"Materiały do bibliografii dziejów emigracji oraz skupisk polonijnych w Ameryce Północnej i Południowej w XIX i XX wieku", red. I. Paczyńska, A. Pilch, Warszawa - Kraków 1979 : [recenzja]

Albin Koprukowniak, A. Pilch

"Materiały do bibliografii dziejów

emigracji oraz skupisk polonijnych w

Ameryce Północnej i Południowej w

XIX i XX wieku", red. I. Paczyńska, A.

Pilch, Warszawa - Kraków 1979 :

[recenzja]

Rocznik Lubelski 23-24, 206-208

1981-1982

206

r e c e n z j e i o m ó w i e n i a

a u to ra do istn ie ją c e j w m om encie p isa n ia p rac y lite ra tu ry , polem iki, od k tó ry c h nie stro n i w sw ej książce, w reszcie jego w ła sn e oceny, o b ie k ty w n e i w yw ażone, ale zarazem znacznie odw ażniejsze i d alej idące niz dotychczasow e opinie i sąd y h isto ­ ryków . D otyczy to, przykładow o, roli obozu niepodległościow ego przed w y b u ch em I w o jn y św iato w ej czy też oceny ak c ji p ro te sta c y jn e j przeciw układ o w i b rzesk iem u w 1918 r. (n a jb a rd z ie j m asow y od czasów rew o lu c ji 1905— 1907 ru c h n arodow ow yzw o­ leńczy). P o d e jm u ją c szereg problem ów , tra k to w a n y c h m arginesow o w dotychczaso-: w ej h isto rio g ra fii, w sk a z u je też a u to r n a w iele sp ra w istotnych, jeszcze przez h i­ sto ry k ó w nie sp e n etro w an y c h .

Z arów no ra n g a te m a tu , ja k zw łaszcza sposób jego p rze d staw ie n ia sk ła n ia ją do w ysokiej oceny rec en zo w a n ej pracy. P o lsk a n a u k a h isto ry c zn a w zbogaciła się o now ą w ażn ą i d o jrz a łą książkę.

Jan Lewandowski

Materiały do bibliografii dziejów emigracji oraz

sk u p isk

polonijnych w Ameryce

Północnej i Południowej w XIX i X X wieku.

P od re d a k c ją I. P a c z y ń s k i e j i A. P i l c h a ,

W arszaw a—K ra k ó w 1979, P a ń stw o w e W y d aw n ictw o N aukow e, ss. 524, nlb. 3 Je d n y m z p o dstaw ow ych in stru m e n tó w pom ocnych w b a d a n ia c h n a u k o w y c h je st źródło in fo rm ac ji o ty m , co n a d an y te m a t ju ż n ap isan o , co w iem y i ja k ie są luki w b ad a n ia ch . T em u celow i służy in fo rm a c ja n au k o w o -te ch n ic zn a oraz sp e c ja ­ listyczne p rzew odniki, in fo rm a to ry , katalo g i, czasopism a i b ib lio g rafia, k tó re in f o r ­ m u ją w sposób n ajp e łn ie jsz y o doro b k u p iśm ien n ictw a rodzim ego i obcego n a in te ­ resu ją cy bad acza lu b m iło śn ik a te m a t. D otychczasow y polski d o ro b ek w ty m zak resie w zogacony został a m b itn y m efe k tem — m a te ria ła m i do bib lio g rafii dziejów polskiej em ig racji w obu A m ery k ach . J e s t to pierw sza p u b lik a c ja o ta k im c h a ra k te rz e i ta k pom yślana. I trz e b a n a w stę p ie stw ierd zić, że w y d aw n ic tw o to op raco w an e w K r a ­ kow ie pod re d a k c ją I. P acz y ń sk ie j i A. P ilc h a sta n ie się n ieodłącznym p rze w o d n i­ kiem dla tych w szystkich, k tó rzy in te re s u ją się losam i P o lak ó w i polskich sk u p isk n a obczyźnie. A czkolw iek

Materiały

odnoszą się do em ig racji p olskiej w A m eryce P ółnocnej i P o łu d n io w ej w o sta tn ic h d w u stu leciach , będ ą b ard z o p rz y d a tn e przy b ad a n ia ch P olonii w in n y c h reg io n a ch św iata, ty m b a rd z ie j że czy teln ik znajdzie w nich sporo w skazów ek n a te m a t źródeł in fo rm a c ji ogólnych, zarów no k rajo w y c h , ja k i obcych.

