Mieczysław Różański
Duchowieństwo parafii w Szadku w
XVIII w. w świetle wizytacji
kościelnych
Biuletyn Szadkowski 8, 103-111
2008
Tom 8
2008
Ks. Mieczysław Różański*
DUCHOWIEŃSTWO PARAFII W SZADKU W XVIII W.
W ŚWIETLE W IZYTACJI KOŚCIELNY CH
Parafie i kościoły nigdy nie mogły wypełniać swoich podstawowych funkcji
bez odpowiednio przygotowanego duchowieństwa, pełniącego posługę religijną
i edukacyjno-społeczną. Kapłani byli wychowawcami społeczeństwa, tak
warstw bogatych, jak i biednych, choć wydaje, że często ten ideał występował
bardziej w teorii niż w praktyce*
*
1. Duchowieństwo stanowiło osobny, i dość
specyficzny, stan społeczny. O przynależności to tego stanu nie decydował sam
fakt urodzenia - jak w przypadku innych stanów - lecz przyjęcie świeceń,
których konsekwencją było dożywotnie życie w celibacie.
Ze względu na sprawowane funkcje duchowieństwo parafialne najogólniej
podzielić możemy na cztery podstawowe kategorie: plebanów i proboszczów,
wikariuszy, mansjonarzy oraz prebendarzy2.
Pierwsza z kategorii - proboszczów i plebanów, zajmowała najw^niejszą
pozycję w parafiach, można ich określić mianem rządców parafii. Różnica
pomiędzy nimi była taka, że tytuł proboszcza, przysługiwał temu rządcy, który
stał na czele kolegium mansjonarzy zorganizowanego na wzór kapituły
kolegiackiej czy katedralnej. Taka sytuacja miała miejsce w Szadku. Wikariusz
był najbliższym współpracownikiem proboszcza pomagając mu w wypełnianiu
czynności duszpasterskich. Jeżeli proboszcz nie rezydował w parafii najczęściej
przybierał n a zw komendarza3.
Mansjonarze w spełnianiu czynności podobni byli do wikariuszy, z tym że
zobowiązani byli do życia wspólnego na wzór kolegiacki. Mansjonarie fundo
wane były przy znaczniejszych kościołach i to najczęściej w miastach. Kolegium
to składało się z prepozyta, czyli proboszcza i określonej w erekcji grupy
kapła-Ks. Mieczysław Różański, dr, jest zastępcą dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego w Łodzi. 1 D. Julia, Ksi
ą
dz, przeł. M. Woź
niak [w:] M. Vovelle (red.), Człowiek oś
wiecenia, Warszawa2001, s. 365-367.
2 S. Litak, Parafie w Rzeczpospolitej w XVI—XVUI wieku, Lublin 2004, s. 136. 3 Tamże, s. 135.
104
Ks. Mieczysław Różańskin ó w . Ich o b o w ią z k i o k re śla ł k a ż d o ra z o w o a k t fu n d acy jn y . N a jczęściej b y ło to o d p ra w ia n ie m sz y św ięty ch , an iw e rsa rz y , m sz y w o ty w n y c h k u czci N ajśw iętszej M ary i P an n y , M ęk i P a is k ie j lu b E u c h a ry stii4.
O s o b n ą g ru p ę d u c h o w ie ń stw a stan o w ili p re b e n d a rze - d u c h o w n i p o sia d a ją c y p re b e n d y czy li b e n e fic ja p ro ste , z k tó ry m i n ie b y ły z w iązan e u p ra w n ie n ia d u sz p a ste rsk ie . W y k o n y w a li oni o b o w iązk i n a ło ż o n e n a n ic h p rz e z fu n d a to ró w i w ład ze k o ścieln e. P reb e n d a rz e ró żn ie b y li n a z y w a n i w zale ż n o śc i o d sp e łn ia n y c h fu n k cji, np. p ro m o to rz y b ra c tw , k a p e la n i, p re p o z y c i sz p italn i, alary ści, k a z n o d z ie je 5.
