e g o , tw ie r d z ą c , i ż " należy ono do poetów ". K w estiono­ wał ponadto a r b itr a ln y p o d z ia ł c ic e r o ń s k i oparty na k r y t e r ia c h rodzajow ych, w yrażając m niem anie, i ż zarówno n a r r a tio in n e g o - t i i s , jak i n p e r s o n is , p o słu g u ją c s i ę rów n ocześn ie str u k tu r ą cutJq i p rzed sta w ien iem mime tycznym /w s e n s ie p la to ń ­ skim / - są "m ieszane" /w ią z a ło b y t o j e ze str u k tu r ą epicką,zwa­ ną n a s tę p n ie genus m ixtum /.

Jan z G a r la n d ii n a to m ia st s k o j a r z y ł opowiadanie jed n o str o n ­ n ie ze s tr u k tu r ą " p r o ste g o opowiadania" /g e n u s en arra tiv u m / i w tym k o n te k ś c ie ro zp a try w a ł zapożyczony b ezp o śred n io z r e t o ­ r y k i h e l le n i s t y c z n e j p o d z ia ł n a r r a t io , p r z e rz u c a ją c go c a łk o ­ w ic ie na p la n " m a terii" /p r ze d m io tu n a śla d o w a n ia /.

Świadomość t e o r e ty c z n a G iovanniego B o c c a c c ia m ie ś c i s i ę w z a s a d z ie we wskazanym n u r c ie pojęciowym . Jednakże a u to r "Deka- merona" dokonał tu w ie lu sam od zieln ych u s t a le ń ,k t ó r e zadecydo­ wały n a s tę p n ie w dużej m ierze o kierunku rozw oju n o w e li euro­ p e j s k i e j . Naw iązując w t e o r i i do t r a d y c j i h e lle n is t y c z n e g o nar­ r a t i o i n n e g o t i i s p o s i t a i przyjm ując j e za model rodzajow y, p rzełam ał w prak tyce je g o konw encjonalne o g r a n ic z e n ia w k ie ­ runku str u k tu r y m im etyczn ej, a k ty w izu ją c rów n ocześn ie tym sa­ mym d ru g i model c ic e r o ń s k i . W te n .sp o só b u s t a l i ł o s t a t a c z n ie w p rak ty ce d la now ożytnej n o w e li rodzajow ą s tr u k tu r ę m ie sz a n ą /e ­ p i c k ą /, o s c y lu ją c ą między tra d y cja m i obu członów c ic e r o ó s k ie j d y ch o to m ii.

W d z ie d z in i e związków łą c z ą c y c h s f e r y "przedm iotów " o ra z "środków n a ś la d o w a n ia " n a j i s t o t n i e j s z y к problem em - w ydaje s i ę z ja w is k o w ie lo m o d a ln o ś c i " p rz e d m io tu " , uznawane w d o jrz a ły m Ś re d n io w ie c z u z a poważny b łą d i o k r e ś la n e mianem in c o n g ru a ma- t e r i a e v a r i a t i o . Dokonany p rz e z B o c c a c c ia wyłom w m odálnych sch em atach ś re d n io w ie c z n y c h p o l e g a ł n a zerwaniu t r a d y c y j n e j od- p o w ie d n io ś c i m iędzy v /y so k o ścią p o s t a c i i w y so k o ścią c z y n n o śc i o ra z o d p ó w ie d n io śc i m iędzy w y so k o śc ią " p rz e d m io tu " i w ysokoś­ c i ą s t y l u . B o c c a cc io s to s o w a ł s t y l ś r e d n i /m o d ie u s / , u z a s a d n io ­ ny d o m in u jąc ą f u n k c j ą d e l e c t a r e , dostosow any do p rz e d m io tu wy­ p o w ie d z i i z a ło ż o n e g o p rz e z e ń - ze w zg lędu n a o d b io rc ę - е е lu . Na t l e ó w czesn ej t e o r i i g e n o lo g ic z n e j, a ta k ż e zapewne w i n t u ­ i c j i B o c c a c c ia , stw o rzo n e p rz e z n ie g o p o j ę c i e n o v e l l i n ie mog­ ł o w ięc być p o ję c ie m gatunkowym; s ta n o w iło ono k a te g o r ię s z e r ­ s z ą , i n t e g r u j ą c ą ró ż n e szczeg ó ło w e m odele n a r r a c j i . P o d o b n ie same now ele "Dekamerona" n ie mogły być odczuwane ja k o utw ory gatunkow o m o n o lity c z n e : t a k ą i n t e r p r e t a c j ę o trz y m ały one dopie­ r o w p ó ź n i e j s z e j t e o r i i l i t e r a t u r y .

