Ocena funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych w ujęciu modelowym

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 785. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Krzysztof Jonas Katedra Rachunkowości Finansowej. Ocena funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych w ujęciu modelowym 1. Wprowadzenie Podmiot gospodarczy działa efektywnie, jeśli daje pozytywne wyniki, jest skuteczny i wydajny1. Efektywność jest kluczowym elementem rozwoju człowieka i organizacji pełniącym rolę istotnego narzędzia pomiaru skuteczności zarządzania2. Jej mierzenie jest nierozerwalnie związane z przyjęciem kryterium, według którego będzie mierzona, a które wynika z celu istnienia i działalności jednostki. Cele te mogą być sformułowane jako3: – przetrwanie, – zdobycie przewagi konkurencyjnej, – maksymalizacja zaspokojenia potrzeb różnych interesariuszy jednostki. W odniesieniu do funduszy emerytalnych za cel działalności można przyjąć drugie i trzecie sformułowanie. Zdobycie przewagi konkurencyjnej było szczególnie aktualne na początku ich działalności, gdy fundusze „zdobywały rynek”, pozyskując członków lub przejmowały w taki czy inny sposób zarządzanie nad Słownik języka polskiego, PWN, red. M. Szymczak, Warszawa 1978.. 1. P. Drucker, Menedżer skuteczny, Biblioteka Nowoczesności, AE Kraków, Czytelnik, Kraków 1994, s. 182. 2. 3 M. Mikulec, Budowa miernika efektywności zarządzania zmianą w kopalniach węgla kamiennego w Polsce [w:] Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsumentów, red. A. Nalepka, Tarnów 2004, s. 215..

(2) Krzysztof Jonas. 34. innym funduszem. Obecnie ten cel stracił znaczenie i może być realizowany jedynie w niewielkim zakresie, gdyż dopływ nowych członków jest ograniczony. Cel trzeci będzie się wyrażać w osiąganiu pozytywnych wyników, co oznacza pomnażanie wnoszonego przez uczestników kapitału, a im ten przyrost jest większy, tym funkcjonowanie funduszu skuteczniejsze i co się z tym wiąże lepsze zaspokojenie potrzeb interesariuszy, przy zachowaniu zakreślonych przepisami granic związanych z bezpieczeństwem powierzonych składek4. Pomiarem wyników osiąganych przez fundusze oraz ich miarodajną oceną są zainteresowane przede wszystkim dwie grupy odbiorców; uczestnicy – członkowie funduszy emerytalnych oraz organy nadzorujące ich działalność (głównie urząd nadzoru, ale również depozytariusz). Urząd nadzoru z mocy prawa jest powołany do kontroli funduszy szczególnie pod kątem przestrzegania przepisów prawa, jak również dla zabezpieczenia interesów uczestników. Pierwsze wyraża się w karach nakładanych na zarządzających funduszami za działania sprzeczne z przepisami, drugie w funkcjonowaniu instrumentów rozliczających je ze swojej działalności (stopa zwrotu, średnia ważona stopa zwrotu, minimalna wymagana stopa zwrotu), a od niedawna również w mechanizmach stymulujących efektywność takich, jak rachunek premiowy. Uczestnicy z kolei są zainteresowani jasną i prostą, a zarazem prawdziwą i rzetelną informacją o sytuacji finansowej funduszu, którego są członkami oraz porównaniem jego sytuacji na tle innych. Dotychczasowa działalność funduszy wyraźnie wskazuje wady istniejących mechanizmów oceny funkcjonowania, wykazując, że nie są one w stanie w sposób rzetelny weryfikować ich działalności. Jest to szczególnie dotkliwe dla uczestników, którzy są „skazani” na informacje płynące czy to bezpośrednio z funduszy, czy też poprzez urząd nadzoru (należy wspomnieć o tym, że istnieje również możliwość skorzystania z ocen funduszy dokonywanych przez biegłych rewidentów w raportach z badań ich sprawozdań, nie są one jednak powszechnie dostępne). Dlatego też bardzo szybko pojawiły się inne instrumenty próbujące zastąpić lub uzupełnić obowiązujące. W pracy wskazano ich różnorodność i dużą swobodę w doborze kryteriów, która sprawia, że łatwo jest udowodnić prymat wybranego funduszu. Związane jest to w dużej mierze z nasilającymi się tendencjami do nakłaniania członków do zmiany funduszu i potrzebami wykazania, że ten wybrany jest lepszy niż ten obecny5. Wszystko to dezorientuje uczestników, dając jednocześnie impuls do poszukiwania rozwiązań, które w sposób wiarygodny pozwoliłyby na ocenę efektywności funduszy emerytalnych. Jednakże, aby jakieś Chodzi głównie o limity inwestycyjne zawarte w art.141 i dalszych ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych Dz.U. nr 139, poz. 934 z późn. zm. 4. Proces ten nosi nazwę wojny transferowej i jest efektem wyczerpywania się innych źródeł pozyskiwania nowych członków. 5.

