Jóźków, Romuald
Arno Kant - działacz społeczny i
muzyczny Działdowszczyzny
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 99-114
A R N O K A N T — D Z IA ŁA C Z SPO Ł E C Z N Y I M U ZY C ZN Y
DZIAŁDO W SZC ZY ZN Y
Ż y je lic z n a g ru p a osób, k tó r a A rn o K a n ta i je g o ro d z in ę w sp o m in a z u z n a n ie m *. P o z a ty m is tn ie ją o n im w z m ia n k i d ru k o w a n e . P o w o je n n e s ą n a ogół je d n o z d a n io w e 1, czasem m y ln e ; d a w n ie jsz e za to o ra z u z y sk a n e re la c je p is e m n e i u s tn e — m ó w ią o n im z n a jw y ż s z y m u z n a n i e m 2. Z p o s ta c ią K a n ta n ie ro z d z ie ln ie w ią ż e się d z ia łaln o ść J a n a M ajk o w sk ie g o , k o le g ó w n a u cz y c ie li, b ra c i: K o n ra d a (ró w n ież j a k A rn o z a
* A u to r n in ie jsze g o szk ic u j e s t s y n em s io s try A rn o K a n ta , E r y k i J ó ź k ó w z d o m u K a n t (od r e d a k c ji).
1 K . M a ł ł e k i A. K a n t , M a z u r s k i ś p ie w n ik re g io n a ln y ; I I w y d a n ie , O lsz ty n 1947, s. 6: ,,K a n t b y ł n a u c z y c ie le m śp ie w u i k ie ro w n ik ie m c h ó ró w w D ziałd o w ie, c zy n n y m c zło n k iem Z w ią z k u M a z u ró w ” ; W. G ę b i k , P ie śn i lu d o w e M a z u r i W a r m ii. O lszty n 1952, s. 13 (o w s p o m n ia n y m ś p ie w n ik u : „ je s t to p ra w ie je d y n e źró d ło m a z u rsk ie g o fo lk lo ru ”); T. O r a c k i , S ło w n ik b io g r a fic zn y W a r m ii, M a z u r i P o
w iśla od p o ło w y X V w . do 1945 r o k u , W a rsz a w a 1963, ss. 128— 129; E. S u k e r t o -
w a - B i e d r a w i n a , D a w n o a n ie d a w n o , O ls z ty n 1965, s. 212: „N asze n a u c z y c ie l s tw o b y ło n a ogół b a rd z o m u z y k a ln e , w ię k sz o ść z n ic h n a le ż a ła do « L u tn i» ”, s. 236;
D zia łd o w o . Z d z ie jó w m ia s ta i p o w ia tu , O ls z ty n 1966, s. 209: „ C h ó ry [d z ia łd o w sk iej
m ia ły sto su n k o w o d u ż e o sią g n ię c ia ” . R ó w n ież n o tk a o z a m o rd o w a n iu A rn o i K o n r a d a K a n tó w ; K . M a ł ł e k , I n te r lu d iu m m a z u r s k ie , W a rsz a w a 1968, ss. 11, 203, 227, 250, 269, 273: K a n t p a tr o n u je św ie tlic o m w ie jsk im . O p ra c o w a ł ś p ie w n ik c h ó ru m ę sk ie g o — 80 p ie śn i, m ie sz a n e g o — 120 p ie śn i. K a n t w k o m ite c ie re d a k c y jn y m „ K a le n d a rz d la M a z u ró w ” 1939; te n ż e, Z M a z u r do p o d z ie m ia , W a r s z a w a 1970 w e d łu g in d e k su . W ro z d z ia le N o w y g ró b z d e fo rm o w a n y o b ra z ro d z in y i m ę c z e ń s tw a A rn o K a n ta ; Z a W o ln o ść i L u d , 1970 z 1 V II (K a n t ro z s z a rp a n y p rz e z p sy S S -m a - n ó w ); P a n o ra m a P ó łn o c y , 1970 z 25 I (w z m ia n k a o K a n c ie ); T. W a l i c h n o w s k i , W a rm ia , M a z u r y , P o w iś le 1939— 1945, W a rsz a w a 1972. P e łn ie js z e ź ró d ła : a u d y c ja w R ad io O ls z ty ń s k im p .t. R o d z in a K a n tó w , n a d a n a 25 V I 1972 r. p rz y g o to w a n a p rz e z re d . P io t r a N a p i ó r k o w s k i e g o (w y p o w ied zi ro d z in y , s p o łe c z e ń stw a D z iałd o w a , c z y ta n ie d o k u m e n tó w ); M a r g o t M a l i ń s k a , W s p o m n ie n ia P o m o r z a n k i (do d ru k u ) (o r o d z in ie n a tl e D z iałd o w a , K a r tu z w l a ta c h 1914— 1947); E d m u n d M o r i t z , P a ń s tw o w e S e m in a r iu m N a u c z y c ie ls k ie w D zia łd o w ie n a tle p r o b le m u m a zu r s k ie g o (m aszy n o p is) (szerzej o A . K a n c ie , ro d z i
nie).
W zm ia n k i o d z ia ła ln o ś c i K a n ta z a w ie ra ją n a s tę p u ją c e g a ze ty : „ G a z e ta G ru d z ią d z k a ” (1924); „Słow o P o m o rs k ie ” (1931); „ G a z e ta D z ia łd o w s k a ” (1927— 1930), a ta k ż e „ G a z e ta M a z u rs k a ” .
2 A u to r, w y c h o w a n e k P a ń s tw o w e j W y ższej S z k o ły M u zy c z n ej w W a rsz a w ie , te o ria i U n iw e rs y te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a w T o r u n iu , h is to ria d o w ie lu ź ró d e ł i osób n ie m ó g ł d o trz e ć . W je g o p o s ia d a n iu o ry g in a ły listó w , fo to g ra fii, w y w ia d ó w .
1 0 0 R O M U A L D J Ó Ź K Ó W
m o rd o w a n e g o ) i H e n ry k a o ra z s ió str E r y k i J ó ź k ó w i M a rg o t M a liń sk ie j — u c z e s t n ik ó w a k c ji p le b isc y to w y c h , re p o lo n iz a c y jn y c h i s ta łe j p o d p o ry z esp o łó w i n s tr u m e n ta ln y c h , c h ó ra ln y c h , od p o c z ą tk ó w z ało że n ia . G ru p ie te j n a le ż a ła b y się o b sz e rn ie jsz a p u b lik a c ja . S a m ja k o d z ie w ię c io le tn i sio strze n ie c , z a c h o w a łe m ty lk o n ik łą p a m ię ć o A rn o K a n c ie , się g n ą łe m z a te m do ź ró d e ł d ru k o w a n y c h i po in fo r m a c je w ie lu k o m p e te n tn y c h o s ó b 3. S zk ic n in ie js z y w in ie n w y d o b y ć z z a p o m n ie n ia te g o w y ją tk o w e g o C zło w iek a, k tó ry w p ię k n y m , lecz tr u d n y m o k re s ie o d z y sk a n ia n ie p o d le g ło śc i n a D ziałd o w szczy źn ie, w y siłe k całego życia p o św ięc ił p o lsk ie j k u ltu r z e m u z y c zn e j, p o n o sząc za to d zieło m ę c z e ń s k ą śm ie rć .
* * *
P r a d z ia d A rn o K a n ta — W ilh e lm , n a d le śn ic z y w S z ra m o w ie , p ow . b ro d n ic k i — p rz e sz e d ł n a w ia rę k a to lic k ą . D z iad e k F r y d e r y k , u ro d z o n y w 1848 r. ta m ż e , b y ł n a u cz y c ie lem w ie jsk im w G ó rzn ie, N o w y m D w o rz e i S w a rz ę cic a ch . Z a to, że dzieci jeg o n ie u m ia ły m ó w ić p o n ie m ie c k u , z a n a u c z a n ie po p o ls k u w b re w z ak a z o m o ra z z a w sp ó łp ra c ę z „ G az e tą G ru d z ią d z k ą ” , n ie p rz y z n a n o m u O stm a r k e n z u la g e i k a rn ie p rz e sie d lo n o do N a d re n ii. Ż o n a, K a ta r z y n a z K ra je w s k ic h ze S z w a łd u , z u p ełn ie n ie z n a ła n ie m ie ck ieg o , F r y d e r y k złożył p rz e to w n io s e k o p rz e n ie sie n ie go w s ta n s p o c z y n k u , co u z y sk a ł, a le b ez p ra w a do e m e ry tu ry . W te n sp o só b m o g li p o w ró c ić do P o lsk i, do T u c h o li, p o te m do G ru d z ią d z a . T u F r y d e r y k K a n t p ro w a d z ił p o lsk ie b iu ro p o ra d . W 1919 r., w o b ec k a ta s tr o fa ln e g o b r a k u n au cz y c ie li, p o ls k ie w ła d z e z a tr u d n iły s ie d e m d z ie s ię c io d w ^ e tn ie g o F ry d e ry k a , w P o k rz y d o w ie , pow . g ru d z ią d z k i. O trz y m a ł e m e r y tu rę p o lsk ą. Z m a rł w D ziałd o w ie w 1928 r. N a je g o p o g rz e b p rz y b y li k ie ro w n ic y szkół, n a u cz y c ie le, in s p e k to r, a z a te m cieszył się p o w a ż a n ie m J.
