FOLIA OECONOMICA 247, 2011
Christoph Garschynski*
NIEMIECKIE INWESTYCJE W POLSCE
Od początku lat 90. XX w. główną barierĊ dla szybkich inwestycji zagra-nicznych w Polsce stanowiły jej ogromne trudnoĞci gospodarcze, w szczególno-Ğci spadek PKB, wysoka inflacja i stosunkowo wysoka stopa bezrobocia oraz ówczesna niestabilna sytuacja prawna.
Przełamanie tendencji spadkowych w gospodarce – wzrost produktu krajo-wego brutto – było zauwaĪalne juĪ w latach 1992–1993. Dopiero jednak po 1995 r., kiedy to umocnił siĊ dynamiczny wzrost gospodarczy, spadła inflacja i zharmonizowano przepisy oraz procedury prawne do nowej sytuacji społeczno- -gospodarczej, zaobserwowano wzrost inwestycji oraz przypływ kapitału zagranicznego do Polski1.
Korzystne zmiany przyniósł ze sobą w szczególnoĞci rok 1996. W tym bowiem roku Polska stała siĊ członkiem OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development – Organizacja Współpracy i Rozwoju), dziĊki czemu inwestorzy zagraniczni otrzymali gwarancjĊ wprowadzenia w Polsce procedur i przepisów ułatwiających im inwestowanie kapitału. W roku 1998 Polska rozpoczĊła negocjacje o członkostwo w Unii Europejskiej, które zakoĔ-czyły siĊ jej przystąpieniem do struktur europejskich 1 maja 2004 r. To stworzy-ło jeszcze bardziej korzystne warunki dla inwestorów zagranicznych i w kon-sekwencji doprowadziło do wyraĨnego umocnienia siĊ oraz wzrostu napływu kapitału zagranicznego do gospodarki polskiej, a co za tym idzie pogłĊbienia stabilizacji gospodarczej kraju.
Jeszcze przed przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej, swego rodzaju magnesem przyciągającym bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne do Polski stały siĊ tzw. specjalne strefy ekonomiczne, stworzone przez
*
Autor jest niemieckim adwokatem oraz radcą prawnym Ğwiadczącym pomoc prawną na rzecz niemieckich inwestorów w Polsce w ramach kancelarii BSJP oraz doktorantem na Uniwer-sytecie Łódzkim.
1
E. Kuümierczyk, Niemieckie inwestycje bezpoĞrednie w Polsce w latach 1989–2003 w
po-równaniu z inwestycjami w pozostałych krajach Grupy Wyszehradzkiej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
cĊ w celu wsparcia i przyspieszenia procesów restrukturyzacyjnych oraz tworzenia nowych miejsc pracy w danym regionie. Głównym czynnikiem przyciągającym inwestycje zagraniczne do specjalnych stref ekonomicznych były i są bez wątpienia róĪne formy pomocy publicznej, np. udogodnienia lub zwolnienia podatkowe.
Celem autora opracowania jest próba diagnozy rozwoju oraz perspektyw niemieckich inwestycji w Polsce.
1. GŁÓWNE ZALETY PŁYNĄCE Z BEZPOĝREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH
BezpoĞrednie inwestycje zagraniczne są czynnikiem niezwykle istotnym dla rozwoju gospodarki danego paĔstwa oraz jego infrastruktury. Stają siĊ one – w przypadku braku dostatecznej iloĞci własnego kapitału krajowego – jedynym i wyłącznym motorem rozwoju wielu dziedzin gospodarki. Dlatego teĪ wiele krajów niezaleĪnie od ich geograficznego połoĪenia, wzglĊdnie aktualnego stopnia rozwoju ekonomicznego, w tym nawet takie paĔstwa rozwiniĊte jak USA czy Kanada, nieustannie zabiega o ciągły napływ kapitału zagranicznego.
WymieĔmy najwaĪniejsze korzyĞci płynące z inwestycji zagranicznych: 1) oddziaływanie na rozwój nowoczesnej technologii i techniki danego kraju; 2) usprawnienie formy zarządzania, wzorujące siĊ na juĪ sprawdzonych standardach obowiązujących w krajach pochodzenia inwestycji zagranicznych;
3) poprawa konkurencyjnoĞci eksportowanych przez dany kraj dóbr gospo-darczych;
4) wzrost wydajnoĞci sprywatyzowanych przedsiĊbiorstw poprzez zastoso-wanie w nich nowszych technologii.
