Łukaszewicz, Bohdan
"Studia Warmińskie" T. X, 1973 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 529-530
R e c e n zje i o m ó w ie n ia 529
u w z g lę d n io n o — ty lk o w p ie rw s z e j części, do 1466 ro k u — p o n a d 70 d o k u m e n tó w i lis tó w , k tó r e o p u ś c iły k a n c e la rię b is k u p s tw a c h e łm iń sk ie g o i z a c h o w a ły się do d n ia d zisiejsz eg o czy to w a rc h iw a c h p o ls k ic h , czy też z a g r a n ic z n y c h . W n o ta tc e zaś a u to r a z n a j d u ją c e j s ię p rz y o m a w ia n e j p o z y c ji n ie m a m im o to ż a d n e j w z m ia n k i n a te n te m a t.
U w a g i k ry ty c z n e d o ty c z ąc e k s ią ż k i S ta n is ła w a P ła z y m o ż n a b y m n o ży ć. B io rą c je d n a k po d u w a g ę je j z a k re s c h ro n o lo g ic z n y i te ry to r ia ln y , n a le ż y j ą p r z y ją ć ze z ro z u m ie n ie m , zw łasz cz a że — j a k się w y d a je — o d e g ra o n a p e w n ą ro lę p o m o c n ic zą w p rz y s z ły c h b a d a n ia c h n a d d z ie ja m i p o ls k ie j w si.
M a k s y m ili a n G rze g o rz
S tu d ia W a rm iń s k ie , t. X , W a rm iń s k ie W y d a w n ic tw o D ie ce z ja ln e, O ls z ty n 1973, ss. 546.
P rz e d m io te m n in ie js z e g o o m ó w ie n ia b ę d ą a r ty k u ły d o ty c z ą c e d z ie jó w z iem P o ls k i p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j z am iesz cz o n e w ju b ile u s z o w y m , d z ie s ią ty m to m ie „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” , w a rs z ta to w e g o c z a s o p ism a W a rm iń s k ie g o S e m in a riu m D u c h o w n eg o „ H o s ia n u m ” w O lszty n ie. W n o w y m , o b s z e rn y m to m ie (51 a r k u s z y w y d a w n iczy ch ) z a le d w ie 23% o b ję to ś c i z a j m u ją m a te r ia ły h is to ry c z n e 1.
A r ty k u ł k s. J ó z e fa S ia n k o SD B , ja k o ro d z a j d o k u m e n ta c ji, o m a w ia B a r o k o w e o r g a n y w W ę g o r ze w ie i Ł a b ę d n ik u (ss. 39— 57) — d zieło J o a c h im a T h ie la . O rg a n y w k o ście le p a r a f ia ln y m Ś w . P io t r a i P a w ła w W ęg o rze w ie z b u d o w a n o w la ta c h 1647— 1648, w k o ście le f ilia ln y m w Ł a b ę d n ik u o k o ło ro k u 1650. A r ty k u ł p rz e d s ta w ia p ie rw o tn y s ta n w o lu m in ó w d ź w ię k o w y c h o rg a n ó w , co m o że p o s łu ż y ć p rz y e w e n tu a ln e j r e k o n s tr u k c ji ty c h in s tru m e n tó w , n ie lic z n y c h n a W a rm ii z a b y tk ó w k u ltu r y m u z y c z n e j o k re s u b a ro k u . W ro k u 1970, n a z le c e n ie W o je w ó d z k ie g o K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w w O lszty n ie, K o m ó rk a D o k u m e n ta c ji Z a b y tk o w y c h O rg a n ó w p rz y P r a c o w n ia c h K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w w T o r u n iu p o d ję ła się o p ra c o w a n ia d o k u m e n ta c ji h is to ry c z n o -k o n s e rw a to r- s k ie j p ó ź n o b a ro k o w y c h o rg a n ó w z k a p lic y z a m k u w L id z b a r k u W a rm iń s k im . D o k u m e n ta c ja o ra z i n w e n ta r y z a c ja p o m ia ro w a b y ły p o d s ta w ą p r a c re k o n s tr u k c y jn o - -k o n s e rw a t o rs k i c h m e c h a n iz m u i z e s p o łu b rz m ie n ia , k tó r y c h p o d ją ł s ię o rg a n m is trz J ó z e f M o llin z O d r k o ło C h o jn ic . 