U d z ia d k ó w n a w si w y c h o w y w a li się o k reso w o : K o n ra d (u ro d zo n y w G órznie), A rn o , H e n ry k , E r y k a i M a rg o t (u ro d z e n i w D z ia łd o w ie )6. M o żn a t u b y ło s w o b o d n ie m ó w ić p o p o lsk u . B ab c ia K a ta r z y n a k a le c z y ła w o so b liw y sp o só b ję z y k n ie m ie ck i. R o d ze ń stw o z d a w a ło so b ie s p ra w ę ze s w e j n a ro d o w o śc i, od d z ie ck a b y ło p rz y z w y c z a jo n e do p rz e z w is k a P o lla ck . W D ziałd o w ie p u b lic z n e ro z m o w y p o p o ls k u g ro z iły k a r ą p o z b a w ie n ia ś ro d k ó w do życia. M ó w io n o ty lk o w m ie s z k a n iu p rz y z a m k n ię ty c h o k ie n n ic a c h , g d y ż p o lic ja n c i p o d s łu c h iw a li, czy ro z m a w ia się po p o lsk u . J e d n a k ję z y k p o lsk i m ia ł „ u ro k ta je m n ic z o ś c i” , m ó w ili n im ta k ż e s z k o ln i ró w ie ś n ic y . Z re s z tą w d o m u k o rz y s ta n o z k sią ż k i do n a b o ż e ń s tw a , z a o p a tr z o n e j w k r ó tk ą h is to rię P o ls k i i w w iz e r u n k i k ró ló w . E r y k a w A k a d e m is c h e M u s ik sc h u le w G ru d z ią d zu 6 p o ta je m n ie d o s k o n a liła ję z y k p o lsk i u s w e j n a u c z y c ie lk i f o r te p i a n u — 3 W sz y stk im k tó rz y p rz y c z y n ili się do p o w sta n ia teg o szk ic u — z w łaszcza M a t ce m e j o ra z M a rg o t M a liń sk ie j, H e le n ie i J a n o w i M a jk o w s k im , A le k s a n d ro w i K a n to w i i doc. d r. L e o n o w i W itk o w sk ie m u z T o r u n ia — s k ła d a m g o rą c e p o d z ię k o w a n ia ! 4 G a z e ta D ziałd o w sk a , 1928, z 14 II I. N ie m c y w 1939 r. n a z w isk o je g o n a n a g r o b k u z a m a z a li c em en te m .
5 E r y k a J ó ź k ó w i B o le sła w B u ch h o lz z D z iałd o w a (s e k re ta r z P o lsk ie g o Z w ią z k u Z iem Z ach o d n ich ) u z a s a d n ia ją z ja w isk o n ie c o d zie n n y c h im io n : „p o d z ab o rem g o rliw y u rz ę d n ik n ie w y d a ł m e try k i, je śli d zieck o n ie o trz y m a ło im ię n ie m ie ck ie lu b o b c o b rz m ią ce ” ...
6 B y ła to s z k o ła p r y w a tn a ; do 1921 r. d y re k to rk a E m m a Sohn. R ec e n z je z g ry E r y k i K a n tó w n y , z am iesz cz a ła w ję z y k u p o ls k im i n ie m ie c k im g ru d z ią d z k a g a ze ta „ G ese llig e ” w 1919— 1920 r.
M a rii Z b ą s k ie j. A n a p rz y k ła d w y p ra c o w a n ia z p o lsk ie g o p is a n e p rz e z M a r g o t 7, s ta w ia n o od p o c z ą tk u za w zó r, w o tw a rte j w 1920 r. p o ls k ie j szk o le w D z ia łd o w ie 8. O jciec A rn o K a n ta , Leon, u ro d z o n y w G ó rz n ie (pow . b ro d n ic k i), b y ł fr y z je re m w D z iałd o w ie, g d zie o sia d ł w 1898 r. Z m a r ł w 1915 r. m a ją c z a le d w ie 40 la t, ja k o c y w iln a o fia ra I w o jn y ś w ia to w e j. M a tk a — J a d w ig a z d o m u T a u b e rt, u ro d z o n a i w y c h o w a n a w P o z n a n iu , z o sta ła a d o p to w a n a p rz e z P o lk ę , A n to n in ę K r ü g e r 9. B a b k a E m ilia T a u b e rt, u ro d z o n a w E rfu rc ie , o p to w a ła n a rzecz P o l s k i 10. J a d w ig a o trz y m a ła p o ls k ie w y c h o w a n ie w o b rz ą d k u k a to lic k im , choć ro d z in a b y ła e w a n g e lic k a . P o czu cie p o lsk o śc i p rz e k a z a ła z k o le i s w y m d ziecio m . W o k re s ie p rz e d p le - b isc y to w y m , w d o m u w d o w y J a d w ig i, w y c h o w u ją c e j p ię c io ro d zieci, p rz e z p e w ie n czas co w ie cz ó r o d b y w a ły się t a j n e n a ra d y ro d a k ó w . W ra z z s y n e m H e n ry k ie m — i A rn o o ra z E ry k ą w czasie w a k a c ji — u c z e stn ic z y ła w p rz e rz u c ie o c h o tn ik ó w w la ta c h 1917 i 1918 z L u b a w s k ie g o i B ro d n ic k ie g o w celu z a s ile n ia w o js k a p o ls k ie g o w K o n g re só w c e . B y ła to z az w y c za j m ło d z ie ż szk ó ł ś re d n ic h . K ie ro w a li ją do D z iałd o w a , m ię d z y in n y m i k r e w n i A rn o K a n ta , A n to n i i L e o k a d ia K a n to w ie . P u n k t p rz e rz u to w y is tn ia ł w P rio m ie u g o sp o d a rz a A d a m a R u ciń sk ie g o . W a k c ji te j p o m a g a ł je g o s y n N ik o d e m n , d z ia łac z p le b isc y to w y . O c h o tn ic y p rz y je ż d ż a li d la z a ta r c ia śla d ó w do D z iałd o w a , do d o m u K a n tó w , s k ą d p ilo to w a n o ic h pieszo lu b w ozem . T a k iż p u n k t m ie ścił s ię u w ła śc ic ie la m a ją tk u R u d o lfo w o — W a le n te g o J ó ź w ia k o w s k ie g o J2. O d K a n tó w , u c i e k in ie r ó w 18 p rz e jm o w a li t u p o z n a n ia c y , p r z y m u so w o w c ie le n i do G r e n tz s c h u tz u : A n to n i F r ą c k o w ia k , M ań c z ak , R y sz a rd W ise ''p se u d o n im „ M e n d e lsso h n ”, ro z s trz e la n y w D ziałd o w ie p rz e z h itle ro w c ó w w 1945 r.). W P rz e łę k u p rz e k ra c z a n o g ra n ic ę . K p n ra d i A rn o cho d zili w N id z ic k ie do z a u fa n y c h M az u ró w , a g itu ją c za P o ls k ą . M łody H e n ry k K a n t 14, n ie p rz y ję ty o fic ja ln ie do a k c ji, k tó r ą k ie ro w a ł p o ru c z n ik M ierzg a lsk i, p rz e n o sił ta jn e m e ld u n k i n a z le ce n ie K o n ra d a , w ie lo k ro tn ie p rz e k ra c z a ją c e g o k o rd o n w s p ra w a c h p leb iscy to w y c h .
A rn o K a n t u ro d z ił się 5 p a ź d z ie rn ik a 1900 r. w D ziałd o w ie. U czył się w t a m t e j 7 T o z n aczy M a rg o t M a liń sk ie j, z a m ie s z k a łe j w K a rtu z a c h . B y ła u r z ę d n ik ie m s ta r o s tw a w D z iałd o w ie od 1925 r. C zło n ek „ L u tn i” i „ C e c y lii”. S p o łe c z n icz k a , K rz y ż e Z a słu g i trz e c h sto p n i P R L . J a k i E r y k a K a n t-J ó ź k ó w , m im o s z y k a n g e sta p o , n ie p o d p is a ła V o lk s lis ty , w y sie d lo n a po d K a rtu z y . M ąż W ła d y sła w , u rz ę d n ik s ta r o s tw a w D ziałd o w ie i K a rtu z a c h . W 1937 r. o trz y m a ł S r e b r n y K rz y ż Z a słu g i; 1957 K rz y ż P o w s ta ń c ó w W ie lk o p o lsk ic h .
8 Z a c h o w ały się ś w ia d e c tw a szk o ln e. Szczegóły te o b ra z u ją a tm o s fe rę p o lsk o śc i d o m u A rn o . In n e św iad c z ą, z ja k im i lu d ź m i się z w iązy w ał.
9 Z m a r ła w D ziałd o w ie. M. M a liń sk a p isze w p a m ię tn ik u o tr a g e d ii z iem spod z a b o ru m oże z b y tn io u o g ó ln ia ją c; „W D ziałd o w ie, p ra w ie w szy scy z n a z w is k a m i n ie m ie c k im i b y li g o rliw y m i P o la k a m i (odczuli to w czasie o k u p a cji), a M a z u rz y o p o l sk ic h — u le g li z n iem czen iu . B ra c ia tłu m a c z y li to szczeg ó ln y m n a c isk ie m g e rm a n iz a - c y jn y m n a ty c h o s ta tn ic h ” .
10 M iesz k ała u J a d w ig i, z m a rła w D ziałd o w ie, p o c h o w a n a z o sta ła n a c m e n ta rz u e w a n g e lic k im . Ó w czesn y s e k r e ta rz m a g is tr a tu B o le sła w S u c h o m sk i, o św iad czy ł: „ N az w isk a ta k ic h , ja k o n a o p ta n tó w , z a p isa ły s ię z ło ty m i zg ło sk a m i w n a sz e j h is t o r i i” .
11 Ż o n a E r n a , z D z iałd o w a , p a m ię ta te a k c je . P o w y ż sz e szczeg ó ły z a p isa ł m ą ż w p o d a n ia c h o re n tę s p e c ja ln ą do Z U S -u w D z iałd o w ie i O lszty n ie.
12 J e g o s y n W a le n ty i c ó rk a K a z im ie ra W a ń to w s k a , o b o je z D z iałd o w a , p a m ię ta j ą a k c je (por. K . M a ł ł e k , In te r lu d iu m , s. 11).
13 W śró d z a p a m ię ta n y c h b y ł s tu d e n t W ik to r J a n k o w s k i (m a tk a M a r ta z d o m u K a n t), p ó ź n ie jsz y o fic e r W . P.
102 R O M U A L D J Û 2 K Û W
szej V o lk s sc h u le i R e a ls c h u le (p o lsk ic h szkół n ie b yło), m ię d z y in n y m i ję z y k a f r a n cu sk ieg o , ła c iń sk ie g o . W d z ie sią ty m r o k u ży cia, g d y ojciec k u p ił p ia n in o , w y k a z a ł zd o ln o ści w g rz e fo rte p ia n o w e j. Z o s ta ł s k ie ro w a n y n a le k c je, lecz po m ie s ią c u n a u c z y c ie lk a z re z y g n o w a ła z n a u c z a n ia , o ś w ia d c z a ją c b e z ra d n ie : „O n s ia d a do p ia n in a i w sz y stk o g r a z p a m ię c i” ! W G ru d z ią d z u u k o ń c zy ł sze ścio letn ie K a th o lis c h e
K ö n ig lic h e S c h u lle h r e r -S e m in a r (w ty m trz y le tn ią p r e p a r a n d ę ) 15. U czył się ob o
w iązk o w o g ry sk rz y p c o w e j, o rg a n o w e j o ra z p r y w a tn ie fo r te p ia n u . E g z a m in y k o ń cow e p rz y sp iesz o n o w 1918 r., a a b so lw e n tó w p o w o ła n o do w o jsk a . A rn o d o ta rł do B elgii, lecz n ie b a w e m w o jn a się sk o ń czy ła. N a to m ia st b r a t K o n r a d 14 w a lcz y ł n a d M a r n ą , p o d V e r d u n ; w ró c ił z n a d s z a rp n ię ty m z d ro w ie m .