P a ra fię w S zadku, w e d łu g sp isu p arafii, d o k o n a n e g o z a c z a só w a rc y b isk u p a Ja n a Ł a sk ie g o w p o c z ą tk a c h X V I w ., o b słu g iw a ło trz e c h d u c h o w n y c h - p le b a n i d w ó c h w ik a riu sz y m a n u a ln y c h 6. W 1505 r. Ja ro sła w A n d rzej Ł a sk i, w o je w o d a łę c zy ck i, u fu n d o w a ł p rz y ty m k o śc ie le k o le g iu m m a n sjo n a rz y w liczb ie sześciu. P o d s ta w ą m a te ria ln ą fu n d acji b y ł m ły n z n a jd u ją c y się n ie d a le k o m iasta, w ieś K o tlin k i, z ie m ia i p la c e w m ieście. F u n d a c ję tę z a a p ro b o w a ł ó w c z e sn y a rc y b i skup g n ie ź n ie ń sk i A n d rzej B o ry sz e w sk i w 1506 r., a p o tw ie rd z ił w 1528 r. arc y b isk u p Ja n Ł ask i. M a n sjo n a rz e m ieli co d z ie n n ie o d p ra w ia ć m szę ś w ię tą ś p ie w a n ą k u czci M atk i B o ż e j, w k a ż d ą śro d ę ty g o d n ia m ieli o d p ra w ia ć m szę ś w ię tą ż a ło b n ą z a d u sz ę fu n d a to ra i w k ^ d y p ią te k o d p ra w ia ć p ię ć m szy św ięty ch . P raw o p re z e n to w a n ia ty c h m a n sjo n a rz y p o sia d a li sp a d k o b iercy Ja ro sła w a Ł a sk ie g o , a p o te m cz ło n k o w ie ro d u K o ra b itó w , n a to m ia st p raw o in s ty tu o w a n ia ich b y ło w g e stii p ro b o sz c z a k o śc io ła sz a d k o w sk ie g o 7.
P o d s t a w do o p isu d u c h o w ie ń stw a p ra c u ją c eg o w p a ra fii szad k o w sk iej w X V III w . d a ją w iz y ta c je p ara fii, p rz e p ro w a d zo n e n a z le cen ie p o sz c z e g ó ln y c h arc y b isk u p ó w g n ie ź n ie ń sk ic h . P ie rw sz a X V III-w ie c z n a w iz y ta c ja d e k an atu sz a d k o w sk ieg o m ia ła m iejsce w 1712 r. P rz e p ro w a d z ił j ą w la ta c h 1 7 1 1 -1 7 1 2 n a z lecen ie ó w czesn eg o a rc y b isk u p a g n ie ź n ie ń sk ie g o S ta n isła w a S z em b ek a ks. A le k sa n d e r P ro sz e w sk i8. D ru g ą w iz y ta c ję p rz e p ro w a d zo n o w la ta c h 1 7 2 8 -1 7 2 9 . Z o s ta ła o n a z le c o n a p rz e z a rc y b isk u p a g n ie ź n ie ń sk ie g o T e o d o ra P o to ck ieg o . P rz e p ro w a d z ił j ą ks. M aciej C h e łm ic k i9. K o le jn a w iz y ta c ja m ia ła m iejsce
4 Tamże, s. 158.
5 Tamże, s. 162; B. Kumor, Altaría, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1985, kol. 387— 388; K. Kuźmak, Bractwo kościelne, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1989, kol. 1013— 1015.
6 J. Łaski, Liber benficiurum, t. 1, Gniezno 1880, s. 440: circa eandem parochialem pro sui
subsidio etpastoralis curae administratione zervat duos vicarios manuales...
7 ADWł, AAG Wiz. 72, s. 139—140.
8 Ks. Aleksander Proszewski, kanonik łęczycki i łowicki, archidiakon uniejowski, zmarł w 1727 r. , ADWŁ, AAG Wiz 9, s. 3, 5 cz. 1; S. Librowski, Repertorium akt wizytacyjnych
arcybiskupów gnieźnieńskich, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 1974, t. 28, s. 152.
