Wilhelm Ostwald
H orst Rem ane (Lipsk)
WKŁAD WILHELMA OSTWALDA W POWSTANIE CHEMII FIZYCZNEJ *
W ostatnich latach wielokrotnie analizowano życie i działalność W ilhelma Ostwalda (1853— 1932), a 125 rocznica urodzin (2 w rześnia 1978 r.) i 50 rocznica śmierci (4 kw ietnia 1982 r.) znacznie wzmogły ba dania nad jego postacią 1. Szczególnie U niw ersytet K arola M arksa w Lip sku poczuwa się do obowiązku kultyw ow ania trad y cji Ostwalda, który w ty m właśnie Uniwersytecie kierował w latach 1887— 1906 K atedrą Chemii Fizycznej. Ponadto w pobliżu Lipska, w Grossbothen, w daw nej siedzibie Ostwalda „Energie” znajduje się jedyne w Niemieckiej Republi ce Dem okratycznej Muzeum poświęcone jego pamięci 2.
Celem arty k u łu jest ukazanie działalności Ostwalda na polu chemii fizycznej i jego roli w w ykrystalizow aniu się tej nauki. Powstała ona na pograniczu chemii i fizyki i za pomocą m etod fizycznych stara się przed stawić zjawiska interesujące chemików.
* Artykuł oparty jest na tekście w ykładu, w ygłoszonego w dniu 8 marca 1983 r. na posiedzeniu n aukow ym Sekcji H istorii Chemii Polskiego Tow arzystw a Chem icz nego w siedzibie Towarzystwa w W arszawie przy ul. Freta 16.
Autor artykułu dziękuje Pani inż. M. Brauer z Muzeum W ilhelm a O stwalda w Grossibothen za dostarczenie ilustracji i łaskaw e zezw olenie na ich publikację.
1 G. L o t z, L. D u n s c h, U. K r i n g: Forschen und N utzen. W ilh elm O stw a ld zu r w issen sch aftlich en A rbeit. Berlin 1978; Zum 125. Geburtstag von W ilhelm Ostwald. Leipzig 1980. Są to referaty w ygłoszone na poświęconej O stw aldow i sesji naukowej zorganizowanej przez Sekcję Chemii U niw ersytetu Karola M arxa i To w arzystw o Chem iczne NRD w dniach 12 i 13 w rześnia 1978 r.; G. P o n s M u z z o, L. B e y e r , H. R e m a n e : W ilhelm O stw a ld — M itbegrü nder der ph ysikalisch em Chem ie und F örderer der W issenschaften. „Bolletin Sociedad Quimica del Peru” (w druku); W ilhelm Ostwald — Gedenkkolloquium: Problem e der w issen sch aftlich en K om munikation um die Wende vom X IX /X X Jahrhundert. Berlins W issenschaft historische K ollojuien VI. Berlin 1982. Druk na prawach rękopisu.
2 U. H o f f m a n , S. K u t s c h m a r : W ilh elm —O stw a ld — G ed e n k stä tte der A kadem ie der W issen sch aften in G rossbothen. „Spektrum ” t. 12, 1981 s. 17—20.
290 H. Rem ane
Gdy Wilhelm Ostwald rozpoczął w 1872 r. studia chemiczne, chemia m iała już ustalone miejsce pośród nauk przyrodniczych. Działalność J u - stusa von Liebiga (1803— 1873) w Giessen, Friedricha W öhlera (1800— 1882) w Getyndze i A ugusta W ilhelma von Hofmanna (1818— 1892) w Berlinie w yw arła w yraźny w pływ na kształcenie chemików w Niem czech. Również w innych niemieckich uczelniach zainteresowanie chemi ków skupiało się na przeżyw ającej bujny rozwój chemii organicznej. Sprzyjały tem u potrzeby rozwijającego się szybko w Niemczech w dru giej połowie XIX w. przem ysłu farbiarskiego, farm aceutycznego i m ate riałów wybuchowych.
W przeciw ieństw ie do chemii organicznej i jej zastosowań, chemia fizyczna słabo się rozwijała. Nieliczne osiągnięcia w tej dziedzinie, jak np. sformułowane w 1867 r. przez Cato M axim iliana G uldberga (1836—- 1902) i P etera Waage (1833— 1900) prawo działania mas i przeprowadzo ne w latach sześćdziesiątych przez Juliusa Thomsena (1826— 1909) bada nia termochemiczne — nie weszły jeszcze w skład ogólnie uznanego za sobu wiedzy. Istniało naw et niebezpieczeństwo, że te i podobne odkrycia popadną w zapomnienie a.