A rn o K a n t w y k a z a ł w y b itn e zd o ln o ści m u z y c zn e , p ed ag o g icz n e i o r g a n iz a to r sk ie. P rz y b y w s z y do D z iałd o w a , jeszcze w 1918 r. z ało ży ł p o lsk i, św iec k i c h ó r m ie sza n y , p o te m m ę sk i ,,E cho". P o c z ą tk o w o śp ie w a ło w n im 14 osób, w ty m b r a c ia A r no, K o n ra d i H e n ry k K a n to w ie , ic h z a u f a n i k o led zy , sy n o w ie i c ó rk i o rg a n is ty M i- c h e w ic z a 17, u k tó re g o — n a o d lu d z iu , o d b y w a ły się p o ta je m n e p ró b y . „E ch o ” w y stę p o w a ło sam o d z ie ln ie od 1920 r., z a s ila ją c m ie s z a n y c h ó r św ie c k i „ L u tn ię ” — z o r g a n iz o w a n y w ty m ro k u ta k ż e p rz e z K a n ta . O b a p ro w a d z ił do 1938 r.
A rn o d a w a ł r e p e r t u a r w y łą c z n ie p o lsk i. P ie rw s z ą ćw iczo n ą p ie śn ią b y ł sły n n y c h o ra ł U je jsk ie g o -N ik o ro w ic z a Z d y m e m p o ża ró w . D z iałaln o ść ta , w p o w ią z a n iu z o so b isty m z a a n g a ż o w a n ie m K a n ta , p rz y jeg o w a lo ra c h m u z y k a -a r ty s ty , w y w ie r a ł a n ie z a ta rte p ię tn o . W szyscy ż y ją c y c zło n k o w ie „ L u tn i” — ja k M a r ta K o z ło w s k a z D z iałd o w a , ż o n a sto la rz a , licząca ob ecn ie 86 la t, r e c y tu ją z p rz e ję c ie m sło w a, p a m ię ta ją m elo d ie, n a w e t sw e p a r tie g ło so w e w chórze, d o b rz e o d c z y tu ją n u ty !
W 1923 r., w m ę sk im c h ó rz e „ L u tn ia ” śp ie w a li ju ż : J a n M a jk o w s k i18 d ziałacz p le b isc y to w y ; P a w e ł O ż an a ł9, R o b e r t K o ż u s z n ik 20 — n a u c z y c ie le P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N au cz y c ie lsk ie g o ; J a n F r y d ry s z e w s k i, E d w a rd M ic h a ls k i — u rz ę d n ic y i in n i. „E ch o ” i „ L u tn ia ” A rn o K a n ta w y p rz e d ziły d z ia łaln o ść in n y c h p o ls k ic h o r g a n iz a c ji s p o łe c z n o -k u ltu ra ln y c h i s z la c h e tn y c h „ ry w a li” 21. S ta ły się p ie rw s z ą szk o łą 15 Z lis tu P a w ła M alin o w sk ieg o , p ro f. S tu d iu m N a u cz y c ie lsk ie g o i P a ń s tw o w e j S zk o ły M u zy czn ej w T o ru n iu , do a u to r a z 13 I I 1972 r.: „W r. 1918 w G ru d z ią d z u z a c z y n a łe m n a u k i w S e m in a riu m w jęz. n ie m ie ck im . D o w ie d zia łe m się, że w k la s ie o s ta tn ie j je s t b. u m u z y k a ln io n y A. K a n t. W ów czas b y ł c h y b a s k rz y p k ie m . D la jeg o u m ie ję tn o śc i ju ż w te d y b y łe m p e łe n s z a c u n k u .”
16 U r. w 1897 r., f r y z je r w D ziałd o w ie, m n ie j w ię ce j od 1934 r. w T o r u n iu . N a le ż a ł do z w ią z k u m a z u rsk ie g o . W ię zie ń P aw d ak a, o d b ity , u k r y w a ł się p ó ł ro k u w R zeszo w ie u E r y k i Jó źk ó w . W y b ito m u w sz y s tk ie z ęb y za to , że n a z w a ł się P o la k ie m . P o n o w n ie a re sz to w a n y w W ie d n iu 1943 r. K o n fro n to w a n o go z K o n ra d e m K a n te m z T o ru n ia , u ro d z o n y m w 1878 r., s try je m A rn o . W iad o m o ści o ś m ie rc i K o n ra d a z D z iałd o w a o trz y m a ł od w sp ó łw ię ź n ia N ie m c a, w y p u szczo n eg o n a w olność.
17 S y n B e r n a r d b y ł w „ E c h u ” i „ L u tn i” ; s io s tra M o n ik a P o n ia to w s k a w „ L u t n i” ; m ie szk a w O stró d zie.
18 Z a m ie s z k a ły w O lszty n ie. C zło n ek c h ó ru m ę sk ieg o i m ie sza n e g o „ L u tn ia ” , p re z e s o s ta tn ie j p rz e d w o jn ą . O d zn aczo n y K rz y ż e m K a w a le r s k im 1971 r. Ż o n a H e le n a , c ó rk a k ra w c a K a rp y z D z iałd o w a , z b r a te m J e rz y m , k ra w c e m w D ziałd o w ie, ś p ie w a ła w „ L u tn i” 20 l a t (por. T. O ra c k i, op. cit., s. 182).
19 Z m a rł w C ieszy n ie w 1970 r. W s e m in a riu m d z ia łd o w sk im p ro w a d z ił o rk ie s t r ę d ę tą od 1931 r., ch ó ry . C zasem w y rę c z a ł K a n ta w „ L u tn i”. B ra ł u n ieg o k o n s u l ta c je z d y ry g o w a n ia .
20 T. O r a c k i , op. c i t , s. 146.
21 T e m o m e n ty p o d k re ś la ją chórzyści. L iczn e o rg a n iz a c je p o ls k ie i ic h n a p o z ó r ży w io ło w a d z ia łaln o ść — n ie m ia ły o d p o w ie d n ik a w z ab o rze p ru s k im . T o i n ie sp o
-ję z y k a i p a trio ty z m u , zap o z n a ły i ro z s m a k o w a ły w ro d z im e j k u ltu r z e . K ie ro w a ł n ią w o d leg ło ści 3,5 k m od g ra n ic y p r u s k ie j c zło w iek , k tó r y u k o ń c z y ł s tu d ia w g e rm a - n iz u ją c y c h p la c ó w k a c h ! P isz e J a d w ig a R ein c k e -W y rw ic z o w a , c zło n k in i „ L u tn i” 22: „Ż y je n a s s p o ra g a rs tk a , k tó rz y z aw d z ię c za m y m u w z b u d z e n ie w n a s u m iło w a n ia P o ls k i. D ziałd o w o b y ło ju ż b a rd z o z n iem czo n e. N ie z n a liśm y ję z y k a p o lsk ie g o , n ie w ie d zieliśm y n ic o P o lsc e. O k ła m y w a n o n a s i fa łsz o w a n o h is to rię . D o p ie ro A rn o ld [A rn o — u w a g a R . J.] ja k o n a u c z y c ie l ś p ie w u , p o te m d y ry g e n t » L u tn i« o ra z p re z es M a jk o w s k i, p ię k n e m p o ls k ie j p ie ś n i o tw o rz y li n a m s e rc a i n a u c z y li u k o c h a n ia p o l sk ie j O jczy zn y . O b a j p rz y c h o d z ili d o m eg o d o m u . O jc ie c w z g l.[ęd n ie] b a b k a ś p ie w a li m a z u rsk ie p io sen k i. B r a t P a n i [tzn. A rn o K a n t — u w a g a R. J.J p isa ł n u ty , a M a jk o w s k i s ł o w a 23. J a k p a trio ty c z n y c h p ie ś n i u c zy ł n a s, j a k b a rd z o b y liś m y ro z ś p ie w a n i, ro z k o c h a n i w p ie śn i i o d z y sk a n e j O jczy źn ie. Jeszcze dziś sły szę n a s ś p ie w ać: » Z iem ia i m o rz e p o l s k i e n a s w ita , n a sz a n a jd ro ż s z a R zeczp o sp o lita« alb o »O ś w ię ty K r a ju nasz, n ie d a m y C ię n a łu p . N a d W isłą c zu w a s tra ż . Z w y c ię stw o a lb o grób«. Ś p ie w a ją c je, n ie m o ż n a b y ło n ie u k o c h a ć O jczy zn y teg o ję z y k a .”
W te n sp o só b w y ra z iło się d zieło K a n ta , iż ta c y , j a k J a d w ig a R e in c k e , d zięk i n ie m u św ia d o m ie u k o c h a li p o ls k ą ojczy zn ę. K a n t w ie d ział, k u c ze m u z m ie rz a . O d n a jw c z e śn ie js z y c h l a t c z y ta ł „ G az e tę G ru d z ią d z k ą ” o d e zw y p ra s y m u z y c z n e j i z ja z d ó w ś p ie w a c z y c h 24. D ość p rz y to c z y ć „Słow o P o m o rs k ie ” , k tó r e n a w o łu je , a b y „ Z ja z d u Ś p ie w a cz e g o w D z iałd o w ie d o k o n a ć ta k , b y z a m a n ife s to w a ć z w a rto ść i n a szą k u ltu r ę p rz e d t a k lic z n y m o b cy m ż y w io łe m i ty m s p o so b e m p rz y c z y n ić się do o d n ie m c ze n ia D z ia łd o w a i p o d n ie sie n ia d u c h a tu te js z y c h P o la k ó w ” 25.