Inwestycjom zagranicznym towarzyszy równieĪ zazwyczaj wzrost efektyw-noĞci w danym przedsiĊbiorstwie, a w dłuĪszej perspektywie nawet w całej branĪy, w której kapitał zagraniczny został ulokowany. NajczĊĞciej jest to efekt m.in. obniĪenia kosztów działalnoĞci. Systemy płac ulegają uproszczeniu, a wynagrodzenia kadry zarządzającej w duĪej mierze uzaleĪniane są od wyni-ków finansowych kierowanych przez nich przedsiĊbiorstw, co stanowi dla nich motywacjĊ do ciągłego podnoszenia efektywnoĞci i wyników w pracy.
Wskazując na liczne zalety, nie moĪna jednakĪe dla całoĞciowej oceny zja-wiska zapominaü o takich konsekwencjach inwestycji zagranicznych, jak odpływ kapitału w postaci wypracowanego przez firmy zysku do krajów macierzystych inwestorów. Innym zagroĪeniem jest równieĪ zjawisko tzw. „cen transferowych”. W praktyce rozumie siĊ przez to wykorzystywanie zaniĪonych cen w eksporcie towarów, zwłaszcza gdy do transakcji dochodzi miĊdzy przedsiĊbiorstwami powiązanymi ze sobą kapitałowo. DziĊki takim zabiegom
firma bĊdąca producentem, wykorzystując swoją dominacjĊ w stosunku do uzaleĪnionej od siebie spółki, moĪe dopuĞciü siĊ „uszczuplenia” podatku dochodowego w kraju, w którym prowadzi swoją działalnoĞü gospodarczą. W celu zwalczania tego – swego czasu doĞü popularnego – zjawiska wprowa-dzono odpowiednie zmiany do ustawy o podatku dochodowym od osób praw-nych, polegające na obowiązku szczegółowego dokumentowania danej transak-cji miĊdzy podmiotami powiązanymi ze sobą, o ile transakcja taka spełniała okreĞlone przewidziane przepisami prawa przesłanki.
2. NIEMIECKIE INWESTYCJE W POLSCE
Do wszystkich wyĪej wskazanych korzyĞci płynących z bezpoĞrednich in-westycji zagranicznych w Polsce wydatnie przyczyniają siĊ od lat równieĪ inwestorzy niemieccy. Aktualnie są oni juĪ od ponad 15 lat jednym z najwiĊk-szych partnerów handlowych i zarazem jednym z najwiĊknajwiĊk-szych zagranicznych inwestorów w Polsce. KorzyĞci płynące z niemieckich inwestycji dla rozwoju polskiej gospodarki oraz jej infrastruktury naleĪy uznaü za szczególnie istotne.
WłaĞciwy napływ inwestycji niemieckich do Polski był moĪliwy dopiero po dokonaniu siĊ w Europie ĝrodkowo-Wschodniej przemian gospodarczo-poli-tycznych pod koniec lat osiemdziesiątych, a w szczególnoĞci – z niemieckiego punktu widzenia – po upadku Muru BerliĔskiego w listopadzie 1989 r. Niespeł-na rok wczeĞniej, 23 grudnia 1988 r., w Polsce weszła w Īycie ustawa o działal-noĞci gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych, stwarzająca podstawy prawne do inwestycji zagranicznych w zakresie dotąd nieznanym. Zgodnie z tą ustawą dopuszczono w obrocie prawnym, a tym samym gospodarczym, 100-procentowy udział kapitału zagranicznego oraz umoĪliwiono obcokrajow-com zakładanie spółek tzw. joint-venture wraz z polskimi podmiotami gospo-darczymi. Sama zmiana przepisów oraz otwarcie siĊ polskiej gospodarki na przypływ zagranicznych inwestorów nie były jednak jedynym warunkiem koniecznym i wystarczającym do przyciągniĊcia bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych.
