Antoni Łaszkiewicz (1904-1980)

N ■

E

K

R

O

L

O

G

I

ANTONI ŁASZKIEWICZ 1904—1980

1.

W dniu 21 IV 1980 r. zm arł w W arszawie po dłuższej chorobie em e­ rytow any profesor In sty tu tu Geologicznego d r habil. Antoni Łaszkie- wicz. Był w ybitnym autorytetem w zakresie krystalografii, mineralogii, petrografii i geochemii, członkiem założycielem Międzynarodowego Ko­ m itetu H istorii Nauk Geologicznych (INHNGEO) oraz cenionym znawcą problem atyki filatelistycznej.

A. Łaszkiewicz urodził się 28 IX 1904 r. w Z akutałach na K aukazie (dziś Azerbajdżańska SRR). Wychował się na Wołyniu, gdzie w Żyto­ m ierzu uczęszczał do szkoły średniej; w latach 1919— 1920 pracow ał w tam tejszym Muzeum. M aturę uzyskał w 1922 r. w W arszawie, a n a­ stępnie rozpoczął studia przyrodnicze na U niw ersytecie W arszawskim. Od 1923 r. był asystentem mineralogii, geologii i gleboznaw stwa w Szko­ le Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Od 1925 r. pracow ał w Zakładzie Mineralogii i P etrografii UW, początkowo jako asystent, a w końcu jako profesor nadzw yczajny (1946 r.). D oktorat uzyskał w 1929 r. na UW na podstawie rozpraw y w ydanej w 1927 r. pt. Studia mineralogiczne. V e- niam legendi uzyskał dw ukrotnie: w 1931 r. w Wolnej W szechnicy Pol­ skiej w W arszawie (krystalografia), a w 1932 r. na W ydziale M atem atycz­ no-Przyrodniczym UW (krystalografia i mineralogia).

Podczas II w ojny światowej pracował początkowo na Uniw ersytecie Stefana Batorego w Wilnie, potem zaś w W arszawie uczestniczył w ta j­ nym nauczaniu na Uniwersytecie i Politechnice. Był doradcą dowództwa AK w Pow staniu Warszawskim. Po oswobodzeniu W arszawy zorgani­ zował od podstaw Zakład P etrografii i M ineralogii UW. W 1949 r. zos­ tał uwięziony i przebywał w odosobnieniu 6 lat i 9 miesięcy. W ostatnim okresie pobytu w więzieniu zezwolono m u na pracę nad podręcznikiem krystalografii.

Zwolniony z więzienia w 1955 r. został w pełni rehabilitow any. Na­ tychm iast przystąpił do pracy organizując w Instytucie Geologicznym CUG w W arszawie Zakład P etrografii i Geochemii, którym kierow ał od

450 Z. J. Wójcik.

1956 r. do przejścia na em eryturę w 1972 r. Był także w latach 1965— — 1968 kierownikiem Działu M ineralogii i P etrografii w Muzeum Ziemi PAN. Z Instytutem Geologicznym i Muzeum Ziemi był czynnie związa­ ny do końca życia, wychowując wielu specjalistów. W ostatnich latach współpracował z Instytutem H istorii Nauki, Oświaty i Techniki PAN oraz z redakcją „K w artalnika H istorii Nauki i Techniki”. Przygotował m.in. syntezę dziejów geologii do ostatniego tomu Historii nauki polskiej.

2

A ntoni Łaszkiewicz pozostawił poważny dorobek naukowy. Zw ra­ cam uwagę tylko na dwa n u rty tem atyczne Jego publikacji: opracowa­ nia z zakresu historii nauki oraz zagadnienia popularyzacji nauki i tech­ niki w artykułach filatelistycznych

Kilka zdań wprowadzenia.

W 1932 r. A ntoni Łaszkiewicz, 28-letni docent U niw ersytetu W ar­ szawskiego, w ystąpił w „Czasopiśmie Przyrodniczym ” w Łodzi z pole­ micznymi uwagami W sprawie a rtyku łu p. A. Xiężopolskiego. K rótka notatka zdradzała historyczną wiedzę polemisty, a zwłaszcza doskonałą znajomość dziejów badań przyrodniczych na Wołyniu.

Przedm iotem k ry ty k i A. Łaszkiewicza był arty k u ł znanego entomolo­ ga Antoniego Xiężopolskiego pt. R ys historyczny badań przyrodniczych Ukrainy, który został opublikowany w 1932 r. Szkic — przeznaczony początkowo do jakiegoś czasopisma prowincjonalnego — trafił ostatecz­ nie do „Czasopisma Przyrodniczego”. A utor w sposób całkowicie opaczny przedstaw ił dzieje badań przyrodniczych na W ołyniu w XVIII—XX w. Łaszkiewicz sprostował ważniejsze błędy w zapisie nazw geologicznych i nieścisłości m erytoryczne. N akreślił praw dziw y obraz badań tego tere­ nu, zw racając uwagę przede wszystkim na naukow y dorobek polski (w okresie wcześniejszym) oraz polski i rosyjski (koniec XIX i XX w.).

Geolog, oceniając w ystąpienie A. Łaszkiewicza, zwróci uwagę na rzecz charakterystyczną. W dotychczasowym jego dorobku nie było specjalne­ go arty k u łu związanego z badaniem skał i m inerałów z Wołynia. Z tego można by wyciągnąć najprostszy wniosek, iż polemista przygotowywał się około 1932 r. do badań terenow ych właśnie na Wołyniu. Sąd ten jest mylny. Poważną wiedzę przyrodniczą zdobył Antoni Łaszkiewicz przed przyjazdem do W arszawy, kiedy okresowo w latach 1919— 1920 pełnił funkcję kolekcjonera w Wołyńskim Muzeum Ludowym w Żytomierzu Jego pierwszym kierow nikiem był w ytraw ny geolog i popularyzator nau­ ki — Szczepan Bielski, o którym po latach napisał:

„Jako inżynier górnik Bielski badania swe prowadził głównie w as­ pekcie surowcowym. Interesow ał się magnetyzm em skał krystalicznych Wołynia i m agnetyczną anom alią Wołynia podejrzewając, że jest ona

A n to n i Ł a s z k ie w ic z (1904— 1980) 451

sftpwodowana zasobami ru d żelaza i w ogóle kopalinam i użytecznymi. Ponadto popularyzował nauki o Ziemi, w ykładał mineralogię i geologię w instytucie pedagogicznym oraz zorganizował przy Muzeum Wołyńskim pracownię pomocy naukowych. Z braku podręczników w ydał klucz do oznaczania m inerałów z pomocą dmuchawki, do którego dołączył wiado­ mości o m inerałach wołyńskich. Potrafił też zachęcić miłośników nauk 0 Ziemi do bliższej współpracy i przygotować ich do przyszłej działal­ ności w instytutach badawczych czy na katedrach szkół w yższych2.

Zatem to Bielski zdołał w zdolnym absolwencie średniej szkoły w Ży­ tom ierzu wzbudzić zainteresow anie nie tylko do zbierania ciekawych skał Wołynia, ale także do czytania odpowiedniej literatu ry przedm iotu. Zdobyta wiedza była bardzo przydatna Łaszkiewieżowi podczas studiów w Warszawie. Jego sylw etka twórcza — jak wolno się domyślać — ukształtow ała się jednak pod wpływem Stanisław a Józefa Thugutta, um iejętnego kierownika w yróżniających się studentów U niw ersytetu Warszawskiego.