29 g r u d n ia 1971 r o k u z r e k o n s tr u o w a n e o rg a n y p rz e k a z a n o w o p ie k ę u ż y tk o w n ik o w i z a m k u lid z b a rs k ie g o — M u z e u m M a z u rs k ie m u w O lszty n ie. N ie ja k o d o k u m e n ta c ją p ra c r e m o n to w o - k o n s e rw a to rs k ic h o rg a n ó w lid z b a rs k ic h j e s t a r t y k u ł M a r ia n a D o ra w y P ó ź n o b a r o k o w e o r g a n y w k a p lic y z a m k o w e j w L id z b a r k u W a r m iń s k im (ss. 59— 7 4 )2. W a r ty k u le B i s k u p Ig n a c y K r a s ic k i o r g a n iza to r e m p o c z ty n a W a r m i i3 (ss. 75—86) b p J a n O b łą k , k o rz y s ta j ą c p rz e d e w s z y s tk im z z a p is k ó w k r o n ik a r z a w a rm iń s k ie g o J a n a N e p o m u c e n a K a t e n b r i n g k a 4, p r z e d s ta w ia p o w s ta n ie , o rg a n iz a c ję i z a s ię g d z ia
1 N a o g ra n ic z a n ie t e m a ty k i i p r o f ilu „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” d o z a g a d n ie ń ściśle r e lig ijn y c h i p o m ija n ie d z ie jó w n a jn o w s z y c h K o śc io ła k a to lic k ie g o n a n a sz y m t e r e n ie z w ra c a n o ju ż n ie je d n o k r o tn ie u w a g ę . P o r. re c e n z je B. K o z ie łło -P o k le w s k ie g o z p o szc z eg ó ln y ch to m ó w z a m ie s z c z a n e n a ła m a c h „ K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a r m i ń s k ic h ” . 2 P o r. a r t y k u ł M. D o ra w y , O k o n s e r w a c ji i r e k o n s t r u k c j i z a b y t k o w y c h o rg a n ó w z k a p lic y z a m k o w e j w L id z b a r k u W a r m iń s k im , R o c z n ik O ls z ty ń s k i, t. X I, O ls z ty n 1975, ss. 261— 278.
3 A r ty k u ł te n po d ty tu łe m P o c zta b is k u p ia n a W a r m ii p u b lik o w a n o w „ B iu le ty n ie F il a te lis ty c z n y m ” , 1973, n r 1/31, ss. 6— 12. O b e c n ą w e r s j ę u z u p e łn io n o — j a k p o d a je b p J . O b łą k — m a te r ia łe m ilu s tr a c y jn y m (r e p r o d u k c ja z n a c z k ó w i k a r t p o c zto w y c h „ p ie rw sz e g o d n ia o b ie g u ”, o k o lic z n o śc io w y c h ste m p li), s tre s z c z e n ie m w ję z y k u n ie m ie c k im , u z u p e łn io n o te ż li t e r a t u r ą . W y ja ś n ia ją c p o w y ż sz e A u to r n ie s t a r a się je d n o c z e ś n ie p o d a ć p rz y c z y n , k tó r e s k ło n iły go d o p r z e d ru k o w a n ia sw e g o a r ty k u łu .
4 M isc ella n ea V a r m ie n s ia , A rc h iw u m D ie c e z ji W a r m iń s k ie j w O lsz ty n ie , A r c h i w u m B isk u p ie , H . 18—22.
530 R e c e n zje f o m ó w ie n ia
ła n ia p ie rw s z e j s ta ł e j p o c z ty n a W arm ii, is tn ie ją c e j do c za só w p ie rw sz e g o ro z b io ru P o lsk i.