Korzystne zmiany warunków inwestycyjnych w Polsce z punktu widzenia inwestora niemieckiego przedstawiĊ poniĪej. W oczach niemieckich inwestorów Polska od początku była postrzegana jako rynek przyszłoĞci o duĪym potencjale popytu oraz, co niezwykle istotne, kraj z perspektywą szybkiego członkostwa w Unii Europejskiej. JuĪ od początku lat 90. według oceny niemieckich bezpo-Ğrednich inwestorów, w tym teĪ tych planujących inwestycje w Polsce, rosła atrakcyjnoĞü Polski – ze wzglĊdu na jej połoĪenie geograficzne – jako bezpo-Ğredniego sąsiada, ale teĪ, jak siĊ okazuje, w oparciu o zebrane własne doĞwiad-czenie, jako rzetelnego partnera gospodarczego Niemiec.
W wyborze miejsca dla inwestycji przedsiĊbiorstwa niemieccy inwestorzy kierowali siĊ przede wszystkim poziomem rozwoju danego regionu, zasobami wykwalifikowanej siły roboczej oraz – generalnie rzecz biorąc – pozytywnie rozwijającą siĊ stabilizacją gospodarczą w Polsce.
Do najistotniejszych aspektów przemawiających za inwestycjami w Polsce zaliczano w latach 90. stosunkowo wysoki – w porównaniu z pozostałymi krajami Europy ĝrodkowo-Wschodniej – potencjał polskiego rynku oraz niĪsze koszty produkcji w porównaniu z kosztami wystĊpującymi w Niemczech oraz innych paĔstwach Europy ĝrodkowo-Wschodniej.
Niezwykle waĪną przesłanką dla zaangaĪowania niemieckich inwestorów w Polsce była realna moĪliwoĞü wejĞcia na nowy duĪy rynek skupiający ponad 40 mln konsumentów, a wiĊc moĪliwoĞü „podbicia” rynku dysponującego wiĊkszym potencjałem niĪ Słowacja, WĊgry czy Czechy.
PowyĪsze wywody potwierdzają wyniki badania przeprowadzonego przez Federalne Zrzeszenie Niemieckiego Przemysłu (Bundesverband der Deutschen Industrie) w ramach organizowanych regularnych tematycznych spotkaĔ firm członkowskich. Na podstawie przeprowadzonych badaĔ ankietowych ustalono bowiem, iĪ firmy niemieckie kierowały siĊ w przeszłoĞci – i kierują siĊ nadal – zasadniczo trzema motywami przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych:
1) opanowanie nowych rynków zbytu, 2) redukcja kosztów produkcji, oraz
3) utrzymanie dotychczasowej sieci dostawców.
W ramach wspomnianych badaĔ nie odnotowano wĞród niemieckich inwe-storów, równieĪ tych potencjalnych, jakichkolwiek nieuzasadnionych awersji do Polski lub teĪ Polaków. Według sondaĪy, ponad 80% niemieckich inwestorów jest zadowolonych z dokonanych inwestycji i, co wiĊcej, podjĊłoby taką decyzjĊ ponownie.
Pod wzglĊdem geograficznym, od początku notowaĔ ZagłĊbie Rury było obszarem przodującym w zakresie inwestycji w Polsce. Stanowi ono czĊĞü Północnej Nadrenii-Westfalii, a wiĊc jest czĊsto porównywalne z okrĊgiem przemysłowym Górnego ĝląska w Polsce. Z tego kraju związkowego Niemiec pochodzi ponad jedna trzecia niemieckiego kapitału inwestowanego w Polsce2.
Do czynników wpływających hamująco na zainteresowanie inwestycjami w Polsce zaliczano w latach 90. nastĊpujące: czĊste zmiany przepisów, w tym przede wszystkim podatkowych i celnych, przewlekłe procedury udzielania zezwoleĔ na zakup nieruchomoĞci, wysoką stopĊ inflacji, nienaleĪycie rozwiniĊ-tą sieü infrastruktury, w tym w szczególnoĞci autostrad i dróg ekspresowych.
2
Z punku widzenia wielkoĞci napływu oraz rozwoju niemieckich inwestycji w Polsce, najbardziej korzystnym rokiem był dla Polski rok 1998. W tym okresie zanotowano bowiem przyrost inwestycji – o ponad 140% w stosunku do roku 1997.
