Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (2), 137-140, 2009

Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 137

Praca oryginalna Original paper

U¿ytkowanie krów ma miejsce w obiektach inwen-tarskich o zró¿nicowanej wielkoœci i funkcji. W sta-dach wysoko wydajnych krów czêsto wystêpuj¹ pro-blemy dotycz¹ce m.in. p³odnoœci, stanu zdrowia i okre-su ich u¿ytkowania, tj. cech funkcjonalnych (7, 8). W sytuacji obowi¹zuj¹cego kwotowania produkcji mleka wielu hodowców poszukuje nowych rozwi¹zañ technologicznych i modernizacji istniej¹cych obiek-tów w celu obni¿enia koszobiek-tów produkcji mleka. Jedn¹ z powszechnie stosowanych metod jest przejœcie na wolnostanowiskowy system utrzymania byd³a mlecz-nego (11).

Porównanie systemów uwiêziowego z wolnostano-wiskowym nie daje jednoznacznych odpowiedzi, któ-ry z nich ma korzystniejszy wp³yw na wydajnoœæ mle-ka, stan zdrowia i p³odnoœæ krów. Systemy utrzyma-nia grupowego krów luzem, w porównaniu z syste-mem uwiêziowym, bardziej odpowiadaj¹ im

natural-nym potrzebom behawioralnatural-nym, a ponadto charakte-ryzuj¹ siê wiêksz¹ wydajnoœci¹ pracy obs³ugi i wyso-k¹ higien¹ przy doju, mo¿liwoœci¹ mechanizacji pro-dukcji (3, 4, 10, 11, 15), a tak¿e lepsz¹ efektywnoœci¹ wykorzystania miksowanych mieszanek w porów-naniu z tradycyjnym ¿ywieniem zwierz¹t (2). Jednak w oborach wolnostanowiskowych brak bli¿szego kon-taktu hodowcy ze zwierzêciem mo¿e prowadziæ do nie-znajomoœci cech osobniczych, a tak¿e przeoczenia pierwszych symptomów choroby i w konsekwencji do d³u¿szego leczenia, a nawet wczeœniejszego brakowa-nia. Empel i wsp. (4) stwierdzili, ¿e ze wzglêdu na podatnoœæ krów na choroby, utrzymanie wolnostano-wiskowe i umiarkowanie intensywne ¿ywienie s¹ ko-rzystniejsze ni¿ utrzymanie uwiêziowe i intensywne ¿ywienie. W innych badaniach (2) zastosowanie ró¿-nych systemów ¿ywienia krów TMR (Total Mixed Ration) i PMR (Party Mixed Ration) nie powoduje

Efektywnoœæ u¿ytkowania mlecznego

i rozp³odowego krów ras czerwono-bia³ych

w ró¿nych systemach utrzymania

MARIAN KUCZAJ

Instytut Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t UP, ul. Che³moñskiego 38c, 51-630 Wroc³aw

Kuczaj M.

Efficacy of milk and reproduction performance of cows of Red-White breeds in different management systems

Summary

The aim of the study was to determine the influence of the maintenance system on chosen production and reproduction features in the life span of cows of Red-White breeds maintained in environmental-feeding conditions that occur on individual farms of south-east Poland (Podsudecie). Research covered 237 cows of Polish Holstein-Friesian breed of Red-White variety and Polish Red-White breed kept indoors in two different systems of management: stanchion and loose. It was proved that the system of cows’ management significantly (p £ 0.05) differentiated the yield and chemical composition of milk in the first and third 305-days lactation, life yield, and yield of milk, fat and protein per 1 day of performance. An average milk yield in I 305-day lactation was significantly higher (of 291 kg) with lower (p £ 0.05) fat content (of 0.18%) in the milk of cows kept in the loose system in comparison to cows on a tether. The life production of cows in a loose management system was significantly higher by 16 527 kg of milk, 604.2 kg of fat and 529.9 kg of protein when compared to the stanchion system. As calculated for 1 day of performance, the highest milk (17.4 kg), fat (0.69 kg) and protein (0.56 kg) yield was characteristic for cows kept in loose barns, while the lowest (14.6, 0.63 and 0.49 kg, respectively) in stanchion barns. Cows in loose barns were significantly younger for their first calving (of 2.9 month), have slightly shorter inter-calving intervals, and the period of their performance was significantly longer (of 1.97 years) in comparison to cows in stanchion barns. Loose housing of cows turned out to be justified in climatic-soil conditions of Podsudecie, thus it is worth propagating since it guarantees that dairy cattle breeders obtain more beneficial results of milk and reproduction performance as opposed to cows in stanchion barns.

Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 138

istotnego zró¿nicowania uzyskanych efektów produk-cyjnych krów mlecznych. Wielu hodowców wskazu-je, ¿e niedostosowanie technologii utrzymania do wro-dzonych form behawioru i mo¿liwoœci adaptacyjnej zwierz¹t powoduje straty ekonomiczne wyra¿aj¹ce siê obni¿eniem efektywnoœci produkcji mleka i rozrodu oraz pogorszeniem stanu zdrowia krów rasy czarno--bia³ej (3, 15). Niektórzy autorzy (1, 4) wykazali u krów utrzymywanych na stanowiskach wi¹zanych wy¿sz¹ czêstotliwoœæ wystêpowania schorzeñ wymion ni¿ przy chowie wolnostanowiskowym. W dostêpnym piœmien-nictwie brakuje kompleksowych informacji dotycz¹-cych wp³ywu warunków utrzymania krów o umasz-czeniu czerwono-bia³ym na ich wartoœæ u¿ytkow¹, dla-tego podjêto niniejsze badania.

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu systemu utrzy-mania na wybrane cechy produkcyjne i reprodukcyjne w okresie ¿ycia krów ras czerwono-bia³ych, utrzymy-wanych w warunkach œrodowiskowo-¿ywieniowych, wystêpuj¹cych w indywidualnych gospodarstwach po³udniowo-zachodniej Polski (Podsudecie).

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w 3 oborach uwiêziowych (œrednio 30 krów) i w 2 oborach wolnostanowiskowch (œred-nio 74 krowy) zlokalizowanych w regionie podgórskim po³udniowo-zachodniej Polski. W obu typach obór analiz¹ objêto ³¹cznie 237 krów rasy polskiej holszyñsko-fryzyj-skiej odmiany bia³ej (RW) i polholszyñsko-fryzyj-skiej czerwono-bia³ej (ZR), ¿yj¹cych i wybrakowanych ze stad do kwiet-nia 2008 r. Badane zwierzêta by³y utrzymywane systemem alkierzowym; w okresie letnim dodatkowo korzysta³y z ¿y-wienia pastwiskowego. W oborach wolnostanowiskowych stosowano ¿ywienie pe³noporcjowe TMR, krowy utrzymy-wano w trzech grupach technologicznych, boksy legowi-skowe by³y pokryte matami gumowymi, a p³yta gnojowo--paszowa – pod³og¹ szczelinow¹. W oborach uwiêziowych zwierzêta utrzymywano na stanowiskach œcio³owych œred-niej d³ugoœci; ¿ywienie krów by³o tradycyjne. W obu ty-pach obór intensywnoœæ ¿ywienia krów dostosowana by³a do ich fazy laktacji; systemy ¿ywienia byd³a by³y oparte na w³asnych zapleczach paszowych (pasze objêtoœciowe so-czyste i suche); mieszanki treœciwe pochodzi³y z zakupu. Dój przeprowadzano 2-krotnie w ci¹gu doby. Wszystkie zwierzêta by³y utrzymywane w warunkach poprawnego do-brostanu.

Z dokumentacji hodowlanej (karty ja³ówki-krowy, RW-1, RW-2) wynotowano informacje dotycz¹ce dat kolejnych wycieleñ krów i dat ich usuniêcia ze stada oraz wydajnoœci mlecznej w kolejnych pe³nych laktacjach (dni doju, wy-dajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka, zawartoœæ t³uszczu i bia³-ka w mleku). Efektywnoœæ u¿ytkowania mlecznego krów w ci¹gu ¿ycia okreœlono w oparciu o wskaŸniki: wydaj-noœæ mleka, t³uszczu i bia³ka, wydajwydaj-noœæ mleka FCM (fat corrected milk), zawartoœæ t³uszczu i bia³ka oraz stosunek zawartoœci bia³ka do t³uszczu w mleku PFR (protein to fat content ratio) w I i III 305-dniowej laktacji, ¿yciowa wy-dajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka oraz wywy-dajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka przeliczona na 1 dzieñ u¿ytkowania produkcyjnego. Efektywnoœæ u¿ytkowania rozp³odowego

okreœlono wykorzystuj¹c: wiek I wycielenia, I, II i III okres miêdzywycieleniowy (OMW), a dla krów wybrakowanych dodatkowo liczbê wycieleñ oraz d³ugoœæ u¿ytkowania mlecznego (w latach). D³ugoœæ u¿ytkowania dotyczy³a okre-su od daty pierwszego wycielenia do dnia uokre-suniêcia krowy ze stada.

