Spójno polskiego systemu wspierania umi dzynarodowienia dzia alno ci ma ych i rednich przedsi biorstw

(1)

Studia i Materia y, 2014 (17): 74– 85 ISSN 1733-9758, © Wydzia Zarz dzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.7

Spójno polskiego systemu wspierania umi dzynarodowienia dzia alno ci ma ych i rednich przedsi biorstw

w latach 2007–2013 – ocena i rekomendacje na now perspektyw finansow 2014–2020

Justyna Kulawik-Dutkowska

^*

Celem artyku u jest opisanie systemu wspierania umi dzynarodowienia (internacjonalizacji) dzia alno ci ma ych i rednich przedsi biorstw, ocena jego silnych i s abych stron oraz wypraco- wanie rekomendacji na przysz o , w szczególno ci w kontek cie nowej wieloletniej perspektywy finansowej na lata 2014–2020. System wspierania umi dzynarodowienia M P w Polsce jest wysoce z o ony. Obejmuje instrumenty wsparcia bezpo redniego, adresowane wprost do przed- si biorców i zarz dzane na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym, zw aszcza w postaci funduszy strukturalnych. Kolejn grup s instrumenty wsparcia po redniego w postaci us ug wiadczonych przedsi biorcom przez instytucje otoczenia biznesu, a tak e wsparcie ze rodków publicznych oferowane tym instytucjom. Mo na te wyró ni instrumenty wspieraj ce dzia al- no polskich przedsi biorców za granic oraz instrumenty wspieraj ce dzia alno innowacyjn przedsi biorców, przyczyniaj ce si do poprawy ich konkurencyjno ci na rynkach zagranicznych.

W artykule podj to prób oceny funkcjonowania tego systemu, przede wszystkim pod k tem jego spójno ci, bazuj c g ównie na analizie dokumentów strategicznych i programowych, przegl - dzie instrumentów wsparcia oraz analizie dzia alno ci instytucji zaanga owanych we wspieranie umi dzynarodowienia M P. Na podstawie dokonanej oceny sformu owano rekomendacje w zakresie poprawy funkcjonowania systemu, mog ce stanowi punkt wyj cia do dyskusji nad wprowadzeniem ewentualnych zmian w latach 2014–2020.

S owa kluczowe: umi dzynarodowienie, internacjonalizacja, M P, system wsparcia, fun- dusze strukturalne.

Nades any: 15.06.2014 | Zaakceptowany do druku: 05.09.2014

Coherence of the Polish system of support of SMEs’ internationalisation – evaluation and recommendations for the new financial perspective

2014–2020

The aim of this article is to describe the system of support of SMEs’ internationalization, assess its strengths and weaknesses and develop recommendations for the future, in particular with regard to the new multiannual financial perspective 2014 – 2020. System of support of SMEs’

internationalization is very complex, it encloses direct support instruments addressed to entre- preneurs implemented at EU, national and regional level, especially through Structural Funds, indirect support instruments, such as services provided by business support organisations and public support addressed to these institutions. Measures supporting directly Polish entrepre- neurs’ business activities abroad and those supporting development of innovative activities of companies contributing to improvement of their competitiveness at the international markets

(2)

could also be mentioned. Author will attempt to assess the functioning of the system, in parti- cular with regard to its coherence. It will be mainly based on analysis of the strategic and pro- gramming documents, review of instruments of support and analysis of activities of institutions engaged in supporting the SMEs’ internationalization. Based on the assessment, recommenda- tions regarding improvement of the system will be issued which could provide a starting point for the discussion on a possibility to introduce changes in 2014–2020 perspective.

Keywords: internationalisation, SME, system of support, Structural Funds.

Submitted: 15.06.2014 | Accepted: 05.09.2014

JEL: L53

1. Wprowadzenie

W ostatnich latach w zwi zku z otwar- ciem polskiej gospodarki, integracj z Uni Europejsk i post puj cym zjawiskiem globalizacji zjawisko internacjonalizacji (umi - dzynarodowienia) odgrywa coraz wi ksz rol w funkcjonowaniu polskich przedsi - biorstw. W literaturze przedmiotu brakuje jednej powszechnie stosowanej definicji internacjonalizacji. Poj cie internacjonalizacji mo na wi c rozumie jako mi dzynarodowe powi zania mi dzy jednostkami (w tym przedsi biorstwami) przybieraj ce ró ne formy, np. przemieszczania dóbr materialnych czy przep ywu rodków finansowych (Sporek, 2000). Z kolei J. Rymar- czyk definiuje internacjonalizacj jako

„ka dy rodzaj dzia alno ci gospodarczej podejmowanej przez przedsi biorstwo za granic . Jest to uj cie szersze w odró nie- niu od tych, które uzale niaj stosowanie poj cia internacjonalizacji od okre lonego stopnia intensywno ci i zaanga owania przedsi biorstwa za granic ” (Rymarczyk, 2004). W podobny sposób mo na definio- wa to poj cie jako „ekspansj operacji przedsi biorstwa na rynki zagraniczne”

(Korsakien i Tvaronavi ien , 2012).

Przyjmuje si , e zjawisko internacjonalizacji mo na interpretowa na trzy sposoby (Rymarczyk, 2004):

– jako proces polegaj cy na rozwijaniu si od przedsi biorstwa narodowego po przez mi dzynarodowe do globalnego;

– statycznie poprzez m.in. zastosowanie okre lonych wska ników w celu zbada- nia stopnia umi dzynarodowienia przedsi biorstwa;

– w sposób uzale niony od post powania (behawiorystyczny), tj. badaj cy sposób post powania (strategii) kierownictwa mi dzynarodowego przedsi biorstwa.

Jednocze nie niektórzy autorzy wska- zuj na handel zagraniczny i bezpo rednie inwestycje zagraniczne (BIZ) jako najwa - niejsze przejawy internacjonalizacji gospodarki, a ponadto wyró niaj internacjonalizacj czynn , tj. eksport dóbr i us ug oraz eksport kapita u (wyp yw BIZ za granic ), oraz internacjonalizacj biern w postaci importu dóbr i us ug oraz nap ywu BIZ do danego kraju (Gorynia, 2002).

W literaturze w kontek cie internacjonalizacji zwraca si tak e uwag na M P jako na szczególne podmioty odgrywaj ce istotn rol w tworzeniu wzrostu gospodarczego i w przemianach ekonomicznych, a w warunkach globalizacji konfrontowane z mi dzynarodow konkurencj i zmuszane do rywalizacji na rynkach zagranicznych (Korsakien i Tvaronavi ien , 2012)¹. Roz- wa ane s tak e sposoby realizacji rodza- jów polityki publicznej maj cych na celu zwi kszenia konkurencyjno ci gospodarki, m.in. w kontek cie internacjonalizacji (Gorynia, 2002).

