Ha l i n a Ta r a s
W y n i k i b a d a ń w y k o p a l i s k o w y c h k u r h a n u n r 2 8 n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h, p o w. To m a s z ó w
K urhany tyszow ieckie zidentyfikow ano w latach 70. podczas kom pleksow ych badań w dolinie H uczw y i Si- niuchy prow adzonych przez Zakład A rcheologii Polski UM CS.’ Sporządzona została w ów czas pierw sza m apa, na której zaznaczono 14 kopców (J. Gurba i in. 1978, ryc. 4), zaś na jed n y m z nich założono sondaż (L. Gajew ski, I. K utyłow ska 1976).
W latach 80. teren ten był sukcesywnie penetrowany, czego efektem było zlokalizowanie kolejnych kurhanów (ryc. 1 - por. J. Kuśnierz 1989, s. 217-218). W tym czasie podjęto również system atyczne badania wykopaliskowe dziesięciu kopców zaś wyniki badań zostały w dużej mierze opublikowane (J. Kuśnierz 1989, 1989a; H. Wróbel 1989).
Badania w ykopaliskow e na stanow isku 3 sprow o kow ane zostały w cześniejszą prospekcją lotniczą, prze prow adzoną z inicjatyw y W KZ w Zam ościu. W ykazała ona m ożliw ość istnienia tutaj zniw elow anych nasypów kurhanów położonych w pobliżu znanej ju ż grupy kop ców (J. K uśnierz 1989, ryc. 1, kopce n r 18-22). Badania m iały zw eryfikow ać te przypuszczenia. Przeprow adzo no je w sierpniu i w rześniu 1998 roku, z funduszy W KZ
w Z am ościu i KA UM CS w Lublinie. W ykopy założone zostały na trzech niew ielkich, położonych blisko siebie w yniesieniach po prawej stronie doliny H uczw y (ryc. 2).
W północnej części stanow iska, na granicy pola or nego i łąki, założony został sondaż długości 45 m i sze rokości 2 m, który w ytyczono zgodnie z kierunkiem na chylenia stoku. Podzielono go na 4 m niejsze odcinki: la , Ib, lc , ld (ryc. 4). R óżnice w ysokości m iędzy krań cem E i W w ykopu sięgały nieco ponad 40 cm.
Zaobserwowano tutaj obecność w arstwy kulturowej m iąższości 40-50 cm — m ateriały zabytkowe lokalizowa ły się w hum usie oraz podglebiu, które stanowił żółtawy piasek z niew ielką ilością próchnicy. Ponadto na głębo kości około 50 cm od pow ierzchni ziemi, ukazało się 9 obiektów. W większości były to, w rzucie poziom ym ko liste lub owalne, jam y o średnicach 110-120 cm, niecko- wate w przekroju (nr 1, 2, 8, 13, 14, 19). Zachowały się tylko ich części przydenne m iąższości 35-40 cm. Z regu ły rejestrowano w nich nieliczny i zw ykle mało charakte rystyczny m ateriał zabytkowy. W yjątkowym okazał się obiekt nr 8, gdzie znaleziono dużą ilość zniszczonej
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h
Ryc. 3. Tyszowce, stan. 3. Lokalizacja obiektów w obrębie wykopów centralnych.
miki neolitycznej, najprawdopodobniej kultury wołyńsko- lubelskiej ceramiki malowanej lub pucharów lejkowatych. Dw ie jam y (nr 18,20) o nieregularnym kształcie są praw dopodobnie pozostałością po korzeniach drzew.
N ajbardziej zag adkow ym w tej części okazał się obiekt nr 9, w rzucie poziom ym w ydłużona ja m a o w y m iarach w stropie 200 x 120 cm , w przekroju asym e tryczna, o zaokrąglonym dnie i m iąższości około 100 cm. W połow ie głębokości zw ężała się gw ałtow nie do 70 cm szerokości przy długości 180 cm; przy sam ym dnie jej szerokość nie przekracza 40 cm. W stropie rysow ało się ciem niejsze obrzeże otaczające plam ę jasnego w yługo w anego piasku. W niższych partiach w ypełnisko m iało jednolitą, siw ą barw ę z ciem niejszym i plam am i rozm y
tej spalenizny oraz w ęglam i drzew nym i. W jam ie zare jestrow ano, na różnych głębokościach, kilka drobnych
fragm entów ceramiki. Cechy technologiczne m ogą w ska zywać, że pochodzi ona z epoki neolitu i przypuszczalnie z epoki brązu (kultura trzciniecka?). W ydłużony kształt jam y sugerow ał obecność grobu. Badania nie potw ierdzi ły (ale też nie wykluczyły!) takiej funkcji obiektu.