J e s t to k sią żk a ze w szech m ia r godna szczególnego u z n a n ia z d w u zasadniczych pow odów . Po pierw sze, w y p rzed za ona u k az a n ie się p ełn ej b ib lio g ra fii P olonii o p r a ­ cow yw anej w In sty tu c ie B ibliograficznym B iblioteki N arodow ej w W arszaw ie '. T ym sam ym pew ien b ardzo isto tn y p ro b lem w n aszej w iedzy o em ig racji i P olonii w n ajw ięk szy m sk u p isk u w św iecie został p o p ch n ięty znacznie do przodu. P o d rugie, k siążk a ta stan o w ić będzie pod staw o w y zasób in fo rm ac ji dla coraz szerszego g rona naukow ców oraz in te re su ją c y c h się p ro b le m a ty k ą p o lo n ijn ą n ie p ro fesjo n alistó w .

1 Z o b . P o lo n ic a z a g r a n i c z n e . B ib l i o g r a f ia z a o k r e s o d w rz e rfn ta 2939 d o 1955 r o k u . t. 1.:

A —J . R e d . J a n i n a W ilg a t, W a r s z a w a 1975; Z o b . t a k ż e J . K o w a l i k , B ib lio g r a fia c z a s o p i s m p o l s k i c h w y d a n y c h p o z a g r a n i c a m i k r a j u o d w r z e ś n i a 1939 r o k u , t. 1—4, L u b l i n 1976.

R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA

₂₀₇

Mateiraly do bibliografii...

op raco w an e zostały z m yślą o słu ż en iu n a jb a rd z ie j „p o d staw o w ą in fo rm ac ją o źró d łach i o p rac o w a n iac h n a u k o w y c h odnoszących się do dziejów em ig racji z ziem polskich i życia P olonii a m e ry k a ń sk ie j w X IX i X X w .” (s. 15). Z tego w zględu sp ełn iać one będ ą sw o ją fu n k c ję znakom icie. C ałość z e b ra ­ nego tu m a te ria łu — 6701 pozycji bib lio g raficzn y ch — podzielono n a trz y zasadnicze części: dzieła ogólne, dzieła dotyczące em ig racji i pozycje odnoszące się do P olonii.

W części p ierw szej znalazły się p o d staw o w e in fo rm ac je o bib lio g rafiach , e n c y ­ klo p ed iach , in fo rm a to ra c h i roczn ik ach sta ty sty c zn y c h , a ta k że odnoszące się do p rac n au k o w y ch n a te m a t badaczy em ig racji i P olonii oraz sta n u b a d a ń n ad ty m i zjaw iskam i. W sum ie pom ieszczony tu ze sta w lite r a tu r y in fo rm u je nie ty lk o o tym , co już zrobiono, ale ta k że o k ie ru n k a c h za in te re so w ań p ro b le m a ty k ą em ig racji i Polonii.

W części d ru g ie j znalazły się w iadom ości o p u b lik a c ja c h tyczących się em igracji, a m ianow icie: d an e sta ty sty c z n e co do liczebności em ig racji, m a te ria ły biograficzne odnoszące się do o rg an izacji e m ig racy jn y ch , kon g resó w i k o n feren c ji, u sta w o d a w ­ stw a em igracyjnego, in fo rm ato ry , przew o d n ik i i in n e źró d ła in fo rm ac ji. P u b lik ac je odnoszące się do dziejów em ig racji uszeregow ano w trz e c h o k resach : do 1918 r., z lat 1918— 1945 i po 1945 roku. W części te j zeb ran o p odstaw ow e dzieła n a te m a t re e m ig ra c ji (21 pozycji). W ydaje się, że zastosow any u k ła d m a te ria łu je st n a jb a rd z ie j logicznie i m e ry to ry c zn ie uzasad n io n y . Z arazem zrodzić się m oże w ątpliw ość, czy w la ta c h 1939— 1945 o dbyw ał się ru c h e m ig racy jn y . Część p ierw sza i d ru g a zaw iera ogółem 1557 opisów bibliograficznych, ty m sam y m głów na część p u b lik a cji odnosi się do P olo n ii am ery k a ń sk ie j, bo liczy aż 5144 pozycje.

Część trze cia z a w iera in fo rm ac je bib lio g raficzn e o p ra c a c h odnoszących się do p ro b lem ó w geo g rafii h isto ry czn ej i k a rto g ra fii, d a n y c h sta ty sty c z n y c h P olonii, h i­ sto rii k siążek i p rasy , d an y c h n a te m a t arch iw ó w , b ibliotek, m uzeów i w ystaw , lite ra tu ry , polszczyzny i o nom astyki, k u ltu r y ludow ej, życia naukow ego, zjazdów p o lo n ijn y ch (ogólnie oraz w A rg e n ty n ie , B razylii, M eksyku, K an ad zie i S tan a ch Zjednoczonych). D zieje P olonii u ję to w czte re ch działach, w e w n ę trz n ie zróżnicow a­ nych, gdyż zależnych od u w a ru n k o w a ń histo ry czn y ch , a m ianow icie: P olo n ia do 1918 ro k u (w k ra ja c h A m ery k i Ł aciń sk iej w y o d ręb n io n o A rg e n ty n ę i B razylię, a po ­ zostałe k r a je p o trak to w a n o w je d n y m p o d ty tu le); P o lo n ia w la ta c h 1918— 1939; w la ­ ta c h II w o jn y św iatow ej (1939— 1945) o ra z w ok resie pow o jen n y m (1945— 1974). W sum ie czy teln ik o trzy m ał b ardzo solidny m a te ria ł, k tó ry sta n o w ić będzie w ażn ą pom oc w śledzeniu losów P o lo n ii i polskich sk u p isk w A m eryce P ółn o cn ej i P o ­ łu d n io w e j. B ardzo isto tn ą pom ocą in fo rm ac y jn ą, co godzi się tu podnieść, są w zm ian ­ ki lu b k ró tk ie opisy dod atk o w e p rzy w ielu pozycjach, z w rac ają ce u w ag ę n a w arto ść dzieła.