W latach 2007–2013 przeznaczono w Polsce znaczne rodki finansowe na dzia-

ania maj ce na celu zwi kszenie umi dzynarodowienia polskich przedsi biorstw, zw aszcza tych z sektora M P, przy czym zdecydowana wi kszo instrumentów wsparcia mia a za zadanie przede wszystkim pobudzanie ich dzia alno ci eksportowej.

Najwa niejsza cz pozostaj cych w tym okresie do dyspozycji rodków finansowa- nych pochodzi a z funduszy strukturalnych, przede wszystkim w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka i Regionalnych Programów Operacyjnych.

Ponadto anga owane by y rodki bud etu pa stwa, m.in. przeznaczane na utrzyma- nie placówek dyplomatycznych i Wydzia- ów Ekonomiczno-Handlowych (pó niej Wydzia ów Promocji Handlu i Inwestycji)

(3)

przy ambasadach, pomoc de minimis czy te rz dowe programy finansowania eksportu.

W system wsparcia internacjonalizacji przedsi biorstw zaanga owana jest znacz ca liczba instytucji na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym. W niniejszym artykule podj to prób odpowiedzi na pytanie:

czy ten niezwykle skomplikowany i z o ony system instrumentów wsparcia, przezna- czonych przede wszystkim na zwi kszenie eksportu, jest spójny. Podj to tak e prób wypracowania rekomendacji w zakresie instrumentów wsparcia w nowej perspektywie bud etowej na lata 2014–2020.

2. Kszta towanie si polityki

wspierania umi dzynarodowienia (internacjonalizacji)

przedsi biorstw z sektora M P na lata 2007–2013

W 2009 r. Komisja Europejska zleci a przeprowadzenie badania na temat poziomu internacjonalizacji europejskich przedsi biorstw (EIM Business & Policy Research, 2010). W jego ramach przeba- dano 9,480 firm z sektora M P w 33 europejskich krajach, analizuj c wszystkie dzia- ania, w których przedsi biorstwo wchodzi w znacz ce relacje biznesowe z zagranicznymi partnerami, tj. eksport, import, bezpo- rednie inwestycje zagraniczne, mi dzynarodowe podwykonawstwo oraz zagraniczn wspó prac technologiczn . Badanie potwierdzi o m.in., e wi kszo M P prowadz cych dzia alno eksportow wykony- wa o j g ównie na rynek wewn trzny UE.

Oprócz okre lenia stanu internacjonalizacji sektora M P ustalono prawid owo ci, uza- sadniaj ce potrzeb wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw:

1) umi dzynarodowione M P tworz wi - cej miejsc pracy: aktywne mi dzyna- rodowo M P odnotowa y 7% wzrost zatrudnienia, w przeciwie stwie do 1%

wzrostu w M P niepodejmuj cych ad- nych dzia a mi dzynarodowych;

2) umi dzynarodowione M P s bardziej innowacyjne: 26% aktywnych mi dzyna- rodowo M P wprowadzi o produkty lub us ugi b d ce nowo ci na tle swojego sektora w swoim kraju, podczas gdy dla innych M P ten wska nik wyniós jedynie 8%;

3) publiczne wsparcie pozostaje przewa nie niezauwa alne dla jego adresatów; jedy-

nie 16% M P ma wiadomo istnienia publicznych programów wspierania internacjonalizacji, a jedynie niewielka liczba M P korzysta z publicznego wsparcia.

Z regu y M P rozpoczynaj aktywno mi dzynarodow przez dzia ania impor- towe – M P aktywne zarówno w imporcie, jak i eksporcie dwa razy cz ciej rozpo- czyna y swoj dzia alno jako importerzy (39 do 18%).

W „Koncepcji horyzontalnej polityki przemys owej w Polsce” z 2007 r. jako jeden z obszarów planowanych dzia a wymienia si rynki zbytu. W dokumen- cie przewidziano, i celem planowanego wsparcia ma by „wspieranie kontaktów handlowych przedsi biorców z partnerami zagranicznymi, w tym doradztwo i szkolenia w zakresie promocji sprzeda y za granic , badania rynków zagranicznych, udzia w imprezach targowo-wystawienniczych, budowa i rozwój internetowego systemu obs ugi przedsi biorców poszukuj cych partnerów handlowych oraz mo liwo ci podj cia inwestycji na terenie Polski, wsparcie inwestorów za pomoc sieci centrów obs ugi” (Koncepcja, 2007, s. 18) Ponadto wskazano na istotn rol ubezpiecze rednio- i d ugoterminowych kredytów eksportowych oraz konieczno promowania wizerunku Polski i polskich produktów za granic .

W Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007–2013 w zakresie szeroko rozumianej promocji gospodarczej Polski stwierdzono, e „efekty dotychczas podejmowanych dzia a promocyjnych oceniane s jako niewystarczaj ce w stosunku do istniej cych potrzeb. Brak jest na przyk ad jednolitego, systemowego wsparcia dla eksporterów i inwestorów o zasi gu krajowym” (Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2013, s. 32). Wed ug autorów Programu ma o atrakcyjny wizerunek Pol- ski przek ada si na niewystarczaj cy popyt na eksportowane produkty, stwierdzono te , e poziom wydatków publicznych na promocj eksportu w Polsce by niemal e dwunastokrotnie ni szy ni poziom takich wydatków w krajach UE-15.

W 2009 r. Polska Agencja Rozwoju Przed- si biorczo ci zleci a przeprowadzenie badania dotycz cego planów i potrzeb przedsi - biorców sektora M P w zakresie rozwoju eksportu i powi za z zagranicznymi rynkami i partnerami handlowymi, w kontek-

(4)

cie uruchomienia dzia ania 6.1 PO IG

„Paszport do eksportu” (Policy &Action Group Uniconsult Sp. z o.o., 2009). Z badania wy oni si zró nicowany obraz polskich eksporterów: zidentyfikowano znacz ce ró nice odno nie do okresu prowadzenia dzia alno ci eksportowej, ale tak e wielko ci i stopnia wyspecjalizowania w eksporcie, co wp ywa o zarówno na skal podejmowanych dzia a , jak i odczuwanie przez firmy barier i zapotrzebowania na okre lone instrumenty wsparcia. Ustalono, e najwi kszy udzia w eksporcie maj firmy du e i rednie, przy czym coraz wi ksz rol odgrywa y przedsi - biorstwa z kapita em zagranicznym. Nato- miast udzia sektora M P mia tendencj malej c , co dotyczy o przede wszystkim mikroprzedsi biorstw. Badanie przynios o interesuj ce wnioski w zakresie oczekiwa przedsi biorców odno nie do projektowa- nych instrumentów wsparcia, a mianowicie wi kszo badanych oczekiwa a „konkretnych, najcz ciej finansowych form pomocy prowadz cych wprost do namacalnych/

rzeczywistych efektów” (Policy &Action Group Uniconsult Sp. z o.o., 2009, s. 120).