M ateriały pozyskane w północnej części stanow iska to przede w szystkim ceram ika (ryc. 9:1 -3) i niezbyt licz ne w yroby krzem ienne. W zachodniej części sondażu znaleziono też kilka rozcieraczy granitow ych.
N ajciekaw szym znaleziskiem pozyskanym z warstwy kulturowej j est uszkodzona - pozbaw iona głowy, gliniana figurka zw ierzęca - krow y(?) znaleziona w sondażu ld
(ryc. 11). Pojaw ienie się takich figurek je s t tłum aczone zw ykle kontaktam i z Południem , i rzeczyw iście glinia ne, i z innych surowców, figurki ludzi i zw ierząt są na terenach południow o-w schodniej E uropy stale obecne zarów no w m ateriałach neolitycznych ja k też w kultu rach epoki brązu i czasach późniejszych (np. K. Jażdżew ski 1981, passim ; J. M achnik 1978, s. 17, ryc. IV: 1 -2, 1987, s. 26, ryc. 8:22; N. K alicz 1968, s 160 i Taf. 42:6, 45:13, 59: 7-15, 64: 1-18; T. K em enczei 1984, s. 72 i Taf. LX X X IX : 6, 13; V. Furm anek, L. Veliacik, J. V ladar 1991, s. 92; I. C orm an 1998, s. 58 i fig. 61). W przypad ku ziem polskich „oddziaływ ania południow e” to naj częściej w pływ y z terenu K otliny K arpackiej, zw łaszcza jej wschodniej części. Idąc tym tropem figurki krów ek bądź „w ołków ”, aczkolw iek rzadko, spotykam y w m a te ria ła c h g ru p y p o łu d n io w o -w sch o d n iej k u ltu ry p u charów lejkow atych, np. w W ojnow icach (T. W iślański
1979, ryc. 137:4), Strachow ie (A. K ulczycka-Leciejew i- czow a 1997, s. 97, ryc. 90) czy, znacznie bliżej badanego stanowiska, w K rężnicy Jarej (S. N osek 1957, ryc. 5-6). W ystępują rów nież w m ateriałach kultury otom ańskiej, której półn o cn ą peryferię stanow i strefa Podkarpacia. G liniana figurkia zw ierzęca znana je s t z osady w Trzci nicy (S. C zopek 1998, s. 77, ryc. 41), w środkow ow schodniej Polsce jed n ak (badane stanow isko w Tyszow cach leży na zachodnim krańcu W yżyny Wołyńskiej) nie czytelne są bezpośrednie oddziaływ ania z ośrodków oto- m ańskich na kulturę trzciniecką. W zorce kultur spiral
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h 7 7
no-guzow ych, o ile się pojaw iają, są ju ż przetw orzone, n o szą piętno w tóm ości.
P lastyka figuralna zakorzeniona je s t też silnie od początków neolitu na terenie zachodniej U krainy (Pod- niestrze, Podole). N ajstarsze w zorce dla figurek krów znajdujem y tu w kulturze trypolskiej, np. w B em aszew - ce, Łuce W rublew ieckiej (V. Zbenović 1996, s. 55, Taf. 38:1-4), B liszczance (V. K onoplja 1997, rys. 8) i innych (E. K. Ć em yś, V. M. M asson 1982, s.244-245). P rzed m ioty takie p o jaw iają się następnie w śród m ateriałów epoki brązu i w czesnej epoki żelaza, np. w kulturach N oua-Sabatinovka, biełogrudow skiej i innych. Liczne figurki zw ierząt, w śród których dom inow ały w yobraże nia bydła, i antropom orficzne, datow ane na p ó źn ą epo kę brązu znajdow ano w zolnikach (S.S. B erezanskaja, I.N. Śarafutdinova 1985, s. 496; S.S. B erezanskaja 1985, s. 508-509 i ryc. 136:16, 22).