9 Ks. Maciej Chełmicki, kantor kapituły katedralnej poznańskiej, dziekan kapituły kolegiackiej w Kaliszu, prepozyt parafii Koźmin; ADWŁ AAG Wiz. 13; S. Librowski, Repetytorium..., s. 176.
w la ta c h 1 7 5 9 -1 7 6 0 . B y ła to w iz y ta c ja d ek a n a ln a , p rz e p ro w a d z o n a p rz e z ks. M ic h a ła R a fa ła Ja rn o w sk ie g o , d z ie k a n a d e k a n a tu S zad k o w sk ieg o 10. W k ró tc e p o tem , w la ta c h 1 7 6 1 -1 7 6 3 , n a z lecen ie a rc y b isk u p a W ła d y s ła w a Ł u b ie ń sk ie g o z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a p rz e z ks. F ra n c isz k a K sa w e re g o G ro c h o w a lsk ie g o 11 w iz y ta c ja g e n eraln a. N a s tę p n a w iz y ta c ja g e n e ra ln a m ia ła m ie jsc e 16 la t później w 1779 r. Z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a n a zlecen ie a rc y b isk u p a A n to n ieg o O stro w sk ie g o ró w n ie ż p rz e z ks. G ro c h o w a lsk ie g o . W o sta tn ic h la ta c h X V III w. i n a p o c z ą tk u X IX w . p rz e p ro w a d zo n o w p a ra fii d w ie w iz y ta c je d zie k a ń sk ie - 1788 r. d o k o n a ł je j ks. d z ie k a n W o jc ie c h D rz e w ie c k i12, a w 1801 r. ks. M ich ał Ż d ż e n ie c k i13.
W sz y stk ie w sp o m n ia n e w iz y ta c je z a w ie ra ją in fo rm a c je , d o ty czące d u c h o w n y c h p ra c u ją c y ch w p a ra fii szad k o w sk iej. N ie ste ty w a rto ść d o k u m e n ta c y jn a z a c h o w a n y ch d o k u m e n tó w j e s t zró ż n ic o w a n a. W zasad zie b ra k j e s t w z m ia n e k o d u c h o w n y c h w w iz y ta c ja c h d z ie k a ń sk ic h , g d y ż za d a n ie m ich b y ło p rz e k a z an ie in fo rm a c ji, d o ty c z ą c y ch sam eg o b e n e fic ju m p a ra fialn eg o . Je d y n y m w y z n a c z n ik ie m p e rso n ifik u ją c y m d u c h o w n e g o b y ł z ło ż o n y p rz e z n ie g o p o d p is (o b o k p o d p isu d zie k a n a ) p o d w iz y ta c ją . Z n a c z n ie w ięcej w ia d o m o śc i za w a rty c h je s t w d o k u m e n ta c h z w iz y ta c ji g e n e ra ln y c h , k tó re p o sia d a ły c h a ra k te r z ew n ętrzn y , c zy li o p isu ją c y b e n e fic ju m i w e w n ę trz n y - o p isu ją c y p ra c u ją c y c h w n im d u c h o w n y ch . Je d n a k i te w iz y ta c je n ie m a ją je d n a k o w e j w a rto śc i in fo rm acy jn ej z u w a g i n a zró ż n ic o w a n ie „p y ta ń w iz y ta c y jn y c h ” . W iz y ta to ró w in te re so w a ło w z a sad zie ty lk o to , do czeg o b yli z o b lig o w a n i in s tru k c ją w iz y ta c y jn ą . W czasie w iz y ta c ji p rze p ro w a d za n e j p rzez ks. P ro sz e w sk ie g o w 1712 r., z p o w o d u p an u jącej w ó w c z a s zarazy , n ie zo stał sp o rz ą d z o n y o p is p a ra fii w S zad k u (sp o rz ą d z a n y w p rz y p a d k u w iz y ta c ji in n y ch p a ra fii) - w iz y ta to r z re z y g n o w a ł z k o n ty n u o w a n ia p rac, nie p rz e k a z u jąc w ia d o m o śc i o d u sz p a ste rz a ch p ra c u ją c y c h w S z a d k u 14.
W czasie w izy tacji przep ro w ad zo n ej w 1729 r. p ro b o szczem p arafii w Szadku b y ł ks. S ta n isła w M a d a liń sk i15, sy n A n d rz e ja z N ie d z ie ls k a M ad a lm sk ie g o
10 Ks. Michał Rafał Jarnowski, proboszcz parafii w Ruścu, dziekan kolegiaty łaskiej i dziekan dekanatu szadkowskiego, ADWŁ, AAG, Wiz. 41, s. 1.
11 Ks. Franciszek Ksawery Grochowalski, doktor obojga praw, kanonik włocławski, kanonik katedralny chełmiński, archidiakon uniejowski, dziekan kapituły wolborskiej, proboszcz parafii Czarnocin w archidiakonacie łęczyckim, dekanacie tuszyńskim; ADWŁ, AAGWiz. 59, s. 1; S. Librowski, Repetytorium..., s. 122.
