38. GODNOή PRACY LUDZKIEJ

243

38. GODNOή PRACY LUDZKIEJ

Cel ogólny

Ukazanie godnoœci ludzkiej pracy.

Kszta³towanie postawy odpowiedzialnego i rzetelnego wype³niania obowi¹zków.

Cele szczegó³owe Uczeñ:

– podaje, z czego wyp³ywa godnoœæ ludzkiej pracy,

– wymienia uprawnienia ludzi pracy,

– wyjaœnia pojêcie: „cz³owiek podmiotem pracy”,

– streszcza fragmenty encykliki „Laborem exercens”, dotycz¹ce uprawnieñ lu- dzi pracy,

– uzasadnia, w jaki sposób praca kszta³tuje ¿ycie rodzinne i spo³eczne cz³owieka,

– okreœla rolê odpowiedzialnych za pracê,

– analizuje w³asn¹ postawê wobec pracy ludzkiej,

– przyjmuje odpowiedzialnoœæ za wykonywan¹ pracê.

Metody

Pogadanka, praca w grupach, rozmowa kierowana, analiza tekstu Ÿród³owego.

Œrodki dydaktyczne

Pismo Œwiête, encyklika Jana Paw³a II „Laborem exercens”, karty pracy.

MODLITWA

„Ojcze nasz”.

WPROWADZENIE

Zapoznanie ze œwiadectwem z podrêcznika ucznia.

„– Urodzi³em siê w nêdzy – mówi³ Andrzej Carnagie (1835-1919), jeden z najbogatszych ludzi œwiata – ale nie zamieni³bym wspomnieñ ze swego dzieciñstwa na wspomnienia dzieci milionerów. Có¿ mog¹ one wiedzieæ o radoœciach rodzinnych, o s³odkiej postaci matki, która jest jednoczeœnie niañk¹, praczk¹, kuchark¹, nauczycielk¹, anio³em i œwiêt¹?

243

38. GODNOή PRACY LUDZKIEJ

Cel ogólny Ukazanie godnoœci ludzkiej pracy.

Kszta³towanie postawy odpowiedzialnego i rzetelnego wype³niania obowi¹zków.

Cele szczegó³owe

Uczeñ: –

podaje, z czego wyp³ywa godnoœæ ludzkiej pracy, –

wymienia uprawnienia ludzi pracy, –

wyjaœnia pojêcie: „cz³owiek podmiotem pracy”, –

streszcza fragmenty encykliki „Laborem exercens”, dotycz¹ce uprawnieñ lu-

dzi pracy, –

uzasadnia, w jaki sposób praca kszta³tuje ¿ycie rodzinne i spo³eczne cz³owieka, –

okreœla rolê odpowiedzialnych za pracê, –

analizuje w³asn¹ postawê wobec pracy ludzkiej, – przyjmuje odpowiedzialnoœæ za wykonywan¹ pracê.

Metody Pogadanka, praca w grupach, rozmowa kierowana, analiza tekstu Ÿród³owego.

Œrodki dydaktyczne Pismo Œwiête, encyklika Jana Paw³a II „Laborem exercens”, karty pracy.

MODLITWA

„Ojcze nasz”.

WPROWADZENIE Zapoznanie ze œwiadectwem z podrêcznika ucznia.

„– Urodzi³em siê w nêdzy – mówi³ Andrzej Carnagie (1835-1919), jeden z najbogatszych ludzi œwiata – ale nie zamieni³bym wspomnieñ ze swego dzieciñstwa na wspomnienia dzieci milionerów. Có¿ mog¹ one wiedzieæ o radoœciach rodzinnych, o s³odkiej postaci matki, która jest jednoczeœnie niañk¹, praczk¹, kuchark¹, nauczycielk¹, anio³em i œwiêt¹?

244

Andrzej pracowa³ za liche pieni¹dze w przêdzalni. Pewnego razu w cza- sie wyp³aty kasjer kaza³ mu zaczekaæ. Ch³opak dr¿a³ ze strachu, myœl¹c, ¿e chc¹ go zwolniæ.

Tymczasem kasjer powiedzia³ mu:

– Andrzeju, œledzi³em uwa¿nie twoj¹ pracê i widzê, ¿e jest ona warta wiêcej ni¿ praca innych, dlatego podnoszê ci wyp³atê.

Carnagie biegiem wróci³ do domu, gdzie matka rozp³aka³a siê na tê wia- domoœæ.

– Mówicie o moich milionach – zwierza³ siê póŸniej – ale wszystkie te miliony razem nie da³y mi nigdy takiej radoœci, jak owe 11 centów podwy¿ki”.

Cz³owiek zosta³ powo³any, by przetwarzaæ i udoskonalaæ œwiat zgodnie z wol¹ Stwórcy. Wykonywana przez niego praca powinna byæ Ÿród³em ra- doœci i twórczego zaanga¿owania w przymna¿aniu dóbr wspólnoty ludz- kiej. Wspó³czesny œwiat boryka siê z problemami bezrobocia, z³ego wyna- grodzenia za wykonywan¹ pracê, poni¿aniem cz³owieka. Czêsto brak œrod- ków do ¿ycia sk³ania ludzi do emigracji lub podejmowania dodatkowych zajêæ zarobkowych, by utrzymaæ rodzinê. Trudne warunki ekonomiczne wie- lu osób i rodzin staj¹ siê przyczyn¹ konfliktów, zachowañ patologicznych, dramatów osobistych. Cz³owiek nieustannie jednak jest wzywany do od- krywania w sobie talentów – twórczych mo¿liwoœci, które umo¿liwi¹ mu osobisty rozwój i budowanie dobra wspólnego.