Materiały do bibliografii...

zao p atrzo n e zostały w skorow idze n azw osobow ych i ty tu łó w dzieł anonim ow ych o raz in d ek s n azw geograficznych. J a k każde dzieło b ibliograficzne, i to z a w iera w y k az u ży w a n y ch sk ró tó w o raz w y k az sk ró tó w czaso­ pism w y k o rz y sta n y ch p rzy o p rac o w y w a n iu dzieła.

Materiały do bibliografii...

poprzedzone zo stały w stę p em p ió ra A n d rz e ja P ilcha, po d an y m ta k ż e w w e rsji języ k o w ej: an g ielsk iej, h isz p ań sk iej i fra n c u sk ie j. Z aw iera on nie ty lk o in fo rm ac ję o celu p u b lik a cji, za sa d ach op raco w y w an ia i uzasad n ien ie w ew nęrznego podziału, ale i nieco pod staw o w y ch d an y c h n a te m a t liczebności P o ­ lonii po II w ojn ie św iato w ej. W edług d an y c h z 1975 r. — je d n i sz ac u ją P olo n ię n a 10 123 749 osób, a in n i n a 10 660 700 osób, w ty m w obu A m ery k a ch odpow iednio: 7 584 619 i 7 586 500. Z atem w je d n y m i d ru g im p rz y p a d k u różnice są m in im aln e i d lateg o m ożna p rzy ją ć te liczby ja k o o d d ając e s ta n fak ty c zn y sk u p isk p o lonijnych

208

R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA

w św iecie *. A u to r w stę p u p o d k reśla , że P o lo n ia w ciągu dziesiątków la t p o tra fiła pow ołać do życia szereg o rg an iz ac ji sp o łe cz n o -k u ltu ra ln y c h , ośw iatow ych, n a u k o ­ w ych, re lig ijn y c h i sam opom ocow ych, k tó ry c h sporo do dzisiejszego d n ia p row adzi działalność. P o lo n ia zdołała ta k ż e w y d aw ać w ła s n ą p ra sę i czasępism a w języ k u polskim , szereg d ru k ó w okolicznościow ych i k siąg pam iątk o w y ch , k tó re m ia ły n a celu in te g ra c ję w e w n ę trz n ą sk u p isk polskich, a ta k ż e p o trzy m y w a n ie „p rz y w iąza n ia do języka i k u ltu r y k r a ju pochodzenia w sy tu a c ji, gdy p ra c a zaw odow a, społeczne i polityczne obow iązki, a ta k ż e now e zw iązki ro d zin n e łączyły g ru p y p o lo n ijn e coraz b ard z iej z now ą O jczyzną” (s. 15). Z tego m. in. pow odu

Materiały...

są ta k ż e św ia­ d ectw em te j o lbrzym iej p rac y sk u p isk p o lo n ijn y ch n a rzecz łączności z K ra je m sw oich p rzodków i n a rzecz k ra jó w sw ojego osiedlenia, ich g o spodarki i k u ltu ry .

P ra g n ę w reszcie podkreślić, że

Materiały do bibliografii.'.,

opu b lik o w an e zostały su m p tem U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego, a o p raco w an e w In sty tu c ie B ad ań P o lo ­ n ijnych. W ydaw cy — P ań stw o w e m u W y d a w n ictw u N aukow em u należ ą się słow a u zn a n ia za sto su n k o w o k ró tk i „cykl p ro d u k c y jn y ” oraz w ysoki poziom ed y to rsk i (w tym d o b ry p ap ier, s tro n a g raficz n a książki, czy teln a czcionka, obw o lu ta i tw a rd a okładka), zaś zespołow i re d a k c y jn e m u i o p rac o w u jące m u dzieło — za zn ak o m itą pom oc w b a d a n ia c h n ad P olonią.

A lbin

Koprukowniak

• P ro f , d r A . P ilc h p r z y g o to w u je p o d s w o ją r e d a k c ją sy n te z ę e m ig r a c ji z z ie m p o lsk ic h w X V III—X X w .