Dr T e r e s a M ichałow ska

L lit d o b reg o S ło w ia n in a

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 5 g r u d n ia I968 r . / O dczyt pośw ięcony b y ł r o l i p ro b le m a ty k i £.łav iańsk iej w p o l ­ s k i e j św iadom ości s p o łe c z n e j p ie r w s z e j ć w ie r c i XIX w. Z a n a liz o ­ wano w nim s e n s p o p u la rn e g o wówczas h a s ł a "p ow ro tu do p o c z ą t­ ków", w iążąc j e t y l e z oświeceniowym "powrotem do ź r ó d e ł " , co z k s z ta łto w a n ie m s i ę ro m a n ty c z n e j i d e i n a ro d u , d o c ie k a ją c e g o n ie re d u k o w a ln y c h ź r ó d e ł sw ej i n n o ś c i , o r y g i n a l n o ś c i , n ie p o w ta ­ r z a l n o ś c i i n i e z n i s z c z a l n o ś c i . W P o ls c e , w d u ż e j m ie rz e z po­ wodów p o l it y c z n y c h , s e n s p o w ro tu do p r z e s z ł o ś c i p r z y b r a ł k s z t a ł t p le n a e n n o - s ło w ia ń s k i, p r z y c z y n ia ją c s i ę do s p o p u la ry ­ zow ania d z ie jó w S ło w iań szczy zn y p ra d a w n e j. D ało t o w e f e k c ie rozw ój badań słow ian o zn aw czy ch , h i s t o r y c z n y c h , po w o łało do ży­ c i a nowe d z ie d z in y wiedzy - e tn o l o g ię i e t n o g r a f i ę , a je d n o ­ cześnie.- u ru ch o m iło sy ste m św iadom ości z m is ty f ik o w a n e j, k s z t a ł ­

t u j ą c y w iz ję po czątków n a ro d u , k b ó ra p o tw ie rd z a pewne a p r i o r y ­ czne p r z e ś w ia d c z e n ia o n a tu r z e Polaków . Okazywało s i ę , że S ł o ­ w ia n ie .zawsze b y l i d o b rz y , ła g o d n i , m iło w a li pokój i r o l n i c ­ tw o , b r z y d z i l i s i ę w ojną i g r a b i e ż ą . Te c n o ty s ło w ia ń s k ie t ł u ­ m aczyć m ia ły h i s t o r y c z n e n i e s z c z ę ś c i a Polaków i zarazem wska­ zywać n a no szo ne p rz e z n a ró d p i ę t n o n ie w in n e j c i i a r y - fu n d a ­ m en ta ln y w y ró żn ik p ó ź n ie js z y c h k o n c e p c ji m esjanistyczn eg o p r z e ­

z n a c z e n ia P o l s k i .