(3) Ocena funkcjonowania otwartych funduszy…. 35. narzędzie mogło zostać uznane za przydatne do oceny funkcjonowania, musi samo spełniać określone warunki. Za najważniejsze kryteria, które powinno spełniać należy uznać6: – rzetelne i wiarygodne źródło danych, – dostępność wskaźników (łatwość ustalania), – zgodność z celami analizy (trafność). Wśród źródeł informacji o działalności funduszy emerytalnych najbardziej wiarygodnym źródłem są dane generowane przez ich rachunkowość, a szczególnie sprawozdawczość. Każdy instrument służący ocenie ich funkcjonowania powinien być oparty na danych rzeczywistych płynących z rachunkowości funduszy emerytalnych. Wskaźniki oparte na założeniach na przyszłość czy danych prognozowanych należy traktować ostrożnie jako obarczone potencjalnymi błędami. Fundusze emerytalne poprzez rachunkowość komunikują się z otoczeniem, przekazując zarówno na bieżąco dane o wartości aktywów netto niezbędne do ustalenia wartości jednostki rozrachunkowej, jak i okresowo w postaci sprawozdań. Roczne sprawozdania finansowe są weryfikowane przez biegłych rewidentów, dlatego też takie źródło informacji powinno być podstawą wszelkich ustaleń i ocen. Rok jako okres podlegający ocenie jest wprawdzie dwukrotnie dłuższy od obecnie obowiązującego w przepisach okresu raportowania wyników przez fundusze (a czterokrotnie dłuższy od poprzedniego), jednakże powinien zostać zaakceptowany zarówno przez zarządzających funduszami, gdyż pozwala na opracowanie stabilnej polityki inwestycyjnej bez konieczności ciągłego raportowania o jej rezultatach, jak i przez uczestników, gdyż jest naturalnym okresem rozliczeniowym w wielu dziedzinach życia, jak również podawania różnych danych (np. statystycznych). Dostępność wyraża się jako możliwość pozyskania danych niezbędnych do obliczeń, co ma szczególne znaczenie dla uczestników funduszy zainteresowanych weryfikacją wskaźników we własnym zakresie. Sprawozdania finansowe funduszy publikowane przez urząd nadzoru i same fundusze (internet, publikacje organu nadzoru, publikacje prasowe) powinny stanowić źródło danych do oceny ich funkcjonowania. Dostępność to także prostota obliczeń, która wyrażać się będzie w takiej konstrukcji wskaźników, aby każdy dysponujący podstawowymi informacjami był w stanie je samodzielnie obliczyć za interesujący go okres. W przeciwnym razie interesariusz nie jest w stanie potwierdzić ani zweryfikować ich wartości, przez co będzie zdany na oficjalne publikacje (to jest także kwestia zaufania, jak również podatność wskaźników na manipulację, co powoduje, że oceny są możliwe tylko w takich przekrojach, w jakich zostały dane opublikowane). M. Mikulec, op. cit., s. 215.. 6.