W badaniach okreœlono wartoœci œrednie analizowanych parametrów (–x) i odchylenia standardowe (s), w zale¿noœci od sytemu utrzymania. Wyniki badañ obliczono metod¹ analizy wariancji i testu t-Studenta przy u¿yciu programu Statistica wersja 8.0 Pl.

Wyniki i omówienie

Krowy w pierwszej 305-dniowej laktacji, utrzymy-wane w oborach wolnostanowiskowych, uzyska³y znacznie wy¿sze wartoœci badanych cech mlecznych ni¿ krowy utrzymywane uwiêziowo (tab. 1). Œrednia wydajnoœæ mleka za standardow¹ laktacjê by³a istot-nie (p £ 0,05) wy¿sza (o 291 kg) przy ni¿szej (p £ 0,05) zawartoœci t³uszczu (o 0,18%) w mleku krów utrzy-mywanych systemem wolnostanowiskowym w porów-naniu do krów na uwiêzi. Uzyskane wyniki by³y nieco ni¿sze od rezultatów uzyskanych przez innych auto-rów (3), którzy wykazali wy¿sz¹ zawartoœæ t³uszczu i bia³ka w mleku krów czarno-bia³ych utrzymywanych luzem ni¿ w systemie uwiêziowym. Nale¿y przypusz-czaæ, ¿e przyczyn doœæ niskiej zawartoœci t³uszczu i bia³ka w mleku badanych krów nale¿y upatrywaæ w doborze buhajów i kraju ich pochodzenia (9), jak równie¿ w sposobach ¿ywienia krów (2, 12). Uwa¿a siê, ¿e g³ównym czynnikiem ¿ywieniowym powodu-j¹cym obni¿enie zawartoœci bia³ka w mleku jest nie-dostateczna produkcja bia³ka mikrobiologicznego w ¿waczu z powodu zbyt ma³ej iloœci energii dostar-czanej z paszy. Thamling (12), analizuj¹c wyniki w 263 oborach wolnostanowiskowych i 475 obiektach uwiê-ziowych, odnotowa³ wy¿sz¹ wydajnoœæ krów rasy czar-no-bia³ej utrzymywanych luzem. W innych badaniach miêdzy ró¿nymi systemami utrzymania krów nie wy-kazano istotnych ró¿nic pod wzglêdem wydajnoœci mleka za 305 dni laktacji oraz zawartoœci komórek so-matycznych w mleku (13).

Wyniki produkcyjne krów w III laktacji utrzymy-wanych w oborach wolnostanowiskowych by³y znacz-nie wy¿sze (z wyj¹tkiem zawartoœci t³uszczu w mleku i wartoœci¹ indeksu SBT) ni¿ krów utrzymywanych uwiêziowo (tab. 2). Stwierdzone ró¿nice w wydajnoœ-ci mleka i mleka FCM (odpowiednio, o 1163 i 1153 kg) oraz wydajnoœci t³uszczu i bia³ka (odpowiednio, o 45,8 i 40,6 kg) okaza³y siê statystycznie istotne (p £ 0,05). Krowy starsze w III laktacji, w porównaniu do pier-wiastek, u¿ytkowane w systemie wolnostanowisko-wym wykaza³y siê niemal 3-krotnie wy¿sz¹ efektyw-noœci¹ u¿ytkowania mlecznego ni¿ rówieœnice utrzy-mywane na uwiêzi. Ró¿nice te miêdzy pierwiastkami a krowami starszymi utrzymywanymi na uwiêzi i lu-zem wynosi³y, odpowiednio (w wartoœciach wzglêd-nych): dla wydajnoœci mleka 8,5% i 23,8%, wydaj-noœci mleka FCM 8,1% i 26,3%, wydajwydaj-noœci t³uszczu

Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 139 7,9% i 27,7%, wydajnoœci bia³ka 9,5% i 28,2% oraz zawartoœci bia³ka w mleku 0,9% i 3,8% na korzyœæ krów starszych. W mleku krów (III lakta-cji) utrzymywanych luzem odnotowa-no wzrost zawartoœci t³uszczu (o 3,3% wartoœci wzglêdnej), a w systemie uwiêziowym – spadek stê¿enia tego sk³adnika (o 0,7% wartoœci wzglêd-nej) w porównaniu do krów pierwia-stek. W innych badaniach (5) stwier-dzono najwy¿sz¹ dzienn¹ wydajnoœæ (28,2 kg) i wysoki indeks PFR (0,95) u krów utrzymywanych systemem al-kierzowym TMR – wy¿sze ni¿ u krów utrzymywanych alkierzowo (odpo-wiednio, 21,4 kg i 0,79). Wzrost sto-sunku bia³ka do t³uszczu w mleku wraz ze wzrostem wydajnoœci krów wykazano tak¿e w innej pracy (9).

Wiek pierwszego wycielenia bada-nych krów waha³ siê od 31,2 miesi¹-ca w oborach uwiêziowych do 28,3 miesi¹ca w obiektach wolnostanowi-skowych (tab. 3). Stwierdzone war-toœci by³y nieco wy¿sze od uzyska-nych w inuzyska-nych badaniach (16), które dla tej cechy w stadach ma³ych (£ 30 krów rasy czerwono-bia³ej) i du¿ych (> 30 szt.) wynosi³y, odpowiednio, 26,5 i 28,3 miesi¹ca. Inni autorzy (14) u krów czarno-bia³ych w oborach uwiêziowych i wolnostanowisko-wych stwierdzili wiek I wycielenia zbli¿ony do optymalnego, który wy-nosi³, odpowiednio, 27,2 i 27,0 mie-siêcy.

Œrednie d³ugoœci trzech kolejnych OMW u krów w oborach wolnosta-nowiskowych by³y nieco krótsze ni¿ u rówieœnic utrzymywanych na uwiê-zi, lecz wraz z wiekiem krów (kolej-n¹ laktacj¹) stopniowo wzra-sta³y. Ró¿nica pomiêdzy wartoœci¹ pierwszego OMW (32,7 dni) zosta³a statystycz-nie potwierdzona (p £ 0,05). W innych badaniach u krów rasy czarno-bia³ej utrzymy-wanych w oborach wolnosta-nowiskowych i uwiêziowych wartoœci I OMW wynosi³y, odpowiednio, 422,3 i 412,6 dni; ró¿nice by³y statystycz-nie istotne (14). Panuje po-gl¹d, ¿e pogorszenie p³od-noœci krów w stadach wyso-ko wydajnych w wiêkszym y h c e C w ó r k a i n a m y z rt u m e t s y S Ró¿nice y w o iz ê i w u 5 2 = n wolnosnta=no2w7iskowy bezwzglêdne wzglêdne,% ñ e l e i c y w a b z c il a i n d e r Œ 4,08±2,34 5,16±1,82 1,08 126,5 a t a l , a i n a w o k t y ¿ u u s e r k o æ œ o g u ³ D 3,60±2,00a _5,57±2,24b _{1,97 154,7} g k , a k e l m a w o i c y ¿ æ œ o n j a d y W 18908±11117a _35435±15245b _{16527 187,4} g k , u z c z s u ³t a w o i c y ¿ æ œ o n j a d y W 791,4±399,2a _{1395,6±565,3}b _{604,2 176,3} g k , a k ³ a i b a w o i c y ¿ æ œ o n j a d y W 617,9±332,8a _{1147,8±477,5}b _{529,9 185,8} g k , ñ e iz d / a k e l m æ œ o n j a d y W 14,6±3,6a _17,4±2,9b _{2,8 119,2} g k , ñ e iz d / u z c z s u ³t æ œ o n j a d y W 0,63±0,11a _0,69±0,09b _{0,06 109,5} g k , ñ e iz d / a k ³ a i b æ œ o n j a d y W 0,49±0,08a _0,56±0,09b _{0,07 114,3}