Rozległość swych zainteresow ań oraz niezwykłą erudycję pokazał A. Łaszkiewicz już w okresie międzywojennym. Obowiązki pedagogiczne nie sprzyjały jednak powstawaniu prac historycznych bezpośrednio po wojnie. Na to przyszedł czas gdy był pracownikiem In sty tu tu Geolo­ gicznego CUG i Muzeum Ziemi PAN. W okresie międzywojennym pows- stały jednak opracowania o kolekcjonerach i muzeach geologicznych. Zaszczepione przez Bielskiego zainteresow ania okazały się cechami trw a ­ łym i w młodym pracowniku naukowym.

Dorobek Profesora Łaszkiewicza w zakresie historii nauk geologicz­ nych jest dość tru d n y do zaprezentowania. W wielu opracowaniach krystalograficznych czy mineralogicznych — jako znawca dziejów nau­ ki — zamieszczał niejednokrotnie rozważania dotyczące dotychczaso­ wych badań danego problemu. Z drugiej strony już od 1935 r. A. Łasz­ kiewicz w książce Polskie znaki pocztowe ujaw nił swą w ielką pasję filatelistyczną. Trzeba jednak podkreślić, że w publikacjach z tego za­ kresu niejednokrotnie naw iązyw ał do geologii, popularyzując m.in. cie­ kawsze zjawiska przyrody nieożywionej, osiągnięcia uczonych itp.

W niniejszych rozważaniach ograniczam się do analizy opracowań z zakresu historii nauki, zarówno ich n u rtu ściśle poznawczego, jak 1 popularyzatorskiego. W ponad 50-letnim okresie działalności naukowej Antoniego Łaszkiewicza tego typu publikacji ukazało się około 70. W y­ stępują w nich m.in. następujące zespoły tem atyczne: biografistyka; dzieje różnych dyscyplin geologicznych (zwłaszcza krystalografii i p etro ­ grafii); problem y kolekcjonerstw a i m uzealnictw a mineralogiczno-geolo- gicznego.

* A. Ł a s z k i e w i c z : Z d zie jó w poznania krystaln iku Wołynia. „Studia i M a­ teriały z D ziejów Nauki P olsk iej”. Seria C Z. 17: 1972 s. 70—71.

452 Z. J. Wój c i k

Chronologicznie rzecz trak tując, pierw szy n u rt tem atyczny z zakresu historii nauki został poświęcony problem om regionalnym i wiąże się z dziejam i badań przyrodniczych (głównie zresztą geologicznych) na Wołyniu. Poza w spom nianym artykułem , prostującym błędy A. Xiężo- polskiego, na podkreślenie zasługuje opublikowane 40 lat później stu ­ dium pt. Z dziejów poznania krysta lin iku Wołynia. Jest to z całą pew ­ nością najbardziej w nikliw y szkic, jaki ukazał się do.tychczas na tem at poznania k rystaliniku tego regionu począwszy od XVIII w. doi czasów najnowszych. Bez w ątpienia najcenniejszym osiągnięciem tego opraco­ w ania jest naśw ietlenie wyników badań prowadzonych w pierwszej po­ łowie XIX w. głównie przez polskich pracowników uniw ersytetu w Wil­ nie i Liceum Krzemienieckiego, a później Polaków zatrudnionych w uniw ersytecie w Kijowie. Eksponowano tu także rezultaty badań z d ru ­ giej połowy XIX w. i aprzed I w ojny światow ej, prowadzone przez w spom niany ośrodek przyrodników polskich i rosyjskich w Żytomierzu.

W ostatnim dwudziestoleciu swej działalności naukowej Profesor Łaszkiewicz w racał kilkakrotnie do tem atyki dziejów poznania Wołynia. Dał tem u w yraz w obszernej przedmowie poprzedzającej w ydany w 1970 r. tom „Prac Muzeum Ziem i” pt. Badania petrograficzne S. Mał­ kowskiego na W ołyniu. W 1972 r. w Moskwie i W arszawie opublikował także na ten tem at niewielką notatkę w związku z kolejnym Sympozjum Polsko-Radzieckim z zakresu historii geologii i geografii. Obszerniejszy refe rat z tego sympozjum ukazał się w 1975 r. w Moskwie pt. Badania petrograficzne S. M ałkowskiego w niektórych obszarach Z SR R . Rzecz zrozumiała, że au tor w studium powyższym pisał nie tylko o Wołyniu, ale rów nież o obszarach położonych bardziej na północ, a w tym także o Wileńszczyźnie.

Z problem am i dziejów badań poszczególnych regionów, jak to w yni­ ka z przedstaw ionych wyżej tytułów prac, wiąże się nierozłącznie w twórczości Profesora Łaszkiewicza n u rt biograficzny. A rtykuły biogra­ ficzne, napisane przez Profesora Łaszkiewicza, są studiam i bardzo w ar­ tościowymi. W niektórych z nich, jak np. w pracach o Stanisław ie Mał­ kowskim, autor eksponował problem y rozw oju zainteresow ań petrografią określonych regionów. W innych, a widoczne jest to przede wszystkim w opracowaniach o Stanisław ie Józefie Thugutcie, przedstawiono rozwój sylw etki twórczej badacza.

Pierw szy a rty k u ł o charakterze biograficznym opublikował Profesor Łaszkiewicz w 1933 r. pt. Stanisław Zaleski (W spomnienie pośmiertne). N akreślił w nim sylw etkę zmarłego absolw enta chemii uniw ersytetu w Dorpacie (był kolegą S. J. Thugutta), ukazał jego publikacje oraz niezwykle czynną działalność przem ysłową i społeczną w Skarżysku-K a- miennej. Szczególną jednak uwagę zwrócił na pasję kolekcjonerską w y­ bitnego działacza. Zgromadził on jeden z najwartościowszych zbiorów

Antoni Ł aszkiew icz (1904— 1980) 453

mineralogicznych, który zasilił po śmierci właściciela M uzeum M inera­ logiczne U niw ersytetu Warszawskiego.

W tym — wzorowo napisanym — wspom nieniu dał au to r w yraz zapatryw aniom na poważną rolę społeczną fachowego grom adzenia zbio­ rów mineralogicznych. Jest to godne podkreślenia, gdyż w dalszej swej działalności Profesor Łaszkiewicz w ielokrotnie będzie w racał do proble­ mów nie tylko zbieractwa, ale — szerzej — .m uzealnictwa geologicznego. Postacią — której Profesor Łaszkiewicz poświęcił wiele uw agi — był wieloletni profesor petrografii i mineralogii U niw ersytetu W arszaw ­ skiego — Stanisław Józef Thugutt. Był jego uczniem, a także w ielbicie­ lem pasji twórczej. Bez w ątpienia fascynowały go także neoneptunistycz- ne poglądy mistrza.