Rozwój naukow y Wilhelma Ostwalda przebiegał w sposób odbiegają cy od panujących wówczas tendencji. Już w czasie studiów w Dorpacie (dzisiejszym T artu w Estońskiej SRR) jego nauczyciel, uczeń Liebiga, Carl Schmidt (1822—1894), a zwłaszcza asystent tego ostatniego, Johan nes Lem berg (1842— 1902) skierow ali uwagę Ostwalda na zagadnienia fi zyko-chemiczne. W swej autobiografii W. O stwald tak pisze o J. Lem- bergu: 1
„Uprzedzał nas zawsze, że nie istnieją substancje absolutnie nieroz puszczalne, że nie ma reakcji, która przebiega absolutnie do końca i że w przyrodzie w ogóle nie ma niczego absolutnego. W ten sposób nauczył mnie podstaw myślenia chemicznego, które następnie umożliwiło mi wy konanie badań, w pływ ających w takiej mierze na rozwój m ojej wiedzy, w jakiej było to m ym udziałem ”.
Pierw szym w łasnym tem atem badań, którym zajął się Ostwald, było zagadnienie powinowactwa. Już w swej rozprawie kandydackiej, tra k tu jącej o równowagowych reakcjach chemicznych w o d y 5, starał się wy wieść p aram etry powinowactwa z badań nad hydrolizą chlorku bizmutu.
Analogiczny cel przyświecał również jego, przedstawionej w 1877 r. roz prawie m agisterskiej, mówiącej o chemiczno objętościowych badaniach
* Wolumcihemische Studien über A ffin ität und volum chem ische und optisch- -chem ische Studien. Z w ei D issertationen von W ilhelm Ostwald. Wyd. G. Harig i J. M üller w serii O stw alds K lassiker der exak ten W issenschaften. Nr 250, Leipzig 1966.
4 W. O s t w a l d : Lebenslinien. Eine Selbstbiograph ie. T. 1 Berlin 1926 s. 99. 5 W. O s t w a l d : Ü ber die M assenw irku ng des W assers. „Jahrbuch der prakti schen Chem ie” t. 12, 1875 s. 264—270;
W. O stw a ld a chem ia fizyczn a 291
pow inow actw a6, a także zakończonej w 1878 r. rozpraw ie doktorskiej poświęconej chemicznym badaniom objętościowym i o p ty czn y m 7. W pierwszej z tych prac Ostwald znalazł w artości param etrów powino w actw a względem wody trzech kwasów (H N 03, HC1, H2S 0 4) i sześciu zasad (różne sole potasu, sodu, amonu, magnezu, cynku i miedzi) na pod stawie różnicy objętości właściwych (odwrotności gęstości) rozcieńczo nych roztworów tych substancji przed i po zobojętnieniu i w w yniku tych badań ułożył pierwszy „szereg pow inow actw a”. W drugiej pracy rozszerzył gamę badanych substancji. Równocześnie pom iary współczyn nika załamania św iatła tych roztworów pozwoliły m u n a wprowadzenie niezależnej a także prostszej od poprzedniej m etody form ow ania takich szeregów powinowactwa.
W 1882 r. W. Ostwald, któ ry tym czasem został profesorem zwyczaj nym chemii na Politechnice Ryskiej, rozpoczął badania nad kinetyką re akcji i katalizą. Badania katalitycznego działania kwasów na hydrolizę acetam idu, cukru trzcinowego i różnych estrów pozwoliły m u wyznaczyć ilościowo moc kwasów.
Pod wpływem szwedzkiego chem ika Svante A rrheniusa (1859— 1917) O stwald rozszerzył stosowane metody badawcze o pom iary przew odnict wa elektrycznego. A rrhenius ustalił, że istnieje prosta proporcjonalność m iędzy przew odnictw em elektrycznym a mocą kwasów. Ostwald, bada jąc wielką liczbę kwasów, wykazał, że zależność ta ma znaczenie ogólne. Młodego wówczas A rrheniusa zachęcił do kontynuow ania tych badań, których w ynikiem była sform ułow ana przez tego uczonego w 1887 r.