(4) 36. Krzysztof Jonas. Dostępność oznacza też prostotę i zrozumiałość interpretacji wskaźników. Wskaźniki oceny funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych muszą mieć jednoznaczną interpretację, łatwą do wyartykułowania i pozbawioną warunków ograniczających, inaczej nie będzie możliwe uzyskanie prawdziwego i rzetelnego obrazu ich działalności. Wskaźniki powinny być mierzalne, czyli wyrażone w wielkościach liczbowych, co umożliwia ich weryfikację oraz porównanie w czasie i w przestrzeni. Zgodność z celami działania to kryterium zawężające grupę wskaźników do tych, które mają znaczenie dla głównego celu funkcjonowania funduszy emerytalnych. Zgodność z celami analizy wyrażać się będzie w wyodrębnieniu tych, które prezentować możliwie syntetyczną ocenę działalności funduszy emerytalnych przy zachowaniu wiarygodności. 2. Zastosowanie analizy wskaźnikowej w ocenie funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych Praktyka gospodarcza wykazała, że w trakcie prawie 10 lat funkcjonowania ustawowe instrumenty oceny funkcjonowania funduszy emerytalnych wykazały liczne niedoskonałości. Warto zatem zastanowić się nad alternatywnymi (obok ustawowych lub zamiast ustawowych) możliwościami weryfikacji rezultatów OFE. Dla ułatwienia zastosowania analizy i odbioru jej wyników istotne jest zastosowanie rozwiązań prostych, łatwo czytelnych, niekomplikowanie procedur badawczych, aby nie stały się barierą poznania. Szerokie uznanie w praktyce życia gospodarczego zdobyła analiza wskaźnikowa będąca częścią analizy finansowej. Pozwala ona na szybką ocenę sytuacji majątkowo finansowej jednostki, umożliwiając przeprowadzenie analizy na wielu płaszczyznach. Ze względu na dostępność analizy wskaźnikowej (zarówno pod względem dostępności źródeł informacji, jak i możliwości jej przeprowadzenia) w poszukiwaniu instrumentów oceny funkcjonowania funduszy emerytalnych skupiono się na możliwości przystosowania jej zasad do specyfiki działalności OFE. W tabeli 1 zaprezentowano narzędzia analizy wskaźnikowej wykorzystywane do oceny funkcjonowania typowych jednostek. Z uwagi na specyfikę działalności funduszy emerytalnych część z nich jest niemożliwa do zastosowania, część może funkcjonować w zmodyfikowanej formie. W tabeli 1 przedstawiono możliwe do wykorzystania wskaźniki wraz z ich oceną pod kątem wymienionych wcześniej kryteriów. Ocena ta jest subiektywna i uwzględnia możliwość ich wykorzystania w przypadku analizy funduszy emerytalnych. Formuły wszystkich wskaźników zostały przystosowane do potrzeb OFE (zgodnie z pozycjami występującymi w sprawozdaniach finansowych)..

(5) Ocena funkcjonowania otwartych funduszy…. 37. Tabela 1. Wskaźniki analizy finansowej możliwe do zastosowania w ocenie funkcjonowania otwartych funduszy emerytalnych Wskaźnik. Formuła zmodyfikowana. Rzetelne i wiarygodne źródło danych. Wskaźnik płynności gotówkowej (I°). środki pieniężne zobowiązania bieżące. +. +. –. Wskaźnik rotacji portfela inwestycyjnego. przychody z inwestycji portfel inwestycyjny. +. +. +. Wskaźnik zadłużenia ogólnego. zobowiązania ogółem pasywa razem. +. +. –. Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego. zobowiązania ogółem kapitał własny. +. +. –. Wskaźnik samofinansowania. kapitał własny zobowiązania ogółem. +. +. –. Wskaźnik rentowności operacyjnej. wynik z inwestycji przychody z inwestycji. +. +. +. Wskaźnik rentowności netto. zysk netto przychody z inwestycji. +. +. –. Wskaźnik rentowności inwestycji ROI. wynik z inwestycji kapitały razem. +. +. +-. Wskaźnik rentowności aktywów ROA. zysk netto aktywa razem. +. +. +. zysk netto kapitały własne. +. +. +. zysk netto liczba jednostek rozrachunkowych. +. +. +. wartość jednostki rozrachunkowej zysk na jednostkę. +. +. –. Wskaźnik rentowności kapitałów własnych ROE Zysk na 1 akcję EPS. Wskaźnik cena do zysku – C/Z. Dostępność wskaźników. Zgodność z celami analizy. Źródło: opracowanie własne.. Z podanego zestawienia wynika, że wszystkie wskaźniki są oparte na podobnym źródle danych – sprawozdaniach finansowych, a ich dostępność i mierzalność.