Łaszkiewicza interesował T hugutt nie tylko jako uczony, ale przede wszystkim jako człowiek. Jakże prawdziwe są słowa ze w spom nienia pośmiertnego — zamieszczonego w „Roczniku Polskiego Tow arzystw a Geologicznego” w 1958 r.: „Zainteresow ania i dociekliwość badacza oraz zasługi naukowe i organizatorskie Zmarłego szły w parze z jego wielką skromnością, a uczynność i uprzejmość w stosunku do otoczenia, g ra­ nicząca z w ytw orną grzecznością, kojarzyła się z bezkompromisowością przekonań i prostolinijnością charakteru. Zalety um ysłu i charakeru S. J. Thugutta, jego postawa wobec nauki i życia zjednały m u powszech­ ne i prawdziwe poważanie wszystkich, którzy się z nim sty k ali” s.

W dorobku Profesora Łaszkiewicza znajdują się — opublikowane w latach 1957— 1975 — cztery arty k u ły poświęcone analizie twórczości Thugutta. Omawiają one nie tylko pionierskość jego zapatryw ań na ge­ nezę pegm atytów czy warunków, w jakich pow staw ały diam enty, ale także mówią o ludziach, z którym i w ybitny petrograf współpracował, jak np. A. Lagorio, J. W ulf i inni.

Pisząc o jednym z artykułów , poświęconych Thuguttowi, świadomie zacytowałem słowa Profesora Łaszkiewicza: bezkompromisowość prze­ konań i prostolinijność charakteru. Dotyczy to przecież także innych uczonych, którym powięcił specjalne studia, a przede wszystkim S ta­ nisława Małkowskiego i Jerzego Wulfa, Tadeusza Jerzego W ojny, a także Marii Kołaczkowskiej, Józefa Morozewicza, A arne Loitakari.

Bardzo charakterystyczny zarówno dla samego pisarstw a A. Łaszkie­ wicza, jak i oceny przezeń osiągnięć innej osoby, jest następujący frag- gment, poświęcony Stanisławowi Małkowskiemu, zamieszczony w „P ra­ cach Muzeum Ziemi” w 1964 r.: ,,[...] Małkowski w yprzedzał rozwój nau­ ki, stw ierdzając np. przeobrażenia różnych skał w granit na wiele lat przed oficjalnym i powszechnym uznaniem tej możliwości. Twórca

no-* A. Ł a s z k i e w i c z : Sta nisła w Józef Thugutt [...]. „Rocznik Pol. Tow. Geo­ logicznego” T. 27: (druk 1958) s. 5 .

454 Z. J. Wój c i k

woczesnych idei muzealnictw a geologicznego, głosił od roku 1919 potrze­ bę organizacji Polskiego Muzeum Ziemi i doprowadził do realizacji swych idei, stając na czele Muzeum Ziemi, zorganizowanego głównie Jego w y­ siłkiem. Profesor mineralogii i petrografii, utalentow any dydaktyk i po­ pularyzator, Małkowski głęboko pojmował rolę i obowiązki pracownika nauki we współczesnym społeczeństwie. Tych, którzy mieli szczęście z Nim współpracować, ujm ował prostotą obejścia, umiłowaniem rzetelnej praw dy i wiedzy, poszanowaniem poglądów i zdania rozmówcy oraz nie­ zwykłą skromnością” 4.

To, co Profesor Łaszkiewicz uw ypuklił w życiorysie naukowym J. Wulfa, świadczy również o fascynacji określoną postawą człowieka: ,,Po strajk u szkolnym 1905 r. prof. Wulf, uznając słuszność żądań młodzieży polskiej odnośnie do przekształcenia szkolnictwa średniego i wyższego na polskie, opuścił zajmowaną katedrę i uniw ersytet z grupą postępo­ w ych Rosjan i przeniósł się do Moskwy”. W latach 1918 i 1919 ”[...] T hugutt jako rek to r U niw ersytetu Warszawskiego poczynił kroki celem zaproszenia W ulfa do W arszawy na katedrę krystalografii; katedra ta pozostawała nie obsadzona aż do śmierci W ulfa w 1925 r .” 3.

Profesor Łaszkiewicz kilkakrotnie wracał do analiz twórczości i dzia­ łalności społecznej Małkowskiego. S tarał się zawsze uwypuklić istotę osiągnięć uczonego, zmagającego się z otoczeniem w walce o praw dzi­ wość wnioskowania geologicznego, słuszność idei muzealnictwa geologi­ cznego czy potrzebę wprowadzenia do wielu prac badawczych większego zespołu współpracowników społecznych. Odmienne były opracowania poś­ więcone Wulfowi, gdzie z konieczności omawiał istotne osiągnięcia nau­ kowe wybitnego krystalografa rosyjskiego.

Innym przykładem fascynacji podstawą uczonego są wspomnienia pośm iertne — poświęcone Tadeuszowi Jerzem u Wojnie — opublikowane w 1972 r. W artykule, zamieszczonym w „Roczniku Polskiego Towa­ rzystw a Geologicznego”, napisano na ten tem at m.in.: „Szczerze łubiany był przez studentów, tak z racji starannie przygotowanych przykła­ dów i gotowości do w yjaśnienia zawiłości przedm iotu, jak i wyrozum ia­ łości jako egzaminatora. O trosce w spraw ach studenckich najlepiej świadczy fakt, że naw et po utracie całego mienia podczas powstania warszawskiego, jako wygnaniec W arszawy wyniósł w notesie wyniki w szystkich egzaminów zdanych w okupowanej Warszawie przez stu­ dentów chemii Politechniki w ram ach tajnego nauczania” 6.

4 A. Ł a s z k i e w i c z : Stanisła w Małk ow ski 1889—1962. „Prace Muzeum Zie­ m i” Nr 7: 1964 s. 3.

5 Na podstaw ie w ersji m aszynopisu opracowania przechowywanego w Archi­ w um Muzeum Ziemi PAN w W arszawie.

• A . Ł a s z k i e w i c z : Tadeusz Jerzy Wojno (1884— 1971). „Rocznik Polskiego Towarzystwa G eologicznego” T. 42: 1972 s. 493.

Antoni Łaszkiew icz (1904— 1980) 455

W zespole biograficznym znajduje się obszerny szkic działalności Jó ­ zefa Morozowicza, wybitnego m ineraloga i petrografa, któ ry ma ogromne zasługi dla rozwoju nauk geologicznych w Polsce. A utor podkreślił pa­ triotyczną postawę Morozowicza podczas zaborów i rzeczowo scharakte­ ryzował główne osiągnięcia tego badacza, m.in. w zakresie syntez m ine­ rałów.

Na wymienienie zasługuje także kilka tekstów okolicznościowych, a w tym ocena dorobku Tadeusza Wiesera (1966 r.), notatka pośm iertna o radzieckim krystalochem iku — A. P. Winogradowie (1976 r.) — oraz zaledwie wzmiankowany w streszczeniu rys biograficzny Jan a Czarno­ ckiego, naw iązujący do 25 rocznicy zgonu badacza Gór Świętokrzyskich, a także notatka w związku z 100 rocznicą zgonu A leksandra Czekanows- kiego.

Uprzednio wspomniałem, że Profesor Łaszkiewicz w okresie m iędzy­ wojennym dał w yraz własnym zainteresowaniom kolekcjonerstw em geo­ logicznym i muzealnictwem geologicznym. Tym problemom poświęcił wiele uwagi w latach późniejszych. Na czoło opracowań wysuwa się tu bez wątpienia arty k u ł z 1962 r. pt. Losy największego zbioru przyrodni­ czego z epoki Oświecenia. Został on poświęcony kolekcji przyrodniczej, zgromadzonej przez Annę Jabłonow ską w drugiej połowie XVIII w. w Sie­ miatyczach, a po śmierci właścicielki zakupionej przez A leksandra 1 dla U niw ersytetu Moskiewskiego. Tam w 1812 r. podczas pożaru Moskwy zbiór ten uległ, jak wiadomo, zniszczeniu.