Teoria dysocjacji elektrolitycznej *. Nowej teorii przeciw staw iali się zrazu
liczni uczeni. Dzięki Ostwaldowi została ona powszechnie uznana p rę dzej, niż tego można się było początkowo spodziewać. Nie tylko rozpow szechnił on nową teorię, lecz sam się nią posługiwał. Tak więc np. na podstawie pom iarów przew odnictw a elektrycznego 242 kwasów, uwzględ niając teorię dysocjacji, wyprowadził praw o rozcieńczeń, nazwane póź niej jego nazwiskiem. Zgodnie z ty m praw em stałą równowagi K słabego elektrolitu można obliczyć znając jego stężenie molowe e i przew odnict wo równoważnikowe A przy danym stężeniu oraz przy rozcieńczeniu nie skończenie w ielk im 9,
A 2 c
_______________ K = ~(A00- A ) A 00
B W. O s t w a l d : Volum chem ische S tudien ü ber A ffin ität. Dorpat 1877. Zob. przyp. 3.
7 W. O s t w a l d : Volum chem ische und optisch -chem ische Studien. Dorpat 1878. Zob. przyp. 3.
8 S. A r r h e n i u s : Ü ber die D issoziation der in W asser gelösten S to ffe. „Zeitschrift für physikalische Chemie (Leipzig)” t. 1, 1887 s. 631—648; dalej jako „Z. physik Chemie”.
9 W. O s t w a l d : Z ur Theorie der Lösungen, „Z. physik. Chemie” t. 2, 1888 s. 36—37.
292 H. Remanie
Okazało się, że praw o rozcieńczeń Ostwalda jest szczególnym przypad kiem znanego praw a działania mas.
Następnie O stwald wykazał, że w procesie dysocjacji kwasów wielo- protonowych protony oddzielają się kolejno tzn. stopniowo. Ta zasada we szła do lite ratu ry chemicznej jako stopniowa zasada Ostwalda (Ostwald- sche S tuffenregel)10.
Nowa teoria dysocjacji elektrolitycznej znalazła wspaniałe potw ier dzenie w badaniach H olendra Jacobusa H enricusa v an ’t Hoffa (1852— 1911). Uczony ten ustalił, że praw a gazowe mogą być rozszerzone rów nież na rozcieńczone roztwory, jeśli do ogólnego rów nania gazów dosko nałych dodać czynnik i 11 to
p V = i R T
gdzie p oznacza ciśnienie, V — objętość, R — stałą gazową, T — tem pe ratu rę bezwzględną. Dalsze badania wykazały, że w artość i rośnie w mia rę w zrostu rozcieńczenia i, zależnie od rodzaju soli, kw asu lub zasady, dąży do wartości 2, 3 lub 4. Zastosowanie teorii dysocjacji elektrolitycz nej pozwoliło ustalić, że ta graniczna wartość i rów na jest liczbie jonów, na które molekuła związku rozpada się w roztworze.
W 1887 r. Ostwald objął jedną z niewielu istniejących wówczas katedr chemii fizycznej. Była to zorganizowana w 1872 r. w Uniwersytecie Lip skim katedra tej specjalności. Początkowo Ostwald pracow ał w pomiesz czeniach II In sty tu tu Chemicznego przy B ruderstrasse. Po wykończeniu nowego gm achu In sty tu tu Chemii Fizycznej przy Linnestrasse chemia fi zyczna uzyskała własną siedzibę.
W 1830 r. J. J. Barzelius (1779— 1848) wprowadził pojęcie katalizy po to, by móc opisać te przem iany, które zachodzą tylko z pomocą obcych ciał. Temu statycznem u ujęciu Ostwald przeciw staw ił definicję dyna miczną, stw ierdzając w 1894 r. że „kataliza polega na przyspieszeniu przez obecność obcego ciała procesu przebiegającego powoli” 12 W ten
sposób powiedziano po raz pierw szy coś o działaniu katalizatora.