K s. M a k s y m ilia n F a lk w s o c jo g ra fic z n y m a r ty k u le W a r m iń s k ie ło s ie ry ja k o p r z e ja w re lig ijn o śc i n a p r z y k ła d z ie p a r a fii S ę ta l k o ło O ls z ty n a , p o d ją ł p ró b ę o d p o w ie d z i n a p y ta n ia : j a k o b e c n ie p r z e d s ta w ia się s ta n ło s ie r (p ie lg rz y m e k ) n a W arm ii, ja k i j e s t ic h zasięg , ja k ie c z y n n ik i w p ły w a ją n a ic h u trz y m a n ie , a ja k ie n a z a n i k a n ie , ja k i j e s t ic h z w ią z e k z c a ło k s z ta łte m ż y c ia re lig ijn e g o ?
P o d s ta w ą m a te ria ło w ą a r t y k u ł u s ą p rz e d e w s z y s tk im w y w ia d y z m ie s z k a ń c a m i p a ra fii, u c z e s tn ik a m i ło sie r. M n ie jsz ą zaś ro lę p rz y w ią z u je a u to r d o m a te ria łó w a r c h iw a ln y c h i l i t e r a t u r y p r z e d m i o t u 5.
A r ty k u ł s k ła d a s ię z c z te r e c h ro z d z ia łó w . W p ie rw s z y m a u to r c h a r a k t e r y z u je p a r a f ię S ę ta l po d w z g lę d e m g e o g ra fic z n y m , d z ie je p a ra f ii, p o c h o d ze n ie i s t r u k t u r ę d e m o g ra fic z n ą je j m ie sz k a ń c ó w , ży cie g o sp o d arcz e , sp o łec z n e i k u l t u r a l n e o ra z o r g a n iz a c ję d u s z p a s te r s tw a . W d ru g im , z a ty tu ło w a n y m S ta n i za się g ło s ie r , p rz e d s ta w ia g en ezę ło sie r, d z ie je i ic h ro d z a je . O s ta tn ie d w a ro z d z ia ły t r a k t u j ą o ło s ie ra c h , ja k o p ra k ty c e lu d o w o -r e lig ijn e j i ic h z n a c z e n iu w ży ciu r e lig ijn y m W a rm ia k ó w .
W y d a je się, iż a u to r n ie w y k o rz y s ta ł m o ż liw o ści u k a z a n ia , czy m b y ły ło s ie ry d la p o d trz y m a n ia p o ls k ie j św iad o m o śc i n a ro d o w e j W a rm ia k ó w p rz e d ro k ie m 1939 — w ią ż e s ię to z n ie w y k o rz y s ta n ie m b o g a ty c h m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h d o te j p r o b l e m a ty k i z n a jd u ją c y c h s ię w A rc h iw u m D ie c e z ji W a rm iń s k ie j w O lsz ty n ie . R o z p ra w k a k s. M a k s y m ilia n a F a lk a w p e w n e j m ie rz e u z u p e łn ia n a sz ą w ie d z ę o r e g io n a ln y c h p ra k ty k a c h re lig ijn y c h , je d n a k ż e w y d a je siię, iż p rz e d o p u b lik o w a n ie m p o w in n a s ta ć się p rz e d m io te m w n ik liw y c h re c e n z ji w y d a w n icz y c h .
N a s tę p n ą p o z y c ją g o d n ą o d n o to w a n ia j e s t k s. M a r ia n a B o rz y sz k o w sk ie g o P r z e m ó w ie n ie w y g ło sz o n e 1 3 1 1973 r o k u w L u b lin ie w cza sie ju b ile u s z o w e j a k a d e m ii zo rg a n iz o w a n e j p r z e z K a to lic k i U n iw e r s y te t L u b e ls k i, z o k a z ji 80-lecia u r o d zin i 5 5 -lecia p r a c y n a u k o w e j p r o f, dr. A n d r z e ja W o j t k o w s k i e g o 6.