O koło 1920 r. J a d w ig a K a n to w a o tw o rz y ła w D z iałd o w ie c u k ie r e n k ę 26 ob o k h o te lu R e ic h s h o f K n ü ffla , n ie b a rd z o k o c h a ją c e g o P o la k ó w , d a ją c je j o s te n ta c y jn ą n a z w ę „ W ie lk o p o la n k a ”. A rn o i E r y k a — p ra w a r ę k a w sz e lk ic h p o c z y n a ń m u z y c z ny ch b r a ta , d a w a li tu 1— 2 ra z y w ty g o d n iu s ta łe k o n c e rty , n a z m ia n ę w io lo n czela, s k rz y p c e — p ia n in o lu b p ia n in o n a c z te ry rę c e . C ieszy ły się o n e n ie p rz e c ię tn y m p o w o d z en ie m , b y ł tło k . B y w a lc y n o sili p o d u szk i, s ia d a ją c n a po d ło d ze! G ra n o u tw o ry p o lsk ie, co w te d y sta n o w iło w c iąż now ość.
1 w rz e śn ia 1920 r. A rn o K a n t p o d ją ł p ra c ę w szk o le p o w sz e c h n e j, p o m ie s ią c u o trz y m a ł n o m in a c ję 27. P r o w a d z ił ś p ie w i w y c h o w a n ie sp o rto w e . O k o ło 1936 r. p r z y ją ł f u n k c ję n a u c z y c ie la g im n a z ju m . Z ało ży ł i p ro w a d z ił c h ó ry w o b u szk o ła c h , ż y ta o fia rn o ść , in w e n c ja n a sz y c h d z ia łac z y , p rz e są d z a ły n ie k ie d y o u d a n e j re p o lo n i- zac ji M azu ró w .
22 Z lis tu do E ry k i J ó z k ó w z 22 V II 1962 r. A u to rk a , ż o n a a d w o k a ta J a n a W y r- w ic za z D ziałd o w a. U k o ń c zy ła S z k o łę W y d ziało w ą , U n iw e rs y te t L u d o w y . O b o je z m a rli w G ro d z is k u W ielk . Ż y je sy n . L is t p is a n y z w ła sn e j in ic ja ty w y . T e n i d ru g i o d c z y ta ł czło n ek Z a rz ą d u G łó w n eg o Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o W ło d zi m ie rz C h y liń sk i n a z jeźd zie b. w y c h o w a n k ó w P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N a u c z y c ie l sk ieg o w D z iałd o w ie w 1967 r.
23 O k a z u je się — A rn o z n a ł g w a rę ; w ie le p ie śn i m a z u rs k ic h d y k to w a ła m u b a b k a . H e n r y k K a n t p a m ię ta n a p rz y k ła d , że m im o c h o ro b y k ie d y ś o d ś p ie w a ła A rn o K a n to w i 13 z w ro te k pieśn i!
24 P o r. L. W i t k o w s k i , "Walka z p ie śn ią p o ls k ą p o d z a b o re m n ie m ie c k im n a P o m o rzu , Ż y cie Ś p ie w a cz e , 1967, n r 2, 3, 9.
25 Słow o P o m o rsk ie , 1922, n r 111. 26 O b ecn ie s k le p sp o ży w czy n a u l. G ó rn e j.
27 P o r. K się g ę P a m ią tk o w ą S z k o ły P o d s ta w o w e j N r 1 w D zia łd o w ie (ręk o p is). O k o ło 1921 lu b 1922 K a n t i O ż an a z d a li e g z a m in ze s p e c ja liz a c ji m u z y c z n e j w T o ru n iu . K a n t o d b y w a ł ta k ż e in n e k u rs y o rg a n iz o w a n e p rz e z K u ra to riu m .
104 R O M U A L D J O Ž K Ô W
u d a tn ą o rk ie s trą d ziecięcą. Z esp o ły d a w a ły lic z n e w y stę p y p u b lic z n e i p rz e d s ta w ie n ia te a tr a ln e z o p ra w ą m u z y c z n ą k o m p o n o w a n ą p rz e z K a n ta . N ie b a ł się ta k ż e w ię k sz y c h p rz e d się w z ię ć: ob o k S y m fo n ii D ziec ię c ej H a y d n a , g ra n o a d a p ta c ję D zia d
k a d o o rze c h ó w C zajk o w sk ie g o i in n e , z p o m y sło w y m s k ła d e m so listó w , in s tr u m e n
ta r iu m . O o p e re tc e Ż a b i k ró l, „ G a z e ta D z ia łd o w s k a ” p is a ła : „N asi a rty ś c i m a ją w y je c h a ć do t e a t r u w a rsz a w sk ie g o . P y sz n e s tro je , p ię k n e ta ń c e. A ja k a c u d o w n a m u z y k a. H a n ia K o ż u sz n ik z б k la sy ś p ie w a ła po m is trz o w sk u n a w e t n ie z w y k le tru d n e p rz e jśc ia i w p a d a ła z rę cz n ie w z m ie n ia ją c e się ciąg le a k o rd y m u z y k i — b a rd z o p ię k n e j, a tr u d n e j k o m p o z y c y jn ie . N ie u s tę p o w a ła je j N e la K lim o sz. Z a s ta n ó w m y się n a d o g ro m e m p ra c y , ja k ą w ło ży li n a u cz y c ie le. N a jw ię c e j je d n a k p ra c o w a li J . D a w id , m is trz ta ń c a i A . K a n t, m is tr z m u z y k i.” 28
E f e k ty o siąg a n e p rz e z K a n ta b y ły n ie p o w ta rz a ln e . W sp o m in a M a r ta Z a n d e r 20, u c ze n n ic a K a n ta , c z ło n k in i „ L u tn i” i „ C e c y lii” : „ S ły sz a ła m o b e cn ie w ra d io P o ry
r o k u K o n o p n ic k ie j — n ie d o ró w n u je to w y k o n a n iu szk o ln e g o c h ó ru K a n ta ” .
C h ó ry szk o ln e b ra ły u d z ia ł w u ro c z y sto śc ia ch p a ń stw o w y c h , n a p rz y k ła d gdy p rz y je c h a ł do D ziałd o w a gen. Jó z e f H a lle r. N a o d sło n ięcie P o m n ik a G ru n w a ld z k ie go w 1934 r. śp iew a ły po d d y re k c ją K a n ta B o g u ro d zicę. P o łą c z o n e c h ó ry „ L u tn i”, S zk o ły P o w sze c h n e j 1 G im n a z ju m w y stę p o w a ły 1 c ze rw c a 1936 r. w ra d io s ta c ji t o r u ń s k ie j; g a w ę d ę m a z u rs k ą o p o w ie d ział w te d y K a ro l M ałłek . P r o g ra m e m ito w a n o n a cały k r a j 80. W m a ju 1938 r. d o k o n a n o w ie lk ie j im p rez y : „ T y siąc dzieci m a z u r s k ic h u P r e z y d e n ta ”. N a z a p ro sz e n ie w a rsz a w sk ie g o k u ra to riu m , p o d e jm o w a n e p rz e z M ościckiego n a Z a m k u K ró le w sk im , śp ie w a ły c h ó ry szk o ln e K a n ta , w ty m g im n a z ja ln y pod jeg o b a tu tą , ja k o je d y n y re p r e z e n t a n t szk o ły ś re d n ie j. M iędzy in n y m i w y k o n a n o p ie śń -p o lo n e z a M iły P a n ie P r e zy d e n c ie , sk o m p o n o w a n ą p rz e z A rn o K a n ta do słó w lu d o w e g o p o e ty T e o fila R u czy ń sk ieg o . D zieci n a s ta c ja c h w i ta n o o rk ie s tra m i. Z a k w a te ro w a n ie p rz e z trz y d n i o trz y m a ły w d o m a c h p r y w a tn y c h i szk o łach , w a rsz a w sc y k o led zy o fia ro w a li im k s ią ż k i p a m ią tk o w e 81. W y ciecz k a do sto lic y sta n o w iła d la d zieci n ie z a p o m n ia n e c h w ile o b y w a telsk ie g o w y c h o w a nia. K a n ta p rz e d s ta w ia n o w szk o ła c h ja k o m u z y k a , d z ia łac z a Z w ią z k u N au czy cieli P o lsk ic h S zk ó ł P o w sze c h n y c h , Z w ią z k u M a z u ró w i je d n e g o z g łó w n y ch o rg a n iz a to ró w w y c iec z k i (w ed łu g re la c ji chó rzy stó w ).
W S zk o le P o w sze c h n e j i R zem ieśln iczej K a n t p ro w a d z ił d ru ż y n y h a rc e rs k ie , w czym się w p ro s t w y ż y w a ł — o rg a n iz o w ał obozy, w y cieczk i, z a b a w y sp o rto w e itd. B yły u c ze ń A rn o K a n ta , h a rc e r z , E. Z ie liń sk i z N id zicy , dziś r e n c is ta z o o te ch n ik , d la te j i ogólnej d z ia łaln o śc i K a n ta n ie m a słó w u z n a n ia .
Od 1920 r. „E ch o ” o d b y w a ło p rz e z p e w ie n czas n ie o fic ja ln e p ró b y w d o m u K a n tó w p rz y u l. D w o rc o w ej (o b ecn ie zb u rz o n y ), k tó ry z a s ły n ą ł z u p r a w ia n ia m u zyki. T u z je żd ż a li się ta k ż e n a u c z y c ie le z p o w ia tu . Ic h , w r a z z m ie jsco w y m i, u czy ł K a n t — ró w n ie ż sp o łec z n ie — m e to d y k i p ro w a d z e n ia ch ó ru , zesp o łó w in s tr u m e n ta ln y c h i d y ry g o w a n ia . Ć w iczono w fo rm ie w ła sn e g o ch ó ru . Jed n o c z eśn ie z te j g ru p y
28 G a z e ta D z iałd o w sk a , 1928, z 19 V.
20 M iesz k a w D ziałd o w ie. S io s tra H e le n a L a b u d d a , czło n k in i „ L u tn i” . O fia ro w a ła z d ję c ia chórów .
30 W g fo to g ra fii z d a tą n a p la n ie . 66 osób, w ty m A rn o K a n t ze s w y m i dziećm i, F ra n c is z e k K a n t, K a ro l M ałłek , P a w e ł O żan a, H e le n a M ajk o w sk a .