Przedm iotem badań nad katalizą była synteza amoniaku z azotu z powietrza i wodoru, jak również utlenienie am oniaku dla wyproduko w ania kwasu azotowego. Badania Ostwalda nad syntezą amoniaku nie powiodły się. Problem ten rozwiązał w sposób użyteczny technicznie dopiero w 1909 r. F ritz H aber (1868— 1934). Natom iast badania, które Ostwald przeprow adzał wraz z Eberhardem B rauerem (1875— 1958) nad
10 W. O s t w a l d : S tu dien zu r B ildung und U m w an dlu ng feste r K örper. I. Abhandlung: Ü bersättigu n g u n d Ü berkaltung. „Z. physik. Chem ie” t. 22, 1897 s. 289—330.
11 H. J. van ’t H o f f : D ie R olle des osm otischen Drucken in der A nalogie zw ischen Lösungen und Gassen. „Z. physik. C hem ie” t. 1, 1887 s. 481—508.
12 ~W. O s t w a l d : Ü ber K a ta lyse . O stw a ld s K la ssik e r der exacten 'Wissen schaften. Nr 200 Leipzig 1923.
W. O stw a ld a chemia fizyczna 293
utlenianiem amoniaku w obecności platyny, doprowadziły do opracowa nia procesu technologicznego 1S.
W 1909 r. W ilhelm O stwald otrzym ał za swe prace nad k atalizą na grodę Nobla.
Pod kierunkiem Ostwalda wykonano podstawowe prace z dziedziny elektrochemii. Swego pierwszego w Lipsku asystenta, fizyka W altera N ernsta (1864— 1941) skłonił do badań nad pow staw aniem potencjału na elektrodach. W w yniku tych badań N ernst rozw inął w 1888 r. „osmo- tyczną teorię ogniw galwanicznych”, w której wykazał, że między elek trycznym potencjałem, istniejącym w stanie równowagi chemicznej E i stężeniem (aktywnością a) rozpuszczonej substancji istnieje zależność, w yrażana przez tzw. obecnie rów nanie N ernsta u :
gdzie E0 jest potencjałem standardow ym (gdy stężenia, a ściślej aktyw ności wszystkich substancji w roztworze wynoszą 1 mol na dm 3 — R.M.), R jest stałą gazową, T — tem p eratu rą bezwzględną, n — liczbą ładun ków jonów, F —- stałą F aradaya (a v współczynnikiem w stechiometrycz- nym rów naniu reakcji chemicznej, zachodzącej w ogniwie — R.M.).
Dalsza działalność Ostwalda, która przyczyniła się do rozw oju elek trochemii, to założenie w raz z elektrotechnikiem A rturem Wilke w 1894 r. Niemieckiego Tow arzystw a Elektrochemicznego (Deutsche elektrochem i sche Gesellschaft, od 1902 r. Deutsche Bundesgesellschaft fü r angew andte physikalische Chemie), współpraca z A. Wilke i W. Borehersem w reda gowaniu od 1894 r. „Zeitschrift fü r E lektrotechnik und Elektrochem ie” (od 1895 r. „Zeitschrift fü r Elektrochem ie”) i w końcu opracowanie książki pt. Die Elektrochemie, ihre Geschichte und Lehre ls.
Nieprzeciętne są też osiągnięcia Ostwalda w tw orzeniu piśm iennictwa z zakresu chemii fizycznej. Już w czasie swej docentury u Carla Schm idta w Dorpacie (1880— 1882) rozpoczął Ostwald w stępne prace nad podręcz nikiem pt. Lehrbuch der allgemeinen Chemie. N astępnie zamierzał przy gotować dwugodzinny w ykład chemii fizycznej. Gdy przekonał się, że oprócz wydanego już w 1863 r. dzieła H erm ana Koppa (1817— 1892) pt.
Theoretische Chemie brak zbiorczych podręczników chem ii fizycznej, za
czął sam opracowywać całą dostępną m u literatu rę szczegółową. Dzięki tem u uzyskał znaczną znajomość faktów i szeroki na nie pogląd, co poz woliło m u na dokonanie właściwej oceny w artości nowych prac, m.in.
13 A. M i 11 a s c h: S alpetersäu re aus A m m oniak. G eschichtliche E n tw icklu n g d er A m m on iakoxydation bis 1920. W einheim 1953.
14 W. N e r n s t : Zur K in e tik der in Lösung befin dlichem K örper. „Z. physik. Chem ie” t. 2, 1888 s. 613—637 i t e n ż e : Die elektrom otorisch e W irk sa m k eit der Ionen. „Z. physik. Chernie” t. 4, 1889 s. 129—181.