12 Ks. Wojciech Drzewiecki, proboszcz parafii Krzepczów, dziekan szadkowski; ADWŁ, AAG Wiz. 81, s. 271,273.
13 Ks. Michał Żdżeniecki, kanonik honorowy łęczycki, prepozyt parafii w Szadku i dziekan szadkowski; ADWŁ, AAG Wiz. 107.
14 ADWł, AAG Wiz 9, s. 476. 15 ADWł, AAG Wiz. 13, k. 113.
106
Ks. Mieczysław Różańskih ra b ie g o L a rissa i M a ria n n y G ra b ia n k i h e rb u G ra b ie 16. B y ł o n ju ż w 1724 r. p re p o z y te m k o le g ia ty i o fic ja łe m w ie lu ń sk im o ra z p ro b o sz c z e m w S zadku, o c zy m św ia d c z y w z m ia n k a , d o ty c z ą c a in sta lo w a n ia go n a k a n o n ię w k a p itu le k ated raln ej w e W ło c ła w k u 17. A k ta w iz y ta c y jn e w s p o m in a ją je s z c z e , że b y ł k a n o n ik ie m k ijo w sk im . W p a ra fii szad k o w sk iej n ie rezy d o w ał. D u sz p a ste r stw em z a jm o w a ło się c z te re ch m an sjo n arzy : ks. M a te u sz P o d g ó rsk i, k tó ry b y ł je d n o c z e śn ie p re p o z y te m k o ś c io ła szp italn eg o św . D u ch a, ks. Ja n P o d k u liń sk i, k tó ry c z u w a ł n a d c a ło ś c ią d u sz p a ste rstw a ja k o k o m e n d a rz i p e łn ił fu n k cję p ro m o to ra R ó ż a ic a św ., ks. P io tr D aw id o w ic z , b ę d ą c y p ro m o to re m K o n fratern i św . A n io łó w S tró ż ó w 18 o ra z ks. P a w e ł B o ry c k i, k tó ry b y ł a lta ry s tą p rz y o łta rz u N a jśw iętszej M ary i P a n n y B o le sn e j19.
N ie ste ty w iz y ta to r nie p rz e k a z ał ż a d n y c h sz c z e g ó ło w y c h in fo rm a c ji, d o ty c z ą c y ch ic h ży cia. N ie w iem y , w ja k im b y li w iek u , ja k ie g o p o c h o d z e n ia sp o łeczn eg o , z ja k ic h te re n ó w p o c h o d z ili, an i k ie d y i g d zie p rz y jm o w a li św ie c e n ia k ap ła ń sk ie . T ak ie w ia d o m o śc i z n a la z ły się n a to m ia st w kolejnej w iz y ta c ji z 1759 r. P ro b o sz c z e m w ó w c z a s b y ł ks. S tan isław W ię c k o w sk i, k tó ry je d n o c z e śn ie sp ra w o w a ł fu n k c ję k u s to s z a k a p itu ły k o leg iack iej w Sieradzu. P rz y ją ł o n św ię c e n ia k a p ła is k ie w Ł o w ic z u z rą k ks. b isk u p a K rz y sz to fa D o b iń sk ie g o 20, su fra g a n a g n ie ź n ie ń sk ie g o , w 1751 r., w tr z e c ią n ie d z ie lę po n ie d z ie li T ró jc y Ś w iętej. O b jął p ro b o stw o sz a d k o w sk ie n a m o c y in sty tu cji w y d an ej p rz e z a rc y b isk u p a g n ie ź n ie ń sk ie g o K o m o ro w sk ie g o w S k ie rn ie w ic a c h 7 c z e rw c a 1755 r. K u m u lo w a n ie b e n e fic jó w p rz e z te g o k a p ła n a m o ż liw e by ło d zięk i u z y sk a n iu d y sp e n sy w y d an ej p rz e z S to licę A p o s to ls k ą (w 1759 r.)
16 S. Chodyński, Katalog prałatów i kanoników Kapituły katedralnej włocławskiej, s. 579 (rękopis przechowywany w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku).