N ie sposób jed n oznacznie sklasyfikow ać i datow ać znalezionej figurki. Jej pojaw ienie się praw dopodobnie wiązać trzeba ze w schodnim i kierunkam i oddziaływ ań, bądź z ośrodków trypolskich, i w tedy zn alazłaby się w kontekście osadnictw a kultury wołyńsko-lubelskiej ce ramiki malowanej lub pucharów lejkowatych, bądź z tam tejszych kultur późnej epoki brązu a w tedy łączyłaby się z fazą osadnictw a późnotrzcinieckiego lub łużyckiego.
W iększość m ateriałów w północnej części stanow i ska zw iązana je s t z epoką neolitu. W yróżniono także etap osadnictw a z początków epoki brązu, zw iązany z kultu rą m ierzanow icką oraz z k u ltu rą trzciniecką.
W południow ej części stanow iska założone zostały trzy krzyżujące się w ykopy sondażow e (ryc. 5) usytu ow ane na ow alnym piaszczystym w yniesieniu w taki spo sób aby w przypadku stwierdzenia kopca (kopców) uzy skać jego prostopadłe przekroje. Badania nie potw ierdzi ły tu obecności kurhanów a jedynie, analogiczną ja k w wykopie północnym , zniszczoną w arstw ę kulturow ą o miąższości dochodzącej do 40 cm. O dsłonięto też części przy denne 5 niew ielkich j am - zachow ana m iąższość 10- 40 cm - najpraw dopodobniej zw iązanych z osadnictwem pradziejowym. O biekty koncentrow ały się na kulm inacj i w yniesienia w e w schodniej części badanej przestrzeni.
M ateriały zabytkow e w ystępow ały głów nie w w ar stwie hum usu i podglebia, przy czym ich w iększość re jestrow ano na pograniczu tych warstw. C eram ika była tutaj w yjątkow o źle zachow ana, krucha, a duża zaw ar tość zw iązków żelaza w podłożu i silne procesy przem y w ania spow odow ały osadzenie się na jej pow ierzchni twardej pow łoki żelazistej. M ateriały dokum entują obec ność osadnictw a od neolitu do końca epoki brązu, nie liczne zw iązane są z w czesnym średniow ieczem .
W części centralnej (ryc. 3), najmniej dyskusyjnej co do możliwości istnienia tu kurhanu, wytyczono m agistra le wzdłuż osi N -S i E-W i teren ten badano naprzem ianle- głymi ćwiartkami. Działki oznaczono: NW, NE, SE, SW.
Prace w ykopaliskow e potw ierdziły istnienie kurha nu (nadano m u n r 28) o pierw otnej średnicy około 11 m.
U kład warstw :
1. W arstw a om a o m iąższości do 35 cm (pojedyncze ślady orki sięgały niekiedy głębiej), k tó rą stanow ił hu m us w spółczesny przem ieszany z piaskiem regularnie w yoryw anym z głębszych partii; w arstw a ta znajduje się na w ysokości dolnej partii nasypu kopca. W pozostało ściach nasypu zarejestrow ano m ateriały kultury m ierza- now ickiej i trzcinieckiej (ryc. 10). W nasypie kurhanu rejestrow ano nieliczne, drobne, spalone kości. Ich stan zachow ania nie pozw ala na identyfikacje gatunku1. P ro blem ten m o g ą rozw iązać jed y n ie szlify i badanie m i kroskopow e.