Z kolei us ugi doradcze, w zakresie tworzenia planów rozwoju eksportu, nie cie- szy y si znacz cym zainteresowaniem, poza ewentualnie doradztwem w zakresie pozyskiwania partnerów biznesowych i kapita u.

Przy za o eniu, i rz dz cy prowadz polityk gospodarcz opart na faktach (evidence based policy), mo na stwierdzi , e instrumenty wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw by y kszta towane w opisanym powy ej kontek cie spo eczno- ekonomicznym. Podstawy polskiego systemu wsparcia w latach 2007–2013 zosta y zdefiniowane jeszcze przed rozpocz ciem wdra ania wieloletniej perspektywy finansowej, tj. podczas tworzenia dokumentów programowych dla funduszy strukturalnych, jednak e szczegó owe zasady udzielania wsparcia by y okre lane na pó niejszym etapie, przede wszystkim w aktach wyko- nawczych (rozporz dzeniach) oraz ró nego rodzaju regulaminach, wytycznych i opisach kryteriów dotycz cych poszczególnych instrumentów. Nale y mie tak e na uwa- dze fakt, e dokumenty programowe by y uchwalane jeszcze przed wybuchem wia- towego kryzysu gospodarczego, a wydaje si , e to zjawisko stanowi o dodatkow motywacj dla planowej realizacji dzia a wspieraj cych przedsi biorców. Podsumo-

wuj c, mo na stwierdzi , e dokumenty strategiczne, programowe i wykonawcze w odniesieniu do perspektywy bud etowej 2007–2013 mia y spójny charakter w zakresie identyfikacji potrzeb przedsi biorców, jednak e przewidywa y wsparcie o rozdrob- nionym charakterze ze wzgl du na du liczb instrumentów i zarz dzaj cych nimi instytucji.

3. System wspierania

internacjonalizacji M P w latach 2007–2013

Do instrumentów wsparcia procesu internacjonalizacji polskich firm w tym okresie nale a y m.in. dotacje bezzwrotne z funduszy strukturalnych, dofinansowanie wydawnictw, certyfikatów b d atestów niezb dnych dla dzia alno ci eksportowej oraz udzia u przedsi biorców w targach i wystawach krajowych i zagranicznych, a tak e kredyty i gwarancje rz dowe oraz ubezpieczenia kredytów eksportowych.

Zwi kszeniu umi dzynarodowienia polskiej gospodarki po wi cono w ca o ci Prio- rytet VI Programu Operacyjnego Innowa- cyjna Gospodarka, pt. „Polska gospodarka na rynku mi dzynarodowym”. W ramach priorytetu wspierane by y „dzia ania polegaj ce na silniejszym powi zaniu gospodarki polskiej z gospodark mi dzynarodow poprzez przedstawienie Polski jako atrakcyjnego partnera na rynku mi dzynarodowym, a zarazem atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji” (Szczegó owy Opis Priorytetów PO IG, 2014, s. 134).

Wsparcie adresowane by o albo bezpo- rednio do przedsi biorców (dzia anie 6.1 Paszport do eksportu oraz poddzia anie 6.5.2 Wsparcie udzia u przedsi biorców w progra- mach promocji), albo przeznaczone po red- nio na ich rzecz wtedy, gdy beneficjentami dzia a by y instytucje otoczenia biznesu, wiadcz ce nast pnie us ugi na rzecz przed- si biorców (poddzia anie 6.2.1 Wsparcie dla sieci centrów obs ugi inwestorów i eks- porterów oraz poddzia anie 6.5.1 Promocja gospodarki na rynkach mi dzynarodowych).

W ramach priorytetu przewidziano tak e dwa instrumenty wspieraj ce turystyk , jednak e nie b d one omawiane w niniejszym opracowaniu ze wzgl du na ich odmienn tematyk . Dzia ania zwi zane z promocj gospodarcz oraz promocj eksportu przewidziano tak e w Regionalnych Progra- mach Operacyjnych.

(5)

3.1. Instrumenty bezpo redniego wspierania przedsi biorstw 3.1.1. Dzia anie 6.1 PO IG Paszport

do eksportu

Dzia anie to by o adresowane do przedsi biorców z sektora M P planuj cych podj cie dzia alno ci eksportowej lub do pocz tkuj cych eksporterów i mia o na celu zwi kszenie wolumenu polskiego eksportu oraz liczby przedsi biorców prowadz cych dzia alno na rynkach zagranicznych. Jednocze nie, dzi ki dofinansowaniu udzia u polskich przedsi biorców w targach i misjach gospodarczych mia o przyczynia si do promocji polskiej gospodarki za granic . Specyfik tego dzia ania by o udzielanie dofinansowania du ej liczbie projektów o stosunkowo niewiel- kiej warto ci i znacz cy udzia w konkursach mikro- i ma ych firm. Na pocz tku dofinansowane projekty mia y sk ada si z dwóch etapów, tj. sporz dzenia planu rozwoju eksportu (etap I) oraz jego wdro-

enia (etap II), co obejmowa o m.in. udzia w zagranicznych imprezach targowo-wystawienniczych, misjach gospodarczych za granic , pozyskanie dokumentów niezb dnych do wprowadzenia produktu lub us ugi na wybrane rynki docelowe czy pomoc dorad- cz w opracowaniu strategii finansowania lub kreowania wizerunku. W pó niejszych konkursach zrezygnowano z wymogu dwu- etapowo ci.

Jak wida , przy okre laniu szczegó o- wych zasad realizacji konkursów w ramach tego dzia ania nie uwzgl dniono niech ci przedsi biorców do planowej realizacji dzia a eksportowych w oparciu o przemy lan strategi , o czym pisano we wspomnianym wcze niej badaniu (Policy

&Action Group Uniconsult Sp. z o.o., 2009). Ciekawe obserwacje z tym zwi - zane przedstawione zosta y w ewaluacji przeprowadzonej na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (PAG Unicon- sult, 2011). Niektórzy badani kwestiono- wali podzia zadania na dwa obowi zkowe etapy, argumentuj c to m.in. sporz dza- niem planów rozwoju eksportu przez firmy doradcze wed ug jednego wzorca, co w rze- czywisto ci znacznie obni a o ich jako . Z drugiej strony wskazywano na ma ela- styczno w procesie realizacji projektu, gdy ze wzgl du na up yw czasu pomi dzy sporz dzeniem planu a z o eniem wniosku o dofinansowanie jego wdro enia nast po-

wa a zmiana okoliczno ci, skutkuj ca np.

dezaktualizacj zaplanowanych, konkretnych imprez targowych ze wzgl du na dyna- miczne zmiany otoczenia gospodarczego.