17 Tamże; instalacja ta odbyła się 10 stycznia 1724 r. Objął on kanonię po ks. Kazimierzu Dąbskim, który zrezygnował. Instytuowany został na to beneficjum w Wolborzu 14 grudnia
1723 r. przez biskupa Krzysztofa Szembeka.
18 Znajdowała się ona przy ołtarzy św. Aniołów Stróżów. Przy tym ołtarzu zgodnie z erekcją z 1453 r. powinien znajdować się altarysta. Fundacji tej dokonał ks. Rafał z Szadku. Podstawi materialną tej altarii była ziemia i ogród z placem między domami Jędrzeja Tuska i Stanisława Smotarza. Fundacja ta zapisana została w aktach wójtowskich szadkowskich feria sexta post
festum sancta Dorotha 1453. Prawo prezentowania do tej altarii mieli mieszczanie szadkowscy;
ADWł, AAG Wiz. 72, s. 133-134.
19 ADWł, AAG Wiz. 13, k. 115. Przy ołtarzu matki Bożej Bolesnej był zapis 1000 zł na wsi Wola Pszałtowska, dokonany w 1690 r. przez panią Wiktorowską z obligacją odprawienia mszy św. w każdy piątek. Altarysta ten miał plac w miejscu zwanym Bobownia, na którym stał dom, w którym mieszkał; ADWł, AAG Wiz. 72, s. 135.
20 Krzysztof Dobiński (1695-21 lipca 1769), sufragan gnieźnieński, prekanonizowany biskupem tytularnym diecezji Serra, sakrę biskupia przyjął 31 sierpnia 1738 r. w Łowiczu; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik Biograficzny, Warszawa 1992, s. 49; J. Korytkowski, Prałaci, kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej, t. 1, Gniezno 1883, s. 225-228.
i p o tw ierd zo n ej p rz e z w ik a riu s z a g e n e ra ln e g o w G n ieźn ie 6 p a ź d z ie rn ik a 1759 r.21
W p ra c y d u szp astersk iej p o m a g a li p ro b o sz c z o w i dw aj d u c h o w n i, k tó rz y w c h o d z ili w sk ład k o le g iu m m a n sjo n a rz y . P ie rw sz y m z n ic h b y ł ks. K a z im ie rz B u rsk i, k tó ry o p ró c z p ełn io n ej fu n k cji m a n sjo n a rz a i w ik a riu sz a , b y ł tak że p ro b o sz c z e m k o ś c io ła sz p italn eg o , p ro m o to re m K o n fra te rn i św . A n n y i a la try s tą p rz y o łta rz u św . W a w r z y ic a i św . B arb ary . Z o sta ł on w y ś w ię c o n y n a k a p ła n a p rz e z b is k u p a b a k o w sk ie g o J o z a fa ta P a ry so w ic z a 22 3 m a rc a 1720 r. O trzy m ał p re z e n tę n a m a n sjo n a rię s z a d k o w sk ą o d a rc y b isk u p a g n ie ź n ie ń sk ie g o K a z im ie rz a O stro w sk ie g o 23 w 1751 r., a p re z e n tę n a p ro b o stw o szp italn e od w ła d z m ia sta 24.
D ru g im d u c h o w n y m p ra c u ją c y m w ó w c z a s w S zad k u , b y ł ks. Jan K a p c io w sk i, k tó ry sp e łn ia ł fu n k c ję m an sjo n a rz a . U ro d z ił się w K ralo w ie (d e k a n a t lip n ick i, d ie c e z ja k ra k o w sk a ) w 1721 r. U czy ł się w A k ad em ii K rak o w sk iej. N iż sz e św ię c e n ia o trz y m a ł w k o śc ie le k a te d ra ln y m w K rak o w ie w 1748 r. z rą k b isk u p a M ic h a ła K o n ic k ie g o , su fra g a n a k rak o w sk ieg o . Ś w ię c e n ia su b d ia k o n a tu o trz y m a ł w S k ie rn ie w ic a c h od a rc y b isk u p a K o m o ro w sk ie g o w 1753 r. W ty m sam y m ro k u p rz y ją ł te ż św ię c e n ia d ia k o n a tu w Ł o w ic z u , a św ię c e n ia k a p ła ń sk ie w N o w y R o k (św ięto O b rz e z a n ia P a is k ie g o - C irc u m c isio n i) 1754 r. O b y d w a te św ię c e n ia p rz y ją ł z rą k b is k u p a K rz y sz to fa D ob iń sk ieg o , su frag an a g n ieźn ień sk ieg o , w k ap licy xx. M isjo n arzy w Ł o w ic z u 25. P re z e n ta c ję n a to b e n e fic ju m o trz y m a ł je s z c z e p rz e d św ięcen iam i k ap ła ń sk im i 15 p ^ d z i e r n i k a 1753 r. od ó w c z e sn e g o p ro b o sz c z a p a ra fii S z a d k o w sk iej, ks. O c isz e w sk ie g o 26 . 23 sty c z n ia 1758 r. o trz y m a ł p re z e n tę n a p ro m o to ra R ó ż a ic a Ś w ięteg o , a 2 m a ja 1770 r. n a p ro b o stw o szp italn e w S z ad k u 27.