2. W arstw a pom arańczow o-żółtego piasku z prze m yciam i próchnicznym i i z d u żą ilością w ytrąceń żela- zistych, o m iąższości m aksym alnej około 30 cm; rozu m ieć j ą należy ja k o pozostałość starożytnej w arstw y k u l turowej, w której rejestrow ano nieliczne materiały z epoki neolitu i w czesnego okresu brązu oraz kultury trzciniec kiej zw iązane z etapem poprzedzającym usypanie kur hanu. W strop tej w arstw y w kopany został obiekt nr 16. Inne, uchw ycone pod nasypem ja m y ujaw niały się na różnych poziom ach głębokościow ych. W arstwa ta zo stała nieco zniw elow ana w partiach brzegow ych kurha nu w trakcie czynności budow ania nasypu co w idoczne je s t od strony zachodniej i północnej.
3. Poniżej znajduje się żółtaw y lub żółtaw o-siw y piasek calcow y ze znacznie m niejszą ilością w ytrąceń żelazistych niż w w arstw ie 2.
P o d p raw ie całk o w icie zn iw elo w an y m nasypem , w jego centralnej części, znajdow ała się w ydłużona, płyt ka jam a o w ym iarach około 3,2 x 1,6-1,7 m. ob. nr 16 (ryc. 6). W kopana została na lekkim stoku, w części po łudniowej pojaw iła się na głębokości około 30 zaś w czę ści północnej na głębokości około 55 cm od punktu cen tralnego. W przekroju pionow ym , w zdłużnym była asy m etryczna. Jej południow y kraniec charakteryzow ał się prostym dnem i m iał m iąższość około 40 cm. Część p ó ł nocna, głębsza m iała kształt niecki i m iąższość około 80 cm. W ypełnisko jam y, na poszczególnych głęboko ściach m niej lub bardziej regularne, dość słabo odcinało się od otoczenia; było plam iste, siw aw e w barw ie. We w nątrz, nie stw ierdzono śladów pochów ku a jed y n ie nie wielki garnek esow aty o cechach charakterystycznych dla kultury trzcinieckiej (ryc. 8:1) zlokalizow any w czę ści środkow ozachodniej obiektu na głębokości 55-68 cm, ponadto kilka drobnych, przypadkow ych ułam ków ce ram iki, 1 krzem ień i fragm ent obrobionego kam ienia. N aczynie o średnicach w ylew u — 10,5, m aksym alnej brzuśca - 12,5, dna - 8,5 cm oraz w ysokości - 11 cm, bardzo kruche, w ykonane z gliny schudzonej tłuczniem i piaskiem , charakteryzow ało się niepogrubionym brze
1 Wyrazy wdzięczności kieruję pod adresem Pani dr hab. W. Ko zak- Zychman i Pana dr. A. Gąsiorowskiego, którzy byli uprzejmi kon sultować materiały kostne.
giem i zdobnictw em m ieszczącym się w konw encji kul tury trzcinieckiej, raczej późnej je j fazy.
N asyp przykryw ał kilka innych niew ielkich, obiek tów w kopanych w podłoże, w tym 2 groby neolityczne (H. Taras, A. Zakościelna 1999) oraz trzy niewielkie jam y (nr 3, 31, 29) i dołek słupow y (nr 26).W części zachod niej nasyp nosi ślady późniejszych uszkodzeń (obiekt nr 27 i być m oże 28).
Od strony południow ej nasypu kurhanu, w profilu, ale też na planie działki SE i w m niejszym stopniu SW, bardzo słabo rysow ała się jam a przykurhanow a - z któ rej praw dopodobnie pozyskano część m ateriału na na syp kurhanu - szeroka na około 150 cm, głęboka na około 30 cm i dość nieregularna. D ość szybko m usiał „pow ró cić” tutaj piasek z niszczejącego nasypu; zasadniczo nie w yróżniał się on b arw ą (nieco jaśniejszy, silniej w yłu gow any) natom iast m iał bardziej sypką konsystencję.
N ajtrudniej je st w ytyczyć w schodnią granicę pier w otnego zasięgu nasypu. Z tej strony nie rysuje się w y raźne podcięcie w arstw y kulturow ej czy też rodzaj za głębienia, z którego ew entualnie w ybierano piasek. K ie rując się układem k o n centracji w ytrąceń żelazistych, które są charakterystyczne dla w arstw y nr 2 m ożna w y znaczyć tylko p rzy b liżo n y z a sięg n asy p u od k rańca w schodniego.