R e f e r e n tk a o s t r o s k o n tr a s to w a ła ośw iecenio w ą /N a ru s z e w ic z / i p re ro m a n ty c z n ą /V /.S u ro w ie c k i, I . B . R ak o w ieck i, Z.D.Chodakow­ s k i / w iz ję początków n a ro d u . W skazała t e ż n a z a s a d n ic z e z r ó ż ­ n ic o w a n ie k o n c e p c ji p r z e s z ł o ś c i w śród twórców m itu o ła g o d n e j n a tu r z e S ło w ia n . W u j ę c i u Z o r ia n a Choć.a/.owskiego, b a r d z i e j u - rom an ty czn io n y ia, S ło w ia ń sz c z y z n a tra k to w a n a b ę d z ie ja k o s a c ­ rum , z którym w chodzi s i ę w k o n ta k t p o p rz e z in tu ity w n e d o c ie ­ r a n i e do ś w i ę t e j ta je m n ic y . Badacze z k rę g u Tov/arzystw a P rz y ­ j a c i ó ł Nauk pojmować będą p r z e s z ł o ś ć s ło w ia ń s k ą w k a te g o r ia c h u t o p i i , ta k ż e u t o p i i c y w i l i z a c y j n e j , wydobywając z czasów p r a ­ dawnych t a k b l i s k i tra d y c jo m O św ie c e n ia m odel s p o łe c z n o ś c i do­ s k o n a ł e j . O pozycja sacrum - u t o p ia j e s t n a j i s t o t n i e j s z y m syg ­ nałem w ew nętrznych zró ż n ico w a ń w śród tw órców p re ro m a n ty c z n e j w i z j i daw ności s ł o w i a ń s k i e j .

Dr A lin a W itkowska

Dawid H o p en sztan d - s z a n s a s o c j o l o g i form l i t e r a c k i c h / S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w y głoszonego d n ia 2 s ty c z n i a 1969 г . /

S ta n d ard o w a p ro b le m a ty k a s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y ro z p a d a s i ę n a dwie p o d d z ie d z in y : je d n ą tw orzy tz w . s o c j o l o g i a ż y c ia l i t e ­ r a c k i e g o , d ru g a obejm uje o g ó ł mniemań n a r o s ły c h wokół koncep­ c j i u jm u ją c e j p rz e k a z l i t e r a c k i ja k o świadectwo w ia ry g o d n ie i n ­ fo rm u ją c e o o k o lic z n o ś c ia c h s p o łe c z n y c h , k t ó r e towia'zys z y ły j e ­

go p o w staw an iu . ■

Początkow a c z ę ś ć •r e f e r a t u p o św ię cona b y ła c h a r a k te r y s ty c e owej d r u g ie j p o d d z ie d z in y s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y . R e p e r tu a r po­ j ę ć i n t e r p r e t a c y j n y c h m ający ch z a z a d a n ie zm usić d z ie ł o ,b y po­

w ie d z ia ło praw dę o sw oich o d n ie s ie n ia c h s p o łe c z n y c h , u k s z t a ł ­ to w a ł s i ę pod wpływem t a i n e 'o w s k ie j t e o r i i s o c ja ln e g o m il ie u o ra z pod wpływem m a rk s is to w s k ic h i d e i n t . klasow eg o uw arun­ kow ania w s z e lk i e j / t a k z e s p o ło w e j, j a k je d n o s tk o w e j/ d z i a ł a l ­ n o ś c i k u l t u r a l n e j . Z w iązk i m iędzy warunkami s o c ja ln y m i a i n i ­ c ja ty w ą p i s a r s k ą m ają w tym u j ę c i u c h a r a k t e r determ inacji p r z y - czynow o-geneûycznych. G e n e ra ln a k ry ty k a genetyzm u p rze p ro w a ­ dzona w h u r j ^ i s t y c e d w u d z ie sto w ie c z n e j obejm uje swoim z a s i ę ­ giem ró w n ie ż p rz y p a d e k s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y , je d n a k ż e n i e o - b ejm u je go w c a ł o ś c i , poniew aż n ie u w z g lę d n ia s p e c y f ic z n y c h d l a t e j d z ie d z in y k o n se k w e n c ji p o d e jś c i a g e n e ty c z n e g o - kon­ s e k w e n c ji, k t ó r e s p r a w ia j ą , że r e f l e k s j a s o c j o l o g i c z n o l i t e r a c - lca r o z m ija s i ę d r a s t y c z n i e z n a j b a r d z i e j wpływowymi te n d e n ­ c ja m i now oczesnej n a u k i o l i t e r a t u r z e . S ą t o ko nsekw encje t r o ­ j a k i e :

a/ t r a k to w a n ie u tw o ru ja k o o b j a w u r z e c z y w i s to ś c i s o c j a l n e j z r o s ł o s i ę n i e r o z d z i a l n i e z ujmowaniem go ja k o o b~ r a z u t e j ż e , a w ięc zmusza do a k c e p t a c j i m im etycznej t e o r i i d z i e ł a l i t e r a c k i e g o }