3.1.2. Poddzia anie 6.5.2 PO IG

Pomoc finansowa w formie pomocy de minimis by a udzielana przedsi biorcom na udzia w bran owych programach promocji, stanowi cych kompleksowe programy promocji konkretnej bran y lub grupy produktowej, co mia o kreowa polskie spe- cjalno ci eksportowe. Przedsi biorcy mogli tak e uczestniczy w programach promocji o charakterze ogólnym, tj. promuj cych Polsk i polsk gospodark podczas imprez promocyjnych w kraju i za granic .

Specyfika tego dzia ania polega a na ograniczonej swobodzie samodzielnego kszta towania planów eksportowych przez przedsi biorców. Wynika o to z faktu, e przedsi biorcy mogli bra udzia w z góry okre lonych przedsi wzi ciach. Ponadto, w przypadku programów bran owych, oferta kierowana by a jedynie do przedstawicieli danej bran y wybranej przez administracj , np. bran y produkcji sprz tu medycznego i aparatury pomiarowej. Je eli za chodzi o udzia przedsi biorców w programach promocji o charakterze ogólnym, to móg on obejmowa jedynie udzia w okre lonych imprezach w konkretnych krajach, uznanych przez Ministerstwo Gospodarki za perspektywiczne. Do kra- jów tych nale a y pa stwa spoza Europej- skiego Jednolitego Rynku, tj. Algieria, Bra- zylia, Kanada, Kazachstan, Turcja, Meksyk i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Przedsi biorcy korzystaj cy z tego instru- mentu byli w zasadzie zadowoleni, zwracali jednak uwag m.in. na zbyt niski poziom dofinansowania, konieczno zwi kszenia mo liwo ci nawi zywania bezpo rednich kontaktów z potencjalnymi partnerami biznesowymi, a w mniejszym stopniu z przedstawicielami administracji, a tak e na konieczno wi kszego zaanga owania polskich placówek dyplomatycznych oraz szersze informowanie potencjalnych bene- ficjentów o mo liwo ciach udzia u w programie (PAG Uniconsult, wrzesie 2011).

3.1.3. Regionalne Programy Operacyjne W Regionalnych Programach Operacyj- nych tak e przewidziano wsparcie na udzia przedsi biorców w targach, wystawach i misjach gospodarczych.

(6)

I tak przyk adowo, tego typu dzia ania pojawi y si w nast puj cych RPO:

RPO Województwa Mazowieckiego:

dzia anie 1.7 Promocja gospodarcza, gdzie przewidziano m.in. wsparcie na uczestnictwo przedsi biorców w targach, imprezach targowo-wystawienniczych w charakterze wystawcy oraz udzia w bran owych misjach gospodarczych maj cych na celu wyszukiwanie i dobór partnerów na rynkach docelowych;

RPO Województwa Dolno l skiego:

Poddzia anie 1.2.C Dotacje dla M P w zakresie nawi zywania kontaktów gospodarczych (targi, misje), gdzie dofi- nansowanie przewidziano m.in. na udzia przedsi biorców w targach i wystawach mi dzynarodowych oraz mi dzynarodowych misjach gospodarczych;

RPO Województwa Pomorskiego:

Poddzia anie 1.1.1. Mikroprzedsi biorstwa, z dotacjami dla mikroprzedsi biorstw m.in. na udzia w krajowych i mi dzynarodowych imprezach gospodarczych typu targi i wystawy w charakterze wystawcy.

3.1.4. Instrumenty bezpo redniego wspierania przedsi biorstw niezwi zane z funduszami strukturalnymi

Do instrumentów bezpo redniego wspierania przedsi biorstw niezwi zanych z funduszami strukturalnymi mo na zaliczy ca y pakiet rozporz dze Rady Ministrów przy- j tych tego samego dnia, co wskazuje na przemy lan decyzj maj c na celu zapew- nienie spójno ci i kompletno ci sytemu:

pomoc de minimis dla przedsi biorców na bran owe projekty promocyjne dotycz ce eksportu, takie jak: pokazy, degu- stacje, wystawy, prezentacje, demon- stracje, spotkania bran owe, szkolenia i warsztaty realizowane w kraju i za granic , udzielana na podstawie rozporz dzenia Rady Ministrów z dnia 31 pa dziernika 2007 r. w sprawie udzie- lania pomocy de minimis na realizacj bran owych projektów promocyjnych w zakresie eksportu lub sprzeda y na Jednolitym Rynku Europejskim;

pomoc de minimis dla M P na uzyskanie certyfikatów, wiadectw i atestów wyma- ganych w obrocie wyrobami na rynkach zagranicznych, udzielana na podstawie rozporz dzenia Rady Ministrów z dnia 31 pa dziernika 2007 roku w sprawie

udzielania pomocy de minimis na uzy- skanie certyfikatu wyrobu wymaganego na rynkach zagranicznych;

pomoc de minimis dla przedsi biorców na przedsi wzi cia promocyjne, takie jak: seminaria, konferencje, zbiorowe pokazy oraz prezentacje, udzielana na podstawie rozporz dzenia Rady Ministrów z dnia 31 pa dziernika 2007 roku sprawie udzielania pomocy de mini- mis na realizacj niektórych przedsi - wzi w zakresie promocji i wspierania eksportu lub sprzeda y na Jednolitym Rynku Europejskim;

pomoc de minimis dla przedsi biorców na wydawanie katalogów, informatorów (bran owych i regionalnych), folde- rów, obcoj zycznych wersji czasopism, publikacji ksi kowych oraz materia-

ów promocyjnych i informacyjnych na no nikach elektronicznych, promuj - cych eksport lub sprzeda na Jednolitym Rynku Europejskim, przy czym pomoc nie mog a by udzielana na publikacj materia ów reklamowych indywidual- nego przedsi biorcy; pomoc udzielana jest na podstawie rozporz dzenia Rady Ministrów z dnia 31 pa dziernika 2007 roku w sprawie udzielenia pomocy de minimis na realizacj przedsi wzi wydawniczych, promuj cych eksport lub sprzeda na Jednolitym Rynku Europejskim.