Sporządzona przez PaĔstwową AgencjĊ Inwestycji Zagranicznych (PAIZ) w czerwcu 1998 r. lista najwaĪniejszych inwestorów w Polsce wskazywała 141 firm pochodzących właĞnie z terenu Niemiec, a łączna suma zrealizowanych przez te firmy w tym czasie inwestycji przekroczyła 3,2 mln USD i była o 1125,4 USD wyĪsza od kwoty inwestycji odnotowanych w roku 19973. Do wskazanej grupy inwestorów odpowiedzialnej za tak wyraĨny przypływ kapitału do Polski naleĪały takie Ğwiatowe niemieckie koncerny, jak METRO AG, REAL, Praktiker, Media Markt, OBI AG, Bayer AG oraz Deutsche Telekom AG.
W tak dynamicznym tempie rosły inwestycje niemieckie w Polsce aĪ do koĔca roku 1998, osiągając rekordową kwotĊ 5,1 mld USD i tym samym wyprzedzając inwestorów z USA oraz plasując firmy niemieckie na pierwszym miejscu listy inwestorów zagranicznych w Polsce. Te rekordowe kwoty inwe-stycyjne były moĪliwe dziĊki przodującym firmom niemieckim z sektorów takich, jak np. bankowoĞü – tutaj w szczególnoĞci naleĪy wymieniü koncern Bayerische Hypo- und Vereinsbank AG (724 mln inwestycji poprzez udziały w BPH Kraków), koncern METRO AG (537,4 USD) oraz koncern General Motors, poprzez swoją spółkĊ Adam Opel AG, która zainwestowała w liniĊ produkcyjną samochodów osobowych mieszczącą siĊ w nowo wybudowanej fabryce w Gliwicach, przyciągając tym samym szereg nowych inwestorów z róĪnych branĪ przemysłowych, w tym w szczególnoĞci z branĪy automotive.
Ten – prawie na kaĪdym kroku odczuwalny – przyrost inwestycji bezpo-Ğrednich z Niemiec przyczynił siĊ w owym czasie zasadniczo i, co niezwykle waĪne, w sposób trwały do ogólnej poprawy klimatu inwestycyjnego w Polsce.
W tym miejscu warto wskazaü, iĪ z przeprowadzonych badaĔ wynika, Īe wartoĞü inwestycji niemieckich w Polsce ulegała stałemu oraz systematycznemu wzrostowi do tego stopnia, Īe w roku 2008 przekroczyła kwotĊ 15 mld euro, utrzymując Niemcy w czołówce najwiĊkszych inwestorów w Polsce (drugie miejsce)4.
Według danych Głównego UrzĊdu Statystycznego pod koniec 2009 r. w Polsce funkcjonowało 5835 spółek z udziałem kapitału niemieckiego, a liczba udziałowców wyniosła 7473. Podstawowy kapitał zagraniczny spółek niemiec-kich wyniósł 26 024,5 mln PLN, co stanowiło 17,83% kapitału zagranicznego ogółem.
3
E. Kuümierczyk, Niemieckie inwestycje bezpoĞrednie...; PAIZ oraz Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa.
4
Z wymienionych spółek kapitałem zagranicznym powyĪej 1 mln USD dys-ponowało 705 firm. Kapitał podstawowy tych spółek był oszacowany na 24 635,9 mln PLN, co stanowiło 17,49% wartoĞci wszystkich inwestycji powyĪej 1 mln USD.
Według Narodowego Banku Polskiego wartoĞü bieĪąca niemieckich bezpo-Ğrednich inwestycji zagranicznych na koniec 2009 r. wyniosła 18 145,3 mln euro.
3. PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOĝû
Tendencja inwestycji niemieckich w Polsce jest rosnąca. Aktualnie wĞród niemieckich inwestorów na polskim rynku przewaĪają firmy z sektora maszy-nowego i motoryzacyjnego (28%), spoĪywczego (17%), chemicznego i farmaceu-tycznego (10%), papierniczego i wydawniczego (9%) oraz elektrycznego (8%).