294 H. Rem ane
prac A rrheniusa i v an ’t Hoffa, i popieranie w ynikających z nich wnio sków. W rezultacie jego podręcznik chem ii fizycznej, którego pierwszy tom ukazał się w 1885 r. a drugi w 1887 r . 16 zawierał systematycznie u ję ty przegląd dotychczasowych badań. Nowe odkrycia dotyczące dyso- cjacji elektrolitycznej nie były jeszcze zamieszczone w tych dwu tomach. W eszły one do następnego dzieła Ostwalda, wydanego w 1889 r. zarysie chemii o g óln ej17. Zarys ten w ielokrotnie w ydaw any w języku niemie ckim i tłum aczony n a języki: francuski, angielski, rosyjski, hiszpański, japoński i polski, rozpowszechnił nową naukę w całym świecie. Ostawald postarał się też, by chem ia fizyczna posiadała własne czasopismo. Od lu tego 1887 r. w raz z van’t Hoffem w ydaw ał „Zeitschrift fü r physikalische Chemie”. Już w pierwszym tomie tego czasopisma ukazały się prace: v an ’t Hoffa o roli ciśnienia osmotycznego w analogii między roztworami i gazami i A rrheniusa o dysocjacji ciał rozpuszczonych w wodzie 18.
Ostwald chciał również udostępnić szerokiemu ogółowi czytelników tek sty prac oryginalnych (istotnych dla rozwoju nauk ścisłych — R.M.), W tym celu rozpoczął wydaw anie w 1899 r. serii prac klasyków nauk ścisły c h 19. Jako pierw sza publikacja tej serii ukazała się w 1847 r. praca H erm anna von H elm holtza (1821— 1894) o zachowaniu s iły 20.
Wreszcie też zwrócił Ostwald uwagę na prace z dziedziny term ody nam iki A m erykanina Josiaha W illarda Gibbsa (1839—1903). Dokonane przez Ostwalda niemieckie tłum aczenie tych prac, które ukazało się w 1892 r. 21 rozpowszechniło w ybitne osiągnięcia Gibbsa na terenie euro pejskim.
W krótce po objęciu kated ry w Lipsku rozpoczął Ostwald organizo wanie pracowni fizykochemicznej. Jako podstawę w ydał w 1893 r. pod ręcznik do w ykonywania pomiarów fizyko-chemicznych, w którym za w arł — wedłu jego w łasnych słów — „zestawienie tego... co jest po trzebne do przeprowadzania stosownych badań i dokładnych pomiarów w tej dziedzinie” 22.
16 W. O s t w a l d : Lehrbuch der allgem einen Chem ie. Bd. 1: Stöch iom etrie. Leipzig 1885 Bd. 2: Verwandschaftleher. Leipzig 1887.
w W. O s t w a l d : G rundriss der allgem einen Chem ie. Leipzig 1889. 18 Zob. przyp. 8, II.
19 Ostwalds K lassiker der exakten W issenschaften, Leipzig od 1889 r.
20 H. H e l m h o l t z : Über E rhaltung der K r a ft. O stw a ld s K la ssik e r der e x a k te n W issenschaften. Nr 1 Leipzig 1889. W pracy tej znajduje się pierwsze sform ułow anie pierwszej zasady term odynam iki, której treścią jest zachowanie energii. W 1847 r. term in „energia” n ie b ył jeszcze rozpowszechniony i stąd Helm holtz użył niezbyt ścisłego — jak dziś w iem y — terminu „die K raft” (siła) zam iast poprawniej „energia” — przyp. tłum acza.