3.1.5. Instrumenty wspieraj ce innowacyjno przedsi biorstw

Ministerstwo Gospodarki w dokumen- cie zatytu owanym „Instrumenty umi - dzynarodowienia dzia alno ci przedsi - biorców (Ministerstwo Gospodarki, 2010) do takich instrumentów zalicza równie instrumenty wspieraj ce innowacyjno przedsi biorstw, tj. przede wszystkim pro- innowacyjne dzia ania Programu Opera- cyjnego Innowacyjna Gospodarka. Uza- sadnione jest to stwierdzeniem, e „bez poprawy konkurencyjno ci i innowacyjno-

ci oferty produktowej polskich przedsi - biorstw trudno b dzie zwi kszy ich obecno na rynku globalnym” (Instrumenty, 2010, s. 8). Nale y zauwa y , i mimo e nie by y to instrumenty proeksportowe, cz sto kryteria wyboru projektów premio- wa y prowadzenie przez wnioskodawc dzia alno ci za granic lub sprzeda pro- duktów czy us ug wytwarzanych w ramach projektu.

(7)

3.2. Instrumenty po redniego wspierania przedsi biorstw

3.2.1. Instytucje otoczenia biznesu i sieci doradcze

Tego typu podmioty oferuj z regu y przedsi biorcom pomoc w znalezieniu zagranicznych partnerów, przede wszystkim poprzez bazy ofert wspó pracy i udzia w szkoleniach, dost p do materia ów informacyjnych zamieszczanych w publikacjach i broszurach, a tak e na stronach internetowych. Dzi ki dofinansowaniu przyzna- wanemu instytucjom otoczenia biznesu ze

rodków unijnych i z bud etu pa stwa tego typu us ugi z regu y wiadczone s bez- p atnie.

Instytucje otoczenia biznesu (IOB) oferuj przedsi biorcom tak e udzia w wyjazdach na targi i misje gospodarcze oraz organizuj spotkania typu Business to Business (gie dy kooperacyjne i spotkania brokerskie). Jednak takie us ugi z regu y wymagaj od przedsi biorcy pokrycia ca o-

ci kosztów podró y, diet i zakwaterowania.

Warto ci dodan takich wyjazdów orga- nizowanych przez IOB jest przyk adowo mo liwo bezp atnego wystawienia si na wspólnym stoisku, zamieszczenia profilu firmy w katalogu, obecno t umacza, spotkania z wybranymi wcze niej potencjalnymi partnerami biznesowymi w ramach zorganizowanych spotka B2B czy zapew- niona infrastruktura do spotka biznesowych. IOB organizuj polskim przedsi - biorcom tak e spotkania z zagranicznymi potencjalnymi partnerami biznesowymi na terenie Polski, najcz ciej we wspó pracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami odpowiedzialnymi za promocj eksportu i organizacj misji gospodarczych. W przypadku wyjazdów zagranicznych niekiedy pojawia si mo liwo uzyskania dofinansowania z wymienionych w rozdziale 1 instrumentów bezpo redniego wspierania przedsi biorstw, zdarza si te , e organizacje promuj ce eksport w danym kraju oferuj przyje d aj cym przedsi biorcom cz ciowe pokrycie kosztów wyjazdu, bez- p atne wej ciówki na imprezy czy bezp atne katalogi.

W ród instytucji otoczenia biznesu ze znacz c ofert takich us ug mo na wymieni Krajow Izb Gospodarcz , a z sieci doradczych Enterprise Europe Network, posiadaj c ponad 600 partnerów w ponad 50 pa stwach. W Polsce dzia a 30 o rod-

ków sieci specjalizuj cych si w us ugach z zakresu kojarzenia partnerów zagranicznych, organizacji misji gospodarczych i spotka kooperacyjnych i brokerskich oraz mi dzynarodowego transferu tech- nologii.

Nale y tak e wspomnie o mo liwo ci korzystania przez polskie podmioty gospodarcze z mo liwo ci oferowanych przez instytucje Unii Europejskiej, przyk adowo w formie us ug doradczych wiadczonych europejskim M P przez EU SME Cen- tre i SME IPR Helpdesk w Chinach oraz wyjazdów na misje gospodarcze do krajów pozaeuropejskich z Komisarzem ds. Przed- si biorstw i Przemys u w ramach inicjatywy

„Missions for Growth”.

3.2.2. Polskie placówki dyplomatyczne Polskie placówki dyplomatyczne oferuj wsparcie dla polskich przedsi biorców poprzez dzia aj ce przy nich Wydzia y Pro- mocji Handlu i Inwestycji. WPHI wydaj poradniki na temat rynku danego kraju i warunków prowadzenia na jego terenie dzia alno ci gospodarczej, zamieszczaj na swoich stronach informacje o imprezach targowych oraz wa nych lokalnych insty- tucjach oraz organizuj udzia polskich przedsi biorców w imprezach na swoim terenie.

3.2.3. Centra Obs ugi Inwestorów i Eksporterów (COIE)

Centra Obs ugi Inwestorów i Eksporte- rów (COIE) powsta y w ramach Poddzia- ania 6.2.1 – Wsparcie dla sieci centrów obs ugi inwestorów i eksporterów Pro- gramu Operacyjnego Innowacyjna Gospo- darka, 2007–2013. Proces ich uruchamia- nia trwa dosy d ugo, przede wszystkim z powodu przed u aj cych si negocjacji z urz dami marsza kowskim odpowiedzialnymi za ich prowadzenie, z których ka dy mia w asn wizj funkcjonowania takiej jednostki (PAG Uniconsult, 2011). Takie podej cie mo e niestety oznacza ryzyko braku spójno ci us ug wiadczonych przez poszczególne o rodki.

Bezp atne us ugi proeksportowe oferowane przez COIE s zbli one do tych oferowanych przez inne instytucje otoczenia biznesu, dodatkowo oferuj one us ugi informacyjne typu „probiz” dost pne dla inwestorów zagranicznych, zainteresowa- nych prowadzeniem dzia alno ci gospodarczej w Polsce.

(8)

3.2.4. Us ugi doradcze dla przedsi biorców – Poddzia anie 6.5.1 PO IG

W ramach projektu systemowego Mini- sterstwa Gospodarki pn: „Promocja Polskiej gospodarki na rynkach mi dzynarodowych”

przewidziano m.in. przeprowadzenie bada wizerunkowych, na terenie krajów o istot- nym znaczeniu eksportowym dla polskich przedsi biorstw w celu opracowania kam- panii informacyjno-promocyjnej, utworze- nie portalu internetowego konsoliduj cego dotychczasowe ród a informacji nt. Pol- ski oraz rynków zagranicznych i pe ni - cego funkcj platformy do nawi zywania kontaktów biznesowych z kontrahentami zagranicznymi i bazy umo liwiaj cej sk a- danie ofert kupna i sprzeda y. Z kolei w celu pog bienia wiedzy przedsi biorców nt. specyfiki funkcjonowania rynków zagranicznych zaplanowano zakup opracowa , analiz, bada , opinii prawnych, ekspertyz rynkowych itp., które mia y by udost p- niane online wszystkim zainteresowanym podmiotom. Oprócz tego w ramach poddzia ania zaplanowano realizacj bran o- wych programów promocji, w formie m.in.