P o n a d to w d z ia le „ M a te ria ły ” z n a jd u je m y ro z p ra w ę k s. S te f a n a T o m a sz k ie w ic z a K o n se r w a c ja e lb lą s k ie g o p a c y f ik a łu z k o śc io ła S w . M ik o ła ja (ss. 456—462) o ra z J ó z e fy P is k o rs k ie j część p ie rw s z ą in w e n ta rz a Z a b y tk ó w r u c h o m y c h w ko śc io ła c h i n ie k tó r y c h k a p lic a c h O ls z ty n a w e d łu g s ta n u z 1973 r. (ss. 463—488). P u b lik o w a n y in w e n ta rz j e s t — j a k p isze a u to r k a — k o n ty n u a c ją w y s iłk ó w p o d ję ty c h p rz e z w ie lu lu d z i i p rz e d w ie lu la ty . Z o s ta ł z a p o c z ą tk o w a n y d e c y z ją b p . J ó z e f a D rz a zg i. O p ra c o w a n o go p rz e d e w s z y s tk im n a p o d s ta w ie a u to p s ji a k o n fr o n to w a n o z m a s z y n o p ise m K a ta lo g u z a b y tk ó w s z t u k i 1 S P A N w W a r s z a w ie d la w o je w ó d z tw a o l s z ty ń s k ie g o o ra z z R e je s tr e m W o je w ó d z k ie g o K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w w O lsz ty n ie . In w e n ta r z o b e jm u je 114 o b ie k tó w od X IV do p o ło w y X X w ie k u w łą c z n ie . S z c ze g ó ło w e d a n e d o ty c z ą a k tu a ln e j lo k a c ji, r o d z a ju z a b y tk u , d a to w a n ia , o p isu o ra z b ib lio g ra f ii 7.
W d z ia le „ R e c e n zje i o m ó w ie n ia ” z in te r e s u ją c e j n a s p r o b le m a ty k i n a u w a g ę z a s łu g u je a r t y k u ł re c e n z y jn y k s. M a r ia n a B o rz y sz k o w sk ieg o N o w e szc ze g ó ły d o b io g r a fii M ik o ła ja K o p e r n ik a p o d a n e p r z e z B . B a ld ie g o , b ę d ą c y k r y ty c z n ą p re z e n t a c ją p ra c y B. B iliń sk ie g o N a js ta r s z y ż y c io r y s M ik o ła ja K o p e r n ik a z r o k u 1588 p ió ra B e r n a r d ín a B a l d ie g o 8.
O m a w ia n y to m „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” z a m y k a ją s ta r a n n i e o p ra c o w a n e p rz e z k s. H e n ry k a K a m iń sk ie g o i k s. M a r ia n a B o rz y sz k o w sk ie g o in d e k s y (n ie w ia d o m o ty lk o d la c ze g o u m ie szc z o n e p o s p isie tre ś c i): s k o ro w id z e n a z w is k , n a z w g e o g ra fic z n y c h , rz e cz o w y c h , b ib lijn y , p ra w n y , rę k o p is ó w .
N a z ak o ń c z e n ie w y ra z ić n a le ż y z d ziw ien ie , iż r e d a k c j a „ S tu d ió w ” n a w e t w n u m e rz e ju b ile u s z o w y m n ie p o d a ła s k ła d u sw e g o zesp o łu re d a k c y jn e g o .
B o h d a n Ł u k a s z e w ic z
5 J a k k o lw ie k a u to r w ś ró d w y k o rz y s ta n y c h ź ró d e ł w y m ie n ia „ m a te r ia ły z g ro m a d zo n e w a rc h iw a c h p a r a f ia ln y c h o ra z A rc h iw u m K u r ii B is k u p ie j D ie c e z ji W a r m iń s k ie j w O ls z ty n ie ” w te k śc ie n ie p o w o łu je s ię n a te ź ró d ła .
6 P ro f. d r A n d rz e j W o jtk o w sk i z m a rł 7 V I 1975 ro k u (por. n e k ro lo g ss. 551— 556).
7 T o m 11, „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” (O lsz ty n 1975) p rz y n o s i część d r u g ą i n w e n ta r z a J . P is k o rs k ie j.