21 ADWł, AAG Wiz. 59, s. 532.
22 Jozafat Parysowicz (1670-1732) franciszkanin, biskup bakowski. Został biskupem bakowskim 14 czerwca 1717 r. Nie rezydował w diecezji; P. Nitecki, Biskupi..., s. 160, PBS 1980, t. 25 s. 238-239.
23 Kazimierz Antoni Ostrowski (29 maja 1713-26 sierpnia 1784), biskup inflancki, koadiutor i biskup kujawsko-pomorski, arcybiskup metropolita gnieźnieński Prymas Polski. Prekanonizowany na biskupstwo inflanckie 9 czerwca 1753 r. sakrę biskupia przyjął 2 czerwca
1753 r. w Iłży. Dnia 2 października 1753 r. mianowany koadiutorem biskupa kujawsko- pomorskiego, rządy w diecezji objął 2 października 1763 r. Został arcybiskupem gnieźnieńskim 23 czerwca 1777 r. rządy w archidiecezji objął 1 września 1777 r.; P. Nitecki, B isku p i., s. 156; J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do
roku 1821, t. 5, Poznań 1892, s. 97-150; H. Dymnicka-Wołoszyńska, Ostrowski Antoni Kazimierz,
PSB 1979, t. 24 s. 540-546.
24 ADWł, AAG Wiz. 59, s. 532-533. 25 ADWł, AAG Wiz. 72, s. 162-163.
26 ADWł, AAG Wiz. 59, s. 533; wiz. 72, s. 148. 27 ADWł, AAG, Wiz. 72, s. 163.
108
Ks. Mieczysław RóżańskiP o d czas w iz y ta c ji w 1779 r. p ro b o sz c z e m p a ra fii b y ł ks. K lem en s G o d z ie m b a C zyż, k tó ry o b ją ł to b e n e fic ju m p o ks. W ię c k o w sk im . P o c h o d z ił on ze sta n u szla c h e c k ieg o , u ro d z ił się w p a ra fii zło to w sk iej (d e k a n a t lu b o w sk i, d ie c e z ja c h e łm iń sk a). W p a ra fii tej zo sta ł o c h rz c z o n y 3 g ru d n ia 1728 r. U czy ł się w sz k o ła c h to ru ń sk ic h i b y d g o sk ic h . N iż sz e św ię c e n ia z a z g o d ą w ła sn e g o b isk u p a o trz y m a ł o d ks. b isk u p a K rz y sz to fa D o b iń sk ie g o w k a p lic y xx. M isjo n a rz y w Ł o w ic z u 2 m a ja 1749 r. Ś w ię c e ń su b d ia k o n a tu u d z ie lił m u arc y b isk u p K o m o ro w sk i w S k iern iew icach . K o lejn e św ię c e n ia - d iak o n atu p rz y ją ł w 1751 r. ró w n ie ż o d a rc y b isk u p a K o m o ro w sk ie g o , a św ię c e n ia k a p ła ń sk ie o d b isk u p a D o b iń sk ie g o w Ł o w ic z u w 1751 r. B e n e fic ju m p ro b o szczo w sk ie w S zad k u o trz y m a ł z p ro w iz ji k ró lew sk iej w 1776 r., a in sty tu o w a n y zo sta ł 12 m a ja 1776 r. P e łn ił fu n k c ję d z ie k a n a d e k a n a tu u n ie jo w sk ie g o o d 25 w rz e ś n ia 1769 r.28