Poza zasięgiem pierw otnego nasypu układ w arstw przedstaw iał się następująco: w arstw a hum usu sięgają ca naw et do 40 cm grubości; m iejscam i intensywnie czar na, tłusta („b ag ie n n a”). P oniżej znajdow ała się w a r stw a przem yw ania: p iasek z p ew n ą ilością próchnicy i jeszcze niżej piasek calcowy. W arstwa kulturow a za w ierała m ateriały zarów no z w arstw destrukcyjnych na sypu ja k też z kolejnych faz osadniczych. Poza m ateria łem neolitycznym i z początków epoki brązu w ystąpiła tu ceram ika z późnej fazy kultury łużyckiej oraz ceram i ka w czesno- i późnośredniow ieczna.
N a południow y w schód od kopca stw ierdzono k o lejną, d u żych ro z m ia ró w p ro sto k ą tn ą ja m ę (ryc. 7). O biekt w m om encie ujaw nienia się na głębokości około 50 cm (na rysunku działki SE ju ż na głębokości 40 cm w m iejscu tym w idoczne są dwie plam y próchniczno- węglow e) m iał kształt zbliżony do nieregularnego czw o rokąta, lecz zaledw ie po kilku centym etrach od strony północnej ujaw niła się odrębna, płytka, ow alna w kształ cie jam a o średnicach 90 i 120 cm połączona z prosto kątnym , dość regularnym zagłębieniem z zaokrąglony mi bokam i o w ym iarach 260 x 240 cm. O w alna „nisza” po stronie północnej zanika po 10-15 cm zaś głów ne za głębienie stopniow o zm ienia kształt stając się praw ie okrągłe o średnicy około 200 cm. W profilu podłużnym jam a okazała się asym etryczna, z płytkim , o prostym dnie zagłębieniem od strony północnej (ow alna nisza) i lek ko nieckow atym zagłębieniem głównym . W profilu p o przecznym obiekt był rów nież nieco asymetryczny, ścian ka w schodnia biegła lekko skośnie podczas gdy zachod nia była pionow a. D no obiektu było praw ie płaskie zaś
m aksym alna m iąższość ja m y w ynosiła około 60 cm. W ypełnisko w stropie stanow ił szary piasek, jaśniejszy w owalnej niszy (tutaj w centrum w ystąpiła plam a żółte go piasku) i w południow ej części prostokątnego zagłę bienia oraz ciem nosiw y (w iększa koncentracja próchni cy oraz rozm yta spalenizna) w części północnej prosto kątnego zagłębienia. W partii przydennej wypełnisko, ju ż niem al okrągłej jam y, stanow ił jasn o siw y piasek, w sam ym spągu zaś rdzaw o-brązow y (koncentracja w y trąceń żelazistych); tutaj też na głębokości 100-106 cm znajdow ało się niew ielkie naczynie — profilow ana m i ska (ryc. 8:2) o średnicach w ylew u i m aksym alnej brzu- śca - 11, dna - 5 i w ysokości - 6,5 cm. N iezdobiona m isa ma gładkie ścianki, brzeg niepogrubiony i ścięty skośnie a dno lekko w klęsłe. N aczynie w ykonane z gli ny z d om ieszką tłucznia i piask u je s t bardzo kruche. W jam ie w ystąpił też drobny m ateriał ceram iczny, kilka krzem ieni i przepalonych kostek w stropie obiektu. Tu taj także, aczkolw iek kształt i w ielkość obiektu, sugero w ał funkcję jam y grobow ej, nie zachow ały się ślady p o chówków. M ożliw e, że ja m a ta przykryta była niew iel kim, odrębnym nasypem .
W otoczeniu kopca potw ierdzono pozostałości 8 in nych ja m zw iązanych z różnym i fazam i użytkow ania te renu. B yły to obiekty okrągłe lub ow alne, różnej w iel kości - od całkiem niew ielkich o średnicach 45 cm (nr 7 - V -kształtny w przekroju dołek słupow y), 60-80 cm (nr 4, 5, 30) do w iększych o średnicach 100-110 (nr 17, 23, 32) i 150 cm (nr 12). W przekroju zw ykle nieckow a- te zachow ały się w części przydennej - m iąższości 20- 40 cm, niekiedy płytsze (nr 30, 32). O biekt nr 30 to po zostałość, najpraw dopodobniej znacznie późniejszego niż kurhan, ogniska, które ujaw niło się pod w spółcze sną w arstw ą orną, w rozsypisku nasypu kopca w postaci drobnych w ęgli drzew nych i rozm ytej płytkiej w arstw y spalenizny.