Problem atyce muzealniczej poświęcone zostały także artykuły: Ma­ gyar N em eti M uzeum (1962 r.), Zagadnienia m uzealnictw a mineralogicz­ nego oraz działalność w ty m zakresie M uzeum Ziem i (1968 r.). Geolo­ giczne i górnicze zbiory w Bochum (1972 r.), Muzea geologiczne — spo­ łeczeństw u (1975).

A utor w wymienionych wyżej opracowaniach starał się przedewszys- tkim podnieść współczesną rangę placówek m uzealnictw a geologicznego w Polsce. Przykłady wzorowo zorganizowanych placówek tego typu z innych krajów (Czechosłowacji, Węgier i RFN) służyły wskazaniu możli­ wości bardziej owocnej pracy w muzeach geologicznych w naszym kraju. K olejna grupa artykułów historycznych dotyczy ogólnych zagadnień rozwoju petrografii i krystalografii. Pierw szy specjalny arty k uł na ten tem at opublikował Profesor Łaszkiewicz w 1958 r. pt. Stulecie petro­ grafii. Opisał on tam badania wrostków w kryształach — prowadzone w połowie XIX w. przez H. C. Sorbiego w Anglii. Publikacja tego uczo­ nego z 1858 r. pt. On the microscopical structure of crystals, indicating the origin of minerał and rosks jest powszechnie uważana za początek nowoczesnej petrografii mikroskopowej. Należy podkreślić, że w 1970 r. w „Pracach Muzeum Ziemi” A. Łaszkiewicz zamieścił we własnym tłu ­ maczeniu, z odpowiednim komentarzem, znakom itą pracę Sorbiego pt. 14

456 Z. J. W ójcik

Powstawanie m inerałów i skał w św ietle badań m ikroskopow ych krysz­ tałów. To praw da, że praw ie wszyscy posługujem y się dziś językiem angielskim. Tłumaczenie okazało się jednak potrzebne. Spopularyzowało zwłaszcza wśród młodzieży pracę, która może być źródłem wielu ref­ leksji twórczych.

Z tego typu nurtem artykułów historycznych wiążą się bezpośrednio, opracowania poświęcone historii krystalografii. Na podkreślenie zasłu­ guje przede wszystkim artykuł, w ydany w 1962 r. pt. Pięćdziesięciolecie badań stru ktu ry kryształów , poświęcony rocznicy zastosowania badań rentgenograficznych do krystalografii — wydarzeniu, z którym łączy się oderwanie krystalografii z zespołu nauk geologicznych i przeniesienie jej do nauk fizycznych. Te problem y znalazły zresztą szerszy wyraz w specjalnym opracowaniu A. Łaszkiewicza pt. Przyrodnicze pojęcie kryształu a krystalografia, zamieszczonym w książce Powstanie nowych dyscyplin naukowych, wydanej w 1973 r., a także opracowaniu pt. Po­ czątki badań nad w zrostem kryształów w Polsce, zamieszczonym w dzie­ le Technologia m onokryształów , w ydanym w 1974 r. Tu zresztą autor szerzej eksponował m.in. prace J. W ulfa i J. Morozewicza.

Na szczególne podkreślenie zasługuje ponadto przedstawiony w 1971 r. na X III Międzynarodowym Kongresie Historii Nauki w Moskwie i opu­ blikowany trzy lata później w pracach tego Kongresu tekst p t.' Ewolucja pojęcia „kryształ”. Jest to bardzo gruntow ne i wszechstronne studium na ten tem at, które wzbudziło zainteresowanie wśród specjalistów wielu krajów.

Również do tego n u rtu naw iązuje inne studium pt. Powstanie i roz­ wój geochemii — opublikowane w 1973 r. we wspomnianej książce o pow staniu nowych kierunków naukowych.

Inną grupę opracowań stanowią okresowe podsumowania dorobku zespołu petrograficzno-geochemicznego In sty tutu Geologicznego. Z tego zakresu w ypada odnotować notatkę o badaniach petrograficznych i geo­ chemicznych w latach 1956 i 1957 opublikowaną w 1959 r., a także ob­ szerniejsze opracowanie na ten sam tem at zamieszczone w książce C zter­ dzieści lat In sty tu tu Geologicznego, wydanej w 1960 r. W pew nym sto p ­ niu w yrazem prac kierowanego przez Profesora zespołu w Instytucie Geologicznym jest także przez niego zredagowany Katalog analiz che­ m icznych skał i minerałów Polski 1951— 1957 — w ydany w 1961 r.

Znaczną grupę opracowań stanowią arty k u ły o różnej tematyce, choć wiążą się one zawsze z głównym nurtem zainteresowań Profesora Łasz­ kiewicza. W ymienię tu przede w szystkim arty k u ł Rozwój nauk o Ziem i w Z SR R (1969 r.), naw iązujący bezpośrednio do rocznicy 150-lecie Towa­ rzystw a Mineralogicznego w tym kraju. Zainteresow aniu tem atyką roz­ woju nauk geologicznych w Związku Radzieckim dawał Profesor Łasz- kiewicz w yraz wielokrotnie. Widoczne jest to m.in. w sprawozdaniu

Antoni Ł aszkie w ic z (1904— 1980) 457

z moskiewskiego Kongresu H istorii Nauki w 1971 r. (1972 r.), a także różnych recenzjach, które zawsze były pogłębionymi studiam i przedm io­ tu. Wspomnę tu przede wszystkim szkic o 200-leciu leningradzkiego In ­ sty tu tu Górniczego (1976 r.) oraz recenzję książki S. Sawkiewicza o b u r­ sztynie (1973 r.).

Do tej samej grupy opracowań zaliczam także przyczynki poświęcone niektórym elementom rozwoju historii nauk o Ziemi w NRD. Z tego zakresu na podkreślenie zasługuje tekst pt. Sym p o zjum historii nauki o złożach w& Freibergu oraz analiza niemieckiej bibliografii historii nauk o Ziemi (1971 r.).

Miscellanea w dorobku Profesora Łaszkiewicza obejm ują m.in. k ry ­ tyczną analizę czasopisma „Archiwum Mineralogiczne”, opublikowaną w 1946 r. a odnoszącą się w zasadzie do dziejów tego periodyku w o kre­ sie międzywojennym. Praw ie nieznany jest tek st — opublikowany w 1959 r. w książce Dziesięciolecie W arszawskiej D rukarni N aukow ej — a noszący ty tu ł W spomnienie o drukarni Tow arzystw a Naukowego War­ szawskiego. Dotyczy on zasłużonej placówki przy ulicy Śniadeckich, gdzie drukow ane były liczne czasopisma, a w tym „A rchiw um M ineralo­ giczne”.

Niniejszy przegląd nie byłby pełny, gdyby zostały w nim pominięte inform acje o elem entach historii nauki w publikacjach filatelistycznych.