(6) 38. Krzysztof Jonas. kształtuje się na równomiernie. Te podobieństwa powodują, że głównym czynnikiem różnicującym wskaźniki staje się kryterium zgodności z celami analizy. Wskaźniki płynności. Z całej grupy wskaźników płynności możliwy do zastosowania jest jedynie wymieniony wskaźnik I°, pozostałe ze względu na specyfikę działalności OFE sprowadzają się w swoich formułach do niego. Biorąc pod uwagę główny cel analizy działalności funduszy emerytalnych, wskaźnik płynności może pełnić jedynie rolę pomocniczą. Jego znaczenie dla oceny funkcjonowania funduszy jest jednak niewielkie, gdyż wyraża zdolność do pokrywania zobowiązań funduszu, które w początkowych latach są nikłe (brak zobowiązań wobec członków z tytułu wypłat świadczeń). W miarę upływu czasu jego rola wzrośnie, choć będzie w dalszym ciągu tylko wspomagająca w ocenie. Wskaźnik rotacji portfela i wskaźnik wydajności portfela. Wskaźnik rotacji portfela inwestycyjnego obrazuje zdolność posiadanego majątku (portfela inwestycyjnego) do generowania przychodów. Choć nie jest to jedyne źródło zysków, to z punktu widzenia celu działalności stanowi bardzo istotny wymiar funkcjonowania OFE i powinien być brany pod uwagę przy jego ocenie. Fundusze emerytalne jako podmioty długotrwałego (wieloletniego) inwestowania powinny pozyskiwać znaczącą część swoich dochodów z działalności inwestycyjnej. Wskaźnik ten może występować w dwóch postaciach różniących się mianownikiem wyrażenia. Jako relacja „przychodów z inwestycji” do „wartości portfela inwestycyjnego według stanu na koniec roku” lub „średniego stanu portfela w roku”. Obecnie kiedy w zasadzie nie notuje się wypłat (poza transferami), tylko wpływy składek, w związku z czym wartość portfela ciągle rośnie, wydaje się, że trafniejsza jest relacja pierwsza, gdyż cały portfel inwestycyjny „pracuje” od momentu wniesienia pierwszej składki na przychody. Jednakże ciągły wzrost stanu portfela powodować będzie zmniejszanie wartości wskaźnika (coraz większe przyrosty trzeba uzyskiwać, aby zachować jego niezmienioną wielkość. Warto zatem wzbogacić ten wskaźnik o relację obrazującą dynamikę poszczególnych kategorii w ujęciu rok bieżący do roku poprzedniego. Pozwoliłoby to nie tylko na określenie wartości bezwzględnej podstawowego wskaźnika i jego zmian w czasie, ale również na uchwycenie proporcji pomiędzy wielkością zmian poszczególnych składowych wyrażenia. Dawałoby to ogólny wgląd w sytuację portfela funduszu, czy zarządzający nim starają się, aby był on coraz bardziej wydajny (świadczyłyby o tym wartości wskaźnika większe od jedności), czy występuje tendencja przeciwna. Ten dodatkowy wskaźnik można by nazwać wskaźnikiem wydajności portfela i byłby wyrażony wzorem:.