O p ró cz k się d z a p ro b o sz c z a , w p a ra fii szad k o w sk iej p ra c o w a ło d w ó c h k a p ła n ó w . P ie rw sz y m b y ł o p isa n y j u ż w e w c z eśn iejszej w iz y ta c ji ks. Jan K a p cio w sk i, a d ru g im ks. A n to n i K am iń sk i. T en o sta tn i p e łn ił fu n k c ję m a n sjo n a rz a , a lta ry sty i k a z n o d ziei. U ro d z ił się n a te re n ie p a ra fii d ru żb ick iej (w D ru ż b ic a c h ) w r o d zin ie szlach eck iej w 1746 r. P rzy jął n iższe św ie c e n ia z rąk b isk u p a K o ziero w sk ieg o , su frag an a gnieźn ień sk ieg o , w k a p licy xx. M isjo n arzy w Ł o w iczu w 1768 r. W tej sam ej k a p lic y o trz y m a ł św ię c e n ia su b d ia k o n a tu i d ia k o n a tu od b isk u p a b a k o w sk ie g o F ra n c isz k a O sso liń sk ie g o 29, n a to m ia st św ię c e n ia k a p ła ń skie p rz y ją ł ró w n ie ż w ty m sam y m m ie jsc u i ty m sam y m ro k u o d b isk u p a P rz e d w o je w sk ie g o 30. N a a lta rię św . M ik o ła ja i św . D o ro ty w S zad k u in sty tu o w a n y z o sta ł w 1768 r.31
W czasie w iz y ta c ji p rze p ro w a d zo n e j w 1788 r. p ro b o sz c z e m w S zad k u b y ł ks. M ic h a ł Ż d ż ie n ic k i, u ro d z o n y w 1744 r. O trz y m a ł o n św ie c e n ia k a p ła ń sk ie z rą k b is k u p a P rz e d w o je w sk ie g o w k o le g ia c ie ło w ick iej 20 lip c a 1780 r. In sta la c ję n a to b e n e fic ju m o trz y m a ł 27 w rz e ś n ia 1787 r. P o sia d a ł je s z c z e b e n e fic ju m w S z c z e rc o w ie 32. W p ra c y d u szp astersk iej p o m a g a ł m u m a n sjo n a rz A ndrzej M ajo ro w ic z , u ro d z o n y w 1753 r. P rz y ją ł o n św ię c e n ia k a p łań sk ie ró w n ie ż z rąk b is k u p a P rz e d w o je w sk ie g o w k o le g ia c ie ło w ick iej w 18 lip c a
28 ADWł, AAG Wiz. 72, s. 174.
29 Ossoliński Ignacy Franciszek (styczeń 1732-7 sierpnia 1784), franciszkanin, koadiutor bakowski, koadiutor i biskup kijowski. Prekanonizowany biskupem tytularnym Dardanus i koadiu torem bakowskim 22 czerwca 1765 r. W 1773 r. został biskupem koadiutorem diecezji kijowskiej, która objął 7 stycznia 1774 r.; P. Nitecki, Biskupi..., s. 156; PSB 1979, t. 24 s. 394-395.
30 Przedwojewski Antoni Kornel (4 marca 1728-3 sierpnia 1793), kapucyn, sufragan gnie źnieński. Prekanonizowany biskupem tytularnym Bolina i sufraganem gnieźnieńskim; P. Nitecki,
Biskupi..., s. 172; PSB 1884-1985, t. 28 s. 712-714; J. Korytkowski, Prałaci..., t. 3, s. 295.
31 ADWł, AAG Wiz. 72, s. 175. 32 ADWł, AAG Wiz. 81, s. 58, 187-188.
1779 r. In sty tu c ję n a k o n fra te rn ię o trz y m a ł 24 lu te g o 1787 r., a n a m a n sjo n a rz a 17 lip c a 1786 r.33
K o le jn a w iz y ta c ja p rz e p ro w a d z o n a w 1801 r. p rzez k się d z a M ic h a ła Ż d ż ie n ie c k ieg o , k tó ry p e łn ił w ty m czasie fu n k c ję d z ie k a n a S zad k o w sk ieg o , nie o b ję ła p a ra fii rząd zo n ej p rzez d z ie k a n a , d lateg o b ra k je s t in fo rm a c ji o p ra c u ją cy m ta m d u c h o w ie ń stw ie 34.