Dorobek filatelistyczny Profesora Łaszkiewicza z lat 1935— 1980 liczy ponad 200 pozycji, wśród których znajdują się poważne opracowania fachowe oraz przyczynki i artyk uły popularnonaukowe. Interesujące nas bezpośrednio opracowania o treści historycznej ukazyw ały się prze­ ważnie we „Wszechświecie”, „Przeglądzie Geologicznym” oraz kielec­ kim „Biuletynie Inform acyjnym „Kopasyny” . M iały one różny charak­ ter. Część z nich dotyczyła bezpośrednio problem ów historii nauki; inne w ykorzystyw ały dawne i nowszy m ateriał filatelistyczny (znaczki, dato­ wniki itp.) do popularyzacji określonych zagadnień geologicznych (np. trzęsień ziemi, wulkanizmu).

Bez w ątpienia najbardziej ciekawym z artykułów z tej grupy jest opublikowany w 1975 r. szkic pt. Geolodzy norwescy na znaczkach. Autor, zwiedzając w 1960 r. w Oslo Muzeum Minerałogiczno-Geologiczne, stwierdził, że „[...] doceniono w nim propagandowo-poznawcze znaczenie znaczka pocztowego [...] Spotkałem już w w stibiulu znaczki szw ajcar­ skie przedstaw iające m inerały i skamieniałości, w ystaw ione obok podob­ nych okazów naturalnych, mogących służyć jako m otyw wystawionego znaczka” 7. Dalej autor podał inform acje o znaczkach norw eskich z serii biograficznej w ydanej 4 X 1974., poświęconej następującym geologom norweskim: Theodor K jerulf, W aldemar Cristofor Brogger, Johan H

er-7 A. Ł a s z k i e w i c z : G e o l o d z y n o r w e s c y na z n a c z k a c h p o c z t o w y c h . „B iu te- ty n In fo rm a cy jn y „K o p a sy n y ” N r 27: 1975 s. 7.

458 Z. J. W ójcik

man Lie Vogt i Victor Moritz Goldschmidt. W arty ku le została pokazana twórczość tych geologów.

Poważną wartość m a opublikowany w 1975 r. opis sylw etki polskiego przyrodnika — Jan a Jonstona, pracującego w XVII w. w Lesznie i oko­ licy Lublina. Bodźcem stała się międzynarodow a sesja naukowa, naw ią­ zująca do trzechsetlecia zgonu Jonstona, zorganizowana przez władze Leszna i Lublina. Wydano w tedy w tych dwóch m iastach datowniki, które upam iętniły uroczystości. A rtykuł Profesora Łaszkiewicza, ilustro­ w any tym i datownikam i, stanowi szerszą inform ację o dorobku przyrod­ niczym Jonstona oraz jego zapatryw aniach na podział skał i m inerałów. Należy podkreślić, że czasem naw et ciekawostka filatelistyczna była kanw ą do historycznej refleksji Profesora Łaszkiewicza. Tak np. w 1975 r., podając inform ację o podziemnym ostem plowaniu korespondencji w związku z 25-leciem Lwowskiego Zagłębia Węglowego, nie omieszkał nadm ienić: odkrycie złóż węgla kam iennego w rejonie na pn. od Lwowa, jest dziełem polskich geologów, zwłaszcza Jan a Samsonowicza, prof. uniw. we Lwowie w latach 1935— 1939. K ontynuacja badań osadów karbońskich dalej ku NNW doprowadziła niedawno do odkrycia Lubel­ skiego Zagłębia Węglowego” 8.

W innych opracowaniach — ja k np. w w ydanym w 1972 r. szkicu 125-lecia zakładów „Carl Zeiss Jena”, w opublikowanym w dw a lata później artyku le Rok N auki Polskiej czy wreszcie w w ydanym w 1976 r. obszerniejszym doniesieniu pt. Pokłosie Roku Kopernikowskiego — te ­ m atyka historyczna stanow i zasadniczy przedm iot zainteresow ania auto­ ra. W każdym z tych przypadków opis znaczka stanow i dla Profesora Łaszkiewicza sposobność do popularyzacji osiągnięć geologii.

W bibliografii Profesora Łaszkiew icza9 nie zamieszczono „pozycji specjalnych”. Myślę tu przede w szystkim o kopertach okolicznościo­ w ych — poświęconych trzem pierw szym dyrektorom Państwowego In sty tu tu Geologicznego, tj. Józefowi Morozewiczowi, Karolowi Bohda­ nowiczowi i Janow i Czarnockiemu. W zbiorze rękopisów autorskich przechowywane jest ciekawe kilkuarkuszow e opracowanie pt. Historia nauk geologicznych na znaczkach pocztowych. Zasługuje ono na druk

8 A. Ł .: P o d z i e m n e o s t e m p l o w a n i e . „ B iu lety n In fo rm a cy jn y „K op asyn y” Nr

27: 1975 s. 7

9 D o sp orząd zen ia b ib lio g ra fii w y k o r z y sta łe m u d o stęp n io n e m i p rzez P r o fe ­ sora Ł a szk iew icza z e sta w ie n ie p u b lik a cji w y d a n y c h do 1976 r. Z esta w ien ia te za­ w ie r a ły jed n a k lu k i, k tó re ty lk o c z ęścio w o m ogłem u zu p ełn ić (zw łaszcza p u b li­ k a cje fila te listy c z n e ). M y ślę jed n ak , że w p rzed sta w io n y m sp isie u ch w y co n e zosta­ ły n a jw a ż n ie jsz e p u b lik a cje z zakresu h isto rii n au k i. P a m ięta ć jed n a k n a leży , że P ro feso r Ł a szk iew icz p rzez w ie le lat sy g n o w a ł sw e a r ty k u ły w „Życiu W a rsza w y ” k ry p to n im em „ A n ty k w a ”. N ie z e sta w iłe m ty c h a rty k u łó w , choć w śró d nich są tak że te m a ty z zak resu h isto rii nauki.

Antoni Ł aszkiew icz (1904—1980) 459

choćby z tych względów, że znaczek pocztowy należy także do masowej form y popularyzacji problem atyki naukowej.

K ilka słów podsumowania tych refleksji. H istorią nauk geologicz­ nych zajmowało się w Polsce wiele osób. N aw et pobieżna analiza licz­ nych publikacji w skazuje, że przew ażają tu ogólne ujęcia problem ów dyscypliny. Twórczość Profesora Łaszkiewicza m a w tym zakresie od­ m ienny charakter. Wielka erudycja autora przy oszczędnym sposobie n arracji — to niejako n aturaln e predyspozycje do opracowań w n ik ają­ cych przede wszystkim w głąb istoty rozw oju opisywanych problem ów badawczych.

Biorąc to pod uwagę część opracowań Profesora Łaszkiewicza trzeba by zaliczyć do opracowań klasycznych. Przew ażnie są to studia poświę­ cone najw ybitniejszym polskim mineralogom i petrografom , działającym w pierw szej połowie XIX w. Ogromną w artość poznawczą m ają także analizy ewolucji badań naukowych — zwłaszcza na terenie Wołynia. O statnia grupa tych artykułów m a o tyle istotne znaczenie, że m ateriały źródłowe, dotyczące badań skał krystalicznych tego obszaru, prowadzone głównie przez badaczy z Krzemieńca, Wilna, Żytom ierza i Kijowa, w większości uległy zniszczeniu podczas I i II w ojny światowej. Choćby z tych względów wspomniane fragm enty różnorodnych opracowań P ro ­ fesora łaszkiewicza zasługują na zebranie w większym studium poświę­ conym Jego działalności naukow ej i społecznej.