ROZWINIÊCIE

Uroczyste odczytanie tekstu Pisma Œwiêtego.

„A wreszcie rzek³ Bóg: <Uczyñmy cz³owieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad byd³em, nad ziemi¹ i nad wszystkimi zwierzêtami pe³zaj¹cymi po ziemi!>

Stworzy³ wiêc Bóg cz³owieka na swój obraz, na obraz Bo¿y go stworzy³:

stworzy³ mê¿czyznê i niewiastê.

Po czym Bóg im b³ogos³awi³, mówi¹c do nich: <B¹dŸcie p³odni i roz- mna¿ajcie siê, abyœcie zaludnili ziemiê i uczynili j¹ sobie poddan¹>” (Rdz 1,26-28).

Omówienie tekstu.

– Jakie prawdy ukazuje nam przeczytany fragment Ksiêgi Rodzaju?

244

Andrzej pracowa³ za liche pieni¹dze w przêdzalni. Pewnego razu w cza- sie wyp³aty kasjer kaza³ mu zaczekaæ. Ch³opak dr¿a³ ze strachu, myœl¹c, ¿e chc¹ go zwolniæ.

Tymczasem kasjer powiedzia³ mu:

– Andrzeju, œledzi³em uwa¿nie twoj¹ pracê i widzê, ¿e jest ona warta Carnagie biegiem wróci³ do domu, gdzie matka rozp³aka³a siê na tê wia- – wiêcej ni¿ praca innych, dlatego podnoszê ci wyp³atê. domoœæ.

Mówicie o moich milionach – zwierza³ siê póŸniej – ale wszystkie te miliony razem nie da³y mi nigdy takiej radoœci, jak owe 11 centów podwy¿ki”

.

Cz³owiek zosta³ powo³any, by przetwarzaæ i udoskonalaæ œwiat zgodnie z wol¹ Stwórcy. W

ykonywana przez niego praca powinna byæ Ÿród³em ra- doœci i twórczego zaanga¿owania w przymna¿aniu dóbr wspólnoty ludz- kiej. Wspó³czesny œwiat boryka siê z problemami bezrobocia, z³ego wyna- grodzenia za wykonywan¹ pracê, poni¿aniem cz³owieka. Czêsto brak œrod- ków do ¿ycia sk³ania ludzi do emigracji lub podejmowania dodatkowych zajêæ zarobkowych, by utrzymaæ rodzinê. Trudne warunki ekonomiczne wie- lu osób i rodzin staj¹ siê przyczyn¹ konfliktów, zachowañ patologicznych, dramatów osobistych. Cz³owiek nieustannie jednak jest wzywany do od- krywania w sobie talentów – twórczych mo¿liwoœci, które umo¿liwi¹ mu osobisty rozwój i budowanie dobra wspólnego.

ROZWINIÊCIE Uroczyste odczytanie tekstu Pisma Œwiêtego.

„A wreszcie rzek³ Bóg: <Uczyñmy cz³owieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad byd³em, nad ziemi¹ i nad wszystkimi zwierzêtami pe³zaj¹cymi po ziemi!>

Stworzy³ wiêc Bóg cz³owieka na swój obraz,

na obraz Bo¿y go stworzy³: stworzy³ mê¿czyznê i niewiastê.

Po czym Bóg im b³ogos³awi³, mówi¹c do nich: <B¹dŸcie p³odni i roz- mna¿ajcie siê, abyœcie zaludnili ziemiê i uczynili j¹ sobie poddan¹>” (Rdz 1,26-28).

Omówienie tekstu.

– Jakie prawdy ukazuje nam przeczytany fragment Ksiêgi Rodzaju?

245 Katecheta dzieli klasê na grupy. Uczniowie otrzymuj¹ karty pracy. Czas pracy 10 minut.

Praca w grupach Grupa I

„ (...) Znaczy to tylko, ¿e pierwsz¹ podstaw¹ wartoœci pracy jest sam cz³owiek – jej podmiot. Wi¹¿e siê z tym od razu bardzo wa¿ny wniosek natury etycznej: o ile prawd¹ jest, ¿e cz³owiek jest przeznaczony i powo³a- ny do pracy, to jednak nade wszystko praca jest <dla cz³owieka>, a nie cz³owiek <dla pracy>. (...) W tym sposobie rozumienia, zak³adaj¹c, ¿e ró¿- ne prace spe³niane przez ludzi mog¹ mieæ wiêksz¹ lub mniejsz¹ wartoœæ przedmiotow¹, trzeba jednak podkreœliæ, ¿e ka¿da z nich mierzy siê nade wszystko miar¹ godnoœci samego podmiotu pracy, czyli osoby: cz³owieka, który j¹ spe³nia. Z kolei, bez wzglêdu na pracê, jak¹ ka¿dy cz³owiek spe³- nia, i przyjmuj¹c, ¿e stanowi ona – czasem bardzo absorbuj¹cy – cel jego dzia³ania, cel ten nie posiada znaczenia ostatecznego sam dla siebie. Osta- tecznie bowiem celem pracy: jakiejkolwiek pracy spe³nianej przez cz³owie- ka – choæby by³a to praca najbardziej <s³u¿ebna>, monotonna, w skali po- tocznego wartoœciowania wrêcz upoœledzaj¹ca – pozostaje zawsze sam cz³o- wiek” (Laborem exercens, 6).

– Jaka jest relacja cz³owieka do pracy?