b / s o c j o lo g ic z n o - g e ne ty c z n a i n t e r p r e t a c j a u tw oru n i e u - w z g lę d n ia f a k t u , że pom iędzy d z ie łe m a życiem społecznym z n a j ­ d u je s i ę r o z l e g ł a s f e r a p o ś r e d n ic z ą c a , k t ó r ą tw o rz ą wzory i n o m y sy ste m u t r a d y c j i l i t e r a c k i e j ;

с / p o z o s ta j ą c w .ram ach sło w n ik a p o ję ć t e j metody i n t e r ­ p r e t a c y j n e j , n i e sposób d ać z a d o w a la ją c e u j ę c i e k a t e g o r i i n a ­ dawcy d z i e ł a / o czym ś w ia d c z ą c h o c ia ż b y o s t a t n i e p ra c e L.G old- m araa z z a k r e s u s o c j o l o g i i p o w i e ś c i / .

P ro p o z y c je badawcze Dawida H o p e n sz ta n d a , a u to r a n a p i s a ­ nych w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h p i o n i e r s k i c h p ra c o "I,Iowie p o z o r­ n i e z a le ż n e j w » C z a rn y ch ' s k r z y d ł a c h « Kadona B and ro w sk i'-:.o" i o " S a ty r a c h " K r a s ic k ie g o , sta n o v rią je s z c z e do d n ia . d z i s i e j ­ szeg o otrw artą sz a n s ę d l a s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y p ra s n c .c e j u - w o ln ie s i ę spod przem ożnego wpływu m etod? g e n e t y c z n e j .ź r ó d ł a ­ mi i n s p i r a c j i m e to d o lo g ic z n y c h d l a H o p e n sz ta n d a b y ły , z j e d ­ n e j s tr o n y : r o s y j s k i fo rm a liz m , p ra c e ï/.W ino&radowa, p r a s k a s z k o ła s t r u k t u r a l n a , z d r u g i e j 2a ś : p o le a ic z n e wobec tam ty c h u j ę c i a íú .B a c h tin a i Y/.Wołoszynowa. Te d w o ja k ie i n s p i r a c j e n a ­ k ła d a ły s i ę n a pewne k o n c e p c je e s t e t y k i m a r k s is to w s k ie j,

wy-pracow ane z w ła sz c z a p rz e z J.P le c h a n o w a i T /.F ric z e g o . Hopen- s z ta n d zbudow ał m etodę i n t e r p r e t a c j i u tw o ru , o b ejm u jącą t r z y poziomy je g o z o rg a n iz o w a n ia !

1 . m o rfo lo g ię / p l a n s t y l i s t y c z n y /

2 . chivy t y poznawcze / o r g a n i z a c j a p la n u p rz e d s ta w io n e g o / 5. sem antykę / f u n k c j e p e rs w a z y jn e /

A n aliza, k o le jn y c h poziomów j e s t t u rozum iana jako s to p n io ­ we s c h o d z e n ie ' "w g łą b ” s tr u k t u r y p rz e k a r u . p u n k t w y jś c ia stwa­ r z a j ą z j a w i s k a ■ p o w ierzch n io w e, p o d le g a ją c e b e z p o ś r e d n ie j ob­ s e r w a c j i , p u n k t d o j ś c i a sta n o w i u t a j o n a w d z i e l e s y tu a c j a so­ c j a l n a , k t ó r a n a d a je se n s zastosowanym, rozw iązan iom m o rfo lo ­ gicznym i poznawczym. Ujm ując spraw ę w te rm in a c h samej t e c h - nil-ci b a d a w c z e j, n a le ż a ło b y każdy k o le jn y poziom o k r e ś l i ć ja k o k o n t e k s t i n t e r p r e t a c y j n y d l a poziom u p o p rz e d z a ją c e g o .