Podkreślić należy, że Profesora Łaszkiewicza interesow ała także dzia­ łalność międzynarodowych i krajow ych organizacji, zajm ujących się historią nauki. W 1967 r. radzieccy geologowie zorganizowali w Jerew a- niu międzynarodowe sympozjum poświęcone historii nauk geologicznych. Uczestnikami tego sympozjum z Polski byli A. Łaszkiewicz i S. Czar­ niecki — niezm iernie aktyw ni zarówno podczas dyskusji nad proble­ mami historii nauk geologicznych, jak i w czasie wycieczek terenowych. B rali udział także w zebraniu Międzynarodowego K om itetu H istorii N auk Geologicznych (INHIGEO), organizacji zaakceptowanej później przez M iędzynarodową Unię Geologiczną jako jej organ roboczy.

Niew ątpliw ym sukcesem polskich uczestników sympozjum w Jere- w aniu było wprowadzenie przedstawiciela naszego k raju — prof. K. Maś- lankiewicza — na stanowisko sekretarza generalnego nowo pow stałej organizacji. P ełnił on tę funkcję przez dwie kadencje do 1976 r., kiedy zgodnie ze statutem organizacji ustąpił z zajmowanego stanowiska. Za zasługę trzech pierwszych polskich członków INHIGEO należy też uznać, że z #czasem do organizacji tej zostali powołani inni historycy geologii z naszego kraju , dzięki czemu stanow iliśm y w Komitecie jedną z n aj­ aktyw niejszych grup narodowych.

Profesor Łaszkiewicz uczestniczył także w innych imprezach

460 Z. J. W ójcik

polsko-radzieckich z zakresu historii nauk geologicznych i geograficz­ nych: w 1969 r. w W arszawie i 1972 r. w Leningradzie; na obydwu — przedstaw ił obszerne referaty (o J. W ulfie i S. Małkowskim). Jako r e ­ daktor naukow y przyczynił się także do opracowania tom u m ateriałów pierwszego z tych sympozjów — wydanego w 1972 r. pt. Historia stosun­ ków polsko-rosyjskich w dziedzinie geologii i geografii.

W 1970 r. Profesor Łaszkiewicz uczestniczył we Freibergu saskim w M iędzynarodowym Sym pozjum INHIGEO poświęconym historii badań nad złożami. Rok później w Moskwie był jednym z najczynniejszych uczestników Sekcji H istorii N auk Geologicznych i Geograficznych X III Międzynarodowego Kongresu H istorii N auki, przedstaw iając tam najcie­ kaw szy bodaj referat o ewolucji pojęcia kryształ.

Był także duszą i w spółorganizatorem w ielu innych imprez. Wspomnę choćby o odbytej w 1965 r. w Instytucie Geologicznym sesji poświęconej Józefowi Morozewiczowi oraz sesji zorganizowanej w 1972 r. w Muzeum Ziemi na 10-lecie zgonu Stanisław a Małkowskiego.

Terenem aktywnego działania Profesora Łaszkiewicza był Zespół Historii Nauk Geologicznych przy ówczesnym Zakładzie H istorii Nauk i Techniki PAN. Zespół ten — kierow any przez prof. A. Gawła — zor­ ganizował kilka ciekawych sesji. Na jednej z nich A. Łaszkiewicz przed­ stawił interesujący referat o badaniach geologicznych na Wołyniu.

Owocny okazał się też udział profesora w K onw ersatorium Nauko- znawczym Zakładu Historii N auki i Techniki PAN. Prezentow ane tam przez Niego referaty — poświęcone problemom dziejów krystalografii i geochemii — ukazały się w druku & księdze pt. Powstanie nowych dyscyplin naukowych.

W arto również nadmienić, że Profesor Łaszkiewicz był patronem w ielu poczynań z zakresu historii nauk geologicznych. Pod jego kierun­ kiem przygotowywano do druku obszerną rozpraw ę Ireny Kardymowicz o badaniach petrograficznych Stanisław a Małkowskiego na Wileńszczy­ źnie. Zebrał on także sporo m ateriału poświęconego analizie działalności naukowej i społecznej pierwszego dyrektora Muzeum Ziemi — S. Mał­ kowskiego.

Są to tylko sygnały o w ybranych przedsięwzięciach, którym A. Łasz­ kiewicz patronow ał w ostatnich latach. Zaprezentowanie pełnego reje­ stru jego działań, tylko w zakresie historii nauk geologicznych, byłoby z pewnością obszernym opracowaniem.

Kończąc niniejsze refleksje w arto podkreślić, iż wśród geologów są­ dzi się, że historią nauki zajm ują się ludzie starzy, którym nie starcza sprawności fizycznych do prowadzenia pracy w terenie. W tym przy­ padku przekwalifikowanie się ma być ratunkiem dla tych, którzy nie chcą tracić kontaktu z um iłow anym zawodem. Sąd taki nie jest zawsze

Antoni Ł a szkie w ic z (1904— 1980) 461

Profesor Łaszkiewicz zainteresow ał się historią nauki bardzo wcześ­ nie. K ulturę historyczną wyniósł z niezm iernie czynnego naukowego środowiska polskiego w Żytomierzu. Dał tem u w yraz w opublikowanym, krótkim w ystąpieniu polemicznym, gdy m iał 28 lat. Dawał też tem u w y­ raz później, choć okres pogłębionej refleksji historycznej, związanej przede wszystkim ze studiam i nad dorobkiem H. C. Sorbiego, przyszedł później. Studiom historycznym tow arzyszyły w tedy publikacje z za­ kresu petrografii. Owe dwa n u rty były ze sobą harm onijnie zgrane — tym bardziej, że zawsze geologiczno-poznawczym opracowaniom tow a­ rzyszyła pogłębiona refleksja historyczna nad opisywanym problem em. W ostatnich dziesięciu latach dorobek historyczny Profesora Łaszkie- wicza przeważał n ad innym i opracowaniami. Był to m.in. rezu ltat dzia­ łalności w M iędzynarodowym Komitecie H istorii N auk Geologicznych, a także ogólnego zainteresowania problem am i dziejów kultury.

R e c e n z e n t: A n to n i G a w e ł

Z b i g n i e w J. W ó j c i k (W arszaw a)

P U B L IK A C JE A N TO N IEG O Ł A SZ K IEW IC Z A Z Z A K R E SU H IST O R II N A U K GEOLOGICZNYCH

ARTYKUŁY, NOTATKI KRO NIKA RSKIE I RECENZJE

1. W sp ra w ie a rty k u łu p. A. X iężo p o lsk ieg o . C z a s o p i s m o P r z y r o d n i c z e R. 6: 1932 s. 294—295.

2. S ta n isła w Z alesk i (W spom nienie p ośm iertn e). W s z e c h ś w i a t 1933 s. 191— 192. 3. O sta n ie m u zea ln ictw a m in era lo g iczn o -g eo lo g iczn eg o w C zech o sło w a cji. W i a ­

d o m o ś c i M u z e u m Z i e m i T. 1: 1938 s. 125— 129.