P rz y to c z o n e d an e, zap isan e p o d c z a s w iz y ta c ji k o śc ie ln y c h , p o z w a la ją n a w y c ią g n ię c ie p e w n y c h w n io sk ó w . W sz y sc y p rz e d sta w ie n i w w iz y ta c ja c h p ro b o szczo w ie p a ra fii szad k o w sk iej p o c h o d z ili ze stan u sz lach eck ieg o . Je d n a k ty lk o w p rz y p a d k u ks. K le m e n sa G o d z ie m b y C z y ż a zn a jd u je m y zap is w p ro st in fo rm u ją c y o je g o p o c h o d z e n iu sta n o w y m 35. O p rz y n a le ż n o śc i p o z o sta ły c h w z m ia n k o w a n y c h p ro b o sz c z ó w do stan u sz lach eck ieg o św ia d c z y fakt, iż b yli o n i c z ło n k a m i - k a n o n ik a m i k ap itu ł: ks. S ta n isła w M a d a liń sk i - k a p itu ły k ated raln ej w ło c ła w sk ie j, ks. S ta n isła w W ię c k o w sk i - k a p itu ły ko leg iack iej w S ierad zu , a M ic h a ł Ż d ż ie n ie c k i - k a p itu ły k o leg iack iej w Ł a sk u 36 37. S z la c h ta od c z a só w W ła d y s ła w a Ja g ie łły z a g w a ra n to w a ła sobie w p ra w o d a w stw ie p a ń s tw o w y m p rzy w ilej o b sa d z a n ia w y ż sz y c h g o d n o śc i k o śc ie ln y c h , a z a Ja n a O lb ra c h ta w 1496 r. o trz y m a ła p ra w o w y m a g a n ia s z la c h e c tw a o d b isk u p ó w i czło n k ó w k a p itu ł k a te d ra ln y c h , co w X V I w . ro z c ią g n ię to n a k a n o n ie k o le g ia c k ie i o p a c tw a .
W a rto z a u w ^ y ć ta k ż e łą c z e n ie fu n k cji m a n sjo n a rz a z in n y m i p re b e n d a m i w p a ra fii i za n ik k o le g iu m m a n sjo n a rz y . T a te n d e n c ja b y ła ty p o w a d la d z iejó w in sty tu c ji k o ścieln ej w drugiej p o ło w ie X V III w .38 P o d czas g d y w 1729 r. w p a ra fii b y ło 4 m a n sjo n a rz y to w 1788 r. ju ż ty lk o je d e n . W sz y sc y o n i, o p ró cz z a d a ń w y n ik a ją c y c h z p rz y n a le ż n o ści do k o le g iu m m a n sjo n a rz y , w y k o n y w a li in n e c z y n n o ści. W sy tu acji g d y p ro b o sz c z n ie re z y d o w a ł w p a ra fii, b yli k o m e n d a rz a m i, a w ię c n a n ic h sp o c z y w a ła d b a ło ść o d u sz p a ste rstw o p a ra fia ln e. B ęd ą c p re b e n d a rza m i, p o sia d a li b e n e fic ja n ie d u sz p a ste rsk ie , p e łn ili tak że fu n k cje p re p o z y tó w szp italn y ch , a lta ry stó w lu b p ro m o to ró w b ra c tw w parafii.
B ib lio g r a f ia
33 ADWł, AAG Wiz. 81, s. 188. 34 ADWŁ, AAG Wiz. 107. 35 ADWł, AAD Wiz. 72, s. 174. 36 AAG, Acons G VI, 11, b. pag.
37 Volumina Legum t. 1, s. 120, 138, 169; t. 2, s. 7; S. Grodziski, Obywatelstwo w szlacheckiej
Rzeczpospolitej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1963, Prace Prawnicze, t 67, z.
12, s. 83-85.
110
Ks. Mieczysław RóżańskiArchiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta wizytacyjne Archidiecezji Gnieźnieńskiej,
AAG Wiz 9, AAG Wiz. 13, AAG, Wiz. 41, AAG Wiz. 59, AAG Wiz. 72, AAG
Wiz. 81, AAG Wiz. 107.
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Akta Konsystorza, Acons G VI, 11, b. pag.
Łaski J.,
Liber benficiurum, t. 1, Gniezno 1880.
Volumina Legum