(7) Ocena funkcjonowania otwartych funduszy…. ∆D =. 39. dPi , dPI. gdzie: ΔD – wskaźnik wydajności portfela inwestycyjnego, dPi – dynamika przychodów z inwestycji, dPI – dynamika portfela inwestycyjnego. dPi =. Pit – Pit –1 , Pit –1. dPI =. PI t – PI t –1 , PI t –1. gdzie: Pit – wartość przychodów z inwestycji w roku t, Pit–1 – wartość przychodów z inwestycji w roku poprzedzającym rok t.. gdzie: PIt – wartość portfela inwestycyjnego według stanu na koniec roku t, PIt–1 – wartość portfela inwestycyjnego według stanu na koniec roku poprzedzającego rok t. Wskaźniki zadłużenia. Wskaźnik zadłużenia ogólnego, podobnie jak wskaźnik płynności, może również pełnić jedynie rolę pomocniczą. Zobowiązania jak dotychczas stanowią jedynie drobną część całości pasywów i ich poziom nie jest znaczący dla całej działalności. W momencie pojawienia się wypłat świadczeń ich poziom i znaczenie wzrośnie, lecz z punktu widzenia celu działalności ich rola pozostanie niezmieniona. Podobnie rzecz ma się z dwoma pozostałymi wskaźnikami zadłużenia kapitału własnego i samofinansowania (który jest jego odwrotnością). Dotychczasowe funkcjonowanie funduszy pokazało, że wskaźnik zadłużenia ogólnego i kapitału własnego różnią się minimalnie, a samofinansowania przyjmuje bardzo wysokie wartości, co świadczy o marginalnym znaczeniu kapitału obcego. W przyszłości, jeżeli zasady funkcjonowania funduszy emerytalnych nie ulegną zasadniczej zmianie, nie należy spodziewać się wzrostu roli kapitału obcego, może to stanowić wskazówkę do rezygnacji z tej grupy wskaźników w analizie..

(8) 40. Wskaźniki rentowności. Krzysztof Jonas. Wskaźnik rentowności operacyjnej jest kolejnym istotnym z punktu widzenia możliwości oceny funkcjonowania OFE instrumentem. Ukazuje on relację świadczącą o skuteczności podejmowanych działań inwestycyjnych, a jednocześnie w sposób pośredni wskazuje na poziom kosztów (im bliższy jedności tym koszty mniejsze). Choć wynik z inwestycji nie jest jedynym źródłem dochodów, obok zrealizowanego i niezrealizowanego zysku z inwestycji i przychodów z tytułu pokrycia niedoboru, jednakże wskaźnik obrazujący zyskowność tego obszaru działalności stanowić powinien istotną informację dla całego procesu oceny funduszy emerytalnych. Cennym uzupełnieniem byłby wskaźnik opisujący relację udziału wyniku z inwestycji w wyniku finansowym ogółem. Pozwolił by on na określenie ważności tego obszaru w całej działalności funduszu. Wskaźnik rentowności brutto/netto – w przypadku funduszy emerytalnych jest to ta sama relacja wyniku finansowego ogółem do przychodów z inwestycji (jest to jedyna kategoria przychodów). Ponieważ, jak już wspomniano, fundusz pozyskuje dochody z kilku źródeł, a przychody z inwestycji dotyczą tylko jednego, dlatego wydaje się, że wskaźnik o takiej formule jest zbędny do oceny funkcjonowania funduszy emerytalnych, tym bardziej że jego rolę z powodzeniem pełnić może wymieniony wcześniej wskaźnik rentowności operacyjnej wraz z uzupełniającym dodatkowym wskaźnikiem udziału. Wskaźnik rentowności inwestycji (ROI) jest kolejnym po wskaźniku rentowności operacyjnej narzędziem koncentrującym się na obszarze inwestycji. Poprzez relację wyniku z inwestycji do kapitałów własnych ukazuje ich skuteczność w gospodarowaniu powierzonymi środkami i pozyskiwaniu z nich dochodów. Jest on jednocześnie uzupełnieniem ogólniejszego wskaźnika rentowności kapitału własnego. Oba razem pozwalają na weryfikację ich zdolności do pomnażania kapitałów (czyli składek uczestników) bądź to w zakresie samych inwestycji, bądź wszystkich obszarów działalności. Wskaźnik rentowności aktywów ROA może występować w dwóch postaciach różniących się mianownikiem wyrażenia, którym może być wartość aktywów netto (ROAN) lub aktywów razem (ROA). Pomimo różnych formuł, wskaźniki te różnią się bardzo nieznacznie z powodu niewielkiej (jak dotychczas) wartości zobowiązań. W przyszłości najprawdopodobniej sytuacja nie ulegnie znaczącej zmianie i różnice pomiędzy wielkościami wskaźników będą nadal niewielkie. Ponieważ formuła zmodyfikowana (z aktywami netto w mianowniku) jest tożsama z formułą wskaźnika rentowności kapitału własnego, celowe wydaje się zrezygnowanie w tego wskaźnika w ocenie funkcjonowania OFE..