4. [Rec.] A rch iw u m M in eralogiczn e. N a u k a i S z t u k a T. 2: 1946 s. 359— 362. 5. S ta n isła w J ó zef T h u gu tt (1862— 1956). N a u k a P o ls k a T. 5: 1957 s. 200— 203. 6. S ta n isła w Józef T h u g u tt (12 V 1862 — 27 X11 1956). R o c z n ik P o ls k i e g o T o w a ­

r z y s t w a G eologicz n ego T. 27: 1957 (druk: 1958) s. 5— 10.

7. S tu le c ie p etrografii. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y R. 6: 1958 s. 481— 483.

8. W sp om n ien ie o drukarni T o w a rzy stw a N a u k o w eg o W arszaw sk iego. W: D z ie ­ się c io le c ie W arszaw sk iej D rukarni N a u k o w ej. W arszaw a 1958 s. 2—4.

9. B ad an ia p etro g ra ficzn e i g eo ch em iczn e. W: D zia ła ln o ść In sty tu tu G eo lo g iczn eg o w 1956 i 1957 roku. B i u l e t y n I n s t y t u t u G eo lo g icz n eg o 149: 1959 s. 51— 54. 10. B ad an ia m in era lo g iczn e i p etro g ra ficzn e. W: C zterd zieści la t In sty tu tu G eo lo ­

giczn ego. P race I n s t y t u t u G eologicz n ego T. 30: 1960 cz. I s. 131—140.

11. L osy n a jw ięk szeg o zbioru p rzyrod n iczego z ep ok i O św iecen ia. W s z e c h ś w i a t 1962 s. 197— 198.

12. M agyar N em zeti M uzeum . T a m ż e , s. 20.

13. P ię ć d z ie się c io le c ie b ad ań stru k tu ry k ry szta łó w . T a m ż e s. 57— 62.

14. S ta n isła w M a łk o w sk i 1889— 1962. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y R. 11: 1963 s. 91— 93. 15. S ta n isła w M a łk o w sk i (1889— 1962). P r a c e M u z e u m Z i e m i N r 7: 1964 s. 3— 22.

462 Z. J. W ójcik

16. S ta n isła w M ałk ow sk i. 1889— 1962. B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y P o ls k i e g o T o w a r z y s t w a

M i ło ś n i k ó w N a u k o Z ie m i N r 5: 1964 s. 3— 410.

17. N o w y p rofesor [T adeusz W ieser] In sty tu tu G eologiczn ego. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y

R. 14: 1966 s. 51— 52.

18. J ózef M orozew icz. B i u l e ty n I n s t y t u t u G e o lo g ic z n e g o 197: 1967 s. 7— 21.

19. Z agad n ien ia m u zea ln ictw a m in era lo g iczn eg o oraz d ziałaln ość w tym za k resie M uzeum Z iem i. S p r a w o z d a n i e z P o s ie d z e ń N a u k o w y c h O d d z ia ł u PAN w K r a ­

k o w ie . K rak ów 1968 s. 440— 441.

20. P race J. W. W u lfa na U n iw e r sy te c ie W arszaw sk im . W: H istoria r o sy jsk o -p o l­ sk ich k o n ta k tó w w d zied zin ie g eo lo g ii i geografii. S treszczen ia referatów . W arszaw a 1969 s. 45 Toż: R ab oty Ju. W ulfa w W arszaw sk om u n iw ie r sitie tie . W: Istoria ru ssk o -p o lsk ich k o n ta k to w w ob ła stu g ieo ło g ii i gieografii. T iezisy dokładow . M oskw a 1969 s. 42— 43.

21. [tłum i oprać] S orb y C. H.: P o w sta n ie m in e r a łó w i sk a ł w św ie tle badań m i­ k ro sk o p o w y ch k ry szta łó w . Pra c e M u z e u m Z i e m i N r 15: 1970 cz. I s. 35—74. 22. B ib liografia h isto rii nau k o Z iem i. P r z e g l ą d G e o lo g icz n y R. 19: 1971 s. 162. 23. P oczątk i badań nad w zro stem k ry szta łó w w P olsce. W: T ech n ologia m o n o k ry sz­

ta łó w . W arszaw a 1971 s. 67— 78.

24. P rzed m ow a. W: B ad an ia p etrograficzn e S. M ałk ow sk iego n a W ołyniu. Pra c e

M u z e u m Z i e m i N r 17: 1971 s. 4— 14.

25. S y m p ozju m h istorii n au k i o złożach w e F reibergu. P r z e g l ą d G e o lc g ic z n y R. 19: 1971 s. 149— 153.

26. S ta n isła w J ó zef T hugutt (1862— 1956). R o c z n ik Polskiego T o w a r z y s t w a G e o lo ­

gic znego T.-41: 1971 s. 68— 71.

27. G eologiczn e i górn icze zb iory w B ochum . W s z e c h ś w i a t 1972 s. 286— 290. 28. R ozw ój n au k o Z iem i w Z SSR . P r o b l e m y R. 24: 1968 s. 255.

29. R aboty Ju. W. W ulfa w W arszaw sk om u n iw ie r sitie tie . W: H istoria kon tak tów p o lsk o -ro sy jsk ich w d zied zin ie geo lo g ii i geografii. M onografie z D z ie j ó w N a u k i

i T e c h n ik i T. 82. W rocław 1972 s. 171— 185.

30. T ad eu sz Jerzy W ojno. B i u l e t y n I n f o r m a c y j n y K o m i s j i K r y s t a l o g r a f i c z n e j P A N 1972 s. 27— 30.

31. T ad eu sz Jerzy W ojno. M ineraló gica Polo nica V ol. 2: 1972 s. 105— 108.

32. T ad eu sz J erzy W ojno (1884— 1971) (W spom nienie p ośm iertne). P rze g lą d G e o lo ­

g i c z n y R. 20: 1972 s. 83— 85.

33. T adeusz Jerzy W ojno (1884— 1971). R oczn ik Polskiego T o w a r z y s t w a G e o lo g ic z­

neg o T. 42: 1972 s. 443—457.

34. X III -M ięd zyn arod ow y K ongres H istorii N auki. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y R. 20: 1972 s. 162— 164.

35. Z d ziejów p ozn an ia k ry sta lin ik u W ołynia. S tu d i a i M a t e r ia ł y z D z i e j ó w N a u k i

P o ls k i e j Ser. C Z. 17: 1972 s. 61—76.

36. P o w sta n ie i rozw ój g eoch em ii. W: P o w sta n ie now ych d y scy p lin n au k ow ych . W rocław 1973 s. 145— 157.

37. P rzyrod n icze p o jęcie k ry szta łu a k ry sta lo g ra fia . T a m że , s. 145— 147.

38. [Rec.] S. S. S a w k ie w ic z , Jan tar. L en in g ra d 1970. W szech św ia t 1973 s. 26— 27. 39. E w o lu cja p o n ia tia „ k r y sta ł”. W: T rudy X III M ieżdunarodnogo k o n g resa po

is to r ii n au k i. S ek cja VIII. M oskw a 1974 s. 150— 155.