P ra c e 'H o p e n s z ta n d a d e m o n s tru ją je d n ą ' z m ożliw ych dróg p r z e z w y c ię ż e n ia tra d y c y j- n e j i n t e r p r e t a c j i s o c j o l o g i c z n o l i t e - r a c k i e j . Badacz t e n z e rw a ł konsekw entnie- z k o n c e p cję u tw o ru l i t e r a c k i e g o ja k o prawdomównego " s b r ą z u " warunków sp o łe c z n y c h : n i e " o b r a z " , je g o zdaniem , p o d le g a e k s p lik a c jo m s o c jo l o g ic z ­ nym, le c z chwyty poznawcze u k r y te w z a sa d a c h je g o m ontai, i . Chwyty owe m ają w i s t o c i e s e n s p rag m aty czn y , t o z n a c z y , w ió z ą

s i ę z fa k te m kom unikow ania, a n ie z fa k te m "p o k azy w an ia". Tak w ięc i n t e r p r e t a c j a s o c jo lo g ic z n a u tw o ru - t o je g o u j ę c i e w te r m in a c h s y t u a c j i k o m u n i k a c y j n e j . Na­ daw ca, kluczow a k a t e g o r i a , do k t ó r e j , z re l a ty wizowane s ą wszy­ s t k i e wyzyskane w u tw orze'm odusy mowy, a .-ak ž e -v.'szyst k ie zw ią­ zane z n im i o p e ra c jo poznaw cze, n ie j e s t uto żsam iany ani z p i ­ sarzem pojmowanym n a зрозоЬ n a iw n ie r e a l is t y c z n y ., a n i z pod­ miotem kolektywnym - św iad om o ścią grupy s o c j a l n e j , . l e c z j e s t rozum iany ja k o r o l a s p o łe c z n a p o z o s ta ją c a w d w o jak ich o d n ie ­

s i e n i a c h f u n k c jo n a ln y c h : w obec.w ypow iedzi, k t ó r a go w yznacza, i wobec w zoru osobowego, do k tó re g o p i s a r z a s p ir u je , jako c z ł o - ! n e k pewno go k o lek ty w u . Podstawową r e a l n o ś c i ą , od k t ó r e j musi w ychodzić i n t e r p r e t a c j a s o c j o l o g i c z n o l i t e r a c k a , j e s t o r g a n i­ z a c j a s t y l i s t y c z n a wypowied z i , sama z a ś wypowiedź powinna być ujmowana ja k o in d y w id u a ln a r e a l i z a c j a pewnych typów l i t e r a c ­ k ie g o w y s ło w ie n ia . O tw a rta n a to m ia s t p o z o s ta ł a w p ra c a c h

Ko-p e n s z ta n d a k w e s tia , ja k in te r Ko-p r e to w a ć s o c jo l o g ic z n ie owe ty Ko-p y l i t e r a c k i e j mowy. Badacz t e n k o n c e n tro w a ł uwagę na l i t e r a c ­ k i e j p a r o l e , z o s t a w i a j ą c , n i e s t e t y , n a uboczu i n t r y g u j ą c ą s f e ­ r ę l i t e r a c k i e j la n g u e .

Dr J a n u sz S ła w iń s k i

K o p czy ń sk i, M ro z iń sk i - dwa ty p y oceny ję z y k a , dwa ty p y p a tr io ty z m u

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 13 l u te g o I969 r / •Odczyt b y ł p r e z e n t a c j ą z e s p o łu uwag, j a k i e n a s u n ę ły s i ę r e f e r e n t c e w to k u w stęp n y ch p ra c nad sz ersz y m tem atem , zw ią­ zanym z h i s t o r i ą p o ls k ie g o języ koznaw stw a w o k r e s ie X V III i na p rz e ło m ie XVIII i XIX w iek u . Uwagi d o ty c z y ły m ian o w icie n i e - b e z p o śre d n ie g o s t a r c i a dwóch, i n t e r e s u j ą c y c h in d y w id u a ln o ś c i: k s ię d z a O nufrego K opczyńskiego i g e n e r a ła J ó z e f a M ro z iń s k ie - g o . .