(9) Ocena funkcjonowania otwartych funduszy…. 41. Wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE) jest jednym z najbardziej syntetycznych wskaźników analizy finansowej pozwalających na ogólną ocenę działalności jednostek gospodarczych. W odniesieniu do funduszy emerytalnych prezentuje wielkość zysku przypadającą na zainwestowany kapitał (wniesione składki). Wskaźnik ten pozwala na rozstrzygnięcie problemu efektywności funduszu emerytalnego poprzez pryzmat jego zyskowności (a nie jak w wypadku stopy zwrotu poprzez pryzmat wielkości przyrostu jednostki rozrachunkowej). Zastosowanie go do rocznego okresu obrachunkowego jako najbardziej naturalnego przedziału czasu pozwoli na przeprowadzenie porównań pomiędzy funduszami i odpowiedź, który z nich w danym roku przyniósł największe zyski dla swoich uczestników. Jego interpretacja jest jasna i klarowna, im wyższa jest jego wartość, tym fundusz w danym roku działał efektywniej dla swoich członków. Jest on ściśle powiązany z podstawowym celem ich działalności, czyli pomnażaniem składek uczestników i równocześnie daje syntetyczny obraz całokształtu ich funkcjonowania. Wskaźnik ten może z powodzeniem pełnić rolę instrumentu rozliczeniowego, tak jak obecnie czyni to średnia ważona stopa zwrotu. Wskaźniki wartości rynkowej. Wskaźnik EPS (zysku na jednostkę rozrachunkową) jest wskaźnikiem w pewnym sensie powielającym informację poprzedniego wskaźnika. Prezentuje ją jednak w nieco inny sposób, gdyż przedstawia wielkość zysku przypadającą na jedną jednostkę rozrachunkową (innymi słowy, ile złotych zarobiła każda posiadana przez uczestnika jednostka rozrachunkowa). Takie ujęcie jest szczególnie interesujące dla uczestników funduszy, gdyż otrzymują oni corocznie informacje o zgromadzonych na ich kontach jednostkach rozrachunkowych (wielkość składek i przypadająca na nich część zysków przeliczona na jednostki rozrachunkowe). Jeśliby wskaźnik ten obliczać za rok według liczby jednostek rozrachunkowych na koniec roku przy jednoczesnym zachowaniu informowania przez fundusze w tym samym czasie w prosty sposób można dokonać porównań pomiędzy funduszami. Wskaźnik ten ma bardzo prostą i obrazową formę, zatem łatwo może dotrzeć z informacją do osób będących całkowitymi laikami w tej dziedzinie, co przemawia za zastosowaniem tego wskaźnika w ocenie funkcjonowania funduszy emerytalnych. Wskaźnik C/Z stanowi odwrotność wskaźnika ROE lub ROA w wersji zmodyfikowanej. Pozwala on na wyznaczenie szybkości zwrotu zaangażowanego kapitału, co w wypadku OFE jest bezużyteczne, gdyż wnoszonych składek nie można wycofać (można jedynie je przenieść). Interpretacja tego wskaźnika odpowiada interpretacji wskaźnika ROE – jeśli on jest wyższy (sytuacja korzystna), to C/Z.