21 J. W. G i b b s: T h erm odynam isch e Studien . Tłum aczenie W. Ostwalda, Leipzig 1892.
22 W. O s t w a l d : H and- und H ilfsbuch zu r A usführung ph ysiko-ch em isch er M essungen. Leipzig 1893.
W. O stw a ld a chem ia fizyczn a 295
Wielkie osiągnięcia Ostwalda w dziedzinie chem ii fizycznej i znaczna siła jego oddziaływania spowodowały, że wielu chem ików przybyw ało do Lipska, by u niego zapoznać się z nową gałęzią wiedzy. Na przełomie X IX i XX w. In sty tu t Lipski stał się „szkołą chem ii fizycznej”. Około 70 późniejszych profesorów w ykładających w uniw ersytetach i innych wyższych uczelniach wyszło z te j Ostwaldowskiej szkoły, a m iędzy nim i Svante A rrhenius, W alther N ernst, G ustav Tam m ann (1861— 1938), E rnst Beckmann (1853— 1923), Robert L uther (1868— 1945), Georg Bredig (1868— 1944), Max Bodenstein (1871— 1942), P au l Waiden (1863— 1957), P aul M ittasch (1869— 1853), V ladim ir A. K ristiakovski (1865— 1952), Ivan A. K athikov (1857— 1942), Nikolai A. Shilov (1872— 1930), A rth u r A. Noyes (1866— 1936), H arry C. Jones (1865— 1916), Jam es W alker (1863— 1935), Ivan Plotnikov (1878— 1955) i inni.
Chciałbym tu szczególnie w yróżnić dwu polskich uczonych: Mieczy sława Centnerszwera (1874— 1944) 23 i Jan a Zawidzkiego (1866— 1928) 2i. Pierwszego z nich promował Ostwald 3 czerwca 1898 r. na podstawie pracy o wpływie katalitycznym różnych gazów i p ar na utlenianie fosfo ru 25, natom iast podstaw ą promocji doktorskiej Jan a Zawidzkiego w dniu 27 października 1900 r. była rozpraw a o ciśnieniu p ar dw uskładnikow ych mieszanin ciekłych 26.
Owocną działalność Ostwalda, która przyczyniła się do pow stania chemii fizycznej, można ująć w następujących punktach 27:
1. Ostwald w raz z A rrheniusem i van’t Hof fern sformułował, opraco w ał i rozpowszechnił zagadnienia chemii fizycznej w okresie, gdy chem ia była praw ie całkowicie opanowana przez problem y chemii organicznej.
2. Za pomocą swych doświadczeń Ostwald starał się w yjaśnić istotę przem ian chemicznych tak, by można było obliczać i przew idyw ać wa runki, w których przebiegają reakcje chemiczne.
3. Dzięki uwieńczonym pomyślnym i w ynikam i wysiłkom, zm ierzają cym do określenia, uporządkowania i usystem atyzow ania wiedzy w za kresie chem ii fizycznej i dzięki jej przedstaw ieniu w postaci podręczni ków, udało się Ostwaldowi sformułować teoretyczne podstaw y nowej ga łęzi nauk.
23 M ieczysław Centnerszwer pracow ał w latach 1899—1929 na P olitechnice i na U niw ersytecie w Rydze, przechodząc kolejno od stanow iska asystenta do profesora, a w latach 1929— 1939 był kierow nikiem K atedry Chem ii Fizycznej U niw ersytetu W arszawskiego — przyp. tłumacza.
24 Jan Zawidzki, po pracy na stanow isku profesora w Szkole Rolniczej w D u -blanach koło Lw ow a i w U niw ersytecie Jagiellońskim , kierow ał w latach 1918—1923 Katedrą Chemii Nieorganicznej P olitechn ik i W arszawskiej — przyp. tłum acza.
26 Über den k atalytischen E influss verschiedener Gase und Däm pfe auf die Oxydation des Phosphors. A rchiwum U niw ersytetu Lipskiego, Procancellarbuch 1899—1910.
*• Über die D am pfdrücke bivärer Flüssigkeitsgem ische. Tamże. w Zob. przyp. 3.
296 H. Rem ane
4. Założenie „Zeitschrift fü r physikalische Chemie” dało chemii fi zycznej jej pierwszy organ.
5. Niemałe znaczenie miało powstanie szkoły chemii fizycznej o świa towym oddziaływaniu; dzięki niezmordowanemu rozpowszechnianiu che mii fizycznej Ostwald położył dla pow stania i rozwoju tej nauki tak wielkie zasługi, że trudno w historii szukać im równych.