W iększość ja m nie zaw ierała m ateriału zabytkow e go lub jed y n ie drobne nie charakterystyczne ułam ki ce ramiki.
Kurhan usytuow any został na piaszczystym w ynie sieniu w dolinie Huczwy, blisko jej dzisiejszego koryta, w m iejscu w ykorzystyw anym ju ż w cześniej przez neoli tyczne i w czesn o b rązo w e społeczności. Z kurhanem zw iązany jest, położony praw ie centralnie, obiekt nr 16, zapew ne ja m a grobow a aczkolw iek nie zachow ały się w niej szczątki ludzkie. N asyp kurhanu nr 28 uform o w any został z żółtego piasku w ydm ow ego, co znakom i cie ujaw niło zdjęcie lotnicze.
N a południow y w schód od wykopów, na pobliskiej łące rysuje się okrąg o średnicy około 14 m. C zytelny je st dzięki odm iennej w charakterze roślinności, która sugeruje, różnicę podłoża. W m iejscu tym przeprow a dzono szereg odw iertów (łącznie 26) co 1 lub co 2 m. N a tej podstaw ie zrekonstruow ano profil, który zdaje się potw ierdzać fakt istnienia tutaj niegdyś piaszczystego nasypu kolejnego kurhanu.
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h 79 i R y c. 4. Tys zow ce, st an . 3. L o ka li za cj a ob ie kt ów w ob rą b ie w yk op ów p ó łn o c ny c h.
R y c. 5. Tysz owce, st an . 3. L o k al iz ac ja ob ie kt ów w ob rę b ie w yk op ów p o łu d n io w y c h .
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h 81
Ryc. 6. Tyszowce, stan. 3. Rzuty poziome i pionowe obiektu nr 16 (1 - jasnosiwy lub siwo-żółty piasek; 2 - siwy piasek, ciemniejszy niż 1; 3 - ceramika).
Ryc. 7. Tyszowce, stan. 3. Rzuty poziome i pionowe obiektu nr 11 (1 - jasnosiwy lub siwo-żółty piasek; 2 - siwy piasek, ciem niejszy niż 1; 3 - żółty piasek ; 4 - intensywnie rady piasek z wytrąceniami żelazistymi; 5 - ceramika).
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h
Ryc. 9. Tyszowce, stan. 3. 1-3 — ceramika neolityczna z sondaży: la (3) i lb (1,2); 4-6 — ceramika z wczesnego okresu epoki brązu z nasypu kopca nr 28 i jego otoczenia.
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h
Ryc. 11. Tyszowce, stan. 3. Gliniana figurka z warstwy kulturowej w sondażu ld.
Lit e r a t u r a
B e r e z a n s k a j a S. S.
1985 Betogrudovskaja kultura, (w:) Archeołogija ukrainskoj SSR, t. 1, Kiev, s. 499-512. B e r e z a n s k a j a S. S., S a r a f u t d i n o v a I. N.
1985 Sabatinovskaja kultura, (w:) Archeołogija ukra inskoj SSR, t. 1, Kiev, s. 489-499.
C o r m a n I.
1998 Contributii la istoria spatiului pruto-dnistrian in epoca evului mediu timpuriu (sec. V-VII D. Chr), Chięinau.
C z o p e k S.
1998 Kamień-brąz-żelazo, Rzeszów. F u r m a n e k V., V e 1 i a ć i k L., V l a d a r J.
1991 Slovensko v dobe bronzovej, Bratislava. G a j e w s k i L., K u t y ł o w s k a I.
1976 Tyszowce, woj. zamojskie, Inf. Arch. 1975, s. 72.
G u r b a J., G a j e w s k i L., H o c z y k - S i w k o w a S., K u t y ł o w s c y I. i A.