31 P o s ia d a T a d e u sz L a sk o w sk i, u c ze stn ik , u c ze ń K a n ta . P o d o b n ie J a n W itk o w sk i. O b aj z D ziałd o w a. T a k ż e inż. F ra n c is z e k K a n t z O lszty n a.
k a m e r a ln e j A rn o p rz y g o to w a ł o k te t z u d z ia łe m R o b e r ta K o ż u sz n ik a — a ltó w k a , A rn o K a n ta — w io lo n czela, E r y k i K a n tó w n y — fo r te p ia n ; in n e in s tr u m e n ty o b sa d z a li n a u cz y c ie le p o w ia tu . G d y p o r o k u o s ta tn ic h p rz e n ie sio n o , p o w sta ł k w a r te t fo rte p ia n o w y , d z ia ła ją c y p u b lic z n ie w la ta c h 1922— 1928. Z teg o s k ła d u , ró w n o le g le w y d z ielo n o trio (E ry k a K a n t- J ó ź k ó w — fo r te p ia n , A rn o K a n t — w io lo n czela, B e r n a rd B rz esk i, a p o je g o w y je ź d z ie P a w e ł O ż an a — sk rzy p ce), k tó re w y stę p o w a ło p u b lic z n ie od 1923 r. O d 1936 r. p ia n is tk ę d u b lo w a ł p a s to r W ło d z im ie rz M is s o l32. G ra n o dosyć tr u d n e u tw o ry z z a k r e s u m u z y k i p ro f e s jo n a ln e j: k la sy k ó w w ie d e ń s k ic h i p o l s k ic h k o m p o z y to ró w . T rio g ra ło p o d c za s w sz e lk ic h im p re z p a ń stw o w y c h , o k o lic z n o ścio w y ch „ L u tn i”, k o n w e n tu „ M a so v ia ”, w y stę p o w a ło n a p o ra n k a c h szk o ln y c h itp . K a m e r a lis ty k a z m u sz a ła do w y tę żo n e g o s a m o k s z ta łc e n ia , co czy n io n o z z ap a łe m . T rz e b a p o d k re ślić , że A rn o K a n t z w ro d z o n ą ła tw o śc ią o p a n o w y w a ł g rę n a ró ż n y c h i n s tru m e n ta c h , ta k ż e ja k o s a m o u k (w io lo n czela, dęte).
K o n w e n t p o z n a ń s k i s tu d e n t ó w 33 u rz ą d z a ł w D ziałd o w ie d w a ra z y d o ro k u p a trio ty c z n e im p rez y . Z m u sił w ła śc ic ie la e s tr a d y do z m ia n y n a zw y h o te lu R e ic h s h o f n a M a so via . S tu d e n c i p o d z iw ia li p rę ż n o ść i k u ltu r ę s p o łe c z e ń stw a p o lsk ie g o w D z ia ł d o w ie, n a z y w a ją c m ia s to „ p rz e d n ó ż k ie m W a rsz a w y ”, K a n t o trz y m a ł h o n o ro w e czło n k o stw o , sk o m p o n o w a ł n a w e t h y m n k o n w e n tu . B ył z a p r a s z a n y n a w sz y s tk ie s p o tk a n ia , o rg a n iz o w a ł w y stę p y m u zy czn e. O p ró cz trio , n a im p re z a c h E r y k a K a n t g r a ła solo n a fo rte p ia n ie , A rn o a k o m p a n io w a ł p rz y g o to w y w a n y m p rz e z e ń do śp ie w u solow ego H e le n ie M a jk o w s k ie j, E lżb iecie L o d w ic h o w e j34, M . S ik o rz y n ie o ra z E leo n o rz e M a ło rn e -P la c k o w s k ie j. O to lis t o s t a t n i e j 35 do a u to r a : „śp. A rn o K a n ta z a c h o w a ła m w p a m ię c i n a p rz e s trz e n i 40 l a t ja k o c zło w iek a b a rd z o s zla c h e tn eg o , p e łn e g o do b ro c i. C h y b a n ie u m ia łb y n ik o g o s k rz y w d z ić . J a k o m u z y k b y ł je d n o s tk ą u ta le n to w a n ą . A k o m p a n io w a ł m i do śp ie w u [...]. W y cz u w a ł p ię k n o k a ż d e g o sty lu , b y ł s u b t e l n y — b y ł p ra w d z iw y m a rty s tą . L u b iła m z n im p ra c o w a ć i z a w d z ię c z a m m u d u żo p ię k n y c h c h w il w sp ó ln e g o m u z y k o w a n ia . M ałe p ro w in c jo n a ln e D z iałd o w o n ie m o g ło m u d a ć te g o k lim a tu a rty s ty c z n e g o , k tó re g o p o trz e b o w a ł, a j e d n a k z ro b ił t a k d u żo d la m ło d zieży , k tó re j u c zy ł p o jm o w a n ia i k o c h a n ia m u z y k i. B y ł p o z a ty m g o rą c y m p a t r i o tą i k rz e w ic ie le m k u ltu r y p o ls k ie j n a ziem i m a z u rs k ie j. C ześć J e g o p a m ię c i” 36. K a n t ja k o p ia n is ta w y stę p o w a ł w szęd zie: w im p r e z a c h c h ó ró w , T o w a rz y s tw a C zy teln i L u d o w y c h , g d zie p rz e w o d n ic z y li J a n M a jk o w s k i i A d a m sk i, te a trz y k a c h ,
32 Z a m ie s z k u je w W arsz a w ie.
33 Z D z iałd o w a do k o n w e n tu n a le ż a ł S ta n is ła w S m o liń sk i, s tu d e n t fa rm a c ji, h o n o ro w o A u g u sty n G ra je k , a p te k a r z i in n i.
34 M ąż — k s ią d z p a s to r E w a ld L o d w ic h L e d w a , od 1921 r. p ie rw s z y d y re k to r P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N au cz y c ie lsk ie g o w D z iałd o w ie. W ielce z asłu ż o n y s p r a w ie p o ls k ie j, d z ia łac z p le b is c y to w y . L in g w ista , p o e ta ; p rz e ś w ie tn y p e d a g o g (a u to r by ł je g o u czn iem ) (por. T. O r a c k i , op. cit., ss. 173— 174). E. L o d w ic h o w a p rz y „ L u tn i” p ro w a d z iła k u rs y ta ń c a p la sty c z n e g o i ry tm ik i w g D a lc ro z e ’a, z p o k a za m i. Z a m ie s z k u ją w S ie d lc a c h . K o re sp o n d e n c je z a u to re m (14, 15 V ; 7, 24 i 25 V I 1972 r.).
35 Z 27 I I 1972. E le o n o ra P la c k o w s k a b y ła ś p ie w a c z k ą O p e ry P o z n a ń sk ie j, po w o jn ie p e d ag o g iem śp ie w u w P a ń s tw o w y m Z e sp o le L u d o w y m P ie ś n i i T a ń c a „ Ś lą s k ” w K o szęcin ie. M iesz k a w B ie lsk u B ia łej. W la ta c h 1927— 1935 s ta ł a ś p ie w a c z k a O p e ry ; ć w icz y ła z K a n te m w D z iałd o w ie. Z lis tu z 20 IX 1972 г.: K a n t b y ł c a ły m se rc e m o d d a n y s p r a w ie m a z u rs k ie j [...] „C z ło w ie k id e o w y n ie c z e rp ią c y zy sk ó w ze sw e j p r a c y ”.
36 G a z e ta D z iałd o w sk a , 1928, n r 1 z 20 X p o d a je : „ H e r b a tk a ta ń c u ją c a n a b ie d n e dzieci. M ag n e sem n a js iln ie js z y m b y ły w y stę p y s ta ro śc in y P la c k o w sk ie j. P a n K a n t zn a k o m ic ie a k o m p a n io w a ł. W y stę p y c h ó ró w » L u tn i« d o p e łn iły p ro g r a m części k o n - c erto w ejľ C zy sty dochód z im p re z y : 1614,54 z ł.”
1 0 6 R O M U A L D J O Ż K O W
z a b a w a c h itd . W ogóle n a jc h ę tn ie j g ra ł n a p ia n in ie . G d y m ia ł h u m o r, im p ro w iz o w a ł 6—8 godzin. D a w a ł częste k o n c e rty o rg a n o w e szk o ln e i in n e. P isz e M arg o t M a liń sk a w p a m ię tn ik u , że n a te k o n c e rty w k o ściele k a to lic k im z je żd ż a li s łu c h a cze p o w ia tu , ta k ż e e w an g e lic y . P ro b le m w y z n a n io w y d la K a n ta n ie is tn ia ł. N a le żał do Z w ią z k u M az u ró w , choć b y ł tu je d y n y m k a to lik ie m ; P a w e ł O ż an a — e w a n g elik , b y ł jeg o w ie lo le tn im p rz y ja c ie le m .
B o d aj w 1923 r. ks. S ta n is ła w S z a ra fiń s k i zało ży ł T o w a rz y s tw o Ś p ie w a cz e „Św . C ec y lii”, z a ra z e m b y ł p ie rw s z y m jeg o d y ry g e n te m . P o n im „C ecy lię” — ja k c h ó r zw ano, p ro w a d z ił n au cz y c ie l C h m u rz y ń sk i. B y ły ciąg łe k ło p o ty z d y ry g e n ta m i i in n e. P ro b o sz c z z ac h w y c o n y „ L u tn ią ” , z a p ro p o n o w a ł K a n to w i ró w n o le g łe p ro w a d z e n ie „ C ecy lii”. W k ró tc e w ięc (1936) K a n t p rz y g o to w a ł i p ro w a d z ił k o n c e rt św iec k i: b y ło to o ra to riu m lu b p a sja , g dzie so la śp ie w a ł zaw o d o w y te n o r z W a r sza w y 37 n a t l e p o łączo n y ch c h ó ró w „ C e c y lii” i „ L u tn i”. A k o m p a n io w a ła o rk ie s tra w o js k o w a z B ro d n ic y , d o k ą d K a n t p iln ie d o je ż d ża ł, b y ją ćw iczyć. W stę p n a k o n c e rt do k o ścio ła b y ł p ła tn y . W su m ie — n a ó w czesn e p ię c io ty się c z n e m ia ste c z k o — w ra ż e n ie b y ło z b y t w ie lk ie . T ego m u n ie d a ro w a n o — f r e k w e n c ja o k a z a ła się słab a . „ C e c y lią ” d y ry g o w a ł p o te m n au cz y c ie l R. G ra b o w sk i, sęd z ia K a n ie w s k i. N a n ie k tó ry c h u ro c z y sto śc ia ch , j a k n a X -le c iu p rz y łą c z e n ia D z iałd o w a do P o lsk i, obok „ L u tn i” w y stę p o w a ły czasem „ C e c y lia ” i „ M o n iu sz k o ” 38 — c h ó ry d z ia łd o w sk ie p rz y ć m io n e s ła w ą p rz e w o d n ic z k i „ L u tn i”.