Jed en z "b o h ateró w " Tego s t a r c i a - t o g ra m a ty k , k tó r y n ie o d d z ie la z a g a d n ie ń sy stem u ję z y k a od ocen n a tu r y s t y l i s t y c z ­ n e j ; d ru g i - umie w yabstrahow ać sy stem ję z y k a n i e y/prowadza­ j ą c doń obcych elem entów s t y l i s t y c z n e j ocen y . Z d o ln o ść do s tw o rz e n ia t r a f n e j u o g ó ln io n e j fo rm uły o p i s u j ą c e j s y s te m f o ­ n ety c z n y p o l s k i z o s t a ł a p rz e c iw s ta w io n a d ł u g i e j l i ś c i e r e g u ł i wy jąti:ov: .-v il:ła ją c y c h s i ę w n ie o d ró ż n ia n y c h p o j ę c i a c h d ź w ię ­ ku i l i t e r y : M ro z iń sk i w swoim s p o j r z e n i u n a sy stem f o n e t y c z ­ ny ję z y k a o k a z u je s i ę p rek u rso re m B audouina de C o u rte n a y .

Przy ro zw a ża n iac h c h a r a k te r u s t a r c i a ty c h dwóch in d y w i­ d u a ln o ś c i n a s u n ę ło s i ę p y t a n i e , czy to . t y l k o spraw a r ó ż n ic y ta le n tó w , r ó ż n ic y o so b o w o ści, czy t e ż spraw a d z i a ł a n i a ta k ż e czynników ponadindyvïic-^alny.ch, i n n e j o to c z k i k u l tu r o w e j , i n ­ nego c z a s u , w jak im d o jr z e w a li ob aj o p o n e n c i. K o p c z y ń s k i,k tó ­ re g o d z ie c iń s tw o i w czesna m łodość u p ły n ę ły w epoce s a s k i e j , a k tó ry w w iek u męskim w szed ł w p o c z ą tk i O ś w ie re a ia , u w ik łan e g o ta k ż e w w alkę o ję z y k p o l s k i , j e s t kimś z u p e łn ie innym n i ż M ro z iń s k i, k tó ry t e n o k re s a a ju ż p o za s o b ą . D la K o p czy ń sk ie­ go spraw a ję z y k a w o k r e s ie u t r a t y n ie p o d le g łe g o b y tu p a ń stw o

-v/ego u to ż s a m ia ła s i ę z w alką o g e n e ra ln e sprawy narodow e, by­ ł a swoistym, wyrazem p a tr io ty z m u - jo g o s to s u n e k do ję z y k a j e s t sto su n k ie m uczuciowym, w a rto ś c iu ją c y m . Đ la I.Iro ziń sk ieg o t e n pa­ tr i o ty z m p r z y b r a ł in n e o b lic z e - obow iązku obiektyw nego pozna­ n i a .

R ozw ażania 'nad tym i pow iązan iam i i p rz e c iw s ta w ie n ia m i na t l e . b i o g r a f i i i b e z p o ś re d n ic h w ypow iedzi obu autorov; s ta n o w iły p rz e d m io t r e f e r a t u .

Dr Z o f ia F lo r c z a k ’

Z a g a d n ie n ie o d b io rc y w a le g o r y c z n e j t e o r i i p o e z ji n a p rz e ło m ie X V I-ľľ'II w.

/ S t r e s z c z e n i e o d c z y tu w ygłoszonego d n ia 27 lu te g o I969 1 *./ P a n u je w ciąż je s z c z e rozpow szechnione, m niem anie, że epoka O d ro d z e n ia z e rw a ła z a l e g o r i ą . P o g lą d t e n , częściow o s łu s z n y w o d n i e s i e n iu do s f e r y a k ty w n o ści tw ó r c z e j, n i e z n a jd u je je d n a k p o tw ie r d z e n ia w d z i e d z i n i e ów czesnej w iedzy o p o e z j i . P o ję c ie a l e g o r i i s ta n o w iło i s t o t n y s k ła d n ik m y ś li t e o r e ty c z n e j XVI w ., a pod k o n ie c te g o s t u l e c i a i n a p o c z ą tk u n a s tę p n e g o - n a b r a ło w agi s z c z e g ó ln e j . N ie znaczy “ o o c z y w iś c ie , że a le g o r e z a fu n k ­

c jo n o w a ła na praw ach d o m in u ją c e j metody badaw czej w s f e r z e t e ­ o r i i s z t u k i p o e t y c k i e j , n ie znaczy t e ż , że b y ła ona przyjm owa­ n a bez oporów i łatw o ak cep to w ana.