Grupa II

„Trzeba przeto w dalszym ci¹gu stawiaæ sobie pytanie zwi¹zane z pod- miotem pracy i warunkami jego egzystencji. Dla realizacji sprawiedliwoœci spo³ecznej w ró¿nych czêœciach œwiata, w ró¿nych krajach i we wzajem- nych pomiêdzy nimi stosunkach, potrzebne s¹ coraz to nowe fronty solidar- noœci ludzi pracy, a tak¿e solidarnoœci z ludŸmi pracy. Solidarnoœæ taka win- na wystêpowaæ stale tam, gdzie domaga siê tego spo³eczna degradacja pod- miotu pracy, wyzysk pracuj¹cych i rosn¹ce obszary nêdzy, a nawet wrêcz g³odu. Koœció³ jest w tej sprawie ¿ywo zaanga¿owany, uwa¿a bowiem za swoje pos³annictwo, za swoj¹ s³u¿bê, za sprawdzian wiernoœci wobec Chry- stusa – byæ <Koœcio³em ubogich> (...)” (Laborem exercens, 8).

– Czemu s³u¿y solidarnoœæ ludzi pracy?

Grupa III

„Praca stanowi podstawê kszta³towania ¿ycia rodzinnego, które jest na- turalnym prawem i powo³aniem cz³owieka. Te dwa krêgi wartoœci – jeden 245

Katecheta dzieli klasê na grupy. Uczniowie otrzymuj¹ karty pracy

. Czas pracy 10 minut.

Praca w grupach

Grupa I

„ (...) Znaczy to tylko, ¿e pierwsz¹ podstaw¹ wartoœci pracy jest sam cz³owiek – jej podmiot. W

i¹¿e siê z tym od razu bardzo wa¿ny wniosek samego podmiotu pracy, czyli osoby: natury etycznej: o ile prawd¹ jest, ¿e cz³owiek jest przeznaczony i powo³a- ny do pracy, to jednak nade wszystko praca jest <dla cz³owieka>, a nie cz³owiek <dla pracy>. (...) W tym sposobie rozumienia, zak³adaj¹c, ¿e ró¿- ne prace spe³niane przez ludzi mog¹ mieæ wiêksz¹ lub mniejsz¹ wartoœæ przedmiotow¹, trzeba jednak podkreœliæ, ¿e ka¿da z nich mierzy siê nade wszystko miar¹ godnoœci cz³owieka, : jakiejkolwiek pracy spe³nianej przez cz³owie- , 6). em exercens który j¹ spe³nia. Z kolei, bez wzglêdu na pracê, jak¹ ka¿dy cz³owiek spe³- nia, i przyjmuj¹c, ¿e stanowi ona – czasem bardzo absorbuj¹cy – cel jego dzia³ania, cel ten nie posiada znaczenia ostatecznego sam dla siebie. Osta- tecznie bowiem celem pracy ka – choæby by³a to praca najbardziej <s³u¿ebna>, monotonna, w skali po- tocznego wartoœciowania wrêcz upoœledzaj¹ca – pozostaje zawsze sam cz³o- wiek” (Labor

– Jaka jest relacja cz³owieka do pracy?

Grupa II

„Trzeba przeto w dalszym ci¹gu stawiaæ sobie pytanie zwi¹zane z pod- miotem pracy i warunkami jego egzystencji. Dla realizacji sprawiedliwoœci spo³ecznej w ró¿nych czêœciach œwiata, w ró¿nych krajach i we wzajem- nych pomiêdzy nimi stosunkach, potrzebne s¹ coraz to nowe fr

onty solidar- , 8). , a nawet wrêcz em exercens ludŸmi pracy. Solidarnoœæ taka win- noœci ludzi pracy, a tak¿e solidarnoœci z na wystêpowaæ stale tam, gdzie domaga siê tego spo³eczna degradacja pod- miotu pracy, wyzysk pracuj¹cych i rosn¹ce obszary nêdzy g³odu. Koœció³ jest w tej sprawie ¿ywo zaanga¿owany, uwa¿a bowiem za swoje pos³annictwo, za swoj¹ s³u¿bê, za sprawdzian wiernoœci wobec Chry- stusa – byæ <Koœcio³em ubogich> (...)” (Labor

– Czemu s³u¿y solidarnoœæ ludzi pracy?

Grupa III

„Praca stanowi podstawê kszta³towania ¿ycia r odzinnego, które jest na- turalnym prawem i powo³aniem cz³owieka. Te dwa krêgi wartoœci – jeden

246

zwi¹zany z prac¹, drugi wynikaj¹cy z rodzinnego charakteru ¿ycia ludzkie- go – musz¹ ³¹czyæ siê z sob¹ prawid³owo i wzajemnie siê przenikaæ. Praca jest poniek¹d warunkiem zak³adania rodziny, rodzina bowiem domaga siê

œrodków utrzymania, które w drodze zwyczajnej nabywa cz³owiek przez pracê” (Laborem exercens, 10).

– Dlaczego praca jest wa¿na dla rodziny?

Grupa IV

„Praca i pracowitoœæ warunkuj¹ tak¿e ca³y proces wychowania w rodzi- nie w³aœnie z tej racji, ¿e ka¿dy <staje siê cz³owiekiem> miêdzy innymi przez pracê, a owo stawanie siê cz³owiekiem oznacza w³aœnie istotny cel ca³ego procesu wychowania. Oczywiœcie, ¿e wchodz¹ tutaj w grê poniek¹d dwa znaczenia pracy: ta, która warunkuje ¿ycie i utrzymanie rodziny – i ta, poprzez któr¹ urzeczywistniaj¹ siê cele rodziny, zw³aszcza wychowanie;

tym niemniej te dwa znaczenia pracy ³¹cz¹ siê z sob¹ i dope³niaj¹ w ró¿- nych punktach” (Laborem exercens, 10).