Z badaĔ Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej (DIHK) pod koniec roku 2009 wynika, iĪ 44% niemieckich przedsiĊbiorstw planuje w roku 2010 inwestycje bezpoĞrednie za granicą. Na koniec 2008 r. zamiar inwestowania za granicą deklarowało jedynie 38% przedsiĊbiorstw w Niemczech.
Eksperci DIHK oceniają, Īe nastroje niemieckich przedsiĊbiorców są bar-dziej optymistyczne po raz pierwszy od początku kryzysu gospodarczego. NajwiĊcej firm niemieckich chce inwestowaü w „starych” krajach UE, kolejny kierunek to Chiny, a nastĊpnie nowe kraje UE, gdzie inwestycje planuje około 30% ankietowanych przedsiĊbiorstw.
SpoĞród nowych krajów członkowskich UE Polska jest najwiĊkszym ryn-kiem dla inwestorów z Niemiec. NaleĪy oczekiwaü pełnej stabilizacji inwestycji niemieckich w Polsce, w szczególnoĞci w tych branĪach, w których firmy te miały ustabilizowaną pozycjĊ rynkową. Celem planowanych nowych inwestycji nie jest przenoszenie miejsc pracy z Niemiec za granicĊ, lecz wzmocnienie pozycji w obszarach rynku opanowanych juĪ wczeĞniej przez niemieckich eksporterów.
Izba wskazuje, Īe w najbliĪszym czasie naleĪy oczekiwaü „odczuwalnych impulsów wzrostu” z Polski, szczególnie ze wzglĊdu na inwestycje publiczne w infrastrukturĊ w związku z przygotowaniami do piłkarskich mistrzostw Europy w 2012 r.5
Na podstawie własnych doĞwiadczeĔ zawodowych mogĊ stwierdziü, iĪ zlokalizowane w całej Polsce specjalne strefy ekonomiczne są nadal niezwykle istotną zachĊtą inwestycyjną dla firm zagranicznych, w tym podmiotów z kapitałem niemieckim.
5
ZauwaĪyü naleĪy, iĪ dynamika inwestycji niemieckich zawsze podlegała pewnym wahaniom. Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej daje siĊ zauwaĪyü jednakĪe zasadniczą stabilizacjĊ. Aktualnie odczuwalne skutki kryzysu gospodarczego nie spowodowały fali wycofania siĊ niemieckiego kapitału z Polski. WrĊcz przeciwnie. Tu i ówdzie moĪna co prawda zaobserwo-waü u inwestorów wejĞcie w fazĊ tzw. „przeczekania okresu kryzysu”, polegają-cą na wstrzymaniu wzglĊdnie spowolnieniu rozwoju planowanych nowych inwestycji. Widoczne to jest w szczególnoĞci na rynku nieruchomoĞci oraz w sektorze budowlanym. Co waĪne, nie odnotowano jednakĪe w krĊgach niemieckich inwestorów, w związku z panującym kryzysem gospodarczym, jakiejĞ ogólnej tendencji do likwidacji ich przedsiĊbiorstw w Polsce. Warto w tym kontekĞcie nadmieniü, iĪ Polska znalazła siĊ w nielicznym gronie paĔstw Unii Europejskiej, które w bieĪącym roku – w przeciwieĔstwie chociaĪby do Niemiec – nadal odnotowują lekki przyrost gospodarczy, co oczywiĞcie zostało zauwaĪone i pozytywnie ocenione przez niemieckich inwestorów.
Nie bez znaczenia pozostaje równieĪ pozytywna tendencja w zakresie dzia-łaĔ rządu mających na celu przeciwdziałanie skutkom kryzysu, zapoczątkowana wprowadzeniem 22 sierpnia 2009 r. przepisów ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiĊbior-ców, czy wsparcie finansowe fabryki Opla w Gliwicach.
W najbliĪszych latach – bazując na dotychczasowych pozytywnych do-Ğwiadczeniach – moĪemy nadal spodziewaü siĊ wzrostu zainteresowania naszym rynkiem w krĊgu inwestorów z terenu Niemiec.
Christoph Garschynski
GERMAN FOREIGN INVESTMENTS IN POLAND