1978 Badania Zakładu Archeologii UMCS i Arche ologicznego Ośrodka Badawczo-Konserwator- skiego w Lublinie w roku 1975, R. Lub., t. 19:
1976, s. 195-202. J a ż d ż e w s k i K.
1981 Pradzieje Europy środkowej, Wrocław. K a 1 i c z N.
1968 Die Friihbronzezeit in Nordost-Ungarn, Buda pest.
K e m e n c z e i T.
1984 Die Spatbronzezeit Nordostungarns, Budapest. K o n o p l j a V.
1997 Poselennja kośylivećkoi hrupy trypilśkoikul-tury Błyśćanka-2, „Naukovi zapysky”, Lvi- vśkyj istoryćnyj muzej, Lviv, vyp. 6, ć. 1, s. 77-98.
K u l c z y c k a - L e c i e j e w i c z o w a A.
1997 Strachów. Osiedla neolitycznych rolników na Śląsku, Wrocław.
K u ś n i e r z J.
1989 Sprawozdanie z badań na cmentarzysku kurha nowym kultury trzcinieckiej w Tyszowcach, sta nowisko 25A, woj. Zamość, Spr. Arch., t. 40: (1988), s. 217-230.
1989a Cmentarzysko kurhanowe kultury trzcinieckiej w Tyszowcach - badania kopca nr 10, Spr. zam., s. 17-18.
M a c h n i k J.
1978 Wczesny okres epoki brązu, PZ Pol., t. 3, s. 9-136.
1987 Kultury z przełomu eneolitu i epoki brązu w stre fie karpackiej, Wrocław.
N o s e k S.
1957 Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu, Annales UMCS, sec. F, vol. 6: 1951. W i ś 1 a ń s k i T.
1979 Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo- hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lej kowatych, PZ Pol., t. 2, s. 165-260.
M a s s o n V. M., Ć e r n y ś E. K.
1982 Ideologićeskie predstavlenija i pamjatniki iskus-stva tripol'skich piemen, [w:] Archeołogija SSSR. Eneolit, Moskva, s.241-252.
T a r a s H., Z a k o ś c i e l n a A.
1999 Groby ludności kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej na stanowisku nr 3 w Ty szowcach (w tym tomie)
W r ó b e l H.
1989 Kurhany ze stanowiska 1 w Tyszowcach, gm. loco na tle osadnictwa kultury trzcinieckiej w okolicach Tyszowiec, Spr. Arch., t. 40: (1988), s. 197-214.
Z b e n o v i c V.
1996 Siedlungen den frühen Tripol'e-Kultur zwischen Dnestr und Südlichen Bug, Archäologie in Eu rasien, Bd 1.
Wy n ik i b a d a ń w y k o p a l is k o w y c h n a s t a n. 3 w Ty s z o w c a c h 8 7
Ha l i n a Ta r a s
Ex c a v a t io n so f Ba r r o w 2 8 f r o m t h e Tr z c in ie c Cu l t u r ea t Sit e 3 in Ty s z o w c e, To m a s z ó w Lu b e l s k i Dis t r ic t
The examination of this site was preceded by an aerial investigation which pointed to a possibility that some levelled off barrows may exist in the vicinity of a well known group of mounds, numbers 18 to 20.
The excavations confirmed the existence of another bar row (No. 28), which originally measured 12 m in diameter. Under the completely levelled off mound there was a shallow oblong pit measuring 3 x 1,6 m. Inside, no traces of burial were found, but there was a small s-shaped pot characteristic o f the Trzciniec culture. The mound covered a couple o f other small features including two Neolithic graves.
South - east of the mound a quadrangular pit of considera ble size, about 3 x 2,4 m, was found. It contained a small unor namented s-shaped bowl from the Trzciniec culture. No traces o f burial were discovered here either. It is possible that this pit had been covered by a separate small mound. Bore-hole tests carried out at the nearby meadow allowed for an identification of one more, completely levelled off barrow.
Additionally, the excavations provided evidence that set tlements from the Neolithic, Bronze Age and early Iron Age had existed at the site under investigation.