Tab. 4. Wp³yw systemu utrzymania na wybrane wskaŸniki efektywnoœci u¿ytkowania wy-brakowanych krów (–x ± s) y h c e C w ó r k a i n a m y z rt u m e t s y S Ró¿nice y w o iz ê i w u 9 8 = n wolnosnta=no14w8iskowy bezwzglêdne wzglêdne,% g k , o k e l M 5252±859a _5543±1076b _{291 105,5} g k , M C F o k e l M 5371±981 5510±1007 139 102,6 g k , z c z s u ³ T 218,0±42,5 220,0±41,0 2,0 100,9 g k , o k ³ a i B 166,6±27,8 174,0±31,1 7,4 104,4 % , z c z s u ³ T 4,15±0,45a _3,97±0,39b _{0,18 195,7} % , o k ³ a i B 3,18±0,23 3,14±0,21 0,04 198,7 R F P 0,766±0,088 0,791±0,073 0,025 103,3 Tab. 1. Wp³yw systemu utrzymania na wydajnoœæ mleczn¹ w I 305-dniowej lakta-cji krów (–x ± s)

Objaœnienie: a ró¿ne od b przy p £ 0,05 (dotyczy wszystkich tabel)

y h c e C w ó r k a i n a m y z rt u m e t s y S Ró¿nice y w o iz ê i w u 5 2 = n wolnosntan=o2w7iskowy bezwzglêdne wzglêdne,% . s e i m , a i n e l e i c y w I k e i W 31,2±5,3a _28,3±3,6b _{12,9 90,7} i n d , W M O I 410,6±69,6a _377,9±91,6b _{32,7 92,0} i n d , W M O II 410,4±85,2a _391,7±78,3b _{18,7 95,4} i n d , W M O II I 411,3±61,1a _406,3±82,7b _{15,0 98,8}

Tab. 3. Wp³yw systemu utrzymania na wybrane wskaŸniki cech rozrodu krów (–x ± s)

Tab. 2. Wp³yw systemu utrzymania na wydajnoœæ mleczn¹ w III 305-dniowej lak-tacji krów (–x ± s) y h c e C w ó r k a i n a m y z rt u m e t s y S Ró¿nice y w o iz ê i w u 1 3 = n wolnosnta=no9w9iskowy bezwzglêdne wzglêdne,% g k , o k e l M 5697±971a _6860±1133b _{1163 120,4} g k , M C F 5806±1147a _6959±1188b _{1153 119,9} g k , z c z s u ³ T 235,2±53,9a _281,0±52,2b _{45,8 119,5} g k , o k ³ a i B 182,5±31,6a _223,1±35,3b _{40,6 122,2} % , z c z s u ³ T 4,12±0,57 4,10±0,43 0,02 199,5 % , o k ³ a i B 3,21±0,24 3,26±0,20 0,05 101,6 R F P 0,786±0,072 0,779±0,102 0,007 199,1

Medycyna Wet. 2009, 65 (2) 140

stopniu zwi¹zane jest z b³êdami w utrzymaniu ni¿ z biologi¹ zwierz¹t (8). Uzyskane w badaniach w³as-nych bardziej korzystne wskaŸniki u¿ytkowoœci roz-p³odowej krów utrzymywanych luzem ni¿ u zwierz¹t na uwiêzi prawdopodobnie wynika³y z lepszej organi-zacji rozrodu i skuteczniejszego wykrywania rui oraz stworzenia bardziej poprawnych warunków œrodowi-skowych (dobrostanu). W³asne obserwacje znajduj¹ odzwierciedlenie w wynikach innych autorów (14), którzy stwierdzili, ¿e krowy po przejœciu z obór uwiê-ziowych na system wolnostanowiskowy charaktery-zowa³y siê krótszymi okresami: miêdzyci¹¿owym i miêdzywycieleniowym.