40. M uzea g eo lo g iczn e — sp o łeczeń stw u . W s z e c h ś w i a t 1975 s. 160— 162.

41. P ie tr o g r a fic z e sk ije is sle d o w a n ia S. M a łk o w sk ieg o w n iek o to ry ch rejon ach S SSR . W: R u ssk o -p o lsk ije sw ia z i w ob lasti n au k o Z iem lie. M osk w a 1975 s. 80—83.

An ton i Ł aszkiew icz (1904— 1980) 463

42. W 200-lecie leningradzkiego Instytutu Górniczego. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y R. 23: 1975 s. 253.

43. M emorial of Stanisław Józef Thugutt (1862— 1956). M in eralógica Polonica Vol. 5: 1974 (druk: 1976) s. 89—93.

44. W spomnienie pośm iertne o A. P. W inogradowie. P r z e g l ą d G e o lo g ic z n y R. 24: 1976 s. 74—75.

45. Aarne Laitakari (1890—1975). R o c zn ik P o ls k ie g o T o w a r z y s t w a G eo lo g icz n eg o T. 47: 1977 s. 625—628.

46. D iam enty Jakucji. W s z e c h ś w ia t 1977 s. 1—7.

47. Maria Kołaczkowska (1885—1977). R o c zn ik P o lsk ie g o T o w a r z y s t w a G e o lo g ic z ­

nego T. 47: 1977 s. 639—642.

48. M emoire of Józef Morozewicz (1865—1941). P am iati Jozefa M orozewicza (1865— —1941). M in eralogia P olon ica T. 8: 1977 s. 107— 111.

49. {Rec.] S. Czarniecki: A leksander Piotr C zekanowski 1833—1876 w stulecie śmierci. W arszawa 1976. K w a r t a l n i k H isto rii N a u k i i T e c h n ik i R. 22: 1977 s. 387—388.

50. Sesja Jana Czarnockiego. Tamże, R. 22: 1977 s. 418—420.

51. [Rec.] J. Stradinś, H. Strods: Jelgavas Petera Akadem ija. Riga 1975. T a m ż e , R. 23: 1978 s. 523—526.

52. E. K. Łazarenko. P rze g lą d G e o lo g ic z n y R. 27: 1979 s. 651—652.

53. Pięćdziesięciolecie działalności naukowej doc. dr Ireny Kardym owicz. T a m ż e ,

R. 27: 1979 s. 302—303.

54. O w arszaw skich kolekcjach i zbiorach m ineralogicznych i geologicznych. P ra ce

M u z e u m Z i e m i Z. 31: 1980 s. 37—46.

55. Problem atyka konferencji naukowej Polskiego T ow arzystw a M ineralogicznego (1979). P r z e g lą d G eo lo g icz n y R. 28: 1980 s. 225^-228.

ELEMENTY H ISTO RII NAUKI I TECH NIKI W PU BLIK A CJA CH FILATELISTYCZNYCH

1. Jezioro L azu row e. W sze chśw iat 1968 s. 256— 257.

2. K ącik fila te lis ty c z n y . Przegląd Geologiczny R. 16: 1968 nr 1 s. 56 i 3 s. o k ład k i

(W stęp, konkurs); nr 3 s. 160 i 3 s. ok ład k i (płatki śn ieg o w e); nr 4 s. 3 o k ła d k i (lód, lod ow ce); nr 5 s. 3—4 ok ład k i (lądolód i góry lod ow e); s. 318— 320 (znaczki prop agu jące p lan 6 -letn i z p o sta cia m i g órn ik a i h u tn ik a); nr 9 s. 3 o k ła d k i (jaskinie); nr 11 s. 3 ok ład k i (jask in ie); n r 12 s. 3— 4 o k ła d k i (p a m ią tk i f ila t e ­ listy c z n e M ięd zyn arod ow ego K ongresu G eologicznego).

3. T rzęsien ia z ie m i na zn aczk ach p ocztow ych . W szechświat 1968 s. 287— 288.

4. K ącik fila te lis ty c z n y . Przegląd Geologiczny R. 17: 1969 nr 2 s. 3 ok ład k i (ero­

zja); nr 3 s. 3—4 ok ład k i (w odospady); nr 4 s. 3—4 o k ła d k i (w od osp ad y); nr 5 s. 3—4 o k ła d k i (u czeln ie tech n iczn e); nr 6 s. 4 o k ła d k i (w od osp ad y); nr 7 s. 3— 4 o k ła d k i (zapory); nr 8 s. 3—4 o k ła d k i (zapory); nr 9 s. 3— 4 o k ła d k i (zapory); nr 10 s. 3— 4 ok ład k i (brzeg m orski); nr 11 s. 596 i 3— 4 o k ła d k i (k lej­ n oty i k a m ien ie szlachetne).

5. N ow a seria zn aczk ów z m o ty w a m i g eo lo g iczn y m i. W szech św iat 1969 s. 21— 22.

6. K ącik fila te lis ty c z n y . Przegląd Geologiczny R. 18: 1970 nr 1 s. 56 i 3— 4 ok ła d k i

(w ietrzen ie); nr 2 s. 4 o k ła d k i (zw ierzęta k op aln e); nr 3 s. 168 i 3—4 o k ła d k i (zw ierzęta k op aln e); nr 4 s. 216 i 3-—4 o k ła d k i (zw ierzęta k opalne); nr 8/9 s. 3— 4 o k ła d k i (zw ierzęta k opalne).

7. K ącik fila te lis ty c z n y . Tam że, R. 19: 1971 nr 11 s. 578 i 3— 4 ok ład k i (człow iek

464 Z. J. Wójcik

8. K ą cik fila te lis ty c z n y . Tamże, R. 20: 1972 nr 2 s. 124 i 3—4 okład k i (Ziem ia

w e W szech św iecie); n r 6 s. 320 i 3—4 o k ła d k i (złoto).

9. N o w e zn aczk i z d zied zin y n au k o Z iem i (K anada). K o m u n ik a t In form acyjny „ K o p a s y n y ” N r 9: 1972 s. 19.

10. 125-lecie za k ła d ó w C arl Z eiss Jen a. Przeglą d Geologiczn y R. 20: 1972 s. 3— 4

okładki.

11. W u lk an y na zn aczk ach p ocztow ych . W szech św iat 1973 s. 22— 23, 54— 75, 102— 103,

132— 133, 159— 161, 209—211, 241— 243.

12. R ok N a u k i P o lsk ie j n a zn aczk ach p o czto w y ch . Tamże, 1974 s. 241-—242.

13. G eolod zy n o rw escy na znaczkach. Biuletyn In form acyjny „Kopasyny" N r 27:

1975 s. 7.

14. P o d ziem n e o stem p lo w a n ie. Tamże, s. 7 *.

15. J a n J o n sto n (1603— 1675). Tamże, N r 28: 1975 s. 3—7.

16. A lp y na zn aczk ach p o czto w y ch . W szech św iat 1975 s. 262, 315— 317; 1976 s. 18— 20,

44— 45, 71— 75.

17. P o k ło sie R oku K o p ern ik o w sk ieg o . Tam że, 1976 s. 103— 105, 124, 158, 204— 205.

18. W ieliczk a — K op aln ia 135 m głąb. Biuletyn In form acyjny „Kopasyny" N r 31:

1976 s. 8.

19. Jan C zarnocki (1889— 1951). Tamże, N r 32: 1977 s. 1—3.

*

Zbig niew J. Wójcik

(W arszawa)