„udzia u przedsi biorców w targach zagranicznych, misjach gospodarczych, konsulta- cjach, pokazach, spotkaniach bran owych, spotkaniach z kontrahentami, indywidual- nych spotkaniach, doradztwie, szkoleniach, coachingu, opracowania i produkcji artyku-

ów oraz materia ów promocyjnych” (http://

www.mg.gov.pl/Fundusze+UE/POIG/Dzia- lania/Dzialanie+651). Pomoc de minmis dla przedsi biorców w tym zakresie by a z kolei udzielana na podstawie rozporz dzenia dotycz cego Poddzia ania 6.5.2 PO IG.

3.2.5. Portale informacyjne

Wszystkie instytucje zaanga owane w system wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw prowadz swoje strony internetowe, jednak wi kszo zamieszczanych tam informacji dotyczy z regu y jedynie ich w asnych dzia a . Z portali o wi k- szym zasi gu mo na wymieni dwa:

wspólny portal Wydzia ów Promocji Handlu i Inwestycji (www.trade.gov.

pl), zawieraj cy m.in. opracowania w asne Wydzia ów Promocji Handlu i Inwestycji oraz materia y pochodz ce z Ministerstwa Gospodarki i innych instytucji publicznych, a dotycz ce ryn- ków lokalnych, warunków prowadzenia dzia alno ci gospodarczej, imprez orga- nizowanych przez WPHI itp.;

portal Promocji Eksportu (www.ekpor- ter.pl); jednym z celów istnienia portalu jest integracja rozproszonych zasobów Internetu o tematyce gospodarczej, istotnych dla polskiego eksportera;

zawiera on m.in. informacje gospodarcze o rynkach zagranicznych, dost p do ofert eksportowych oraz informacje o instrumentach wspierania polskiego eksportu.

W ramach Poddzia ania 6.5.1 PO IG zaplanowano konsolidacj ww. portali. Nie- stety, pomimo tych planów, portale nadal funkcjonuj oddzielnie.

3.2.6. Inne instrumenty wsparcia

W ród innych instrumentów wsparcia mo na wymieni przyk adowo:

strategi Go China – inicjatyw Ministerstwa Gospodarki maj c na celu wypracowanie we wspó pracy z innymi agendami rz dowymi wspólnej, spójnej strategii rozwoju wspó pracy z Chinami;

cz ci strategii jest portal internetowy (www.gochina.gov.pl), „maj cy na celu zebranie i uporz dkowanie informacji dla przedsi biorców na temat mo liwo ci zaistnienia i wspó pracy na rynku chi skim; wielu przedsi biorców wska- zywa o bowiem na to, e informacji o Chinach jest du o, lecz jest ona roz- proszona i trudna do zebrania w jednym miejscu” (www.gochina.gov.pl);

strategi Go Africa, której celem jest zwi kszenie polskich inwestycji w Afryce oraz zwi kszenie wymiany handlowej;

tak e w tym przypadku portal internetowy jest wa nym elementem strategii (www.goafrica.gov.pl);

misje gospodarcze pod przewodnic- twem wysokich rang przedstawicieli kraju, np. wizyta Prezydenta Bronis awa Komorowskiego w Chinach pod koniec 2011 r. czy wizyty polskich przedsi - biorców w wybranych krajach afryka - skich przy okazji wizyt w nich Premiera Donalda Tuska.

3.3. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych wspiera- j cych eksport mo na zaliczy m.in.:

Rz dowy Program Wspierania Eksportu zarz dzany przez Bank Gospodarstwa Krajowego, w ramach którego oferowane s instrumenty finansowania krótko-, rednio- i d ugoterminowego;

(9)

por czenia i gwarancje Skarbu Pa stwa;

ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe oferowane przez Korporacj Ubezpiecze Kredytów Eksportowych (KUKE);

rz dowe kredyty eksportowe przeznaczone na finansowanie dostaw z Polski;

program dop at do oprocentowania kre- dytów eksportowych.

Wymienione powy ej instrumenty finansowe wspieraj ce eksport u atwiaj polskim przedsi biorcom prowadzenie transakcji handlowych z podmiotami zagranicznymi, m.in. dzi ki bardziej korzystnym warunkom uzyskania kredytu, u atwionemu dost powi do por cze i gwarancji oraz udzielaniu nabywcom zagranicznych kredytów na zakup polskich towarów i us ug, co sprzyja zwi kszeniu wolumenu eksportu. Istotne znaczenie dla przedsi biorców maj te instrumenty ubezpieczeniowe zmniejsza- j ce ryzyko prowadzenia mi dzynarodowej wymiany handlowej.

3.4. Wspieranie internacjonalizacji przedsi biorstw w perspektywie finansowej 2014–2020

W obecnej perspektywie finansowej 2014–2020 tak e przewidziano instrumenty wspieraj ce internacjonalizacj polskich przedsi biorstw. Dzia ania te b d realizowane w ramach Celu Tematycznego 3:

Wzmacnianie konkurencyjno ci ma ych i rednich przedsi biorstw, sektora rolnego oraz sektora rybo ówstwa i akwakultury, Priorytet Inwestycyjny (PI) 3.2: Opraco- wywanie i wdra anie nowych modeli biznesowych dla M P, w szczególno ci w celu internacjonalizacji. PI 3.2. realizuje Cel Szczegó owy 5: Wzrost umi dzynarodowienia dzia alno ci przedsi biorstw, dla którego wska nikiem rezultatu jest „Udzia eksportu wyrobów wysokiej techniki w eksporcie ogó em”. Instrumenty wspieraj ce internacjonalizacj wdra ane b d w ramach:

Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (PO IR): wsparcie kierowane do innowacyjnych przedsi biorstw, w szczególno ci w zakresie projektów przyczyniaj cych si do nawi zania przez przedsi biorstwa kontaktów z zagranicznymi kontrahentami i inwestorami, w tym tak e za po rednictwem instytucji otoczenia biznesu; przewidziano tak e wsparcie realizacji projektów systemo- wych w zakresie udost pniania wiedzy

na temat umi dzynarodowienia dzia- alno ci M P oraz promowania takiej dzia alno ci; w PO IR dla PI 3.2. przewidziano zarówno dotacje, jak i instrumenty finansowe;

Programu Operacyjnego Polska Wschodnia (PO PW): wspieranie aktyw- no ci mi dzynarodowej przedsi biorstw poprzez kompleksowe indywidualne doradztwo oraz promocj proekspor- tow , ze szczególnym uwzgl dnieniem klastrów prowadz cych dzia alno B+R+I;

Regionalnych Programów Operacyjnych:

projekty przedsi biorstw maj ce na celu wzrost eksportu i zdobywanie nowych rynków zbytu, przy czym wsparcie adresowane jest tak e do firm nieprowa- dz cych dzia alno ci B+R+I; ponadto przewidziano wsparcie na dzia ania promocyjne, stymuluj ce internacjonalizacj gospodarki regionów.