Wartoœci wybranych wskaŸników efektywnoœci u¿ytkowania krów wybrakowanych ze stad w zale¿-noœci od systemu utrzymania podano w tab. 4. Œred-nia liczba wycieleñ i d³ugoœæ okresu u¿ytkowaŒred-nia tych krów utrzymywanych w oborach wolnostanowisko-wych wynosi³a, odpowiednio, 5,18 i 5,57 lat. Krowy te mia³y wiêcej wycieleñ (o 1,08) i by³y d³u¿ej dojone (o 1,97 lat) ni¿ rówieœnice utrzymywane na uwiêzi; ró¿nice te okaza³y siê statystycznie istotne (p £ 0,05). Uzyskane wyniki by³y wy¿sze od rezultatów badañ innych autorów. Obserwacje Dorynka i wsp. (3) wy-kaza³y, ¿e krowy mieszañców cb × hf utrzymywane luzem u¿ytkowane by³y œrednio 3,61 lat. W innych badaniach (15) stwierdzono, ¿e krowy rasy czarno-bia-³ej utrzymywane luzem u¿ytkowano (3,8 lat) d³u¿ej o 114 dni i brakowano je o 122 dni póŸniej ni¿ krowy utrzymywane na uwiêzi. Natomiast obserwacje innych autorów (6) dowodz¹, ¿e system utrzymania nie mia³ znacz¹cego wp³ywu na d³ugoœæ ¿ycia i u¿ytkowania krów.

Analizuj¹c wydajnoœæ ¿yciow¹ badanych krów utrzymywanych w systemie wolnostanowiskowym stwierdzono, ¿e wyprodukowa³y one niemal 2-krotnie wiêcej mleka (35 435 kg), t³uszczu (1395,6 kg) oraz bia³ka (1147,8 kg) ni¿ krowy na uwiêzi; ró¿nice w ba-danych cechach by³y statystycznie istotne (p £ 0,05). W innych badaniach produkcja ¿yciowa krów rasy czarno-bia³ej utrzymywanych systemem wolnostano-wiskowym by³a wy¿sza o 1975 kg mleka i o 72,3 kg t³uszczu w porównaniu do systemu uwiêziowego (6). W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, ¿e najwiêksz¹ wydajnoœci¹ mleka (17,4 kg), t³uszczu (0,69 kg) i bia³ka (0,56 kg) w przeliczeniu na 1 dzieñ u¿ytkowania charakteryzowa³y siê krowy utrzymywa-ne luzem, a najni¿sz¹ (odpowiednio: 14,6, 0,63 i 0,49 kg) zwierzêta utrzymywane na uwiêzi. Miêdzy tymi grupami zwierz¹t dla cech wydajnoœci t³uszczu i bia³-ka stwierdzono istotne ró¿nice statystyczne (p £ 0,05). Uzyskane wyniki koresponduj¹ z rezultatami innych badañ, w których krowy rasy czerwono-bia³ej, w za-le¿noœci od wielkoœci stada, uzyska³y wydajnoœæ od 16,0 do 17,1 kg mleka na 1 dzieñ doju (16). Na pod-stawie przeprowadzonych obliczeñ mo¿na stwierdziæ, ¿e krowy utrzymywane w systemie wolnostanowisko-wym uzyska³y zdecydowanie wy¿sze wskaŸniki,

szcze-gólnie d³ugoœci u¿ytkowania, wydajnoœci ¿yciowej i przeliczonej na 1 dzieñ u¿ytkowania ni¿ populacje krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej odmiany czarno-bia-³ej badane przez innych autorów (3, 6, 15).

Wnioski

Rezultaty badañ w³asnych pozwalaj¹ na wyci¹gniê-cie nastêpuj¹cych wniosków:

1. System utrzymania krów ró¿nicuje statystycznie istotnie wydajnoœæ i sk³ad chemiczny mleka w pierw-szej i trzeciej 305-dniowej laktacji, wydajnoœæ ¿ycio-w¹ oraz wydajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka na 1 dzieñ u¿ytkowania produkcyjnego.

2. Krowy w oborach wolnostanowiskowych, przy zapewnieniu prawid³owych warunków ¿ywieniowych s¹ istotnie m³odsze przy pierwszym wycieleniu, maj¹ nieco krótsze okresy miêdzywycieleniowe, a okres ich u¿ytkowania produkcyjnego jest istotnie d³u¿szy ni¿ krów w oborach uwiêziowych.

3. Wolnostanowiskowe utrzymanie krów sprawdzi-³o siê w warunkach klimatyczno-glebowych Podsude-cia, dlatego jest godne rozpowszechnienia, gdy¿ gwa-rantuje hodowcom byd³a mlecznego uzyskanie bardziej korzystnych wyników u¿ytkowania mlecznego i roz-p³odowego w przeciwieñstwie do krów w oborach uwiêziowych.