(10) Krzysztof Jonas. 42. jest niższy (szybszy zwrot – sytuacja korzystna) – bez dodatkowych informacji użytecznych w ocenie funkcjonowania funduszy emerytalnych, co skłania do rezygnacji z tego wskaźnika. Wskaźniki przyrostu aktywów. W tej grupie wskaźników na szczególną uwagę zasługują wskaźniki przyrostu aktywów: wskaźnik przyrostu wartości całkowitej aktywów netto prezentujący względny przyrost wartości aktywów netto funduszu oraz dwa wskaźniki cząstkowe prezentujące udział wzrostu ilości jednostek rozrachunkowych oraz udział wzrostu wartości jednostki rozrachunkowej w całkowitym przyroście wartości aktywów netto. Pozwalają one na ogólny opis sytuacji funduszu i wskazanie źródeł jego aktywów. Naturalną rzeczą jest, że w latach początkowych dominować będzie udział wzrostu liczby jednostek rozrachunkowych (ze względu na relatywnie dużą wartość wpływających składek), jednakże w miarę upływu lat coraz istotniejszą rolę powinien odgrywać udział wzrostu wartości (na skutek osiąganych wyników). Podsumowując przegląd wskaźników mogących stanowić podstawę oceny funkcjonowania funduszy emerytalnych, należy również rozważyć wskaźniki stanowiące zestaw zalecany przez nieobowiązującą już normę 8 wykonywania zawodu biegłego rewidenta7. Wśród zaproponowanych tam wskaźników znaleźć można przytoczone już instrumenty, jak stopa zwrotu jednostki czy wskaźnik efektywności, który jest tożsamy ze wspomnianym wskaźnikiem ROA. 3. Zakończenie Zestawiając wszystkie omówione wskaźniki możliwe do wykorzystania przy ocenie funkcjonowania funduszy emerytalnych, do poszukiwanego modelu można zaproponować następujący ich zestaw: – wskaźnik rotacji portfela razem ze wskaźnikiem wydajności portfela, – wskaźnik rentowności operacyjnej razem ze wskaźnikiem struktury (udziału wyniku z inwestycji w wyniku finansowym ogółem), – wskaźnik rentowności inwestycji, – wskaźnik rentowności kapitału własnego, – wskaźnik zysku na jednostkę rozrachunkową, – wskaźnik przyrostu aktywów wraz z dwoma cząstkowymi wskaźnikami. Wskaźniki te powinny zostać poddane weryfikacji w praktyce dla sprawdzenia ich zgodności z celami analizy i dla wyodrębnienia tych najważniejszych, które odgrywać będą główną rolę w ocenie funkcjonowania funduszy emerytalnych. Załącznik nr 2 do normy nr 8, Biuletyn nr 43, KIBR, Warszawa, marzec 2000, s. 36.. 7.

(11) Ocena funkcjonowania otwartych funduszy…. 43. Literatura Drucker P., Menedżer skuteczny, Biblioteka Nowoczesności, AE Kraków, Czytelnik, Kraków 1994. Mikulec M., Budowa miernika efektywności zarządzania zmianą w kopalniach węgla kamiennego w Polsce [w:] Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsumentów, red. A. Nalepka, Tarnów 2004. Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1978. Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U nr 139 z późn. zm.). Załącznik nr 2 do normy nr 8, Biuletyn nr 43, KIBR, Warszawa, marzec 2000.. Assessment of the Functioning of Open Pension Funds (OPF) In this article, the author discusses the instruments used in ratio analysis from the point of view of the possibility of applying them to assess the functioning of retirement funds in Poland. Not all of them can be applied due to the special nature of OPFs; some of them need to be modified in order for their application to be possible. Verification of ratios will allow the most important ones to be singled out from the point of view of maximising value for the owner..

(12)