– Dlaczego praca jest wa¿na dla rodziny?

Grupa V

„Trzeci kr¹g wartoœci, który wy³ania siê w niniejszej perspektywie

– w perspektywie podmiotu pracy – odnosi siê do owego wielkiego spo³e- czeñstwa, do którego cz³owiek przynale¿y na podstawie szczególnych wiê- zi kultury i historii. Spo³eczeñstwo takie – chocia¿by nie osi¹gnê³o jeszcze dojrza³ej formy narodu – jest nie tylko wielkim, chocia¿ poœrednim, <wy- chowawc¹> ka¿dego cz³owieka (ka¿dy wszak wychowuje siê w rodzinie na tych treœciach i wartoœciach, jakie sk³adaj¹ siê na ca³oœæ kultury danego narodu); jest ono tak¿e wielkim historycznym i spo³ecznym wcieleniem pracy ca³ych pokoleñ. To wszystko sprawia, ¿e cz³owiek swoj¹ g³êbsz¹ to¿sa- moœæ ludzk¹ ³¹czy z przynale¿noœci¹ do narodu, swoj¹ zaœ pracê pojmuje tak¿e jako pomna¿anie dobra wspólnego wypracowywanego przez jego rodaków, uœwiadamiaj¹c sobie przy tym, ¿e na tej drodze praca ta s³u¿y pomna¿aniu dorobku ca³ej rodziny ludzkiej, wszystkich ludzi ¿yj¹cych na

œwiecie” (Laborem exercens, 10).

– Czym jest spo³eczeñstwo?

– Czemu s³u¿y praca cz³owieka w odniesieniu do spo³eczeñstwa?

246

zwi¹zany z prac¹, drugi wynikaj¹cy z rodzinnego charakteru ¿ycia ludzkie- go – musz¹ ³¹czyæ siê z sob¹ prawid³owo i wzajemnie siê przenikaæ. Praca

jest poniek¹d warunkiem zak³adania rodziny, rodzina bowiem domaga siê

œrodków utrzymania, które w drodze zwyczajnej nabywa cz³owiek przez

pracê” (Labor em exercens

, 10).

– Dlaczego praca jest wa¿na dla rodziny?

Grupa IV

„Praca i pracowitoœæ warunkuj¹ tak¿e ca³y pr

oces wychowania w rodzi- , 10). em exercens nie w³aœnie z tej racji, ¿e ka¿dy <staje siê cz³owiekiem> miêdzy innymi przez pracê, a owo stawanie siê cz³owiekiem oznacza w³aœnie istotny cel ca³ego procesu wychowania. Oczywiœcie, ¿e wchodz¹ tutaj w grê poniek¹d dwa znaczenia pracy: ta, która warunkuje ¿ycie i utrzymanie rodziny – i ta, poprzez któr¹ urzeczywistniaj¹ siê cele rodziny, zw³aszcza wychowanie; tym niemniej te dwa znaczenia pracy ³¹cz¹ siê z sob¹ i dope³niaj¹ w ró¿- nych punktach” (Labor

– Dlaczego praca jest wa¿na dla rodziny?

Grupa V

„Trzeci kr¹g wartoœci, który wy³ania siê w niniejszej perspektywie – w perspektywie podmiotu pracy – odnosi siê do owego wielkiego spo³e- czeñstwa, do którego cz³owiek przynale¿y na podstawie szczególnych wiê- zi kultury i historii. Spo³eczeñstwo takie – chocia¿by nie osi¹gnê³o jeszcze dojrza³ej formy narodu – jest nie tylko wielkim, chocia¿ poœrednim, <wy- chowawc¹> ka¿dego cz³owieka (ka¿dy wszak wychowuje siê w rodzinie na tych treœciach i wartoœciach, jakie sk³adaj¹ siê na ca³oœæ kultury danego narodu); jest ono tak¿e wielkim historycznym i spo³ecznym wcieleniem pracy ca³ych pokoleñ.

To wszystko sprawia, ¿e cz³owiek swoj¹ g³êbsz¹ to¿sa- em exercens moœæ ludzk¹ ³¹czy z przynale¿noœci¹ do narodu, swoj¹ zaœ pracê pojmuje tak¿e jako pomna¿anie dobra wspólnego wypracowywanego przez jego rodaków, uœwiadamiaj¹c sobie przy tym, ¿e na tej drodze praca ta s³u¿y pomna¿aniu dorobku ca³ej rodziny ludzkiej, wszystkich ludzi ¿yj¹cych na œwiecie” (Labor , 10).

– Czym jest spo³eczeñstwo? – Czemu s³u¿y praca cz³owieka w odniesieniu do spo³eczeñstwa?

247 Grupa VI

„Rozs¹dne planowanie i dostosowana do niego organizacja pracy ludz- kiej w skali poszczególnych spo³eczeñstw i pañstw powinna tak¿e u³atwiæ znajdowanie w³aœciwych proporcji pomiêdzy ró¿nymi rodzajami zatrudnieñ:

prac¹ na roli, w przemyœle, w wielorakich us³ugach, prac¹ umys³ow¹, a tak-

¿e naukow¹ czy artystyczn¹, wedle uzdolnieñ poszczególnych ludzi i dla dobra wspólnego ka¿dego ze spo³eczeñstw oraz ca³ej ludzkoœci. Organiza- cji ¿ycia ludzkiego wedle wielorakich mo¿liwoœci pracy powinien odpo- wiadaæ w³aœciwy system wykszta³cenia i wychowania, który przede wszyst- kim ma na celu rozwój dojrza³ego cz³owieczeñstwa, ale tak¿e odpowiednie przygotowanie do zajêcia z po¿ytkiem w³aœciwego miejsca przy wielkim i spo³ecznie zró¿nicowanym warsztacie pracy (...)” (Laborem exercens, 18).