„ L u tn ia ” d a w a ła d w a ra z y w ro k u ś w ie tn e p rz e d s ta w ie n ia te a tra ln e , re ż y se ro w a n e p rz e z J a n a M ajk o w sk ie g o . R ole a k to rs k ie i m u z y c zn e g ra li w śró d in n y c h A rn o , E ry k a , H e n ry k K a n to w ie , n a w e t m a tk a J a d w ig a 39 (ja k w sz tu c e P a p u g i n a
s ze j b a b u n i), J a n i Z y g m u n t J ó ź k ó w 40. M ów i H e le n a M a jk o w sk a , że d z ia łd o w iac y
w o le li te , n iż s p e k ta k le w a rsz a w sk ie g o t e a t r u o b jazd o w eg o . D e k o ra c je , k o s tiu m y b y ły b a je cz n e , w sz y stk o ro b io n o z ro z m a c h em , sp ro w a d z a n o z aw o d o w y c h k o n s u lta n tó w , p o s ta r a n o się o re fle k to r y , co b y ło n o w o ścią, b o m ia s to m ia ło o św ietlen ie g azow e. K r y ty k a w a rs z a w s k a o c e n ia ła je p o z y ty w n ie .
W c ze rw c u 1921 r., w t a k z w a n y m T y g o d n iu Ś w ię to ja ń s k im , k tó ry z a in ic jo w a ł E w a ld L o d w ich , w z ięli u d z ia ł A rn o i E r y k a 41. K o n c e rty c h ó ró w , ta ń c e p la sty cz n e , w y s ta w a p o ls k ie j s z tu k i, k o n c e r t a rty s tó w O p e ry W a rsz a w sk ie j — cieszy ły się o l b rz y m im p o w o d z en ie m w m ie ście i p o w iecie.
O w sp ó łd z ia ła n iu „ L u tn i” i K a n ta z in n ą p la c ó w k ą re p o lo n iz a c y jn ą pisze a b so l 37 O soby n ie u d a ło się u s ta lić . Z s o listą ś p ie w a ł w d u e cie H e n ry k K a n t — f r y z je r! O koło 1970 r. je d n a z g a z e t w a rs z a w s k ic h p is a ła , że rz e k o m o „ L u tn ia ” b y ła c h ó re m k o ście ln y m . J a n M a jk o w s k i w y s ła ł sp ro sto w a n ie , n ie zam ieszczo n o .
38 O „M o n iu szce” zn ik o m e w z m ia n k i; te n m ie s z a n y ch ó r p ro w a d z ił F ra n c is z e k N o w ak , p rz e d te m p o lo n ijn e c h ó ry w W e s tfa lii. J e g o s y n K le m e n s, a b s o lw e n t d z ia ł d o w sk ieg o P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N au cz y c ie lsk ie g o , p ro f. P a ń s tw o w e j Szk o ły M u zy czn e, zięć L a c h m a n a m ie s z k a w W arsz a w ie. D z ia ła ł w ra z z E r y k ą Jó źk ó w w G im n a z ju m w D z iałd o w ie (chóry, w y stę p y p ia n isty c z n e ), po w o jn ie od 1945 r. w sto licy .
39 J a d w ig a K a n to w a z m a rła w N idzicy, p o c h o w a n a w D z iałd o w ie 1960 r. 40 U czeń d zia łd o w sk ie g o P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N au cz y c ie lsk ie g o . Z aw o d o w y p o d o fic e r P o ls k ie j M a r y n a r k i W o je n n e j, o b ro ń c a H e lu 1939 r. Z ło ty K rz y ż Z a s łu g i PR L . M ieszk a w G d y n i-C h y lo n ii. J a n — s e k r e ta r z m a g is tr a tu w D ziałd o w ie w l a ta c h 1921— 1939, II s e k r e ta rz K P P P R w 1945 r. O b a j c zło n k o w ie „ L u tn i” .
41 L o d w ic h o w a w liście d a je do z ro z u m ie n ia : „ E ry k a w y rę c z y ła k o le ż a n k ę w im p re z ie , k tó re j ro d z in a n ie p o z w o liła w y stą p ić , b o o b a w ia ła się re p r e s ji lu b b y ła n a m ó w io n a p rz e z H e im a td ie n s t”.
w e n t d z ia łd o w sk ie g o P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N a u cz y c ie lsk ie g o , E d m u n d M oritz: ..D zięki ścisłej w sp ó łp ra c y Λ. K a n ta z P . O żan ą, m ia ły m ie js c e częste fa k ty łą c z e n ia c h ó ró w s e m in a r y jn y c h z ,,E c h e m ” i „ L u tn ią ”. M iałem o k a z ję — ja k o czło n ek p o łączo n y ch c h ó ró w — p o d z iw ia ć w n ik liw ą in te r p r e ta c ję m u z y c zn ą i w y ją tk o w ą z dolność p a n o w a n ia n a d z esp o łe m te g o u ta le n to w a n e g o m u z y k a . K a n t b y ł tw ó rc ą z esp o łó w k a m e ra ln y c h , g dzie p re z e n to w a ł a m b itn y p ro g ra m . P r a g n ę w y ra z ić og ó ln ą o p in ię, iż d o b rz e z asłu ż y ł s ię k u ltu r z e p o lsk ie j n a M a z u ra c h , czego m u N iem cy h itle ro w s k ie n ie p rz e b a c z y ły 42.
K a n t d o je ż d ża ł do L id z b a rk a W elsk ieg o , g d zie -też p ro w a d z ił ch ó r. T u i w D z iał d o w ie solo ś p ie w a ł b u r m is tr z M. R o ch o n , p ó ź n ie jsz y p re z e s ta m te js z e g o c h ó ru i j e go d y ry g e n t. C h ó r te n i o r k ie s tr a sy m fo n ic z n a d a w a ły z „ L u tn ią ” w sp ó ln e k o n c e rty , u z u p e łn ia ją c się sk ła d e m zespołów .
O to in n y n u r t ro z le g ły c h d z ia ła ń A. K a n ta . „ G a z e ta D z ia łd o w sk a ” w 1925 r. p o d a ła : „M ie jsc o w a S tr a ż O g n io w a m a z a m ia r z o rg a n iz o w a ć o rk ie s trę , k tó re j b ra k n ie ra z o d c z u w a n o ” . A n a stę p n ie : „ P rz y g ry w a ła o rk ie s tr a m ie jsc o w e j S tr a ż y O c h o t n iczej, k tó r a d z ię k i d y ry g e n to w i p. K a n to w i w ta k k r ó tk im c zasie z d o ła ła uczy n ić ta k w ie lk ie p o stęp y . N a w ie cz o rn icy s łu c h a n o r e f e r a tu p. P sz en n e g o , ś p iew ó w m ę s k ieg o c h ó ru » L u tn i« i d e k la m a c ji. N a szczeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je » L u tn ia « p rz e z w y k o n a n ie pod b a tu tą p. K a n ta C a u d e M a te r P o lo n ia i P o lo n eza . D o sk o n a le z o r g a n iz o w a n a a k a d e m ia , w y w a r ła n ie z a ta r te w ra ż e n ie .” 43
Is to tn ie — A rn o K a n t w k ra c z a ł zaw sze ta m , g dzie o d c zu w a n o n ie d o s ta te k k u l tu ry m u z y c zn e j, d z ia ła ją c w p io n ie rs k im , n a jtru d n ie js z y m o k re s ie p ra c y sp o łeczn ej. P e w n e g o d n ia w ra z z E r y k ą u s ły sz a ł n a u lic y k o m p a n ię w o js k a ś p ie w a ją c e g o p o p u la r n ą B ied n ą R e b e k ę . Z głosił się w ó w czas do g a rn iz o n u i b e z in te re s o w n ie w y u czy ł żo łn ie rz y k ilk u n a s tu sto so w n y c h p ie śn i w o jsk o w y ch .
C h ó ry „ L u tn i” sta n o w iły u k o ro n o w a n ie p u b lic z n e j d z ia ła ln o śc i A rn o K a n ta . S ta ły się sław n e . N a w e t ob ecn ie n a u cz y c ie le w c ały m k r a j u w s p o m in a ją je j w y s tęp y . P ie rw s z y ra z „ L u tn ia ” w y s tą p iła p o za p o w ia te m w 1920 lu b 1921 r. w W a r sza w ie іл.
O to ch ro n o lo g ic z n y w y k a z je j o siąg n ięć w e d łu g zdoby-tych d o tą d ź ró d eł: Z jaz d K ó ł Ś p ie w a cz y c h O k rę g u w G ru d z ią d z u w 1921 r. B y ło ta m n a jm n ie j 10 c h ó ró w , w śró d n ich 250-osobow y ze S z w a rc e n o w a . C h ó r m ie sz a n y „ L u tn i” z D z iałd o w a z d o b y ł d ru g ie m ie js c e 45. Ś p ie w a n o H y m n M a z u r s k i ze s ło w a m i W ito l d a S z e lle ra z W arsz a w y , n a p is a n y w 1920 r. s p e c ja ln ie d la „ L u tn i” (d ru k o w a ł „ Ś p ie w a k ”).
Z jaz d w D ziałd o w ie w 1922 r.: І і I I m ie js c e o k rę g o w e z a ją ł c h ó r m ie sza n y i m ę sk i D ziałd o w a ; I m ie js c e z w iąz k o w e T o ru ń , I m ie jsco w e N o w e M ia s to 46. 42 O św ia d c z en ie z ЗО V 1972. E d m u n d M o ritz, p ro f e s o r L.O ., m ie s z k a w W a rsz a w ie ; p o r. też E. S u k e r t o w a -B i e d r a w i n a, D a w n o a n ie d a w n o , ss. 212, 332.
43 G a z e ta D z iałd o w sk a , 1929 z 29 V i 16 X . M a rg o t M a liń s k a p a m ię ta A rn o w m u n d u rz e S tr a ż y ; je ź d ził p o z a k u p in s tru m e n tó w aż do G d a ń sk a . O tru d n o ś c ia c h w u s ta la n iu fa k tó w , p rz y k ła d : czło n ek ro d z in y , u c ze ń K a n ta p isze, że A rn o o r k ie s t r ą d ę tą n ig d y n ie z a jm o w a ł się. P o d o b n ie tw ie rd z iły in n e osoby. N o tk a g a ze ty p rz e są d z a sp ra w ę . S tr a ż is tn ia ła od 1888 r. i d o tą d o r k ie s try n ie m ia ła (por. G a z e ta D ziałd o w sk a, 1928 z 2 VI).