Tłum aczył i recenzował: Roman M ierzecki
X. Ремане ВКЛАД ВИЛЬГЕЛЬМА ОСТВАЛЬДА В СОЗДАНИЕ ФИЗИЧЕСКОЙ ХИМИИ Вильгельм Оствальд (1853—1932) уже во время учебы в Дорпате заинтересовался во просами физической химии] Этой тематике были посвящены его кандидатская и доктор ская диссертации. Позднее, уже как профессор химии политехнического института в Риге, начинает сотрудничать в этой области со шведским химиком Сванте Арргениусом, зани мающимся теорией электролитической диссоциации. В 1887 году Оставльд принимает ру ководство кафедрой физической химии в Лейпцигском университете и здесь начинает ин тенсивные работы по исследованию катализа, за которые получает в 1909 году Нобелевскую премию. Объединив вокруг себя множество последователей и учеников и организовав издание журнала „Zeitschrift für physikalische Chemie” Оствальд явился, таким образом, создателем школы физической химии, из которой вышло много выдающихся ученых, как например, Сванте Арргениус, Вальтер Нернст, и поляки: Мечислав Центнершвер и Ян Завидзки.
H. Rem ane
WILHELM OSTWALDS BETRAG ZUR BILDUNG DER PHYSIKALISCHEN CHEMIE
D ie Probleme der physikalischen Chem ie erregten W ilhelm Ostwalds (1853— 1932). Interesse schon w ährend seines Hochschulstudium s in Dorpat. Mit dieser Them atik befasste er sich auch in seiner K andidaten-u. Doktorarbeit. Später, als Professor für Chem ie an der Technischen H ochschule in Riga knüpfte er auf diesem Gebiet M itarbeit m it dem schw edischen Chemiker Svante Arrhenius an, der sich m it der Theorie der elek trolytisch en Dissoziation beschäftigte. Im Jahre 1887 übernahm Ostwald den Lehrstuhl für physikalische Chem ie an der Leipziger U niversität in ten sive Untersuchungen, über die K atalyse durch, die ihm im Jahre 1909 den Nobelpreis brachten. Indem Ostw ald um sich zahlreiche Schüler sam m elte und die „Zeitschrift für physikalische Chem ie” gründete, bildete er damit die Schule der physikalischen Chemie, aus der v ie le hervorragende G elehrte hervorge gangen sind u.a. Svante Arrheniuss, W alter N ernst und von Polen: M ieczysław Centnerszwer und Jan Zawidzki.
Ryc. 2. W ilhelm Ostwald, zdjęcie z 1909 f,
NC.*> «V..
Ryc. 3. Instytut Fizyko-Chem iczny U niw ersytetu Lipskiego. Zdjęcie z 1898 r., w którym Instytut został założony
Ryc. 4. Dawna siedziba W ilhelma Ostwalda w Grossbothen, zwana „Energie”obecnie należąca do Akadem ii Nauk NRD Muzeum W ilhelma Ostwalda. Zdjęcie z 1908 r.
E R S T * « BANU £ MIT » t » »IL D X I« r o * «. M W I
« TEXT-Möl KES fS D i T A rr .u k «
ZEITSCHRIFT
rfK
PHYSIKALISCHE CHEMIE
STÖCHIOMETRIE OD VEEWAKBISCHAFTSLEHBB
M m m u n i» 1'*«», i . w . IK Ü W . s* r« so K -i» . TM. f ł i t s t u j n r a D rjo p * ,
B. 1»: OUTSLIF.lt w Fi*»», C. M. OCUHIKW. m P. «TAAHE IS
A. HOBSTMAX’X m Hehmojucw., H ŁAKfiOI.T IS Rotu», >• I.KHMANS !* 4ŚIBM. r*. X K S M X K JK W r x » X. M K » * C 8 r# K « K i* ST. № » « ' » ,
LOTHAR METEIt I* T * K * o n , V ie r » n HRYF.K ist ’.«irr««*»,
L. f . ültM H «•*» O. « T O » « * o s m L. w k s w i a nt I»« * rcx , W. HAM*A¥ <s M HM , M. ÜAOCtT 1« « n so n u , H «CHIfT ■* Momx»,
W. Uran«: I» U rm » , J. THOWSEK w I m a i w , F. r. THUK«: ist Insnos
W»l* »HD**»* rACNOtXOMKH
H E K A isee o tB E K v o m
W IL L OSTWALD r«. J . * . VJJTT HOFF
i ». rxm tM . «c mb***»« mar**««* *,
:
Ryc. 5. Strona tytułow a pierwszego tomu czasopism a „Zeitschrift für physikalische C hem ie” z 1887 r.