– Na co nale¿y zwróciæ uwagê podejmuj¹c pracê?

Grupa VII

„Problemem kluczowym etyki spo³ecznej jest w tym wypadku sprawa sprawiedliwej zap³aty za wykonywan¹ pracê. Nie ma w obecnym kontek-

œcie innego, wa¿niejszego sposobu urzeczywistniania sprawiedliwoœci w stosunkach pracownik-pracodawca, jak w³aœnie ten: zap³ata za pracê. Bez wzglêdu na to, czy praca ta dokonuje siê w ustroju prywatnej w³asnoœci

œrodków produkcji, czy te¿ w ustroju, w którym w³asnoœæ ta podleg³a <uspo-

³ecznieniu>, stosunek pomiêdzy pracodawc¹ (przede wszystkim bezpoœred- nim) a pracownikiem rozwi¹zuje siê na zasadzie salariatu – czyli przez od- powiednie wynagrodzenie wykonywanej pracy. (...) Sprawdzian ten doty- czy przede wszystkim rodziny. Za sprawiedliw¹ p³acê, gdy chodzi o doro- s³ego pracownika obarczonego odpowiedzialnoœci¹ za rodzinê, przyjmuje siê tak¹, która wystarcza na za³o¿enie i godziwe utrzymanie rodziny oraz na zabezpieczenie jej przysz³oœci (...)” (Laborem exercens, 19).

– Jakie uprawnienie przys³uguje za wykonywan¹ pracê?

Grupa VIII

„Obok p³acy wchodz¹ tutaj w grê jeszcze ró¿ne œwiadczenia spo³eczne, maj¹ce na celu zabezpieczenie ¿ycia i zdrowia pracowników, a tak¿e ich rodziny. Wydatki zwi¹zane z koniecznoœci¹ leczenia, zw³aszcza w razie wypadku przy pracy, domagaj¹ siê tego, aby pracownik mia³ u³atwiony kon- takt z oœrodkami pomocy lekarskiej – i to, o ile mo¿noœci, kontakt tani, a nawet bezp³atny. Inn¹ dziedzin¹ œwiadczeñ jest ta, która wi¹¿e siê z pra- 247

Grupa VI

„Rozs¹dne planowanie i dostosowana do niego organizacja pracy ludz- kiej w skali poszczególnych spo³eczeñstw i pañstw powinna tak¿e u³atwiæ znajdowanie w³aœciwych pr

oporcji pomiêdzy ró¿nymi r

odzajami zatrudnieñ: , który przede wszyst- prac¹ na roli, w przemyœle, w wielorakich us³ugach, prac¹ umys³ow¹, a tak- ¿e naukow¹ czy artystyczn¹, wedle uzdolnieñ poszczególnych ludzi i dla dobra wspólnego ka¿dego ze spo³eczeñstw oraz ca³ej ludzkoœci. Organiza- cji ¿ycia ludzkiego wedle wielorakich mo¿liwoœci pracy powinien odpo- wiadaæ w³aœciwy system wykszta³cenia i wychowania kim ma na celu rozwój dojrza³ego cz³owieczeñstwa, ale tak¿e odpowiednie przygotowanie do zajêcia z po¿ytkiem w³aœciwego miejsca przy wielkim i spo³ecznie zró¿nicowanym warsztacie pracy (...)” (Labor em exercens

, 18).

– Na co nale¿y zwróciæ uwagê podejmuj¹c pracê?

Grupa VII

„Problemem kluczowym etyki spo³ecznej jest w tym wypadku sprawa sprawiedliwej zap³aty za wykonywan¹ pracê. Nie ma w obecnym kontek- œcie innego, wa¿niejszego sposobu urzeczywistniania sprawiedliwoœci w stosunkach pracownik-pracodawca, jak w³aœnie ten: zap³ata za pracê. Bez wzglêdu na to, czy praca ta dokonuje siê w ustroju prywatnej w³asnoœci œrodków produkcji, czy te¿ w ustroju, w którym w³asnoœæ ta podleg³a <uspo- ³ecznieniu>, stosunek pomiêdzy pracodawc¹ (przede wszystkim bezpoœred- nim) a pracownikiem rozwi¹zuje siê na zasadzie salariatu – czyli przez od- powiednie wynagrodzenie wykonywanej pracy. (...) Sprawdzian ten doty- czy przede wszystkim rodziny. Za sprawiedliw¹ p³acê, gdy chodzi o doro- s³ego pracownika obarczonego odpowiedzialnoœci¹ za rodzinê, przyjmuje siê tak¹, która wystarcza na za³o¿enie i godziwe utrzymanie rodziny oraz na zabezpieczenie jej przysz³oœci (...)” (Labor

em exercens , 19).

– Jakie uprawnienie przys³uguje za wykonywan¹ pracê?