44 Z b io ro w y m i c h ó ra m i d y ry g o w a ł L a c h m a n . Z d jęc ie z te g o o k re s u z am ieśc iło „S łow o n a W a rm ii i M a z u ra c h ” , 1970 z 1 V III, b ez k o m e n ta rz a , w a r ty k u le J a n a M ajk o w sk ie g o . W id o czn i ta m H e n ry k i E r y k a K a n t.
1 0 8 R O M U A L D J Ô Ž K Ô W
I O g ó ln y Z jaz d P o m o rsk ic h Z w ią z k ó w Ś p ie w a cz y c h w T o ru n iu w 1923 r. W y s tę p m ie sza n e g o c h ó ru pod d y re k c ją A rn o K a n ta . B ra k w y n i k u 47.
Z jaz d O k rę g u w G ru d z ią d z u w 1924 r. — 22 ch ó ry , śp ie w z b io ro w y ty sią c a osób. In d y w id u a ln e I m ie jsce z a ją ł c h ó r W ło c ław k a , I I I m ie s z a n y z D z iałd o w a , IV
7. T o ru n ia . W y stę p o w a ł ta k ż e ch ó r ,.M o n iu szk o ” F ra n c is z k a N o w ak a . O to co p isało
„S łow o P o m o rs k ie ” : „ B y ła jeszcze in n a n ie sp o d z ia n k a . » L u tn ia« z D z iałd o w a , m a ły z k ilk u n a s tu z a le d w ie osób złożony c h ó r m ie sza n y . C zło n k o w ie ś p ie w a ją w b ia ły c h c z a p k a c h 48. D ziw n y to k a p ry s , a le m o ż n a go w y b a cz y ć , k ie d y się ic h u sły szy : śp ie w a li n u d n e g o tro c h ę , a le tru d n e g o M a tý s k a W alk iew ic z a, rzecz p o m y ś la n ą na c h ó r m ę sk i. S o p ra n y z n a k o m ite , ś p ie w a ją n a p a m ię ć z ta k ą p re c y z ją , p rz e ję cie m , z ta k z n a k o m itą d y k c ją , że w ie rz y ć się w p ro s t n ie chce, a b y w » ja k ie m ś D z iałd o w ie« — b e z o b ra z y — p o d o b n y c h ó r m ó g ł istn ie ć. P o d e jrz e w a łe m , że czło n k ó w im p o rto w a n o , a le d z ie ln y d y ry g e n t p. A rn o K a n t, sa m M az u r ro d o w ity , z ap e w n ił, że są to jeg o zio m k o w ie. D z iałd o w u n a le ży p o w in szo w a ć , szk o d a ty lk o , że c h ó re m n ie p o c h w aliło się n a Z jeź d z ie W sz e ch p o lsk im w P o z n a n iu ” <9.
W ed łu g r e la c ji ch ó rz y stó w , „ L u tn ia ” w s k ła d z ie 50 osób ś p ie w a ła w 1926 r. w T o ru n iu , m ięd zy in n y m i S łu c h a jc ie ż a b y G a lla i G a u d ę M a te r G orczyckiego. C h ó ra m i p o łą c zo n y m i d y ry g o w a ł F e lik s N o w o w iejsk i. W ś p ie w ie in d y w id u a ln y m o trz y m a ła p o d o b n o Π m iejsce.
I I I Z jaz d O k rę g u Ś p ie w a cz e g o w L id z b a rk u W elsk im w 1927 r. I i I I I m ie j sce w k la s ie A o trz y m a ł ch ó r m ę sk i i m ie sza n y z D z iałd o w a D0.
I I Z jaz d P o m o rsk ic h Z w ią z k ó w Ś p ie w a cz y c h w T o r u n iu w 1928 r . 51 P rz y b y ło n a ń 46 ch ó ró w , d e le g a c je zza k o rd o n u , ta k ż e z E ssen , z iem i m a lb o rs k ie j. P o łą c z o n y m i c h ó ra m i d y ry g o w a ł p ro f. В. P ią tk o w s k i — ty s ią c śp ie w a k ó w z to w a rz y sz e n ie m o rk ie s try 63 p u łk u p ie c h o ty . W y k o n an o G a u d ę M a te r, P o lo n eza K o m o ro w skiego, P o lo n e z a A - d u r C h o p in a, p ie śn i do w o ln e. I m ie js c e z a ją ł c h ó r T o ru n ia , V I i X I I I „ L u tn ia ” z D z iałd o w a t2.
Z jaz d Z w ią z k o w y Z esp o łó w Ś p iew aczy ch w T o ru n iu w 1929 r. I I i V m ie jsc e z d o b y ły c h ó ry „ L u tn i” d z ia łd o w sk ie j 4
W sz e ch sło w ia ń sk i Z jaz d Ś p ie w a cz y w P o z n a n iu w 1929 r. O b ecn i b y li p re z y d e n t M ościcki, k a rd y n a ł H lo n d . D y ry g o w a li z b io ro w y m i c h ó ra m i z u d z ia łe m z a g r a n iczn y ch : F e lik s N o w o w iejsk i, B o le sła w W a lle k -W a le w sk i i P io t r M aszy ń sk i. W y k o n a n o m ięd zy in n y m i A p o te o z ę p ie ś n i R eczk o w sk ieg o , A p o te o z ę s ło w ia ń sk ą W ie- chow icza, O jc zy z n ę N o w o w iejsk ie g o . P o łą c z o n o ś p ie w około 18 ty się cy osób n a s t a
40 P o d a je S ło w o P o m o rsk ie , 1922 z 7 V II. 47 P a m ię tn ik Z ja z d u 20—21 V 1923, T o r u ń 1923.
48 B ia łe stu d e n c k ie c za p k i z n ie b ie sk im o to k ie m — b a r w y m a z u rsk ie ; po w ó d o b n iż e n ia p u n k ta c ji c h ó ró w p rz e z ju ry ! M im o to zesp ó ł z ty m p o m y słe m J a n a M a j k o w sk ieg o so lid a ry z o w a ł się.
49 S ło w o P o m o rsk ie , 1924 z 10 V II. N a I I W sz e ch p o lsk im Z jeź d z ie w P o z n a n iu w lu ty m 1924 r. c h ó r n ie w y s tą p ił z p o w o d u c h o ro b y K a n ta .
st> E. В o 1 i ń s к i, H isto ria P o lsk ic h T o w a r z y s t w Ś p ie w a c k ic h n a P o m o rzu , T o r u ń 1928.
51 P rz e g lą d M u zy czn y , 1928, n r 4.
52 Z lis tu P . M a lin o w sk ie g o : „ B io rą c u d z ia ł 1928 r. n a zjeźd zie w T o ru n iu , sp o t k a łe m ch ó ry » L u tn i« p o d d y r. A. K a n ta . Z esp ó ł u z y sk a ł b a rd z o p o c h le b n ą opinię. J a p ro w a d z iłe m chór, k tó ry w te d y u z y sk a ł b a rd z o d o b re 10 m ie js c e ”.
58 G a z e ta D z iałd o w sk a , 1929 z 6 I I I : „W y b ó r n o w eg o z a rz ą d u » L u tn i« : p re z e s s ta r o s ta P la c k o w sk i, A. K a n t d y ry g e n t, M a rg o t K a n tó w n a i J a d w ig a R ein ck ó w n a ław n ic y . U c h w a lo n o ro b ić p ró b y 4 ra z y w ty g o d n iu , p rz e d z ja z d e m w P o z n a n iu .”
d io n ie z to w a rz y sz e n ie m 300-osobow ej o rk ie s try ! „ P rz e g lą d M u zy c z n y ” p is a ł: „ K ilk a m o m e n tó w o ż y w io ło w ej p o tę d z e; ru c h ś p iew a c zy p o lsk i i s ło w ia ń s k i, c ze rp a ć z n ich b ę d zie siłę d łu g ie la ta . P o czu cie siły , w y ra z ro z le g łe j d e m o k ra ty z a c ji k u ltu r y m u zy czn ej w n a sz y m n a ro d z ie . N a w y ró ż n ie n ie z a s łu g u je c h ó r Z w ią z k u P o m o rsk ie g o , k tó r y w y k o n a ł w ie lc e p o p ra w n ie z n a n y u tw ó r L a c h m a n a S z ta n d a r y p o ls k ie na K r e m lu . 51 P ie ś ń ta w y k o n y w a n a i dziś, w te d y o b o w ią zk o w a . C za so p ism o n ie s te ty
n ie p o d a je , że ch o d zi o d z ia łd o w sk ą „ L u tn ię ” (70 osób) po d d y re k c ją A rn o K a n ta . N a zw c h ó ró w tu z re g u ły n ie w y m ie n ia n o — by ło ich z b y t dużo. N o w o w ie jsk i z n ie z w y k ły m u n ieg o u z n a n ie m , n a oczach ty się cy ś p ie w a k ó w złożył K a n to w i g r a tu la c je , p o d z iw ia ją c ś p ie w i w z o ro w ą d y sc y p lin ę z e s p o łu B5.
Z jaz d I I I O k rę g u w N o w y m M ieście w 1931 r. I m ie js c e u z y s k a ł ch ó r z N o w ego M iasta , IV „ L u tn ia ” p o d d y re k c ją A rn o K a n ta (w y k o n a n o w ó w cz a s P o że g n a
n ie u la n a W a lk ie w ic z a )60
I I I O g ó ln y Z jaz d P o m o rsk ic h Z w ią z k ó w Ś p ie w a c z y c h w T o ru n iu w 1933 r. W y stę p o w a ł c h ó r m ie s z a n y D z iałd o w a po d d y re k c ją K a n t a 67.
X X V -le cie P o m o rsk ie g o Z w ią z k u Ś p ie w a cz e g o w T o r u n iu w 1937 r. U d ział w zięło 35 c h ó ró w , w ty m z W a rsz a w y , z P o z n a n ia . Z m ę sk ic h c h ó ró w I m ie jsc e zdobył T o ru ń , X II D ziałd o w o ; z m ie s z a n y c h I m ie js c e G d a ń sk , V II D ziałd o w o .
Z jaz d O k rę g u N a d d rw ę c k ie g o w 1937 r. I i I I m ie js c e z a ją ł c h ó r m ie sza n y i m ę sk i z D z ia łd o w a 68.