Piœmiennictwo

1.Bakken G., Thorburn M.: Seriousness and stability of subclinical mastitis asseded by quarter milk serum albumin. Acta Vet. Scand. 1985, 26, 273-285. 2.Cichocki M., Wroñski M., Szyd³owski R.: U¿ytkowoœæ mleczna krów ¿ywionych

z zastosowaniem systemu TMR lub PMR. Acta Sci. Pol., Zoot. 2007, 6, 15-20. 3.Dorynek Z., Pytlewski J., Antkowiak I.: D³ugoœæ u¿ytkowania oraz produkcyj-noœæ ¿yciowa krów czarno-bia³ych w warunkach chowu wolnostanowiskowego. Acta Sci. Pol., Zoot. 2006, 5, 13-24.

4.Empel W., Grabowski R., Jasiorowski H., Brzozowski P., Grodzki H.: Wp³yw systemu utrzymania i intensywnoœci ¿ywienia na zachorowalnoœæ i czêstoœæ bra-kowania krów cb oraz mieszañców cb z innymi odmianami byd³a fryzyjskiego w Polsce. Pr. Mat. Zoot. 1999, 54, 43-53.

5.Górska A., Osek M., Mróz B., Dêbska M.: Kszta³towanie siê zawartoœci t³uszczu i bia³ka w mleku wysoko wydajnych krów w zale¿noœci od systemu ich utrzy-mania. Rocz. Nauk. Zoot., Supl. 2007, 23, 49-52.

6.Grabowski R., Zdziarski K., Markiewicz-Grabowska H.: Wstêpne wyniki ba-dañ nad wp³ywem czynników genetycznych i œrodowiskowych na d³ugowiecz-noœæ byd³a fryzyjskiego. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1994, 14, 57-65.

7.Grodzki H.: Wp³yw systemów utrzymania na d³ugoœæ u¿ytkowania, u¿ytkowoœæ mleczn¹ i zdrowotnoœæ krów mlecznych. Wieœ Jutra 2003, 60, 4-6.

8.Gröhn Y. T., Rajala-Schultz P. J.: Epidemiology of reproductive performance in dairy cows. Anim. Reprod. Sci. 2000, 60-61, 605-614.

9.Kuczaj M.: Analiza zmiennoœci cech mlecznych krów – córek buhajów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej RF. Medycyna Wet. 2001, 57, 764-767.

10.Nogalski Z.: Wp³yw wydajnoœci mleka krów na p³odnoœæ w ró¿nych systemach utrzymania. Acta Sci. Pol., Zootechn. 2006, 5, 97-106.

11.Szarek J., Tischner M., Adamczyk K.: Aktualne problemy organizacyjne pro-dukcji mleka w warunkach fermowych. Przegl. Hod. 2003, 71, 14-19. 12.Thamling C. H.: Für Milchkühe – Anbinde- oder Laufsthallhaltung? Tierzüchter

1980, 10, 408-411.

13.Winnicki S., P³ocha R., Nawrocki L., G³owicka-Wo³oszyn R.: Wp³yw systemu chowu na wydajnoœæ mleczn¹ krów. Rocz. Nauk. Zoot., Supl. 2007, 23, 53-57. 14.Wójcik P., Zaj¹c-Mazur M.: Wp³yw systemu utrzymania na wybrane parametry p³odnoœci, oceny budowy i przyczyny brakowania krów rasy phf odmiany czar-no-bia³ej. Rocz. Nauk. PTZ 2006, 2, 35-41.

15.Zdziarski K., Grodzki H., Na³êcz-Tarwacka T., Brzozowski P., Przysucha T.: Wp³yw systemu utrzymania i genotypu krów na d³ugoœæ ich u¿ytkowania i ¿y-ciow¹ u¿ytkowoœæ mleczn¹. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 62, 29-35. 16.Ziemiñski R.: Efektywnoœæ u¿ytkowania mlecznego krów sektora prywatnego

Dolnego Œl¹ska. Rocz. Nauk. Zoot. 2005, 32, 69-76.

Adres autora: dr hab. Marian Kuczaj, prof. nadzw., ul. Che³moñskiego 38c, 51-630 Wroc³aw; e-mail: marian.kuczaj@up.wroc.pl