Grupa VIII

„Obok p³acy wchodz¹ tutaj w grê jeszcze ró¿ne œwiadczenia spo³eczne

, pra- , a tak¿e ich owia pracowników ydatki zwi¹zane z koniecznoœci¹ leczenia, zw³aszcza w razie maj¹ce na celu zabezpieczenie ¿ycia i zdr rodziny. W wypadku przy pracy, domagaj¹ siê tego, aby pracownik mia³ u³atwiony kon- takt z oœrodkami pomocy lekarskiej – i to, o ile mo¿noœci, kontakt tani, a nawet bezp³atny. Inn¹ dziedzin¹ œwiadczeñ jest ta, która wi¹¿e siê z

248

wem do wypoczynku – przede wszystkim chodzi tutaj o regularny wypoczy- nek tygodniowy, obejmuj¹cy przynajmniej niedzielê, a prócz tego o d³u¿szy wypoczynek, czyli tak zwany urlop raz w roku, ewentualnie kilka razy w roku przez krótsze okresy. Wreszcie chodzi równie¿ o prawo do emerytu- ry, zabezpieczenia na staroœæ i w razie wypadków zwi¹zanych z rodzajem wykonywanej pracy. (...) Trzeba pamiêtaæ, ¿e do tych uprawnieñ nale¿y i to, aby miejsce pracy i procesy produkcji nie szkodzi³y zdrowiu fizyczne- mu pracowników i nie narusza³y ich zdrowia moralnego” (Laborem exer- cens, 19).

– Jakie œwiadczenia spo³eczne i socjalne przys³uguj¹ pracuj¹cym?

Grupa IX

„Na gruncie tych wszystkich uprawnieñ, wraz z potrzeb¹ ich zabezpie- czenia ze strony samych ludzi pracy, wyrasta potrzeba jeszcze jednego upraw- nienia. Jest to mianowicie uprawnienie do zrzeszania siê, czyli do tworze- nia stowarzyszeñ lub zwi¹zków maj¹cych na celu obronê ¿ywotnych inte- resów ludzi zatrudnionych w ró¿nych zawodach. St¹d te¿ zwi¹zki te nosz¹ nazwê zwi¹zków zawodowych lub syndykatów. ¯ywotne interesy ludzi pra- cy s¹ do pewnego stopnia wspólne dla wszystkich, równoczeœnie jednak ka¿dy rodzaj pracy, ka¿dy zawód, posiada w³aœciw¹ sobie specyfikê, która w tych organizacjach winna znaleŸæ swe szczegó³owe odzwierciedlenie. (...) Zwi¹zki nie maj¹ charakteru <partii politycznych> walcz¹cych o w³adzê i nie powinny podlegaæ decyzjom partii politycznych, ani te¿ mieæ zbyt œci- s³ych zwi¹zków z nimi. W takiej bowiem sytuacji ³atwo trac¹ ³¹cznoœæ z tym, co jest ich w³aœciwym zadaniem, to znaczy zabezpieczenie s³usznych uprawnieñ ludzi pracy w ramach dobra wspólnego ca³ego spo³eczeñstwa, sta- j¹ siê natomiast narzêdziem do innych celów” (Laborem exercens, 20).

– Jakie uprawnienia posiadaj¹ pracownicy?

Grupa X

„(...) Wielk¹ uwagê nale¿y zwróciæ, podobnie jak w przypadku innych pracowników, na fizyczne i psychologiczne warunki pracy osób upoœle- dzonych, na sprawiedliwe wynagrodzenie, na mo¿liwoœæ awansu i na usu- wanie ró¿nego rodzaju przeszkód. Nie ukrywaj¹c, ¿e chodzi tu o zadanie z³o¿one i trudne, nale¿a³oby sobie jednak ¿yczyæ, aby w³aœciwe pojmo- wanie pracy w znaczeniu podmiotowym prowadzi³o do takiej sytuacji, w której osoba upoœledzona nie czu³aby siê pozostawiona na marginesie

248

wem do wypoczynku – przede wszystkim chodzi tutaj o regularny wypoczy- nek tygodniowy, obejmuj¹cy przynajmniej niedzielê, a prócz tego o d³u¿szy wypoczynek, czyli tak zwany urlop raz w roku, ewentualnie kilka razy

w roku przez krótsze okresy. W

reszcie chodzi równie¿ o prawo do emerytu- rzeba pamiêtaæ, ¿e do tych uprawnieñ nale¿y ry, zabezpieczenia na staroœæ i w razie wypadków zwi¹zanych z rodzajem wykonywanej pracy. (...) T i to, aby miejsce pracy i procesy produkcji nie szkodzi³y zdrowiu fizyczne- mu pracowników i nie narusza³y ich zdrowia moralnego” (Labor

em exer- cens, 19).

– Jakie œwiadczenia spo³eczne i socjalne przys³uguj¹ pracuj¹cym?

Grupa IX

„Na gruncie tych wszystkich uprawnieñ, wraz z potrzeb¹ ich zabezpie- czenia ze strony samych ludzi pracy, wyrasta potrzeba jeszcze jednego upraw- nienia. Jest to mianowicie uprawnienie do zrzeszania siê

, czyli do tworze- em exercens ” (Labor lub syndykatów. ¯ywotne interesy ludzi pra- nia stowarzyszeñ lub zwi¹zków maj¹cych na celu obronê ¿ywotnych inte- resów ludzi zatrudnionych w ró¿nych zawodach. St¹d te¿ zwi¹zki te nosz¹ nazwê zwi¹zków zawodowych cy s¹ do pewnego stopnia wspólne dla wszystkich, równoczeœnie jednak ka¿dy rodzaj pracy, ka¿dy zawód, posiada w³aœciw¹ sobie specyfikê, która w tych organizacjach winna znaleŸæ swe szczegó³owe odzwierciedlenie. (...) Zwi¹zki nie maj¹ charakteru <partii politycznych> walcz¹cych o w³adzê i nie powinny podlegaæ decyzjom partii politycznych, ani te¿ mieæ zbyt œci- s³ych zwi¹zków z nimi. W takiej bowiem sytuacji ³atwo trac¹ ³¹cznoœæ z tym, co jest ich w³aœciwym zadaniem, to znaczy zabezpieczenie s³usznych uprawnieñ ludzi pracy w ramach dobra wspólnego ca³ego spo³eczeñstwa, sta- j¹ siê natomiast narzêdziem do innych celów , 20).