W sp o m in a P a w e ł M a lin o w sk i w 1972 r.: „ Z a c h o w a ł m i s ię P a m ię tn ik Z ja z d u
1938 r. w G d a ń sk u . B ra ła u d z ia ł » L u tn ia « z D z iałd o w a , lecz k u m o je m u zd ziw ien iu
p o d d y re k c ją P . O żany, k tó re g o n ie s te ty n ie zn am . U d z iał b ra ło 75 c h ó ró w 5’ 59. „ L u tn ia ” — ta k w y p ró b o w a n a , z a ję ła w te d y z a le d w ie 28 m ie jsce . F a k t te n d a je p o jęcie, ile d la n a w e t d o b re g o c h ó ru zn aczy osobow ość sta łe g o d y ry g e n ta .
Z pow yższego, n ie s te ty n ie p e łn e g o p rz e g lą d u , w id a ć je d n a k , j a k ru c h liw ą d z ia ła ln o ść p ro w a d z iła „ L u tn ia ” K a n ta . Z a jm o w a ła czołow e m ie js c a w k o n k u rs a c h , a do p u n k ta c ji ś p ie w a n o ty lk o je d n ą , w y b r a n ą p ie śń , w o b e c ta k ic h sław , ja k ch ó r W arsz a w y , B ydgoszczy, P o z n a n ia , P o lo n ii G d a ń sk ie j itd . N a d p o d z iw często u ś w ie tn ia ła m ie jsc o w e u ro c z y sto ś c i n a jp rz e ró ż n ie js z y c h in s ty tu c ji — do P K P w łą c z n ie !00 B u d z iła e n tu z ja z m w y k o n a w s tw e m . Z d a rz a ły s ię m o m e n ty , że s łu ch a c z e, w ty m o so b isto śc i m ia s ta , w p a d a li n a e s tr a d ę w iw a tu ją c i p o d rz u c a li K a n ta w g ó rę — n a p r z y k ła d za w y k o n a n ie P ie ś n i R y c e r s k i e j M o n iu szk i.
„ L u tn ia ” w łą c z a ła się i do a k c ji p o lity c z n y c h . W e d łu g „ G az e ty G ru d z ią d z k ie j” w k o re s p o n d e n c ji z D z iałd o w a : „M y o b y w a te le z e b r a n i w lic z b ie p rz e sz ło 500 osób n a p r z e d s ta w ie n iu a m a to r s k im K ó łk a Ś p ie w a ck ieg o » L u tn ia« p ro te s tu je m y p rz e c iw k o in s y n u a c jo m gen. H a k in g a , ja k o b y lu d n o ść n a P o m o rz u ż y czy ła so b ie p o w ro tu w ła d z i w o js k n ie m ie c k ic h . M y t u w D z ia łd o w sk ie m , ch o ciaż n a jd łu ż e j b y liśm y o d e rw a n i od M ac ie rz y , z k r w i i k o ści b y liś m y i je ste ś m y P o la k a m i w o b ec
54 P rz e g lą d M u zy czn y , 1929, n r 1, 6.
66 P r a s a p o z n a ń s k a p o in fo r m o w a ła o z a ję c iu p rz e z „ L u tn ię ” czołow ego m ie js c a (do p u n k ta c ji ś p ie w a ła M a tý s k a ), ż a łu ją c że z p o w o d u c h o ro b y A rn o K a n ta „ ś w ie t neg o d y ry g e n ta ”, n ie w y s tą p iła w k o n c e rc ie la u r e a tó w (w e d łu g ch ó rzy stó w ).
56 S ło w o P o m o rsk ie , 1931 z 18 V I.
57 J e d n o d n ió w k a Z ja z d u , 3—5 V I 1933, T o r u ń [1933]. 58 Z ie m ia M ich a ło w sk a, 1937 z 20 V i z 3 VI. 69 P o r. p rz y p is 15.
n o K O M U A L D J Û 2 K Ô W
całego ś w ia ta [...] W im ie n iu z e b ra n y c h J a n M a jk o w s k i p re z es »L u tn i« w D ział d o w ie.” 61
A k c je A rn o K a n ta i J a n a M ajk o w sk ie g o n a b ie ra ją z n aczen ia, gdy zw aży się, iż D ziałd o w o by ło o śro d k ie m k u ltu r a ln y m , d z ia ła ją c y m p o za k o rd o n , „sto licą M a z u r ” w o b rę b ie P o lsk i.
„ L u tn ia ” b y ła c h ó re m p ra w d z iw ie d e m o k ra ty c z n y m . S p e łn ia ła w a ż n ą ro lę w in te g ra c ji sp o łeczn o ści d z ia łd o w sk ie j. S k u p ia ła e w a n g e lik ó w i k a to lik ó w , m ło dzież m a z u rs k ą i d o ro sły c h z P o ls k i c e n tr a ln e j, Ś lą s k a , u rz ę d n ik ó w , rz e m ie śln ik ó w . B y li tu n a p rz y k ła d s to la rz T eo fil H e rm a n , z a m o rd o w a n y w 1939 r., Z o fia K u c h - ciń sk a , e k s p e d ie n tk a s k lep o w a , w ięk szo ść n a u cz y c ie li P a ń s tw o w e g o S e m in a riu m N au cz y c ie lsk ie g o , Szkoły P o w sze c h n e j itd . P isz e F r a n c is z e k K a n t, b r a ta n e k i u czeń A rn o : „ W u jek n a jb a rd z ie j b y ł łu b ia n y p rz e z m ło d zież. M im o że n a le ż a ł do tzw. ś re d n ie j w a rs tw y sp o łec z n e j, n ie s tro n ił od lu d z i p ro s ty c h i c h ę tn ie w ich to w a rz y s tw ie p rz e b y w a ł” 62.
O to d a lsz e re la c je . tV sp o m in a J a d w ig a W y rw iczo w a: „ P a m ię ta m w y stę p y n asze śp iew acze, p rz e d sta w ie n ia , Z jaz d 1929 r. J a k g o rąco b y liś m y o k la sk iw a n i, ja k e n tu z ja s ty c z n e o k rz y k i w z n o siła lu d n o ść P o z n a n ia n a n a sz w id o k : » N iech ży je D ziałd o w o s to lic a M az u r — n ie c h ż y ją M a z u ry , n ie c h ży je L u tn ia« ! U d a ło się z n a leźć z d ję c ia z te g o Z jaz d u , są w szy scy z u k o c h a n y m n a sz y m D y ry g e n te m i P r e z e sem . P a n i B r a t z g in ą ł za to , że u k o c h a ł p o ls k ą p ie ś ń ” F8.
Z lis tó w E. L o d w ic h o w e j: „o śp. A. K a n c ie — z a m ilc z a n y m i n ie d o c e n ia n y m m u z y k u i d z ia łac z u sp o łeczn y m . D u c h o w a s y lw e tk a jeg o z o sta ła n a m w m iłe j p a m ięci. 1921 r. A rn o b y ł n a m od r a z u p rz e d sta w io n y i p o te m z n a n y ja k o je d y n y z n a w c a m u z y k i, b io rą c y c zy n n y u d z ia ł w im p re z a c h , a k a d e m ia c h , k o n c e rta c h . Z b ie rz e P a n w ie le cie k aw y c h i c h lu b n y c h szczegółów o n im . A ż y je o n w p a m ię ci osób, k tó re go zn ały . K a żd y z u z n a n ie m się o n im w y ra ż a . K a n t n ie b y ł k a rie ro w ic z e m , n ie ro b ił so b ie re k la m y °4. To b y ła s u b te ln a , w ra ż liw a d u sza a r ty s ty . K o c h ał m u z ykę, a sp o łec z n ie u d z ie la ł się ta m , g dzie b y ł p o trz e b n y . W y ro b ie n ie i s p ra w n o ś ć » L u t n ia « zaw d z ię c za p rz e d e w sz y stk im K a n to w i. O n w y n o sił s ła w ę c h ó ru poza g ra n ic ę p o w ia tu .”
J a n D em b o w sk i, w ic e b u rm is trz D ziałd o w a, s e k r e ta rz C ec h u P ie k a rz y , ra d n y w O lszty n ie w 1952 r. n a p isa ł: „ Z n a m ro d z in ę p. J a d w ig i K a n t i dzieci, z w łaszcza śp. A rn o , gd y ż od 1936 r. m ie sz k a ł w m e j p o siad ło śc i H a lle ra 8. C ała ro d z in a b y ła w z o ro w y m i p a trio ta m i, k tó rz y w g o p in ii tu t. m ie szk a ń c ó w , d z ia ła li n a rzecz P o lsk i ju ż p rz e d p le b is c y te m . W r. 1926, k ie d y m in is te r T r e v ira n u s u p o m in a ł się o z w ro t P o m o rza , b y ł w iec n a ry n k u , ta k ż e p rz e m a w ia ł A. K a n t w y ra ż a ją c się, że M az u ry n ie s ą N ie m c a m i i p o w in n y n a le że ć do M ac ie rz y . J a k o c zło n ek P o l. Z w . Z a c h o d niego, p a m ię ta m , że c zło n k iem b y ł A. K a n t, g d y ż od n a s s k ła d k i z b ie ra ł p ó ź n ie jsz y 61 G a z e ta G ru d z ią d z k a , 1921, n r 44 z 16 IV . Z aś „ P rz e g lą d M u zy c z n y ” , 1925, n r 5, p is a ł o w łą c z a n iu k ó ł ś p iew a c zy c h do a k c ji Z w ią z k u O b ro n y K re só w Z ach o d n ich .
62 L is t do a u to r a z 4 V I 1972. P o tw ie rd z a re la c ję E r y k i Jó źk ó w : „ P o zab a w ie , A rn o s ia d ł n a p o d m u ró w c e z a k ła d u fry z je rs k ie g o H e n ry k a , o b e jm u ją c ra m ie n ie m z n ajo m eg o ro b o tn ik a i ś p ie w a ł „M y p ro le ta riu s z e [...]. O n b y ł od te j s tro n y ra c z e j n ie zn an y w m ie śc ie ”.
63 P o r. j a k p rz y p is 22.
64 N a fo to g ra fii z w y s tę p u „ L u tn i” w G ru d z ią d z u 1921 r. w id a ć ta b lic ę z n a z w is k a m i czło n k ó w z a rz ą d u , lecz b ez n a z w is k a K a n ta . B ra k re k la m ó w e k p ra so w y c h . Z a s a d a ta k a s ta ł a się ró w n ie ż tr a d y c ją po w o jn ie — w ie lu a u to ró w , w z m ia n k u ją c o „ L u tn i”, n ie p o d a je n a z w is k a je j tw ó rc y i d y ry g e n ta .