Obecnie, ze wzgl du na nadal trwaj ce prace nad przygotowaniem dokumentacji programowej brakuje jeszcze szczegó o- wych informacji na temat planowanych konkretnych instrumentów wsparcia, co nie pozwala na ich ocen w kontek cie do wiadcze zgromadzonych w perspektywie finansowej 2007–2013.

4. Wnioski

Autorka stara a si przedstawi pe ny obraz systemu wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw w perspektywie bud e- towej 2007–2013, jednak e ze wzgl du na znaczn jego z o ono nie mo na wyklu- czy , e obejmuje on tak e inne instrumenty niewymienione w niniejszym opracowaniu.

Wydaje si , e istnieje spójno systemu w zakresie rodzajów oferowanego wsparcia: z jednej strony oferowane s instrumenty wsparcia bezpo redniego w postaci dofinansowania, z drugiej za – szeroki wachlarz us ug, w których przedsi biorca nie otrzymuje rodków finansowych tylko us ugi asysty, doradztwa, informacji czy szkole . Ponadto oferowane jest wsparcie w postaci instrumentów finansowych u a- twiaj cych prowadzenie dzia alno ci eksportowej i obni aj cych jej ryzyko. Mo na wi c stwierdzi , e system jest spójny w nast puj cych aspektach:

system wdra any w latach 2007–2013 oferowa pe en zakres instrumentów

(10)

istotnych dla procesu internacjonalizacji przedsi biorstw, na ró nych eta- pach tej dzia alno ci, tj. od podj cia decyzji o internacjonalizacji (g ównie przy udziale instrumentów wsparcia w postaci doradztwa, informacji i szkole ), poprzez dzia ania inicjuj ce proces internacjonalizacji (np. dzi ki dotacjom w ramach Paszportu do eksportu czy dofi- nansowaniu udzia u w targach i misjach gospodarczych) a do instrumentów (g ównie finansowych i zmniejszaj cych ryzyko) oferowanych przedsi biorcom faktycznie prowadz cym dzia alno eksportow ;

system obejmowa instrumenty adresowane zarówno do przedsi biorców indy- widualnych, jak i grup przedsi biorców;

system dopuszcza korzystanie przez beneficjentów z ró nych instrumentów wsparcia, przy zastosowaniu przepisów dotycz cych pomocy de minimis (tj. nie wi cej ni 200 000 EUR dla jednego przedsi biorcy w ci gu 3 lat) i kumulacji pomocy publicznej, a tak e przy prze- strzeganiu zasady komplementarno ci i linii demarkacyjnej mi dzy programami.

Jednak e w zwi zku z dokonan powy- ej analiz oraz obserwacj praktyki ycia gospodarczego wydaje si , e obecny system, w który zaanga owanych jest wiele instytucji cz sto dubluj cych us ugi, oferu- j cych znaczn liczb instrumentów wsparcia, prowadz cych oddzielne portale informacyjne itd. nale y oceni jako w wysokim stopniu rozproszony. Ponadto nasuwaj si nast puj ce wnioski:

Dla poszczególnych dzia a w dokumen- tach programów operacyjnych przewidziano komplementarno z innymi dzia aniami i priorytetami, jednak e trudno jest stwierdzi czy jest ona faktycznie zachowywana. W przytoczonej ju w niniejszym artykule ewaluacji (PAG Uniconsult, 2011), wskazano na problemy z komplementarno ci i tzw.

lini demarkacyjn , czyli przyporz dko- waniem okre lonych typów projektów do danych programów, w szczególno ci pomi dzy Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka a Regio- nalnymi Programami Operacyjnymi, a nawet w ramach samego PO IG:

„Przedsi biorcy chc cy uczestniczy w wyjazdach na targi czy misje, mogli te korzysta ze wsparcia w ramach dzia-

ania 6.1 i poddzia ania 6.5.2, a tak e wsparcie w ramach regionalnych progra- mów operacyjnych. Oczywi cie dzia ania te mia y nieco inna natur , ale z punktu widzenia przedsi biorców ich kszta t móg si wydawa zbli ony” (PAG Uni- consult, 2011, s. 50). W rezultacie dzia a- nia mog y si dublowa , a przedsi biorcy nie byli w stanie zidentyfikowa ró nic pomi dzy instrumentami wsparcia.

W tej e ewaluacji (PAG Uniconsult, 2011, s. 148) postawiono równie pytanie o to, „czy z punktu widzenia benefi- cjentów dzia ania 6.1, klarowny by inny charakter zapewnianego w jego ramach wsparcia, w porównaniu ze wsparciem zapewnianym w ramach regionalnych programów operacyjnych i polegaj - cym na wspieraniu dzia a obejmuj - cych udzia przedsi biorców w targach, wystawach, misjach gospodarczych?”

Zgodnie z udzielonymi odpowiedziami, ponad 1/3 beneficjentów dzia ania 6.1 nie dostrzega o wi kszych ró nic pomi - dzy nimi, 1/3 je dostrzega a, a równie 1/3 nie mia a zdania. Potwierdza to wi c, e beneficjenci nie rozumiej powodów ró nicowania instrumentów, co stawia pytanie o zasadno takich dzia a . Pojawia si sytuacja dublowania us ug,

np. wiadczonych przez COIE i istnie- j ce wcze niej organizacje. Mo na wi c rozwa a czy w takich sytuacjach uza- sadnione jest tworzenie zupe nie nowych jednostek organizacyjnych, czy mo e lepszym rozwi zaniem by oby wprowadzenie ewentualnych modyfikacji ju istniej cych struktur organizacyjnych, a nast pnie ich dofinansowanie z prze- znaczeniem na wiadczenie nowych us ug albo nawet us ug w dawnej postaci, ale dost pnych dla wi kszej grupy zain- teresowanych podmiotów.

W praktyce wyst puje zjawisko kon- kurowania instytucji o tego samego beneficjenta. Mo na tu przywo a przy- k ad programu Go global.pl realizowanego przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju i projektu „Polski Most Krzemowy” realizowanego przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsi biorczo ci i Ministerstwo Gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Z obydwu ww. schema- tów wsparcia mo na uzyska dofinansowanie na ekspansj firmy w Dolinie Krzemowej. Nale y wi c rozwa y czy

(11)

realizowanie przez ró ne instytucje pro- jektów o zbli onym charakterze, a co wi cej dotycz cych tych samych ryn- ków jest rzeczywi cie zasadne z punktu widzenia efektywno ci systemu i benefi- cjentów pomocy.