– Jakie uprawnienia posiadaj¹ pracownicy?

Grupa X

„(...) Wielk¹ uwagê nale¿y zwróciæ, podobnie jak w przypadku innych pracowników, na fizyczne i psychologiczne warunki pracy osób upoœle- dzonych, na sprawiedliwe wynagrodzenie, na mo¿liwoœæ awansu i na usu- wanie ró¿nego rodzaju przeszkód. Nie ukrywaj¹c, ¿e chodzi tu o zadanie z³o¿one i trudne, nale¿a³oby sobie jednak ¿yczyæ, aby w³aœciwe pojmo- wanie pracy w znaczeniu podmiotowym prowadzi³o do takiej sytuacji, w której osoba upoœledzona nie czu³aby siê pozostawiona na marginesie

249

œwiata pracy lub uzale¿niona od spo³eczeñstwa, lecz mog³a egzystowaæ jako pe³noprawny podmiot pracy, po¿yteczny i szanowany ze wzglêdu na sw¹ ludzk¹ godnoœæ, powo³any do wnoszenia wk³adu w rozwój i dobro w³asnej rodziny i spo³eczeñstwa, zgodnie ze swymi mo¿liwoœciami” (La- borem exercens, 22).

– Jakie uprawnienia posiadaj¹ osoby niepe³nosprawne w pracy?

Grupa XI

„(...) Rzecz¹ najwa¿niejsz¹ wydaje siê to, a¿eby cz³owiek pracuj¹cy poza swym ojczystym krajem, czy to jako sta³y emigrant, czy te¿ w charakterze pracownika sezonowego, nie by³ w zakresie uprawnieñ zwi¹zanych z prac¹ upoœledzany w stosunku do innych ludzi pracy w danym spo³eczeñstwie.

Emigracja za prac¹ nie mo¿e w ¿aden sposób stawaæ siê okazj¹ do wyzysku finansowego lub spo³ecznego. O stosunku do pracownika-imigranta musz¹ decydowaæ te same kryteria, co w stosunku do ka¿dego innego pracownika w tym spo³eczeñstwie. Wartoœæ pracy musi byæ mierzona t¹ sam¹ miar¹, a nie wzglêdem na odmienn¹ narodowoœæ, religiê czy rasê. Tym bardziej nie mo¿e byæ wyzyskiwana sytuacja przymusowa, w której znajduje siê emi- grant. Wszystkie te okolicznoœci musz¹ stanowczo ust¹piæ – oczywiœcie przy uwzglêdnieniu szczegó³owych kwalifikacji – wobec podstawowej wartoœci pracy, która zwi¹zana jest z godnoœci¹ ludzkiej osoby. Trzeba przypomnieæ tu raz jeszcze podstawow¹ zasadê: hierarchia wartoœci, g³êboki sens samej pracy domaga siê, by kapita³ s³u¿y³ pracy, a nie praca kapita³owi” (LE 23).

– Jakie uprawnienia przys³uguj¹ osobom pracuj¹cym poza granicami pañstwa?

Prezentacja przez przedstawicieli grup odpowiedzi na pytania. Podsu- mowanie wypowiedzi przez katechetê.

Z naszych dotychczasowych rozwa¿añ wynika, i¿ praca jest powinnoœci¹, czyli obowi¹zkiem, a cz³owiek pracuj¹cy jest podmiotem pracy, który przez pracê przyczynia siê do rozwoju w³asnej rodziny i rodziny ludzkiej. Ale praca jest równoczeœnie Ÿród³em uprawnieñ jakie ma cz³owiek pracuj¹cy.

ZAKOÑCZENIE

Praca stanowi dobro cz³owieka, które – jak naucza Jan Pawe³ II – jest

„dobrem, godziwym, czyli odpowiadaj¹cym godnoœci cz³owieka”. Jest to 249

œwiata pracy lub uzale¿niona od spo³eczeñstwa, lecz mog³a egzystowaæ

jako pe³noprawny podmiot pracy, po¿yteczny i szanowany ze wzglêdu na sw¹ ludzk¹ godnoœæ, powo³any do wnoszenia wk³adu w rozwój i dobro

w³asnej rodziny i spo³eczeñstwa, zgodnie ze swymi mo¿liwoœciami” (La-

borem exer cens, 22).

– Jakie uprawnienia posiadaj¹ osoby niepe³nosprawne w pracy?