]3’'s p o n u ją c z n a c z e n ie a le g o re z y d l a ów czesnej wiedzy o poe­ z j i , a u to r k a r e f e r a t u p r a g n ę ła je d n a k zw ró cio u:;ągę na t o z j a ­ w isk o , k t ó r e ze wzglę-du n a - r e a l n o ś ć swego i s t n i a n i a o ra z za­ s i ę g J•„л к с j onov/anl a , z a słu g u je - n ie w ą tp liw ie n a pewne z a i n t e r e ­ sować _o ze s tr o n y w sp ó łc ze sn y c h badaczy - l i t e r a t u r y .

‘ Zważywszy- na p a n u ją c e z ró ż n ic o w a n ie te r m in o lo g ic z n e - t e r ­ min " a l e g o r i a ” n ie może być uznany za w y ró ż n ik , pr~7 k tó re g o ponoc-y d a ły b y . s i ę w yo d ręb nić w s z e lk ie te n d e n c je a l e g o i y ż u j ą c e , j a k i e p o ja w ia ły s i ę w g f a r a e ów czesn ej w iedzy o p o e z j i . K r y te - r i t r a r o z s t r z y g a j ą c e .0 w łą c z e n iu d an ej wypowiedzi badaw czej w k rą g t r a d y c j i a le g o i^ ^ y sta n o w ić może' je d y n ie f a k t , i ż z a firn

-dament te o r e ty c z n y rozważań p o s łu ż y ło badaczowi pewne ogólne p o j ę c ie a l e g o r i i p o e t y c k ie j . Autorka p o d ję ła w ramach swych rozważań próbę r e k o n s tr u k c ji te g o p o j ę c ia , n a s tę p n ie zaś s t a ­ r a ła s i ę zan alizow ać w ynikające stą d /zarów no formułowane ex­ p res s i s v e r b is , jak t e ż p o t e n c ja ln e / p o s t u la t y d la odbiorcy utworów p o e ty c k ic h .

Utwór p o e ty c k i odczytany na p ła s z c z y ź n ie swego sen su l i ­ te r a ln e g o okazuje s i ę w k o n c e p c ji a le g o r y c z n e j formą,"znakiem"

sensu u k ry tego , k tóry j e s t z nim złą czon y na z a sa d z ie an alo ­ g i i . Dyrektywy wysuwane pod adresem odbiorcy sprowadzały s i ę przede w szystkim do żą d a n ia , aby odczytyw anie z n a c z en ia odby­ wało s i ę dwustopniowo: poprzez sen s jawny - dążyć n a le ży do

sensu u k ry tego. A le g o r ie p o e ty c k ie , k tó r e teoretycy p o e z j i ka­ z a l i rozszyfrowywać odbiorcom, n ie m iały jednak ch arak teru konw encjonalnego. N ie mogło w ięc być mowy o " c z y ta n iu biernym" teg o rod za ju utworów. P r z e c iw n ie , wymagały one od odbiorcy du­ ż e j a k ty w n o ści, um iejętności.rozum ow an ia p rzez a n a lo g ię i " d o ­ stosowywania" odpowiednich znaczeń do odpowiednich form.W roz­ prawach o p o e z j i c z y t e ln ik z n a le ź ć mógł metodę pomocną w pro­ c e s i e rozszyfrow yw ania sensów a leg o r y c z n y c h . C zęsto t e ż zwo­ le n n ic y a le g o r e z y u s i ło w a li stw orzyć konw encję, d z ię k i k tó r e j kontakt c z y t e ln ik a z utworem s ta łb y s i ę uproszczony - d o sta r ­ c z a l i w ię c , prócz m etody, gotowe już i odczytane sensy a le g o ­ rycznych faktów p o e ty c k ic h .