W badaniu Komisji Europejskiej wskazywano na niski poziom wiedzy o publicznych mo liwo ciach wsparcia, mo na wi c za o y , e dla firm z sektora M P znaczna ilo rozproszonych informacji mo e by trudna do zgroma- dzenia i przetworzenia, a w rezultacie zniech ca do korzystania ze wsparcia.

Zdobywanie informacji o mo liwo- ciach uzyskania wsparcia, a nast pnie korzystanie z niego stanowi wi c obci -

enie administracyjne, co jest szczegól- nie istotne w przypadku firm z sektora M P. Przyk adowo mo na wspomnie o konieczno ci kilkukrotnego opracowy- wania profilu firm w celu zamieszczenia go w ró nych bazach.

Nale y zwróci uwag na jako udost p- nianych informacji, w szczególno ci na stronach internetowych instytucji: infor- muj one z regu y jedynie o w asnych dzia aniach, a prezentowane informacje cz sto s zdezaktualizowane, przez co mog wprowadza w b d.

Ostatnia kwestia, wykraczaj ca ju poza kwesti spójno ci systemu wsparcia internacjonalizacji, to pytanie czy system wsparcia w dotychczasowym kszta cie, przewiduj cy znacz c ilo instrumentów wsparcia po redniego (np. doradztwo, szkolenia) odpowiada na potrzeby przedsi biorców, którzy jak ju wspomniano najbardziej ceni sobie bezpo rednie wsparcie finansowe?

W perspektywie bud etowej 2014–2020 równie przywi zuje si du wag do zagadnienia internacjonalizacji, szczegól- nie w odniesieniu do M P. Zdefiniowane powy ej zagadnienia problemowe i propo- nowane rozwi zania, okre lone na podstawie analizy systemu wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw obowi zuj cego w latach 2007–2013, mog wi c pos u y jako punkt wyj cia do dyskusji nad szczegó-

owym kszta tem systemu w nadchodz cym okresie. Wydaje si , e rz dz cy powinni w szczególno ci skupi si na zmniejszaniu rozproszenia informacji oraz na lepszej koordynacji dzia a zaanga owanych instytucji. Nale y w ko cu wdro y stron inter- netow udost pniaj c w jednym miejscu

wszystkie informacje istotne dla mi dzynarodowej dzia alno ci przedsi biorców. Dla spójno ci systemu wspierania internacjonalizacji przedsi biorstw niezwykle istotna jest tak e rzeczywista wspó praca zaanga-

owanych instytucji, a nie ich konkurowa- nie, a w szczególno ci aktywna postawa placówek dyplomatycznych, jako instytucji b d cych najbli ej potencjalnych rynków zbytu. Dyskusyjne jest tak e wprowadzanie do systemu wsparcia instrumentów bardzo podobnych, np. takich jak wsparcie udzia u w targach i misjach handlowych w ramach Paszportu do eksportu, Poddzia ania 6.5.2 PO IG oraz instrumentów proeksportowych w Regionalnych Programach Operacyjnych.

Przypis

1 Wi cej informacji na temat specyfiki M P w kontek cie internacjonalizacji znajduje si w p. I.

Bibliografia

EIM Business & Policy Research na zlecenie Komisji Europejskiej. (2010). Internationalisation of European SME, Final Report. Brussels.

Gorynia, M. (2002). Internacjonalizacja gospodarki a polityka gospodarcza w warunkach integra- cji i globalizacji. W: J. Rymarczyk i W. Michalczyk (red.), Internacjonalizacja i globalizacja przedsi - biorstwa i gospodarki, (t. I s. 237–243). Wroc aw:

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego.

Koncepcja horyzontalnej polityki przemys owej w Pol- sce. Projekt z dnia 19 lutego 2007 r., przyj ty przez Rad Ministrów 30 lipca 2007 r.

Korsakien , R. i Tvaronavi ien , M. (2012). The internationalization of SMEs: an integrative approach. Journal of Business Economics and Man- agement, 13(2), 294–307.

Ministerstwo Gospodarki, Departament Instru- mentów Wsparcia. (2010). Instrumenty umi dzyna- rodowienia dzia alno ci przedsi biorców. Warszawa.

PAG Uniconsult na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. (2011). Ocena stanu realizacji 3, 4, 5 i 6 priorytetu PO IG w po owie okresu programo- wania. Raport ko cowy. Warszawa.

Policy &Action Group Uniconsult Sp. z o.o., na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczo-

ci. (2009). Plany i potrzeby przedsi biorców sektora M P w zakresie rozwoju eksportu i powi za z zagranicznymi rynkami i partnerami handlowymi, w kontek cie uruchomienia dzia ania 6.1 PO IG

„Paszport do eksportu”, Raport ko cowy. Warszawa Portal Promocji Eksportu Ministerstwa Gospo- darki, www.eksporter.gov.pl.

(12)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. (2013). Wersja ujednolicona.

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, 2014–2020.

Projekt ze stycznia 2014 r.

Rymarczyk, J. (2004). Internacjonalizacja i globali- zacja przedsi biorstwa. Warszawa: Polskie Wydaw- nictwo Ekonomiczne.

Serwis informacyjny Wydzia ów Promocji Handlu i Inwestycji Ambasad i Konsulatów RP (WPHI), www.trade.gov.pl.

Sporek, T. (2000). Internacjonalizacja przedsi biorstwa, teoria i wspó czesno . W: T. Sporek (red.), Procesy internacjonalizacji we wspó czesnej gospo- darce wiatowej (s. 51–66). Katowice: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego.

Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, http://www.mg.gov.pl/Fundusze+UE/POIG/Dzia- lania/Dzialanie+651.

Szczegó owy opis priorytetów Programu Operacyj- nego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Wersja z 22 pa dziernika 2013 r.

Szczegó owy Opis Priorytetów Regionalnego Pro- gramu Operacyjnego dla Województwa Dolno l - skiego na lata 2007–2013 (Uszczegó owienie RPO WD). Wersja z 2012 r.

Szczegó owy Opis Priorytetów Regionalnego Pro- gramu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007–2013. Wersja z 27 maja 2014 r.

Umowa Partnerstwa, w wersji zaakceptowanej 23 maja 2014 r. przez Komisj Europejsk .

Uszczegó owienie Regionalnego Programu Ope- racyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007–2013. Wersja z dnia 10 wrze nia 2009 r.

www.goafrica.gov.pl.

www.gochina.gov.pl.