Grupa XI

„(...) Rzecz¹ najwa¿niejsz¹ wydaje siê to, a¿eby cz³owiek pracuj¹cy poza swym ojczystym krajem, czy to jako sta³y emigrant, czy te¿ w charakterze pracownika sezonowego, nie by³

w zakresie uprawnieñ zwi¹zanych z prac¹ upoœledzany w stosunku do innych ludzi pracy w danym spo³eczeñstwie. Emigracja za prac¹ nie mo¿e w ¿aden sposób stawaæ siê okazj¹ do wyzysku finansowego lub spo³ecznego. O stosunku do pracownika-imigranta musz¹ decydowaæ te same kryteria, co w stosunku do ka¿dego innego pracownika w tym spo³eczeñstwie. Wartoœæ pracy musi byæ mierzona t¹ sam¹ miar¹, a nie wzglêdem na odmienn¹ narodowoœæ, religiê czy rasê. Tym bardziej nie mo¿e byæ wyzyskiwana sytuacja przymusowa, w której znajduje siê emi- grant. Wszystkie te okolicznoœci musz¹ stanowczo ust¹piæ – oczywiœcie przy uwzglêdnieniu szczegó³owych kwalifikacji – wobec podstawowej wartoœci pracy, która zwi¹zana jest z godnoœci¹ ludzkiej osoby . Trzeba przypomnieæ tu raz jeszcze podstawow¹ zasadê: hierarchia wartoœci, g³êboki sens samej pracy domaga siê, by kapita³ s³u¿y³ pracy, a nie praca kapita³owi” (LE 23).

– Jakie uprawnienia przys³uguj¹ osobom pracuj¹cym poza granicami

pañstwa?

Prezentacja przez przedstawicieli grup odpowiedzi na pytania. Podsu- mowanie wypowiedzi przez katechetê.

Z naszych dotychczasowych rozwa¿añ wynika, i¿ praca jest powinnoœci¹, czyli obowi¹zkiem, a cz³owiek pracuj¹cy jest podmiotem pracy, który przez pracê przyczynia siê do rozwoju w³asnej rodziny i rodziny ludzkiej. Ale praca jest równoczeœnie Ÿród³em uprawnieñ jakie ma cz³owiek pracuj¹cy.

ZAKOÑCZENIE

Praca stanowi dobro cz³owieka, które – jak naucza Jan Pawe³ II – jest „dobrem, godziwym, czyli odpowiadaj¹cym godnoœci cz³owieka”. Jest to

250

dobro u¿yteczne, które prowadzi do rozwoju cz³owieka, do jego samourze- czywistnienia siê.

Wybór drogi ¿yciowej, konkretnego zawodu nie mo¿e wi¹zaæ siê tylko z korzyœciami materialnymi czy karier¹. Nale¿y zawsze braæ pod uwagê dobro spo³eczeñstwa, w którym ¿yjemy, i w³asnej rodziny. Nie mo¿na za- traciæ siê ca³kowicie w pracy, zaniedbuj¹c obowi¹zki wobec najbli¿szych.

Takie zjawiska jak: pracoholizm, brak kompetencji zawodowych, korupcja czy bezrobocie os³abiaj¹ spo³eczeñstwo i gospodarkê.

Praca jest dobrem cz³owieka. Liczy siê przede wszystkim nie to, co cz³o- wiek wytwarza, ale to, kim jest przez swoj¹ pracê. Przekszta³caj¹c œwiat i dostosowuj¹c przyrodê do swoich potrzeb, osoba ludzka urzeczywistnia siebie, odkrywa swoj¹ godnoœæ i ostateczne przeznaczenie. Dokonuje siê to przez osobiste rozeznanie swojego powo³ania, poprzez kontakt z Bogiem na modlitwie i ¿ycie sakramentalne.

P o m y œ l m y :

– Jak czêsto dziêkujê Bogu za to, ¿e mogê siê uczyæ?

– W jaki sposób okazujê wdziêcznoœæ rodzicom za ich pracê?

– Jakie cechy mojego charakteru rozwijaj¹ siê dziêki temu, ¿e pracujê?

ZESZYT UCZNIA

Zapis stanowi¹ wnioski z pracy w grupach.

PRACA DOMOWA

Napisz, dlaczego praca kszta³tuje ¿ycie rodzinne.

MODLITWA

„Pod Twoj¹ obronê”.

250

dobro u¿yteczne, które prowadzi do rozwoju cz³owieka, do jego samourze-

czywistnienia siê.

Wybór drogi ¿yciowej, konkretnego zawodu nie mo¿e wi¹zaæ siê tylko z korzyœciami materialnymi czy karier¹. Nale¿y zawsze braæ pod uwagê dobro spo³eczeñstwa, w którym ¿yjemy, i w³asnej rodziny

. Nie mo¿na za- Praca jest dobrem cz³owieka. Liczy siê przede wszystkim nie to, co cz³o- traciæ siê ca³kowicie w pracy, zaniedbuj¹c obowi¹zki wobec najbli¿szych. Takie zjawiska jak: pracoholizm, brak kompetencji zawodowych, korupcja czy bezrobocie os³abiaj¹ spo³eczeñstwo i gospodarkê. wiek wytwarza, ale to, kim jest przez swoj¹ pracê. Przekszta³caj¹c œwiat i dostosowuj¹c przyrodê do swoich potrzeb, osoba ludzka urzeczywistnia siebie, odkrywa swoj¹ godnoœæ i ostateczne przeznaczenie. Dokonuje siê to przez osobiste rozeznanie swojego powo³ania, poprzez kontakt z Bogiem na modlitwie i ¿ycie sakramentalne.

Po my

œl my

: Jak czêsto dziêkujê Bogu za to, ¿e mogê siê uczyæ? W jaki sposób okazujê wdziêcznoœæ rodzicom za ich pracê? Jakie cechy mojego charakteru rozwijaj¹ siê dziêki temu, ¿e pracujê? – – – ZESZYT UCZNIA

Zapis stanowi¹ wnioski z pracy w grupach.

PRACA DOMOWA Napisz, dlaczego praca kszta³tuje ¿ycie rodzinne.

MODLITWA

„Pod Twoj¹ obronê”.